بۆ یەکەمین جار لەدوای روخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد لە کانونی دووەمی 2024ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا، ئاڵای نوێی وڵاتەکەی لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک هەڵکرد.

وەزیری دەرەوەی سوریا، لە پاس هەڵکردنی ئاڵاکەی وتی: ئێستا جیهان پێویستی بە گوێگرتن لە داواکارییەکانی گەلی سوریا هەیە، ئێمەش کراوەین بەڕووی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا و بەوپەڕی چاوەڕوانییەوە چاوەڕێی ئەوە دەکەین کە بە شێوەیەکی دروست مامەڵەمان لەگەڵدا بکرێت.

وەزیری دەرەوە ئاماژەی بەوەدا که "گەمارۆکان دەبێت هه ڵبگیرێن و چیتر ژیانی گەلی سوریا نەکرێتە قوربانی، چونکه هەڵگرتنیان هاوکار ده بێت بۆ بوژاندنەوەی ئابووریمان". شەیبانی جەختی لەوە کردەوە کە سورییەکان لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات هیوایان هەیە وڵاتەکەیان بنیات بنێنەوە و رایگەیاند کە "گەلەکەمان شایەنی متمانەیە".

شەیبانی لە هەژماری X ی خۆیدا نووسیویەتی: "بە نوێنەرایەتی کۆماری عەرەبی سوریا، ئەمڕۆ لە ساتێکی مێژوویی پڕ لە کەرامەتدا وەستاوم، بۆ بەرزکردنەوەی ئاڵای نوێی سوریامان لەم بینا نێودەوڵەتییە، بۆ یەکەمجار دوای ئەوەی لاپەڕەیەکی پڕ لە ئازارمان لە مێژووماندا هەڵدایەوە". 

بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، وەفدێکی بەرپرسانی سوریا لەم هەفتەیەدا گەشتیانکرد بۆ ئەمریکا بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی بانکی نێودەوڵەتیی و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی لە واشنتۆن دی سی و کۆبوونەوەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.

لە کاتێکدا تا ئێستا رون نییە کە ئایا بەرپرسانی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لەم سەردانەدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سوریا کۆدەبنەوە یان نا بە تایبەت کە تا ئێستا هیچ پەیوەندییەکی فەرمی لەگەڵیاندا نییە و سزاکانی سەر سوریای نوێی هەڵنەگرتووە.

لە روداوێکی هاتوچۆدا لە بەغداد سێ ئەندامی خێزانێکی دانیشتووی هەولێر گیانیان لەدەستدا.

روداوەکە لە نزیک "بوابەی بەغداد" رویداوە و ئۆتۆمبێلەکە چوار کەسی تێدا بووە.

لە روداوەکەدا سێ کەسیان گیانیان لەدەستداوە، کە دایک و باوک و منداڵێکیان بوون و منداڵەکەی دیکەیان لە ژیاندا ماوە و لە ئێستادا لە نەخۆشخانەیە.

بەپێی ناسنامەکانیان، دایک و باوکەکە گەنجن و دوو منداڵەکەشیان یەکیان تەمەنی سێ ساڵ و ئەوی دیکەیان تەمەنی نزیکەی هەشت ساڵ دەبێت. کە منداڵە سێ ساڵەکە گیانی لەدەستداوە.

وەزارەتی تەندروستیی هەرێم چەند بڕیار و رێنماییەکی بۆ رێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی پەتای تای خوێنبەربوون بڵاوکردەوە و لەوبارەیەوە نووسراوی ئاڕاستەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی لە سەرجەم شارەکاندا کردووە.

لە راگەیەنراوێکدا وەزارەتی تەندروستی رایگەیاندووە، بە مەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی پەتای تای خوێن بەربوون کە پەتایەکی ڤایرۆسی مەترسیدارە و لەبەر تۆمارکردنی چەند حاڵەتێکی پشتڕاستکراوە لە پارێزگاکانی دیکەی عیراق، پێویستە چەند رێوشوێنێک بگیرێتە بەر.

دەقی بڕیار و رێنماییەکان:

١-سەربڕینی ئاژەڵان لە ماڵان بە هەر شێویەک بێت قەدەغەیە و سەربڕین تەنها لە شوێنی رێپێدراو دەبێت.

