سەرۆککۆمار
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق و فام مینە چینە سەرۆک وەزیرانی ڤێتنام، سەرۆکایەتی لوتکەی جیهانی بۆ دەلتاکانیان کرد کە لە شاری نیس-فەرەنسا، لە پەراوێزی کونفرانسی سێهەمی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ ئۆقیانوسەکان بەڕێوەچوو.
ئەمەی خوارەوە دەقی ووتەکەی سەرۆک کۆمارە
بەڕێز سەرۆک وەزیرانی ڤێتنام
خوشکان برایانی بەڕێز..
سڵاوی خوداتان لێ بێت..
شانازییەکی گەورەیە کە لەگەڵ هاوکارم، سەرۆک وەزیرانی ڤێتنام، هاوسەرۆکایەتی ئەم لوتکە گرنگەی دەلتای ڕووبارەکان دەکەم، وەک سەرکردەی گەلانێک کەخودا هەندێک لە گرنگترین دەلتای ڕووبارەکانی پێبەخشیوون بەدرێژایی مێژوو، ئەمڕۆ بە سوپاسگوزارییەوە بۆ کەلوپوری هاوبەشمان و خەمی قووڵ بۆ داهاتوومان کۆدەبینەوە.
دەلتاکان چیرۆکی خودی شارستانیەتی مرۆڤ دەگێڕنەوە. دەلتای میزۆپۆتامیا کە دیجلە و فورات لەگەڵ کەنداوی عەرەبیدا یەکدەگرنەوە، پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر شایەتحاڵی لەدایکبوونی نووسین و یاسا و کۆمەڵگەی شارستانی بووە.
بەهەمان شێوە دەلتای میکۆنگ بە زەوییە بەپیتەکەی خۆراک شارستانیەتی ڤێتنامیی دابینکردوە، ئەم دیمەنە سروشتیانە تەنها تایبەتمەندی جوگرافی نین؛ بەڵکو لانکی کلتوورەکانمانن، بناغەی ئاسایشی خۆراکمانن و شادەماری ژیانی ئابووریمانن.
قورئانی پیرۆز بەجوانی باس لە بەیەکگەیشتنی ئاوە پیرۆزەکان دەکات، کە دەلتا نوێنەرایەتی ئێرادەی خودایی دەکات، ئەو شوێنانەی کە خودا قەدەری وابوە کە ئاوی شیرین و خوێ بە هاوئاهەنگی کۆببنەوە، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە ڕووبەڕووی هەڕەشەی بێ وێنە دەبینەوە کە پێویستی بەهەنگاوی بەپەلەی نێودەوڵەتی هەیە، گۆڕانی کەشوهەوا بەرزبوونەوەی ئاستی دەریا خێراتر دەکات و پاڵدەنێت بە ئاوە سوێرەکان بۆ ناوەوەی وڵات و هەڕەشە لەو هاوسەنگییە تایبەتمەندیە ووردەی نەوەکانی پێشوو کۆمەڵگەکانمان دەکات.
لەعێراق، زۆنگاوە دێرینەکانمان کە لەلیستی کەلەپوری جیهانی یونسکۆدان، بە شێوەیەکی کارەساتبار دەگۆڕێن بۆ زەوییە وشکەکانی بەخوێ داپۆشراو.
پیسبوون ئاڵنگاریەکی دیکەی بەرچاوی هەیە ، ڕژانی بەرهەمە پیشەسازی و کشتوکاڵیەکان و پاککردنەوەی ئاوی پاشەڕۆکان بەشێوەیەکی پێویست نیە، پیسبوونی هەمان ئاوە کە باوباپیرانمان لایان پیرۆز بووە.
لە هەردوو ناوچەی دەلتای میکۆنگ لە ڤێتنام و زۆنگاوەکانی باشووری عێراق، کاریگەریی وێرانکەری پیسبوونی ئاو لەسەر ڕاوەماسی و کشتوکاڵ و تەندروستی مرۆڤ دەبینین، ڕەنگە لەهەمووی گرنگتر دابەزینی ڕیژەی لێشاوی ئاوە لە سەرچاوەکەیەوە بێت کەهەڕەشە لەبونی خۆی دەکات.
عێراق لە چەند دەیەی ڕابردوودا دابەزینێکی کارەساتباری بەخۆیەوە بینیوە بە ڕێژەی نزیکەی ٤٠% لە لێشاوی ئاوی ڕووباری دیجلە و فورات کەمی کردوە، دروستکردنی بەنداو لە وڵاتانی سەرەووی ڕوبارەکان و زیادەڕۆیی لە دەرهێنانی ئاو، ڕووبارە گەورەکانمانی کردووە بە چەمێکی بچووک.
ڤێتنام ڕووبەڕووی ئاستەنگی هاوشێوە دەبێتەوە، چونکە پێشهاتەکانی سەرەوەی دۆڵی میکۆنگ شێوازی لێشاوی سروشتی دەگۆڕن، ئەم ئەزموونە هاوبەشانە پشتڕاستی دەکەنەوە کە پاراستنی دەلتا پێویستی بە هاوکاری نێودەوڵەتی و گفتوگۆی جددی و بەپەلە لە نێوان وڵاتانی سەرەوە و خوارەوە هەیە.
داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکەین کە دەلتاکان وەک ژێرخانی سەرەکی پێویست بۆ ئاسایشی خۆراکی جیهانی و کەشوهەوا و پاراستنی جۆراوجۆری زیندەیی بناسن.
