جیهان
دوای زیاتر لە دوو ساڵ لە بۆشایی یاسایی، ئەمڕۆ لوبنان سەرۆكی وڵاتەکەی هەڵدەبژێردرێت.
میدیاكانی لوبنان رایانگەیاند، لایەنە سیاسیەكانی لوبنان بە ئۆپۆزسیۆنیشەوە رێككەوتوون كە ئەمڕۆ سەرۆكێكی نوێ بۆ وڵاتەكەیان هەڵبژێرن.
راشیانگەیاند، لەدوای دانوستانێكی زۆر هەمووان رێككەوتوون بۆ هەڵبژاردنی ژەنەڕاڵ جۆزێف عەون فەرماندەی سوپا، وەك سەرۆكی داهاتووی ئەو وڵاتە.
سەعات ١١ی پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ بە كاتی ئەو وڵاتە، پەرلەمانی لوبنان تایبەت بە پرسی هەڵبژاردنی سەرۆكی وڵاتەكە کۆببێتەوە و كۆتایی بە چۆڵی ئەو پۆستە بهێنێت.
بڕیارە لە دانیشتنەكەدا، ژان ئیڤ لۆدریان نێردەی فەڕەنسا و باڵیۆزانی پێنج وڵاتی دیكە ئامادەی دانیشتنەكە دەبن.
ماوەی زیاتر لە دوو ساڵە پۆستی سەرۆک کۆماری لوبنان چۆڵە و ئەوەش هۆكار بووە لە قووڵبوونەوەی قەیرانە یەك لە دوای یەكەكان كە لەم دوایەدا لەو وڵاتەدا روویداوە.
سەرۆكی ئەمریكا ئەو ناوچەی كالیفۆڕنیای بە ناوچەی کارەساتباری گەورە ناساند كە ئاگری لێكەوتووەتەوە.
جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا لە راگەیەنراوێكدا لۆس ئەنجلوس و ئەو شوێنانەی ئاگر گرتوونییەتەوە لە ویلایەتی كالیفۆڕنیا، بە ناوچەی كارەساتباری گەورە ناساند، هەروەها فەرمانی دا بەهاوكاریكردنی فیدراڵی بۆ پاڵپشتیكردنی ئەو كەسانەی بەهۆی ئاگركەوتنەوەكانەوە زیانیان بەركەوتووە.
لەوبارەیەوە، كارین جان پیێر وتەبێژی كۆشكی سپی رایگەیاند، بایدن بڕیاری داوە گەشتە پلان بۆ داڕێژراوەكەی بۆ ئیتاڵیا هەڵبوەشێنێتەوە بۆ ئەوەی گرنگی بە بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی حکومەتی فیدڕاڵی بدات تایبەت بە ئاگرە وێرانکەرەکەی کالیفۆڕنیا.
هاوکات، بایدن لە نزیکەوە سەردانی کارمەندانی بەرگری شارستانی کرد و سوپاسی کرد بۆئەوەی لەماوەی ٢٤ کاتژمێری رابردوودا بەورپەڕی توانایانەوە رووبەڕووی ئەو رووداوە بوونەتەوە و بە هانای خەڵکی شارەکەوە چوون.
بەرەبەیانی دوێنێ ئاگرێکی گەورە لە دارستانەکانی لۆس ئەنجلوس لە کالیفۆڕنیا کەوتەوە و بەهۆیەوە بە هەزاران خانووی هاوڵاتیان و بە هەزاران ڤێلای هاوڵاتیان سوتان.
تاوەکو ئێستا ئاگرەکە لە تەشەنەسەندن بەردەوامە و ئاگرەکە رووبەری ١٥ هەزار و ٨٣٢ دۆنم زەوی گرتووەتەوە.
دژی هێرشەكانی توركیا چالاكی ئێشكگریی لە بەنداوی تشرین دەستی پێكرد و خۆبەڕێوبەریی باكور و رۆژهەڵاتی سوریاش رایگەیاند، ئەگەر هێرشەكان بەردەوام بێت كارەساتی مرۆیی روودەدات.
سەدان كەس لە دانیشتوانی كانتۆنەكانی جزیرە و رەققە و تەبقا دژی هێرشەكانی توركیا بۆسەر بەنداوی تەشرین لە شەوی رابردووەوە دەستیان بە ئێشكگریی كردوە و وەك قەڵغانێك لە نزیكی ئەو بەنداوە جێگیر بون.