٢-پابەندبوونی قەسابەکان بە بەکارهێنانی کەلوپەلی خۆپاراستن به‌تایبه‌ت ده‌ستكێشی لاستیك و جلی تایبه‌تی خۆپارێزی له‌كاتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ ئاژه‌ڵ یان گۆشت و خوێنه‌كه‌ی، لەکاتی سەرپێچی بە توندی سزا دەدرێن.

3- دوای سه‌ر بڕینی ئاژه‌ڵ ده‌بێت شوێنه‌كه‌ پاك بكرێتەوە به‌ به‌كار هێنانی گیراوه‌ی كلۆر (5%) (ده‌گیرێته‌وه‌ به‌ به‌كارهێنانی فاست به‌ رێژه‌ی 6% و هه‌ر به‌شیك فاس بۆ 11  به‌ش ئاو) و هه‌روه‌ها به‌هه‌مان شێوه‌ پاككردنه‌وه‌ی كه‌لوپه‌لی به‌كارهاتوو‌ له‌كاتی سه‌ربڕین و پارچه‌كردنی گۆشتی ئاژه‌ڵ.

4- پێویستە هاووڵاتیان گۆشتی سوور لە شوێنی رێپێدراو بکڕن و دەستکێش لە دەست بکەن، هەروەها ئاگادار بن دەستیان هیچ برینداری نەبێت و تەختەی لەتکردنی گۆشت جیاواز بێت لە تەختەی لەت کردنی سەوزە، پاشان شوێنی لەتکردنەکە بە باشی خاوێن بکرێتەوە بە ئاوى گەرم و سابوون و دواتر پاككردنەوەى بە هەمان شێوە وەك خالى 3 و کوڵاندنی گۆشت بەتەواوی.

5- له‌به‌ركردنی جلی قۆڵدرێژ و ره‌نگكاڵ له‌كاتی سه‌ردانی ئه‌و شوێنانه‌ی گه‌نه تێدا بڵاوه‌، بۆئەوەی‌ دیار بێت، هه‌روه‌ها به‌كار هێنانی كرێمی تایبه‌ت به‌ دوور خستنه‌وه‌ی مێروو و گه‌نه‌ له‌ له‌شی مرۆڤ.

7-بەڕێوەبەرایەتییەکانی تەندروستی پێویستە هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییەکانی ڤێتێرنەری و کشتوکاڵ بکەن لەبارەی رێکارەکانیان سەبارەت بە رشاندنی ئاژەڵان بە قڕکەر.

8- جەختکردنەوە لە کاری پتەوکردنی تەندروستی بۆ پاراستنی هاووڵاتیان لە ڕێگای هەڵمەتی جیاواز و بڵاوکردنەوەی رێنمایی بەمەبەستی گەیاندنی زانیاری دروست.

9- جێبەجێکردنی چالاکییەکانی رشاندنی شوێنی گەنەکان بە گوێرەی پلانی ساڵانەی کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییە گوازراوەکان.

10- پابەندبوونی کارمەندانی تەندروستی بە لەبەرکردنی کەرەستەی خۆپارێزی کەسی بە شێوەیەکی زانستی دروست.

ئێران گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ روسیا ئیمزا دەكات بۆ پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە وڵاتەكەی.

موحسین پاكنەژاد وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ كۆمپانیاكانی روسیا ئیمزا دەكەن بە مەبەستی پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە ئێران.

وتیشی، ئێران پەیوەندییەكانی لەگەڵ روسیا پەرەپێدەدات بەو پێیەی مۆسكۆ گەورەترین بەرهەمهێنەری غازە لە جیهاندا و تارانیش هەوڵ دەدات غاز لەگەڵ روسیا بەرهەمبهێنێت و ببێتە ناوەندێكی هەرێمیی بۆ وزە، بەتایبەتیش كە 73%ی یەدەگی غاز لەم ناوچەیەدا و لە روسیا هەیە.

دەشڵێت، هاریكاری لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە دەكەن و بە تایبەتیش عیراق رۆڵی دەبێت لە ژێرخانی وزەی ئێران.

داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنوری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە 10 ملیار دینارە و بەراورد بە هەفتەی رابردووش یەك ملیار دینار كەمیكردووە.