چارەسەرەکانیش بریتین لەکارا کردن و باشترکردنی ئاودێری و بەڕێوەبردنی یەکگرتووی ئاوەوە هەتا گواستنەوە بۆ وزەی نوێبووەوە، ئەوەی ئێستا پێویستمانە ئیرادەی بەکۆمەڵە بۆ جێبەجێکردنیان ، لە کۆتاییدا با لەبیرمان بێت کە پاراستنی دەلتاکان لە وڵاتەکانماندا پاراستنی کەلەپوری مرۆیی هاوبەشمانە، داهاتووی لانکی ڕافیدەین و بەپیتی ڕووباری میکۆنگ پەیوەستە بەو ئەگەرانەی ئەمڕۆ بڕیاری لێ دەدەین.
سوپاستان دەکەم.
سێیەمین کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئۆقیانوسەکان لە شاری نیسی فەرەنسا بەڕێوەدەچێت و سەرۆک کۆماری عیراق وتارێکی تێدا پێشکەشکرد.
لە سێیەمین کۆنفڕانسی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ ئۆقیانووسەکان سەرۆک کۆماری عیراق رایگەیاند، پێویستە ئۆقیانووسەکان وەک میراتێکی مرۆیی مامەڵەی لەگەڵ بکرێت.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق دەشڵێت: بەشداری عیراق لەم کۆنفڕانسە لە سۆنگەی گرنگیدانییەتی بە کاری هاوبەش بۆ پاراستنی ژینگە.
وتیشی، نیگەرانین لە پیسبوونی ژینگە ئاوییەکانمان، ئاماژەی بەوەشکرد، بۆ هەندیک لە وڵاتان ئۆقانووسەکان سەرچاوەی ژیانکردنە.
سەرۆک کۆمار ئەوەشی خستەڕوو، لە عیراق ئاستی هەردوو روباری دیجلە و فورات کەمبووەتەوە، بەهۆی چەند هۆکارێکەوە، لەوانە گۆڕانی کەشوهەوا، نەبوونی سیاسەتێکی یەکگرتووی ئیداری و یاسایی بۆ رووبارەکانی سنووربەزێن، هەروەها دابەزینی رێژەی ئاوی عیراق لە وڵاتانی سەرەوەی روبارەکانەوە، کە بووەتە هۆی دابەزینی ئاستی بەرهەمی کشتوکاڵی و بەرهەمی ناوخۆیی گشتی.
د.لەتیف رەشید راشیگەیاند، داوای فراوانکردنی هاوبەشی کاریگەر لە نێوان حکومەتەکان، کۆمەڵگەی مەدەنی، کەرتی تایبەت، و دامەزراوە توێژینەوەکان دەکەین، پشتیوانی دارایی داهێنەرانە و بەردەوام بۆ پاراستنی ئۆقیانوسەکان، هەروەها هەماهەنگی و هاوکاری بۆ گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر ئاو، رووبار، و دەریاچەکان کە خزمەت بە بەرژەوەندی هەمووان بکات.
ئەمەی خوارەوە دەقی وتاری سەرۆک کۆمارە لە دانیشتنی کردنەوەی کۆنگرەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئۆقیانوسەکان:
خاوەن شکۆ و پایەداران
خوشک و برایانی بەڕێز
سڵاو و دروود و ڕەحمەتی خوای گەورەتان لەسەربێت.
خۆشحاڵین ئەمڕۆ بەشداری لەم کۆنفرانسە گرنگە دەکەین کە شاری نیس میوانداریی دەکات، سێیەمین کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ زەریاکان، کە پلاتفۆرمێکی تایبەتە بۆ ئاڵوگۆڕکردنی دیدەکان و پەرەپێدانی هاوکاری نێوان وڵاتەکانمان لەپێناو ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگاریە هاوبەشەکان و داڕشتنی ئایندەیەکی سەقامگیرتر و دادپەروەرانەتر، بەتایبەتی کە سەرچاوەکانی ئاو بە زەریاکانیشەوە کێشەیەکی مرۆیی، ئاسایش و گەشەپێدانن و لەهەمان کاتدا چەندین ساڵە لە دەرەوەی چەتری پاراستنی یاسایی پێویست ماونەتەوە.
بەشداری عێراق لەم کۆنفرانسەدا دەگەڕێتەوە بۆ باوەڕی قووڵمان بە گرنگی کاری هەمەلایەنە و پابەندبوون بە بەهێزکردنی هاوبەشی نێودەوڵەتی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و وشکەساڵی و نایەکسانی ئابووری و قەیرانی ئاسایشی خۆراک.
ئەمڕۆ، لەگەڵ گۆڕانی خێرای کەشوهەوا، بەرزبوونەوەی ئاستی پیسبوونی دەریا و لەدەستدانی سیستەمە ژینگەییەکان، ڕووبەڕووی تەحەدایەکی گەورە دەبینەوە کە پێویستی بە کاری یەکلاکەرەوە و هاوکاری جیهانی راستەقینە هەیە لەسەر بنەمای زانست و دارایی بۆ پاراستنی زەریاکان و سەرچاوەکانی ئاو.
زەریا و دەریاکان تەنها کۆمەلەی ئاو نین بەڵکو سیستەمی بایۆلۆجی ئاڵۆزن کە ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕن لە سەقامگیرکردنی کەشوهەوا و دابینکردنی خۆراک و دابینکردنی هەلی کار و ڕێکخستنی سووڕی ئاو لەسەر هەسارەکەمان .