بەڕێوبەرایەتی خۆسەر لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لە راگەیەنراوێكدا بڵاوی كردەوە بەهۆی هێرشەكانی دوێنێی توركیا دژی كاروانی هاووڵاتییانی مەدەنی لە نزیك بەنداوی تشرین سێ كەس شەهیدبوون و ١٥ كەسی دیكەش برینداربون.
لە راگەیەنراوەكەدا هاتوە كە ئەگەر توركیا و چەكدارانی سوریی سەر بە توركیا ئەو وڵاتە بەردەوام بن لە هێرشكردنە سەر بەنداوەكە دوور نییە كارەساتی مرۆیی رووبدات، چونكە هێرشەكانی رابردوش زیانی زۆری بە بەنداوەكە گەیاندوە و ژیانی هەزارن كەس كەوتوەتە مەترسییەوە.
وەک چۆن ئاو و ئاگر پێچەوانەی یەکترن، ئێستا رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ئەمریکا پێچەوانەی یەکترن، لایەکیان گەرمای ئاگر هەناسەی لێبڕیوە و لایەکی دیکەی سەرما جوڵەی وەستاندووە.
لە سەرلەبەیانی ئەمڕۆوە ئاگرێکی گەورە لە لۆس ئەنجلوسی ویلایەتی کالیفۆرنیا کەوتووەتەوە و بەهۆیەوە تاوەکو ئەم ساتە رووبەری نزیکەی ٢٠٠ هێکتار زەوی سوتاون.
ئاگرەکە بەجۆرێک تەشەنەی سەندووە، نزیکەی ٣٠ هەزار کەس بێماڵ بوون، بە سەدان ڤێلا سوتاون کە نرخەکانیان ملیۆنان دۆلارە.
لەئێستادا هەزار و ٤٠٠ ئاگر کوژێنەوە سەرقاڵی رزگارکردنی هاوڵاتیان و گواستنەوەیانن بۆ شوێنی پارێزراو و بەپێی ئامارە سەرەتاییەکان ١٠ هەزار خانوو سوتاون.
لەلایەکی دیکەوە بەهۆی سەرماوە هۆشداری بەپەلە دراوە
لەلایەکی دیکەوە ماوەی چەند رۆژێکە شەپۆلێکی بەهێزی سەرما و بەفربارین چەند ویلایەتێکی رۆژئاوای گرتووەتەوە و هۆشداری بەپەلە دراوە بە دانیشتووانی ناوچەکە.
لە ویلایەتەکانی، ماریلاند، ڤیرجینیا، ڤیرجینیای رۆژئاوا، کانساس، میزۆری، کینتاکی و ئارکنساس هاوڵاتیان ئاگادارکراونەتەوە لە ماڵەکانیاندا بمێننەوە.
بەهۆی ئەو شەپۆلی سەرمایەوە، هێڵی کارەبای چەند ناوچەیەک پچڕاون و هاتوچۆی ئۆتۆمبێل و هێڵی ئاسنین راگیراوە، تەنها دوێنێ دوو هەزار و ٣٠٠ گەشتی ئاسمانی هەڵوەشانەوە.
شەقامەکان سەرجەمیان بەستوویانە و هێشتا بەفربارین بەردەوامە، کەشناسیش پێشبینی بەردەوامی شەپۆلەکە دەکات و دەشڵێت، ئەگەری هەیە بۆ چەند ویلایەتێکی دیکە درێژ ببێتەوە.
پۆلیسی لاس فێگاس ئاشكرایكرد، تەقینەوەی ئۆتۆمبێلە تێسلاکەی بەردەم هۆتێلەکەی تڕەمپ لەرێگای زیرەكی دەستكردەوە ئەنجامدراوە.
كیڤن مەكماهیل فەرماندەی پۆلیسی لاس ڤێگاس رایگەیاند، ماتیۆ لیڤڵسبێرگەر كە هەفتەی ڕابردوو ئۆتۆمبێلێكی جۆری تێسلای لە دەرەوەی هۆتێلەكەی تڕەمپ لە لاس ڤێگاس تەقاندەوە، زیرەكی دەستكردی بەكارهێناوە بۆ ئەنجامدانی.
وتیشی تۆمەتبارە بەرنامەی چات جی پی تی بۆ بەدەستهێنانی زانیاری لەسەر چۆنیەتی جێبەجێكردنی پیلانەكەی بەكارهێناوە كە بە 'گۆڕانكاری یارییەكە' ناوی بردووە.