ماڵپەری شەفافیەت كە چاودێری داهاتی نانەوتی پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆكانی راپەڕین و گەرمیان دەكات، بڵاویكردەوە، داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیە لە 19ی ئەم مانگە تا ئەمڕۆ، 10 ملیار و 607 ملیۆن و 221 هەزار و 685 دینار بووە، لەو بڕەش 86%ی نەختینە و 14%ی بە چەك بووە.

ئاماژەی بەوەشكردووە، داهاتی ئەم هەفتەیە بەراورد بە هەفتەی رابردوو، یەك ملیار دینار كەمیكردووە كە هەفتەی رابردوو داهاتی نانەوتی زیاتر لە 12ملیار دینار بووە.

بۆ باسكردن لە كێشە ئەمنییەكانی نێوان هەردوو وڵات، وەفدێكی ئەمنی عیراق سەردانی سوریا دەكات.

میدیاكانی عیراق لە زاری لێپرسراوێكی باڵای ئەمنیی وڵاتەكەیانەوە بڵاویانكردووەتەوە، لە چەند سەعاتی داهاتوودا، وەفدێكی باڵای ئەمنی عیراق سەردانی سوریا دەكات و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەمنی ئەو وڵاتە لەبارەی كێشە و مەترسییە ئەمنییەكانی نێوان هەردوو وڵات بە تایبەتیش پاراستنی ناوچە سنورییەكان كۆدەبنەوە.

لەدوای دەستبەكاربوونی حكومەتی نوێی سوریا، ئەمە دووەم وەفدی ئەمنیی عیراقە سەردانی ئەو وڵاتە دەكات، بە ئامانجی هەماهەنگی و كاری هاوبەش لە پێناو نەهێشتنی مەترسییەكانی هەردوو وڵات لە رووی ئەمنییەوە.

کەشناسیی هەرێم پێشبینی نوێی بۆ کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێ بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، شەپۆلێکی بارانبارین و هەورەتریشقە هەرێم دەگرێتەوە.

کەشناسیی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ هەینی، ئاسمان لە نێوان نیمچەهەور و هەوری تەواودا دەبێت، لەگەڵ بوونی کەمێک تۆزوخۆڵ لە کەشدا، هەروەها پێشبینی نمەبارانێکی کەم دەکرێت لە ناوچە شاخاوییەکان .

ئاماژەی بەوەشكردووە، سبەینێ شەممە، ئاسمان نیمچەهەور بۆ هەوری تەواو دەبێت، لە کاتەکانی دوای نیوەڕۆدا نمەباران و بارانی مامناوەند بە پچڕپچڕی دەبارێت پاشان رێژەی دابارین زیاد دەکات، هەروەها لە هەندێک کاتدا کەش دەگۆڕێت بۆ هەورەتریشقە تاوەبارانی کورت خایەن بە تایبەت لە سنوری ئیدارەی سۆران و راپەڕین، لە بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممەدا کەشەکە ئاسایی دەبێتەوە و کاریگەری بارانبارین نامێنێت .

بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسی، ئەمڕۆ پلەکانی گەرما نزیک دەبنەوە لە تۆمارکراوەکانی دوێنێ، بەڵام سبەینێ 1 بۆ 2 پلەی سیلیزی نزم دەبنەوە.

کەشناسی راشیگەیاندووە، ئەمڕۆ خێرایی با زیاد دەکات و هەندێک جار چالاک دەبێت بۆ سەروو 25 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا.

بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی:

هەولێر : 30  پلەی سیلیزی

سلێمانی : 28 پلەی سیلیزی

دهۆک : 28  پلەی سیلیزی

کەرکوک : 33 پلەی سیلیزی 

زاخۆ  : 29 پلەی سیلیزی

هەڵەبجە : 28 پلەی سیلیزی

سۆران : 26 پلەی سیلیزی

حاجی ئۆمەران : 18 پلەی سیلیزی

گەرمیان :36 پلەی سیلیزی

وەزیری دەرەوەی عیراق گەیشتە ئەمریكا بۆ تاوتوێكردنی پەیوەندی دوو قۆڵی بەغداد و واشنتۆن.

وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی وڵات بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە واشنتۆنی پایتەختی ئەمریكا زنجیرە دیدارێك ئەنجام دەدات.