ئاسایشی زەریاکان چیتر کێشەیەکی ژینگەیی نییە بەتەنها بەڵکو بۆتە کێشەی ئاسایشی نێودەوڵەتی و مرۆیی بۆ زۆرێک لە وڵاتانی جیهان بەتایبەتی ئەوانەی بەدەست کەمی سەرچاوەی ئاو و بەرزبوونەوەی ئاستی دەریاکانەوە دەناڵێنن و پێوەرە زانستییەکان ڕوون بوونەتەوە بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی بەرزبوونەوەی خێرای پلەی گەرمی ئاو و خراپتربوونی دیاردەی ترشبوون و دابەزینی زەریاکان. کۆگای ماسی و زیادبوونی پیسبوونی پلاستیک و ماددە کیمیاوییەکان .
لەعیراقدا ڕووبەڕووی تەحەدایەکی گەورە دەبینەوە بەهۆی کەمبوونەوەی ئاوی ڕووبارەکانی دیجلە و فورات بەهۆی چەند کاریگەرییەکەوە لەوانە گۆڕانی کەشوهەوا و نەبوونی سیاسەتێکی کارگێڕی و یاسایی یەکگرتوو بۆ ڕووبارەکانی سنوور و کەمبوونەوەی داهاتی ئاو لەوڵاتانی سەرەوە کە بووەتە هۆی زیادبوونی ڕێژەی ئاوارەبوونی ناوخۆ و دەرەکی و کەمبوونەوەی بەشداری بەرهەمی کشتوکاڵی لەبەرهەمی ناوخۆیی.
بەڕێزان
زەریا و دەریاکان تەنها سەرچاوەیەکی سروشتی نین بەڵکو میراتی هاوبەشی مرۆڤن، بۆیە پێویستە کاری بەکۆمەڵ خێراتر بکرێت بۆ بەدەستهێنانی بەشێک لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام لەڕێگەی برەودان بە داهێنان، پشتیوانی لە ئابووری شین و بنیاتنانی تواناکان، بەتایبەتی لە وڵاتانی گەشەسەندوو و دوورگە بچووکەکان کە لە ڕیزی پێشەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوای دەریایدان.
ئەوەی ئەمڕۆ لەم کۆنفرانسەدا پێویستمانە ڕێکەوتنێکی بەکۆمەڵە بۆ داڕشتنی ستراتیژێکی جیهانی بۆ پاراستنی زەریاکان و بەهێزکردنی پابەندییە نێودەوڵەتییەکان لە ڕێگەی پلانی کارکردن لەسەر بنەمای پەیماننامەی دەریایی.
لەم ڕوانگەیەوە، ئێمە ئەمڕۆ داوا لە هەموو وڵاتان دەکەین بەشداری ئەم پەیماننامەیە بکەن و بەشدارییەکی کاریگەر بکەن لە چالاککردنی بڕگەکانی، سەرەڕای ئەمانەی خوارەوە:
- فراوانکردنی کاری هاوبەشی کاریگەر لە نێوان حکومەتەکان، کۆمەڵگەی مەدەنی، کەرتی تایبەت و دامەزراوەکانی توێژینەوە.
- پاڵپشتی داهێنان و بەردەوامی دارایی بۆ پاراستنی زەریاکان و بەهێزکردنی خۆڕاگری مانەوەیان.
- بەدیهێنانی یەکخستن لە نێوان وەزارەتەکانی ئاو و ژینگە و ئابووری شین لە هەموو وڵاتان.
- ئامادەکردنی نەخشەی دەریایی و هایدرۆلۆجی نیشتمانی نوێکراو کە جێبەجێ بکرێت.
- پەرەپێدانی توێژینەوەی زانستی و تەکنەلۆژیا لە بوارەکانی شیرین کردنی ئاو و پاراستنی سیستەمی ژینگەیی.
- چارەسەرکردنی بۆشایی یاسایی لە دەریای بەرز و پەرەپێدانی هاوکاری لە بەڕێوەبردنی حەوزە هاوبەشەکان و ئاوی داخراو و نیمچە داخراو.
- کارکردن بۆ پاراستنی زەریا و دەریاکان، کە بەرپرسیارێتییەکی تەکنیکی، ئابووری و مرۆییە کە دەکەوێتە سەر شانی هەموومان، بۆ ئێستا و داهاتوو پێکەوە.
- هەماهەنگی و هاوکاری بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن لەسەر ئاو و ڕووبار و دەریاچەکان کە خزمەت بە بەرژەوەندی هەمووان بکات.
لەکۆتایدا...
دەمەوێت سوپاسی حکوومەتی فەڕەنسا و کۆستاریکا و سکرتاریەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بکەم بۆ ڕێکخستنی ئەم کۆنفرانسە نێودەوڵەتییە.
سڵاو و دروود و ڕەحمەت و بەرەکەتی خوای گەورەتان لەسەربێت
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار و شاناز ئیبراهیم ئەحمەد، خانمی یەکەمی عیراق سبەینێ یەکشەممە هەشتـی حوزەیرانی 2025 بە سەردانێکی رەسمی بەرەو فەڕەنسا بەڕێدەکەون.
مەبەستی سەفەرەکە بەشداریکردنە لە سێهەمین کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئۆقیانووسەکان کە لە شاری نیسی فەڕەنسا لە رێکەوتی 9 تا 13ی شەش بەڕێوەدەچێت.
وابڕیارە لەم سەفەرەدا، فوئاد حوسێن وەزیری دەرەوە لەگەڵ ژمارەیەک بەرپرسی دیکە یاوەری سەرۆک کۆمار دەکەن.
سەرۆك كۆماری عیراق لە لە پەیامێكدا پیرۆزبایی جەژنی قوربان لە هاووڵاتیانی عیراق دەكات و داوای بەهێزكردنی یەكڕیزی نەتەوەی عیراقی دەكات.