مەكماهیل وتیشی، "ئێمە دەمانزانی كە زیرەكی دەستكرد لە قۆناغی داهاتوودا دەبێتە گۆڕینی شتەكان، ئەوەش یەكەم رووداوی توندوتیژییە لەسەر خاكی ئەمریكا كە زیرەكی دەستكرد بەکارهێنرابێت بۆ ئەنجامدانی".
لەلایەکی دیکەوە، گەشەپێدەری بەرنامەكە نیگەرانی خۆی لە رووداوەكە دەربڕیوە و رایگەیاندووە، سەرەڕای بەردەستبوونی وەڵامە بێ سنوورەكانی بەرنامەكە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆیاندایە و وەڵامە زیانبەخشەكانیان بلۆك كردووە.
لە رۆژی ٢ی ئەم مانگەدا، سەعات ٨:٤٠ خولەکی بەرەبەیانی بەکاتی ئەمریکا، لەبەردەم هۆتێل تڕەمپ لە لاس ڤێگاس ئۆتۆمبێلێکی جۆری سایبرتراکی تێسلا تەقییەوە.
لەدوای رووداوەکە، ئیلۆن مەسک ئاماژەی بەوەکرد، "تەقینەوەی ئۆتۆمبێلەکەی تێسلا پەیوەندی بە خودی ئۆتۆمبێلەکەوە نەبووە، بەڵکو دڵنیاین لەوەی کە چەندین یاری ئاگرین و تەقەمەنی و هاوەن لە سندوقی ئۆتۆمبێلەکەدا هەڵگیراون و ئەوانە هۆکارەکەی بوون".
دوای ئەوەی سەرلەبەیانی دوێنێ سێشەممە، بومەلەرزەیەکی بەهێز هەرێمی تبتی چینی هەژاند، تاوەکو ئێستا ژمارەی گیانلەدەستدان بەهۆی بومەلەرزەکەوە گەیشتووەتە ١٢٦ کەس و ١٨٨ کەسی دیکەش بریندار بوون.
بومەلەرزەکە گوڕی ٧.١ پلە بوو بە پێوەری رێختەر، قوڵییەکەی ١٠ کیلۆمەتر بوو و چەقی بومەلەرزەکە هەرێمی ئۆتۆنۆمی تبت بوو لە رۆژئاوای چین، بەهۆی هاوسنووری تبت لەگەڵ نیپاڵ و هیندستان، لە هەردوو ئەو وڵاتەشدا هەستی پێکراوە.
ئەگەرچی بومەلەرزەکە لە نیپاڵ بە توندی هەستی پێکراوە، بەڵام میدیاکان هیچ ئامارێکیان لەبارەی بوونی حاڵەتی گیانلەدەستدان و برینداربوون لە وڵاتە نەخستووەتە روو.
بەهۆی بومەلەرزەکەوە تاوەکو ئێستا ١٢٦ کەس گیانیان لەدەستداوە و ١٨٨ کەسی دیکە برینداربوون، ٤٠٠ کەسیش رزگار کراون.
گوڕی بومەلەرزەکە ئەوەندە بەهێز بووە، بەهۆیەوە سێ هەزار و ٦٠٠ خانوو و باڵەخانە رووخاون و تاوەکو ئێستا ٣٠ هەزار کەس گواستراونەتەوە بۆ شوێنی دیکە.
بەپێی ئامارەکانی بومەلەرزەزانی تبت، لەدوای بومەلەرزە سەرەکییەکەوە بە سەدان پاشەلەرزە روویانداوە، بەڵام زیانیان لێنەکەوتووەتەوە.
لەدوای رووداوەکەوە زیاتر لە سێ هەزار تیمی فریاگوزاری دەستیان بە کار کردووە و ١٤ هەزار کارمەند سەرقاڵی بەهاناوەچوونی هاوڵاتیانی ناوچەکەن.
شەوی رابردوو حکومەتی چین رایگەیاند، ١٣.٦ ملیۆن دۆلاریان بۆ رووداوەکە تەرخان کردووە و دەیانەوێت هەرچی زووە بەهانای سەرجەم هاوڵاتیانەوە بچن.
هەسەدە چوارەم فڕۆكەكی بێفڕۆكەوانی بەیرەقداری توركیای لە دەوروبەری بەنداوی تیشرین خستەخوارەوە.