دەشڵێت، ئەم سەردانە لە چوارچێوەی پتەوكردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی نێوان عیراق و ئەمریكا دێت، هەروەها بۆ پەرەپێدانی هاریكاری هاوبەش لە بوارەكانی سیاسی و ئەمنی و ئابوری و لە سەردانەكە تاوتوێی پرسە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكان دەكرێت.

وتیشی، بڕیارە فوئاد حسێن لە سەردانەكەیدا لەگەڵ ژمارەیەك لێپرسراوی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كۆببێتەوە لە دیارترینیان ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوە.

ئەوەش لەكاتێكدایە، رۆژی سێشەممە سایتی ئەلعەرەبیە رایگەیاند، فوئاد حسێن لەگەڵ ئەمریكا باس لە گروپە چەكدارەكانی عیراق و مانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان و رەوشی ناوچەكە دەكات.

وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی هۆڵەندا ئەمڕۆ پێنجشەممە رایگەیاند، ئەمستردام باڵیۆزی ئێرانی بانگهێشت کردووە، دوای ئەوەی دەزگای هەواڵگری هۆڵەندا جەختیکردەوە گومانی ئەوەی هەیە تاران لە پشت دوو هەوڵی تیرۆرکردنەوە بێت لە ئەوروپا.

دەزگای هەواڵگری گشتی هۆڵەندا لە راپۆرتی ساڵانەی خۆیدا کە ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاویکردەوە، ئاشکرای کرد کە لە مانگی (حوزەیران/6)ی ساڵی 2024 لە شاری هارلمی هۆڵەندا دوو کەس دوای هەوڵدان بۆ تیرۆرکردن و بە ئامانجگرتنی هاووڵاتییەکی ئێرانی کە نیشتەجێی ئەو وڵاتەیە، دەستگیرکراون.

راپۆرتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێک لەو دوو کەسە دەستگیرکراوە، گومانی ئەوەی لێدەکرێت کە دەستی هەبووبێت لە هەوڵی تیرۆرکردنی سیاسەتمەدار و رەخنەگری ئێرانی-ئیسپانی ئەلیخۆ ڤیدال کوادراس لە مەدرید لە مانگی (تشرینی دووەم/11)ی 2024.

تا ئێستا لایەنی ئێرانی هیچ لێدوانێکی فەرمی سەبارەت بەم بانگهێشتکردنە نەداوە.

ئەنجومەنی باڵای فەتوا لە کوردستان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە سەبارەت بە حوکمی ئەنجام نەدانی نوێژی هەینی لە کاتی سەیران و گەشتدا و لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "نوێژی هەینی فەرزی عەینە لەسەر هەموو پیاوێکی باڵغی عاقڵی نیشتەجێی موسڵمان، بۆیە نابێت گروپێک بۆ خۆیان لەدەشت و دەردا مەراسیمی جومعە ئەنجام بدەن، ئەگەر کردیان نوێژەکەیان بەتاڵە"

ئەوەش هاتووە؛ "وەک خوای میهرەبان لە قورئانی پیرۆزدا فەرموویەتی: (یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ)".

ئەنجومەنی باڵای فەتوا جەختی کردووەتەوە کە هەر کەسێک لەدوای نوێژی بەیانی لە شار دەرچوو، نوێژی هەینی لەسەر واجب دەبێت، بۆیە دەبێت یان سەرلەبەیانی رۆژی جومعە سەفەر نەکات و بیخاتە پاش ئەنجامدانی نوێژەکە، یان لە رێگەدا لە مزگەوتێک یان لە مزگەوتی گوند و شارەدێکان کە مۆڵەتی فەرمییان هەیە، بەشداری مەراسیمی نوێژی جومعە بکات.

هەروەها لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "یەکێک لە مەرجەکانی ئەنجامدانی نوێژی هەینی پێویستە لە مزگەوتێکدا بێت کە لەناو ئاوەدانی نوێژخوێنەکاندا بێت و رەزامەندی فەرمی هەبێت، بۆیە نابێت گروپێک بۆ خۆیان لەدەشت و دەردا مەراسیمی جومعە ئەنجام بدەن، ئەگەر کردیان نوێژەکەیان بەتاڵە".