دكتۆر لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە پەیامێكدا رایگەیاندوە، بەبۆنەی جەژنی قوربانەوە گەرمترین پیرۆزبایی ئاراستەی گەلەكەمان دەكەین.
سەرۆك كۆماری عیراق ئاماژەی بەوەش كرد، لەم بۆنە پیرۆزەدا جەخت لە پتەوكردنی یەكڕیزی نیشتمانی و زاڵبوون بەسەر ئاڵنگاریەكاندا بە گیانێكی برایەتی و نیشتمانپەروەری دەكەینەوە لەگەڵ بەردەوامی كاركردن بۆ چەسپاندنی ئاسایش و ئارامی و باشتركردنی بارودۆخی ئابوری و خزمەتگوزاری.
بە بۆنەی هاتنەوەی جەژنی قوربان، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە پەیوەندییەکی تەلەفونیدا لەگەڵ سەرۆک کۆماری ئێران پیرۆزبایان لە یەکترکرد و جەختیان لەسەر پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوانیان کردەوە.
سەرۆک کۆمار د. لەتیف رەشید، بەبۆنەی هاتنەوەی جەژنی قوربان، لەگەڵ مەسعوود پزیشکیان سەرۆک کۆماری ئێران بە تەلەفۆن قسەیانکرد و پیرۆزباییان لە یەکتر کرد.
لەمیانی پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا، هەردوولا جەختیانکردەوە لە سەر پتەوکردنی پەیوەندیی هاوبەشی نێوان هەردوو وڵاتی لە بوارە جیاجیاکاندا بۆ هێنانەدی بەرژەوەندیی هاوبەش و هەردوو سەرۆک هیوایان خواست کە ئەم بۆنەیە ببێتە هۆی پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی زیاتر بۆ هە دوو گەلی دۆست.
سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازی لە راوێژکاری نوێی کاروباری باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عیراق کرد و باسیان لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی نێوان عیراق و ئەمریکا و چۆنیەتی گەشەپێدانیان لەبوارە جیاجیاکاندا کرد.
ئەمڕۆ دووشەممە، لە کۆشکی بەغداد، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازی کرد لە ستیڤن فەیگن راوێژکاری نوێی کاروباری باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عیراق.
لە سەرەتای دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار پیرۆزبایی لە ستیڤ فەیگن کرد بە بۆنەی دەستبەکاربوونی و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لە جێبەجێکردنی ئەرکەکانیدا، هەروەها ئاماژەی بە گرنگی ئەو سەقامگیرییە کرد کە عیراق بەخۆیەوە دەبینێت لە بوارەکانی سیاسی، ئەمنی، ئابوری، گەشەپێدان و پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە و جیهان. کە ئەمەش رێخۆشکەرە بۆ فراوانکردنی ئاسۆی هاوکاری لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لەپێناوی خزمەتی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان .
لەو بارەیەشەوە، راوێژکاری نوێی کاروباری باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عیراق ستایشی رۆڵی جەمسەری عیراقی کرد لە چەسپاندنی بنەماکانی ئاسایش و ئاشتی ناوچەکە.
سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازی لە سەرۆکی پارتی تەقەدوم و وەزیری رۆشنبیری و گەشتوگوزار و شوێنەوار کرد
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، بە ئامادەبوونی د. ئەحمەد فەکاک بەدرانی وەزیری رۆشنبیری و گەشتوگوزار و شوێنەوار پێشوازیکرد لە محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پارتی تەقەدوم.
لە میانی دیدارەکەدا کە ئەمڕۆ لە بەغداد بەڕێوەچوو، رەوشی گشتی وڵات و پێشهاتەکانی ناوچەکە تاوتوێ کرا و هاوکات جەختیشکرایەوە لەسەر گرنگی پاراستنی هەماهەنگی و هاریکاری نێوان هێزە سیاسییەکان بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری.
هەروەها لە کۆبوونەوەکەدا باس لە ئامادەکارییە بەردەوامەکان کرا بۆ سازکردنی هەڵبژاردنێکی دادپەروەرانە و شەفاف کە ڕەنگدانەوەی ویستی عیراقییەکان بێت لە هەڵبژاردنی نوێنەرەکانیان و پێویستی بەشداریی هەموو لایەک بۆ جێگیرکردنی رێڕەوی دیموکراسی لە وڵاتدا.
هەر لە کۆبوونەوەکەدا باس لە رۆڵی وەزارەتی ڕۆشنبیری کرا لە پەرەپێدانی هۆشیاریی هەڵبژاردن لای هاووڵاتیان لە رێگەی چالاکی کۆمەڵایەتیەکان و سیمیناری رۆشنبیری.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ یەکشەممە 1ـی 6ـی 2025 لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی لە جۆزاف عەون سەرۆک کۆماری لوبنان و وەفدی یاوەری کرد.
سەرۆک کۆمار کۆبوونەوەیەکی دووقۆڵی لەگەڵ هاوتا لوبنانییەکەی ئەنجامدا، لەو میانەیدا بەخێرهاتنی جۆزاف عەون، سەرۆک کۆماری لوبنانی کرد و جەختی لە بەهێزی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان عیراق و لوبنان و پەرۆشی پەرەپێدان و گەشەپێدانیان و گرنگی بەرزکردنەوەی ئاستی هاوکاری و ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەبوارە جیاجیاکاندا کردەوە.