هەسەدە لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند، شەڕڤانان فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانی بەیرەقداری TB2ی توركیایان لە دەوروبەری بەنداوی تیشرین لە مەنبج خستۆتەخوارەوە كە هەوڵی دەدا ئەو ناوچەیە بكاتە ئامانج.
دەشڵێت، شەڕڤانان بەردەوامن لە پێشڕەوی و تێكشكاندنی هێرشەكانی توركیا و گرووپە چەكدارەكان.
بەپێی بەدواداچوونی كوردسات نیوز، ئەوە چوارەم فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی جۆری بەیرەقدارە كە لە ماوەی مانگێكدا لەلایەن شەڕڤانانی هەسەدەوە دەخرێتە خوارەوە، كە یەكێكە لە بەهێزترین و پێشكەوتوترین فڕۆكەكانی توركیا.
لای خۆیەوە هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا ڕایگەیاند، ئەگەر هەسەدە داواكارییەكانی ئەنقەرە جێبەجێ نەكات، ئەوا ئۆپراسیۆن لەناو خاكی رۆژئاوای كوردستان دەستپێدەكەین.
فیدان بە سی ئێن ئێن توركی ڕاگەیاندووە، دەبێت ئیدارەی نوێی سوریا مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسەدا بكات، ئەگەر نا توركیا خۆی هەنگاو دەنێت.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا رێگەپێدانێكی كاتی بۆ سوریا دەركرد، كە تێیدا رێگە بە سوریا دەدات مامەڵەی سنووردار لەگەڵ بەشێك لە وڵاتانی عەرەبی و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان بكات و بەشێك لە پارە بلۆككراوەكانی بەكاربهێنێت، بۆ مەبەستی مرۆیی و ئاوەدانكردنەوە.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریكا بڵاویكردەوە، بە مەبەستی ئاسانكاریكردن بۆ گەیشتنی هاوكاری مرۆیی بە سوریا، رێگەپێدانێكی كاتی بۆ ئەو وڵاتە دەركردووە كە تێیدا رێگە بەو وڵاتە دەدات مامەڵەیەكی سنووردار لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكاندا بكات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سوریا دەتوانێت ئەو مامەڵەیە بکات بۆ وەرگرتنی هاوكاری مرۆیی، رێگەشی پێدەدرێت بەشێك لە پارە بلۆككراوەكانی بەكاربهێنێت بەمەبەستی کاری مرۆیی و ئاوەدانكردنەوەی وڵاتەکەی.
ئەوەش خراوەتەڕوو، رێگەپێدانەكە لە سبەینێ ٨ـی ١ـەوە دەكەوێتە بواری جێبەجێكردن و بۆ ماوەی شەش مانگ بەردەوام دەبێت.
ئەوەش لەكاتێكدایە، حكومەتی راگوزەری سوریا پێشنیازی كردووە، ٤٠٠ ملیار دۆلار لە پارە بلۆككراوەكانی بەكاربهێنێت بۆ ئاوەدانكردنەوە و زیادكردنی موچەی فەرمانبەرانی وڵاتەکەی.
لە رۆی ٨ی ١٢ی ساڵی رابردوودا، بە فەرمی رووخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد راگەیەنرا و بەوەش کۆتایی بە حوکمی ٥٣ ساڵەی بنەماڵەی ئەسەد هات لەو وڵاتە.
لەدوای مانگێك لە راگرتنی، ئەمڕۆ گەشتە ئاسمانییەكان لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق دەستیانپێكردەوە .
لێپرسراوانی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق بڵاویانكردەوە، لەمڕۆوە گەشتە ئاسمانییەكان لە رێی فڕۆكەخانەكەوە دەستیان پێكردووەتەوە و ئەمڕۆ دوو گەشت بەرەو ئیمارات ئەنجام دەدرێت.
ئاماژەیان بەوەشكردووە، دوای ئەو زیانانەی لەکاتی رووخانی رژێمی بەشار ئەسەددا بەر فڕۆکەخانەکە کەوت، دوێنێ دووشەممە، پڕۆسەی چاكسازی و نۆژەنکردنەوە كۆتایی هات.
لە رۆژی ٨ی ١٢ی ساڵی رابردوودا، فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق چۆڵكرا و سەرجەم گەشتەكانیش راگیران.