لە کۆتاییدا، ئەنجومەنی باڵا داوای لە موسڵمانان کردووە کە هەروەک چۆن گرنگی دەدەن بە عیبادەتەکانیان، بە هەمان شێوە گرنگی بدەن بە پارێزگاریکردن لە ژینگە جوانەکەی کوردستان.

قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم، لە میانەی بەشداریکردنی لە ئاهەنگی کردنەوەی پاڵەوانێتی نێودەوڵەتیی سلێمانی بۆ یاری گۆڵ بۆڵی نابینایان، پشتیوانی خۆی بۆ پەرەپێدانی وەرزشی کەمئەندامان دووپات کردەوە.

قوباد تاڵەبانی لە وتەیەکیدا جەختی کردەوە کە "هیچ سەرکەوتنێک وەک چیرۆکی سەرکەوتنی کەمئەندامێک هاندەر و ئیلهام بەخش نییە نەک هەر بۆ کەمئەندامان بەڵکو بۆ هەموو مرۆڤایەتی"، هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد کە کەمئەندامان "سیمبولی ئیرادە و هەڵگری پەیامی سەرکەوتنی ئیرادەن بەسەر کەموکورتی و بێ هیواییدا".

لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، قوباد تاڵەبانی سوپاسی یانەی وەرزشی رۆژی کرد بۆ خەمخۆری و هەوڵەکانیان لە پێناو پێشخستنی وەرزشی کەمئەندامان و رێکخستنی ئەم پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییە، کە بە وتەی خۆی "نموونەیەکە لە کارە جوانەکانیان".

شایەنی باسە، ئەم پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییە بە بەشداریی چەندین وەرزشوانی نابینا لە وڵاتانی جیاوازەوە لە شاری سلێمانی ئەنجام دەدرێت.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند کە روسیا "سازشێکی گەورە و گرنگی" پێشکەش کردووە بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕی ئۆکراین، ئەویش بە وەستاندنی هەوڵەکانی بۆ داگیرکردنی تەواوی خاکی ئەو وڵاتە.

ترەمپ جەختی کردەوە: "روسیا لەمپەر نییە لە بەردەم رێککەوتنی ئاگربەست لە ئۆکراین"، هەروەها ئاماژەی بەوەکرد کە چاوەڕوان دەکات مۆسکۆ و کیێڤ و برۆکسل مەرجەکانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین پەسەند بکەن.

لە میانەی کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی نەرویج لە کۆشکی سپی، سەرۆکی ئەمریکا لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بەوەی کە ئایا روسیا و ئۆکراین و ئەوروپا مەرجەکانی رێککەوتنەکە قبوڵ دەکەن، وتی: "من پێم وایە بەڵێ. پێم وایە ئەوان ئەوە دەکەن. بڕوام وایە بەم زووانە ئێمە ئەم پرسە کۆتایی پێ دەهێنین."

ترەمپ هەروەها دووپاتی کردەوە کە "بۆ کیێڤ زەحمەت دەبێت نیمچەدوورگەی قەرەم بگەڕێنێتەوە" کە بەبێ تەقاندنی تەنها یەک گوللەش رادەستی روسیا کراوە.

وەزارەتی دەرەوەی هیندستان دوابەدوای ئەو هێرشە چەکداریەی کە تیایدا 26 هاووڵاتی کوژرا، دەسەڵاتدارانی پاکستانی تۆمەتبارکرد بە ئەنجامدانی هێرشەکە و رایگەیاند: داوا لە هەموو پاکستانیەکانی نیشتەجێی ناو وڵاتەکەمان دەکەین تا 29ـی مانگ، وڵاتەکە جێبهێڵن.

دوێنێ سێشەممە، بەهۆی هێرشێکەوە بۆسەر گەشتیاران لە کشمیری ژێر دەسەڵاتی هیندستان، جارێکی دیکە هەردوو وڵاتی هیندستان و پاکستان گرژی کەوتەوە نێوانیان و لە نوێترین کاردانەوەشیاندا بەرانبەر یەک، پەیوەندییە دبلۆماسیەکانیان بۆ نزمترین ئاست دابەزاند و سەرەکیترین خاڵە سنورییەکانیان بە روی یەکدا داخست و ڤیزایان بۆ هاووڵاتیانی یەکترهەڵوەشاندەوە.