هەروەها تاوتوێی رەوشی لوبنان و ناوچەکه کرا و جەختیش له پێویستی هەوڵدانی زیاتری نێودەوڵەتی بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان و بەشداریکردن لە گفتوگۆی هێمن و بنیاتنەر بۆ به دیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری له ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی کردەوه، هەروەها رەوشی فەلەستین و غەززە تاوتوێ کرا و هەردوو سەرۆک جەختیان لەگرنگی بەردەوامبوون لە پشتیوانیکردنی گەلی فەلەستین لە گەیشتن بەمافەڕەواکانی و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان کرد وهاوکات هەردوو سەڕۆک پشتیوانی خۆیان بۆ یه کڕیزی و سەقامگیری سوریا و پاراستنی سەروەری و ئاسایشی سوریا دووپات کردەوه .
دواتر کۆبوونەوەیەکی فراوانتر لە نێوان هەردوولا ئەنجامدرا، کەژمارەیەک بەرپرسی عیراقی و لوبنانی ئامادەی بوون و سەرۆک کۆمار هەڵوێستی نەگۆڕی عیراقی بەرانبەر لوبنان دووپاتکردەوە، لەسەربنەمای پشتگیریکردنی لە ئاسایش و سەقامگیری و سەروەری و یەکپارچەیی خاکەکەی و خزمەت بە بەرژەوەندی گەلەکەی و ئاماژەی بەوەشکرد کە عیراق بەگوێرەی بڕیارەکانی لوتکەی بەغداد، هەموو هەوڵەکانی خۆی دەخاتەگەڕ، بە هەماهەنگی لەگەڵ برایان و دۆستان، بۆ پاڵپشتیکردنی گەلی لوبنانی برا و تا گەیشتن بە خواست و هیوای هەموو پێکهاتەکانی لوبنان و لای خۆیەوە سەرۆک کۆماری لوبنان سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەڵوێستی پشتیوانی عیراق بەرانبەر بە لوبنان لە بوارە جیاجیاکان و رۆڵی لە یەکگرتن و دروستکردنی پردی هاوکاری نێوان وڵاتانی ناوچەکەدا دەربڕی و جەختی لە پەرۆشی وڵاتەکەی کردەوە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات و چەسپاندنی هاوکاریی دوو قۆڵی بۆ خزمەتکردنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان. هاوکات رونکردنەوەیەکی سەبارەت بە رەوشی لوبنان خستەڕوو و جەختی لەوە کردەوە کە دەوڵەتی لوبنان سیاسەتێکی ڕوون پەیڕەو دەکات کە پابەندە بە چاکسازی لە بوارە جیاجیاکاندا لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە سەروەری و سەقامگیری لوبنان.
سەرۆک کۆماری عیراق بەبۆنەی ساڵیادی دامەزراندنی یەکێتی سەردانی بارەگای یەکێتی نیشتمانیی کوردستان کرد لە بەغداد
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق پیرۆزبایی لە سەرۆک و سەرکردە و کادر و رێکخستنەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان کرد بەبۆنەی پەنجاهەمین ساڵیادی دامەزراندنی یەکێتی نیشتمانی کوردستان (یۆبیلی زێڕین ) و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواستن لەکارەکانیان بەمەبەستی چەسپاندنی بنەماکانی دێموکراسی و مافی مرۆڤ لەوڵاتدا و بەدیهێنانی دادپەروەری و ژیانێکی ئازاد و شایستە بۆ هاوولاتیان لەکوردستان و هەموو عیراقدا.
ئەمەش لە میانەی سەردانێکی سەرۆک کۆمار هات کە ئەمڕۆ بۆ بارەگای یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەغداد و لە لایەن نزار محەمەد سەعید لێپرسراوی مەکتەبی سیاسی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە بەغداد پێشوازی لێکرا.
سەرۆک کۆمار لەگەڵ بەرپرسان و ئەندامانی نووسینگەی بەغداد کۆبووەوە و ئاماژەی بە هەنگاوەکانی یەکەمی دامەزراندن و هەوڵەکانی سەرۆکی کۆچکردوو سەرۆک مام جەلال و قارەمانێتی و قوربانیدانی شەهیدان کرد لەسەر رێگەی رزگاربوون لە دیکتاتۆری و ستەم و هیوای سەرکەوتنی بۆ سەرکردایەتی یەکێتی بە سەرۆکایەتی بافڵ تاڵەبانی و یاوەرەکانی خواست لە بەرەوپێشبردنی بەهاکانی دادپەروەری و چەسپاندنی دیموکراسی لە وڵاتدا.
هەروەها له کۆبوونەوەکه دا دوایین پێشهاته سیاسیی و ئەمنی و ئابوورییەکان لەسەر گۆڕه پانی ناوخۆیی و هه رێمی تاوتوێ کرا.
لای خۆیەوە بەرپرسان و ئەندامانی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستان - بەغداد خۆشحاڵی خۆیان بەسەردانەکەی سەرۆک کۆمار دەربڕی و پەرۆشییان بۆ تەواوکردنی کاروانی قوربانیدان و بەخشین لەخزمەتی خەڵکی کوردستان و سەرجەم عیراقییەکان دووپاتکردەوە.
لەدوای سەرهەڵدانەوەی كێشەی موچە لە نێوان هەولێر و بەغداد، سەرۆك كۆماری عیراق هەوڵەكانی بۆ چارەسەركردنی كێشەكە دەستپێكرد و كۆبوونەوەكەشی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆئەو مەبەستە رۆڵێكی بەرچاوی هەیە و گەشبینی دروستكردووە بەو ئاراستەیەی پێش جەژن بەغداد موچەی مانگی ئایاری موچەخۆرانی هەرێم رەوانە بكات.