دواتر لە رۆژی ٢٣ی هەمان مانگدا، بەڕێوەبەرایەتی فڕۆكەخانەكە رایگەیاند، تەنها چەند گەشتێكی تایبەت لە فڕۆكەخانەكەوە ئەنجام دەدرێن كە لەلایەن دەسەڵاتی فڕۆكەوانیی شارستانییەوە رێگەیان پێدراوە.
دوای نزیکەی دوو مانگ لە هەڵبژاردن، كۆنگرێسی ئەمریكا ئەنجامی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی وڵاتەكەی پەسەند كرد، کە تیایدا دۆناڵد تڕەمپ زۆرترین دەنگی بەدەستهێنا.
رۆژی ٥ی ١١ی ساڵی رابردوو هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا بەڕێوەچوو و تیایدا دۆناڵد تڕەمپی کاندیدی کۆمارییەکان بەسەر کامالا هاریسی کاندیدی دیموکراتەکاندا سەرکەوت.
دوای دوو مانگیش لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی گشتی، کۆنگرێسی ئەمریکا واتە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەو وڵاتە، ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی پەسەند کرد و بەوەش دۆناڵد تڕەمپ بۆ جاری دووەم بووەوە سەرۆکی ئەمریکا.
لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢٠دا دۆناڵد تڕەمپ بەرامبەر بە جۆو بایدن شکستی هێنا، بەڵام هەر لەدوای هەڵبژاردنەکانەوە کۆڵی نەدا و رایگەیاند، لە هەڵبژاردنی داهاتوودا خۆی هەڵدەبژێرێتەوە.
تڕەمپ بەوە ناسراوە رەفتارەکانی جیاوازن و بڕوای بەوانە هەیە کە دەیکات، بە جۆرێک دوو مانگ بەر لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی گشتی لە ئەمریکادا، لە ماڵپەڕی فەرمی خۆی نووسیبووی، "٤٧ـەم سەرۆکی ئەمریکا".
دۆناڵد تڕەمپ دوای ئەوەی لە ٢٠١٦دا بووە ٤٥ـەم سەرۆکی ئەمریکا، لە مانگی ١١ی ٢٠٢٤یشدا توانی زۆرترین دەنگ بەدەستبهێنێتەوە و ببێتەوە بە سەرۆک.
هەر لە ساڵی ٢٠١٦شدا کە وەک کاندید راگەیەنرا، یەکێک بوو لەو کاندیدانەی مشتومڕی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، چونکە لەسەر پرسە جیهانییەکان هەڵوێستی جیاوازی هەبوو و لەسەر دۆسییەکانی کۆچبەران و ژنان و ئاسایشی نیشتمانی و بیمەی تەندروستی و دەرفەتەکانی کار.
ماوەی دوو بۆ سێ رۆژە شەپۆلێکی سەرمای بەهێز رۆژئاوای ئەمریکای گرتووەتەوە و دوێنێ کەشناسیی ئەمریکا رایگەیاند، شەپۆلەکە بەرەو رۆژهەڵاتیش دەڕوات. بەرپرسانیش هۆشداری بەپەلەیان بڵاوکردەوە.
بەهۆی ئەو شەپۆلی سەرمایەوە تاوەکو ئێستا پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە.
وەک کوردەواریی دەڵێ: دونیا بەستوویەتی
بەهۆی شەختە و بەستنی شەقامەکانەوە سەرجەم خوێندنگەکان داخراون و هاتوچۆی ئۆتۆمبێل وەستاوە، ئەوە جگە لەوەی گەشتە ئاسمانییەکانیش راگیراون و تاوەکو ئێستا زیاتر لە دوو هەزار و ٣٠٠ گەشتی ئاسمانی هەڵوەشاونەتەوە و زیاتر لە نۆ هەزار گەشتیش دواکەوتوون.
لە حەوت ویلایەت هۆشداری بەپەلە دراوە
لە ئێستادا لە هەریەکە لە ویلایەتەکانی، ماریلاند، ڤیرجینیا، ڤیرجینیای رۆژئاوا، کانساس، میزۆری، کینتاکی و ئارکنساس هۆشداری بەپەلە دراوە.
کارەبای چەند شارێک بڕاون
دوێنێ بەرپرسان هۆشداریان دا لەوەی شەپۆلی سەرماکە ئەگەری هەیە ببێتە هۆی پچڕانی کارەبا، ئەوەش روویدا و ئەمڕۆ لە بەشێکی ویلایەتەکاندا کارەبا پچڕاوە.