دەسەڵاتدارانی پاکستان، نکوڵیان لەوە کردووە کە لە پشت هێرشەکەی سێشەممەوە بووبێتن کە تێیدا 26 کەس کوژران و وەزارەتی دەرەوەی هیندستانیش دەڵێت: چەکدارانی سەر بە پاکستان هێرشەکەیان ئەنجامداوە.

مێژووی ناکۆکیەکانی نێوان هیندستان و پاکستان؟

پەیوەندی نێوان هیندستان و پاکستان لەسەر ململانێ، دیبلۆماسیەکی توند و گومانی زۆر لەیەکتری داڕێژراوە، بەتایبەتی داواکاریان لەسەر ناوچەی کشمیر و دواهەمین هێرشی چەکداری کە تێیدا 26کەس بوونە قوربانی و تاوانبارکردنی پاکستان لەلایەن دەسەڵآتدارانی هیندستانەوە ئەوەندەی تر گرژییەکانی زیاترکرد. 

چەکدارانی کشمیر بۆ دەیان ساڵە بەرەنگاری نیو دەهلی دەبنەوە، زۆربەی موسڵمانانی کشمیر پشتگیری لە ئامانجی یاخیبووان دەکەن بۆ یەکگرتنەوەی ناوچەکە لەگەڵ پاکستان، یان بوونی بە هەرێمێکی سەربەخۆ،
لە وەڵامدا دەسەڵاتدارانی هیندستان پاکستان تۆمەتبار دەکات بە دروستکردن و هاندانی هاووڵاتیان بۆ توندوتیژی، تۆمەتێک کە ئیسلام ئاباد ڕەتی دەکاتەوە و تیایدا دەیان هەزار هاووڵاتی یاخیبوو و هێزی حکومی لە ماوەی چەندین ساڵدا کوژراون.

پاکستان چۆن بەرەنگاری هەڕەشەکانی هیندستان دەبێتەوە؟

رۆژی سێشەممە، لە پاش هێرشەکە راستەوخۆ دەسەڵاتدارانی نیو دەهلی پاکستانیان تۆمەتبارکرد و گرتنەبەری چەند رێوشوێنێکیان راگەیاند، لە هەمووشی توند تر، هەڵوەشاندنەوەی رێککەوتنی ئاوی نێوانیانە، کە ساڵانێکە لە نێوان هەردولادا ئەنجامدراوە.

پاکستان کردارەکانی هیندستانی بە "نابەرپرسیارانە" وەسف کرد و ڤیزای هاوڵاتیانی هیندی هەڵوەشاندەوە، هەموو بازرگانیەکانی لەگەڵ هیندستان راگرت - تەنانەت لە رێگەی وڵاتانی سێیەمیشەوە - و گەشتە ئاسمانیەکانی خۆشی بە روی فڕۆکە هیندییەکاندا داخست.

پاکستان ڕۆژی پێنجشەممە هۆشداریدا کە هەر هەوڵێکی هیند بۆ راگرتن یان لادانی جۆگە ئاویەکانی نێوانیان، بە "کردەیەکی جەنگی" دادەنرێت.

رێككەوتنی ئاوی سندوس، کە لە ساڵی 1960 لەلایەن بانکی جیهانییەوە نێوەندگیری کرا، رێگە دەدات بە هاوبەشیکردنی سیستەمی ئاوی روبار کە لەنێوان هەردوو وڵاتدایە و بەهێڵی ژیان ناو دەبرێت، تایبەت بۆ کشتوکاڵی پاکستان. رێککەوتنەکە دوو شەڕی نێوان ساڵانی 1965 و 1971، و پێکدادانێکی گەورەی سنووری لە ساڵی 1999 بینیوە و ئەمە یەکەمجارە باس لە هەڵوەشاندنەوەی دەکات. 

بەگوێرەی رێککەوتنەکە، هیندستان کۆنترۆڵی روبارە رۆژهەڵاتییەکانی ڕاڤی، سوتلەج و بیاس دەکات، و پاکستانیش کۆنترۆڵی روبارە رۆژئاواییەکانی جیلوم، چیناب و سندوس دەکات کە بە ناوچەی کشمیردا تێدەپەڕن.