دوابەدوای قوڵبونەوەی كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد سەبارەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم و نەناردنی لەلایەن بەغدادەوە، سەرۆك كۆماری عیراق وەك هەمیشە لە بەغدادەوە هەوڵەكانی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێكی ریشەیی بۆ ئەو كێشەیە لە چوارچێوەی دەستوردا دەستپێكرد .
لە چوارچێوەی هەوڵەكانیدا ، رۆژی شەممە د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق سەردانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراقی كرد و كۆبونەوەیەكی گرنگ لەسەر بابەتی موچەی هەرێم ئەنجامدرا كە بە بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیرانی عیراقیش، كۆبونەوەیەكی زۆر گرنگ بوە و تێیدا جەختكراوەتەوە لەسەر پێویستی دۆزینەوەی چارەسەری ریشەیی لە چوارچێوەی دەستوور بۆ كێشەكانی نێوان بەغداد و هەولێر سەبارەت بە موچەی موچەخۆران و پابەندبوونە داراییەكانی نێوانیان.
لەو كۆبونەوەیەدا سەرۆك كۆمار بە سەرۆك وەزیرانی عیراقی وتوە كە دەبێـت بە پشتبەستن بە یاسای بودجە و بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی كێشەكان چارەسەر بكرێن. جارێكی تریش سەرۆك كۆمار باسی لە گرنگیی یاسای نەوت و غاز كردوە بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشە داراییانەی لە نێوان بەغداد و هەولێردا هەیە، چونكە چەندین جاری تریش سەرۆك كۆمار دوپاتیكردۆتەوە كە هۆكاری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداد نەبونی ئەو یاسایەیە .
لە دوای ئەو كۆبونەوەیەی سەرۆك كۆمار لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عیراق، ئێستا نەفەسێكی ئیجابی هەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچەی هەرێم و هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەن كە پێدەچێت پێش هاتنی جەژن ، بەغداد موچەی مانگی 5 خەرج بكات .
لە چوارچێوەی ئەركەكانیدا وەك سەرۆك كۆماری عیراق ، پێشتریش د. لەتیف رەشید چەندین هەوڵی بۆ چارەسەركردنی كێشەی نێوان هەرێم و بەغداد داوە و هەمیشە داوای كردوە لە رێی دیالۆگ و لێكتێگەیشتنەوە كێشەكان چارەسەر بكرێن چونكە هەموو جۆرە لێكتێگەیشتنێك پاڵنەرێكی ئەرێنیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
لە مانگی شوباتی ئەمساڵیشدا سەرۆك كۆماری عیراق لە دادگای فیدراڵی سكاڵای دژی سەرۆك وەزیران و وەزارەتی دارایی تۆماركرد سەبارەت بە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و بە بانكیكردنی موچەكانیان، ئەو بریارەی ئەو كاتە دادگای فیدراڵی لەسەر سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار دەریكرد كە موچەخۆرانی هەرێمی سەرپشك كرد لە هەڵبژاردنی بانكەكان بۆ كردنەوەی هەژماری بانكی بەشێكی زۆری كێشەكەی چارەسەركرد .
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا کە ئەمڕۆ لە بەغداد بەڕێوەچوو، باس لە دۆخی گشتی لەسەر ئاستی نیشتمانی و پێشهاتی سیاسی و ئابووریی و پێشخستنی بەرنامەکانی گەشەپێدانی حکومەت کرا بە تایبەت لە کەرتەکانی پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و وزە و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە گشتیەکان.
لە میانی دیدارەکەدا جەختکرایەوە لەسەر پێویستی دۆزینەوەی چارەسەری ریشەیی لە چوارچێوەی دەستوور و یاسای تایبەت بە پابەندبوونی دارایی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان، بەپشت بەستن بە ئەو خاڵانەی کە دیاریکراون لە رێگەی دەستوور و یاسای بودجە و بڕیاری دادگای فیدراڵی.
هەروەها لە دیدارەکەدا جەختکرایەوە لە سەر گرنگی یەکخستنی یەکڕیزی نیشتمانیی بۆ چەسپاندنی سەقامگیری ئەمنی و کۆمەڵایەتی لە سەرتاسەری وڵات، و خۆئامادەکردن بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان وەک پایەیەکی بنەڕەتی پرۆسەی دیموکراسی کە ئەنجامەکانی هەڵبژاردن رەنگدانەوەی ویست گەلی عیراق بن کە بەشدار دەبن لە پشتیوانیکردنی پرۆسەی بنیاتنانەوە و ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە ساڵیادی دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دا پەیامێکی بڵاوکردەوە و تێێدا هاتووە، "دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وەرچەرخانێکی گەورە بوو لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی و خەباتی شۆڕشگێڕانە بە سەرکردایەتی سەرۆک مام جەلال".
دەقی پەیامەکە
بەبۆنەی ساڵیادی یۆبیلی زێڕینی دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانەوە گەرمترین پیرۆزبایی ئاراستەی سەرکردایەتی و کادر و لایەنگرانی یەکێتی دەکەین.
دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە 1 ی حوزەیرانی 1975 وەرچەرخانێکی گەورە بوو لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی و خەباتی شۆڕشگێڕانە بە سەرکردایەتی سەرۆک مام جەلال کە ڕۆڵی سەرەکی هەبوو لە کۆکردنەوە و ڕێکخستنی ڕیزەکانی پارتە سیاسییەکانی کوردستان و عیراق لە هەلومەرجێکی سەختدا لە نێو تەحەدا و هاوکێشە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکاندا و یەکێتی لە خەباتی دژ بە دیکتاتۆرییەت قوربانی گەورەی داوە لە پێناو بەدیهێنانی ئازادی و دێموکراسی و ژیانێکی شایستە بۆ کۆمەڵانی خەڵک.
لەم بۆنەیەدا هیوای پێشکەوتن و سەرکەوتنی زیاتر بۆ یەکێتی دەخوازین لەجێبەجێکردنی ئەرکە نیشتمانییەکەی کە لەباوەڕی یەکڕیزیی نێوان هەموو هێزە سیاسییەکان و کارکردن بۆ خزمەتکردنی هاوولاتیان سەرچاوەی گرتووە.
داوا لە هەمووان دەکەین پارێزگاری لە دەستکەوتەکان بکەن و بەرەو پێشەوە بڕۆن لەپێناو بەهێزکردنی سیستەمی دێموکراسی و خزمەتکردنی سەرجەم پێکهاتەکانی کوردستان و عێراق لەپێناو بنیاتنانی دەوڵەتێکی پێشکەوتوو، شارستانی، خۆشگوزەرانی و دوور لە توندوتیژی و پەراوێزخستن و هەمووان تێیدا بە ئارامی، خۆشگوزەرانی و ئاشتی بژین.
بەرز و پیرۆز بێت ساڵیادی دامەزراندنی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان
سڵاو لە گیانی پاکی شه هیدانی کوردستان و عێراق
د. لەتیف جەمال ڕەشید
سەرۆک کۆمار
31/5/2025
سەرۆك كۆماری عیراق لە چاوپێكەوتنێكدا باسی لە چەند دۆسێیەكی ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتی كردووە، بەتایبەتیش پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و بەغداد و ئامادەیی عیراقیشی دەربڕیووە بۆ نێوەندگیری لە نێوان ئێران و ئەمریكا، ئەگەر ئەو دوو وڵاتە داوای بكەن.
د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی "سی ئێن ئێن"ی عەرەبی، لەبارەی ناكۆكییەكانی نێوان بەغداد و هەولێر رایگەیاند، نەبوونی یاسای نەوت و غاز هۆكاری ناكۆكییەكانی نێوان بەغداد و هەولێرە و دانووستانەكانیش لەنێوانیاندا بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی كێشەی مووچە و دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی هەرێمی كوردستان.
لەبارەی هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقیش، كە بڕیارە 11ی مانگی 11ی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، سەرۆك كۆماری عیراق وتی، هەڵبژاردنەكە لەوادەی خۆیدا بەڕێوەدەچێت و كار بۆ ئەوەش دەكەن، هەڵبژاردن بە بێگەردی و سەقامگیری بەڕێوەبچێت و ئاستی بەشداریكردن تێیدا بەرزبێت.
هەر لە چاوپێكەوتنەكەدا، د.لەتیف رەشید ئاماژەی بە گرنگی رۆڵی گەنج لە كۆمەڵگەی عیراقیدا كرد و وتی، گەنجان 60%ی دانیشتووانی عیراق پێكدەهێنن و پێویستە پشتیوانییان بكرێت، بە تایبەتی بۆ بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی و رۆڵیان پێبدرێت ببنە بەشێك لە چارەسەركردنی كێشەكان.
د.لەتیف رەشید لەبارەی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە عیراق رایگەیاند، ئەو دۆسییە لەدانووستانەكانی نێوان بەغداد و واشنتۆن یەكلایی دەكرێتەوە، ئەو دەنگۆیانەشی رەتكردەوە كە باس لە بوونی گروپی چەكداری ئێرانی لە عیراقدا دەكەن.
سەرۆك كۆمار لە بەشێكی تری چاوپێكەوتنەكەدا باسی لە دۆسێی ئەمنی ناوخۆی عیراق و وڵاتانی دراوسێ كرد و وتی، كار بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەمنی سنوورەكان لەگەڵ توركیا و بوونی هێزەكانی ئەو وڵاتە لەناو خاكی هەرێمی كوردستان دەكەن، بە تایبەتی لەئێستادا كە پەكەكە كۆتایی بە خەباتی چەكداریی هێناوە.
د.لەتیف رەشید تیشكی خستەسەر دوایین گۆڕانكارییەكان لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و ئاماژەی بەوەكرد، لوتكەی عەرەبی لە رەوشی ئێسادا پێویستە، بە تایبەتی كە وڵاتانی عەرەبی بەدەست چەندین كێشەوە دەناڵێنن، دیارترینیان هێرشەكانی سەر فەلەستین، جەختیشیكردەوە، ئیرادەیەكی راستەقینەی وڵاتانی عەرەبی و ناوچەكە هەیە بۆ كۆتایی هێنان بە ئازارەكانی گەلی فەلەستین.
لە كۆتایی قسەكانیشدا، سەرۆك كۆمار ئامادەیی عیراقی نیشاندا، بۆ نێوەندگیری لە نێوان ئێران و ئەمریكا، ئەگەر ئەو دوو وڵاتە داوای بكەن.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ چوارشەممە 28ـی 5ـی 2025 لەکۆشکی بەغداد، پێشوازی فەریق کەریم عەبود ئەلتەمیمی بەرپرسی دەزگای دژە تیرۆر کرد.