هێرشە بەردەوامەکانی چەکداران هەوڵەکانی ئاشتی لەباردەبەن:

سەرەڕای ئاڵۆزەییەکانی نێوانیان، دراوسێکان ناوبەناو هەوڵیان داوە بۆ ئاشتی. بەڵام، گرژییە بەردەوامەکانی سنوورەکان و هێرشی چەکداری لە کەشمیر و هیندستان هەوڵەکانی ئاشتی شێواندووە چونکە دەڵهی نوێ سیاسەتێکی توندی بەرامبەر ئیسلام ئاباد گرتووەتە بەر و تۆمەتی "تیرۆریزم"ی دەخاتە پاڵ.

لە ساڵی 1999، ئەو یاخیبوانەی کە لەلایەن سەربازانی پاکستانەوە پشتگیریدەکران هێرشیانکردە سەر بنکە سەربازییەکانی هیند لە بەرزاییە سەهۆڵاوییەکانی ناوچەی کارگیل. هێزەکانی هیندستان بەرپەرچیان دانەوە و لە پاش ململانێیەکی 10هەفتەیی کە بووە هۆی کوژرانی لانیکەم 1000 شەڕکەری هەردوولا. شەڕەکە بە دەست تێوەردانی ئەمریکا دوای راگیرا.

لە ساڵی 2008، کۆمەڵێک گروپی چەکداری لەشکەری "تەیبە" کە بنکەیان لە پاکستانە، هێرشێکیان ئەنجامدا بۆ مومبای هیندستان و بووە هۆی کوشتنی 166 کەس. هەر دوای هێرشەکە "دەسەڵاتدارانی هیندستان" دەزگای هەواڵگری پاکستانی بە هێرشەکە تۆمەتبارکرد و دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەش رەتیانکردەوە کە دەستیان لەو هێرشەدا هەبێت.

لە ساڵی 2019، تەقینەوەیەکی خۆکوژی لە کشمیر، کوژرانی 40 سەربازی  هیندی لێکەوتەوە و جارێکیتر پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتەکەی بردەوە بۆ خاڵی سفر و لە وەڵامدا هیندستان هێرشی کردە سەر کەمپێکی راهێنانی چەکداران لەناو پاکستان. پاکستانیش بە هێرشی ئاسمانی وەڵامی دایەوە، فڕۆکەیەکی سەربازی هیندی خستە خوارەوە و فڕۆکەوانێکی هیندی دەستگیر کرد، کە دواتر ئازاد کرا.

چەند مانگ دوای ئەو روداوە، حکومەتی نارێندرا مۆدی، سەرۆک وەزیرانی هیندستان، نیمچە-خۆبەڕێوەبەری کشمیری هەڵوەشاندەوە و چەندین رێوشوێنی ئەمنی توندی لەو ناوچەیە گرتە بەر. لەو کاتەوە، هیندستان ئارامی لە هەرێمەکەدا پاراستووە بە هێزێکی ئەمنی گەورە و بە توندی کۆتوبەندی خستووەتە سەر هەر ناڕەزایەتیەک و میدیاکانی نێوی.

ترس لە شەڕی ناوخۆ:

هیندستان و پاکستان لە ماوەی ساڵانی رابردودا لە روی سوپا و چەکەوە پەرەیان بەخۆ داوە هەردولا لە ڕوی چەک و سوپاوە تا دێت زیاتر بەرەوپێش دەچن، ئێستا پرسیار و ئەگەرەکان بەو ئاڕاستەیەدا دەڕۆن، کە ئایا چی رودەدات؟ هیندستان لە وەڵامدا هێرشدەکات و پاکستان وەڵامدەداتەوە و جیهان دەبێت بە بینەری گەڕێکیتری جەنگەکانی نێوانیان، یاخود وەک ساڵانی پێشو، بە نێوەندگیری وڵاتان دەگەنەوە رێککەوتن و چارەسەرێک دەدۆزنەوە.

ئەڵمانیا زیاتر لە چوار هەزار و 500 دۆلار دەداتە هەر خێزانێكی پەنابەری سوری كە بیانەوێت ئەڵمانیا جێبهێڵن و بگەڕێنەوە زێدی خۆیان.

فەرمانگەی فیدراڵی كۆچ و كۆچبەرانی ئەڵمانیا لە راگەیەندراوێكدا پشتڕاستی كردەوە، وەك هاندانێك  بۆ گەڕانەوەی پەنابەرە سورییەكانی ئەڵمانیا بۆ وڵاتی خۆیان، چوار هەزار و 555 دۆلار دەدرێتە هەر خێزانیك لە بەرانبەر جێهێشتنی ئەڵمانیا. 