لەدیدارەکەدا دوایین پێشهاتە ئەمنییەکانی وڵات و ناوچەکە و رۆڵی دەزگای دژە تیرۆر لە بەرجەستەکردنی سەقامگیری ناوخۆدا تاوتوێ کرا، سەرۆک کۆمار جەختی لە پێویستی بەهێزکردنی توانای هێزە چەکدارەکان کردەوە بۆ روبەڕوبونەوەی هەڕەشە تیرۆریستییەکان و ستایشی رۆڵ و قوربانیە گەورەکانی دەزگای دژە تیرۆری کرد، لە پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری عیراق و هەموو عیراقییەکاندا، هاوکات ئاماژەی بە پێویستی پەرەپێدان بە تواناکانی دەزگاکە کرد، لەڕێگەی سودوەرگرتن لە توێژینەوە و لێکۆڵینەوەی مۆدێرن لە بواری بەرەنگاربونەوەی تیرۆر و ئایدۆلۆژیا توندڕەوەکاندا.
لەلای خۆیەوە ئەلتەمیمی، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ڕێنماییەکانی سەرۆک کۆمار دەربڕی و رونکردنەوەیەکی وردی لەبارەی پێشهاتەکانی کارەکانی دەزگای دژە تیرۆر و هەوڵە ئەمنی و هەواڵگرییەکانی و پلانەکانی داهاتووی بەئامانجی پەرەپێدانی ئاستی ئاسایش و سەقامگیری لەعیراقدا خستەڕوو.
سەرۆك كۆماری عیراق رایگەیاند ، نەبونی یاسای نەوت و غاز هۆكاری كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدادە و دانوستانەكان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەردەوامن.
د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی" سی ئێن ئێن "ی عەرەبی سەبارەت بە ناكۆكییەكانی نێوان بەغداد و هەولێر رایگەیاندووە ، نەبونی یاسای نەوت و غاز لە پشت بابەتە ئالۆزەكانی نێوان هەرێم و بەغدادن و دانوستانەكانیش لە نێوانیاندا بەردەوامە بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچە و نەوت،
سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقیش رایگەیاندوە ، هەڵبژاردن لە كاتی دیاریكراودا بەرێوەدەچێت و كار دەكەن بۆ ئەوەی پرۆسەكە بە بێگەردی و سەقامگیری بەرێوەبچێت و بەشداریكردنێكی فراوان هەبێت
لەو چاوپێكەوتنەدا سەرۆك كۆماری عیراق باسی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكای لە عیراق كردو و رایگەیاندوە ، پەیوەندییەكانی عیراق و ئەمریكا بەهێزن و رێككەوتن لە نێوانیاندا هەیە و مانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە دانوستانەكانی نێوان بەغداد و واشنتۆن دیاری دەكرێت.
لەبارەی پەیوەندییەكانی عیراق و ئێرانیش رایگەیاندوە، پەیوەندییەكان مێژویی و بەهێزن و بەشێوەیەكی بەردەوام وەفدەكانی هەردوولا سەردانی یەكتر دەكەن بۆ تاوتوێكردنی سەرجەم دۆسیەكان ، رەتیشیكردەوە هیچ هێزێكی ئێران لەناو خاكی عیراقدا هەبێت ، سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكاش لە عیراق سەرۆك كۆمار رایگەیاندوە، سەبارەت بە دانوستانی نێوان ئەمریكا و ئێرانیش سەرۆك كۆمار دەڵێت ، هیوایان هەیە دانوستانەكان سەركەوتوو بن و سودی بۆ هەموان هەبێت ، ئامادەیی عیراقیشی دوپاتكردەوە بۆ ئەوەی رۆڵی نێوەندگیر ببینێت لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا .
لەبارەی سوریاشەوە رایگەیاندوە ، سوریا وڵاتێكی گرنگە بۆ عیراق لەسەرجەم رووەكانەوە ، هەربۆیە بەغداد پەیوەندییەكی بەهێز و باشی لەگەڵ سوریا دەوێت .
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق ئەمڕۆ لە بەغداد پێشوازی لە فائق زەیدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کرد.
لە کۆبوونەوەکەدا پێشهاتەکانی بارودۆخی گشتی وڵات تاوتوێکران و جەختیان کردەوە لەسەر پێویستی رێزگرتن لە سەروەری یاسا و پتەوکردنی متمانەی هاووڵاتیان بە دامەزراوە دەستوورییەکان و بەهێزکردنی ڕۆڵیان لە خزمەتکردنی بەرژەوەندیی گشتی .
سەرۆک کۆمار ستایشی رۆڵی دادوەری کرد لە چەسپاندنی پرەنسیپەکانی دەستپاکی و شەفافییەت و جەختی لەوە کردەوە کە پشتیوانیکردن لە سەربەخۆیی دادوەری کۆڵەکەیەکی سەرەکییە لە دانانی بناغەی دەوڵەتی دامەزراوەکان.
هەروەها جەختی لەسەر گرنگی بەردەوامی هاوکاری بنیاتنەرانەی نێوان سێ دەسەڵاتەکە کردەوە بەپێی پرەنسیپی جیاکردنەوە و تەواوکاری، بەشێوەیەک کە ئەدای کاریگەر و هاوسەنگ مسۆگەر بکات کە دامەزراوەکان سەقامگیری بەهێز بکات، رێڕەوی دیموکراسی بپارێزێت و خزمەت بە بەرژەوەندییە باڵاکانی وڵات بکات.
لای خۆیەوە دادوەر فایەق زێدان جەختی لەسەر پەرۆشی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کردەوە بۆ پاراستنی پرەنسیپەکانی دادپەروەری و سەروەری یاسا و ئاماژەی بەوەشکرد کە دەزگای دادوەری بەردەوامە لە پەرەپێدانی میکانیزمی کاری دادوەری و بەرزکردنەوەی کارایی بەشێوەیەک کە وەڵامی خواستەکانی هاووڵاتیان بداتەوە لە جێبەجێکردنی یاسادا.