راشیگەیاند تاكو ئێستا 464 كەس بە ویستی خۆیان گەڕاونەتەوە سوریا و چاوەڕوان دەكرێت رێژەكە بەرزتر ببێتەوە.
رونیشی كردەوە، بەرنامەكە تێچووی گواستنەوە و دەستەبەری تەندروستی لەخۆ دەگرێت و تا ژمارەی ئەندامانی خێزانەكە زیاتر بێت پارەكەش زیاتر دەبێت.

ئەوەش دوای ئەو پیشهاتە گەورانەدا دێت كە لە چەند مانگی رابردوودا سوریا پیایدا تێپەڕی و دوای روخانی رژێمی ئەسەد حكومەتێكی نوێی راگوزەر پێكهێنرا.

بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، لەلایەن بەڕێوەبەری چاکسازی گەورانی هەولێرەوە ڕێگری کراوە لە چاوپێکەوتنی رۆژنامەنووس شێروان شێروانی کە ماوەیەکە لە چاکسازی گەورانی هەولێر راگیراوە.

ئیبراهیم عەباس چالاکوانی مەدەنی لە لێدوانێکی تایبەتدا بە کوردسات نیوزی راگەیاند: "لە دوو هەفتەی رابردوودا رێگرییان لێکراوە سەردانی چاکسازی گەورانی هەولێر بکەن بە مەبەستی بینینی رۆژنامەنووس شێروان شێروانی."

ئیبراهیم عەباس ئاماژەی بەوەشدا: "بە رەسمی داوایان لە وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی کردووە بۆ بینین و سەردانیکردنی شێروان شێروانی، کەچی سەرباری وەرگرتنی رێگەپێدانی سەردانیکردنی، لەلایەن ئیدارەی چاکسازی گەورانی هەولێرەوە بۆ دووەمین جارە بڕیاری وەزیری کاروباری کۆمەڵایەتی رەتدەکرێتەوە و رێگریان لێ دەکرێت سەردانی رۆژنامەنووسی ناوبراو بکەن."

چالاکوانەکە جەختی کردەوە کە "ئەمەش پێشێلکردنی زەقی یاسا و دەستوەردانی ئاشکرای سیاسییە لە کەیسی ئەو رۆژنامەنووسە."

شێروان لە ئۆکتۆبەری 2020 لەگەڵ چەند رۆژنامەنووس و چالاكوانێكی دیکەی بادینان دەسگیرکران و لە 16ـی شوباتی 2021 بەتۆمەتی تێکدانی ئاسایشی گشتی بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزادران و لە شوباتی 2022 پاش ناڕەزایەتى و کاردانەوەكان بە مەرسومی سەرۆکایەتی هەرێم سزاکانیان بەڕێژەی سەدا 50 تا سەدا 60 کەمکرایەوە.

ئەیلولی 2023 ماوەى سزاکەى شێروان تەواودەبوو، بەڵام دۆسیەکى تازە ئەوى لە زیندان هێشتەوە و لە 26ـی 10ـی 2023 سزاكەی لە چوار ساڵەوە بۆ دوو ساڵ کەمکرایەوە.

خوێندکارێک لە قوتابخانەیەکی ئامادەیی لە شاری نانتی رۆژئاوای فەرەنسا، ئەمڕۆ پێنجشەممە بەچەقۆ هێرشی کردە سەر چوار خوێندکار، کە بووە هۆی کوشتنی یەکێکیان و برینداربوونی سێ کەسی دیکە.

بەپێی زانیارییەکانی پۆلیسی فەرەنسا، روداوەکە لە خوێندنگەی تایبەتی "نۆتردام-دو-تووت-ئەید" لە ناوچەی دولۆن، نزیک شاری نانت لە کەناری ئەتڵەسی فەرەنسا رویداوە. تۆمەتبار دوای هێرشەکە، لەلایەن مامۆستاکانیەوە و پێش گەیشتنی پۆلیس، دەستگیر کراوە.

هۆکارەکانی ئەم هێرشە هێشتا بە تەواوی ڕوون نەبوونەتەوە و لێکۆڵینەوە بەردەوامە.