ماڵپەڕی بی بی سی ئاماژەی بەوەکردووە، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار کەس، شەوی رابردوویان بەبێ کارەبا بەڕێکردووە.
هێشتا بەفر بارین بەردەوامە و پێشبینی دەکرێت شەپۆلەکە درێژە بخایەنێت
سەرەڕای ئەو کەشە ساردە و بەستنی شەقامەکان، هێشتا بەفربارین لە ویلایەتەکانی باکوری رۆژهەڵاتی ئەمریکا بەردەوامە.
کەشناسیی پێشبینی دەکات، سەرەڕای بارانبارین بەڵام کەش بە ساردی بمێنێتەوە و بەهۆیەوە شەقامەکان زیاتر بیانبەستێت و بۆماوەی چەند هەفتەیەک کەشوهەوا بەو جۆرە بمێنێتەوە.
بەهێزترین شەپۆلی بەفربارینی ٣٢ ساڵی رابردووە
ماتیۆ کاپوسی کەشناسی گەورەی ئەمریکی باسی لەوەکردووە، ئەوە بەهێزترین شەپۆلی بەفربارینی ماوەی ٣٢ ساڵی رابردووی کانساسە.
سەرەڕای ئەو کەشە ساردە خەڵک یاری سەر بەفر دەکەن و چێژی لێدەبینن
لە بەشێک لەو ناوچانەی لە رووبارەوە نزیکن، خەڵک بەشێوەیەکی گستی دەستیان کردووە بە یاری سکێتی سەر بەفر و بەسەر رووبارەکاندا بە ئاسانی دەڕۆن و یاری دەکەن.
ئەگەرچی شەپۆلی بەفرەکە بەهێز و هەوایەکی زۆر ساردی هەیە، بەڵام خەڵک چێژ دەبینن و لەناو بەفرەکەدا کات بەسەردەبەن.
ئەمریكا كوژرانی سەربازێك و برینداربونی دوو سەربازیی وڵاتەكەی لە حەمرین راگەیاند.
ناوەندی فەرماندەیی هێزەكانی ئەمریكا ناسراو بە سێنتكۆم لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردوە، لە ٣٠ی مانگی ساڵی رابردوو تا شەشی ئەم مانگە ژمارەیەك ئۆپراسیۆنیان دژی داعش لە عیراق و سوریا ئەنجام داوە و بە فڕۆكەی جەنگی چەند ناوچەیەكی حەمرین بۆردومان كراوە.
سێنتكۆم ئاماژەی بەوەكردوە لە شەڕ و پێكدادانی هێزەكانی هاوپەیمانان بە سەرپەرشتیی ئەمریكا لە ناوچەی حەمرین دژی چەكدارانی داعش، سەربازێك كوژراوە و دوو سەربازیش برینداربون.
بە پێی راگەیەنراوەكە لە دوو و سێی ئەم مانگەشدا هێزەكانی ئەمریكا بە هاوبەشیی لەگەڵ شەڕڤانانی هێزەكانی سوریای دیموكراتی هەسەدە هەڵمەتێكیان لە دژی رێكخراوی داعش لە ناوچەكانی دێرزور ئەنجام داوە و سەركردەیەكی داعشیان دەستگیر كردوە.
هەسەدە سەركەوتنی گەورەی لە بەنداوی تشرین راگەیاند و بەڵێنی سەركەوتنی گەورەتر دەدات.
ناوەندی راگەیاندنی هێزەكانی سوریای دیموكرات"هەسەدە"لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، هێزەكانیان تەواوی هێرشەكانی توركیا و گروپە چەكدارەكانیان بە پشتیوانی فڕۆكە و تۆپهاوێژەكانیان بۆسەر گوندەكانی باشووری رۆژهەڵاتی مەنبج و دەوروبەری بەنداوی تشرین تێكشكاندووە.
لە بەشێكی تری راگەیەنراوەكەدا هاتووە، لە ئەنجامی تێكشكاندنی هێرشەكاندا، دەیان چەكدار كوژراون و دەیان زرێپۆش و ئۆتۆمبێلی سەربازی تێكشكێندراون.
هەسەدە جەختی لەوەشكردوەتەوە، هێزەكانیان گورزی بەهێزیان لە سوپای توركیا و گروپە چەكدارەكان داوە، ئەو سەركەوتنەش دەكەنە دیاری گەل و بەڵێنی سەركەوتنی مەزنتر دەدەن.
سەرلەبەیانی ئەمڕۆ بومەلەرزەیەکی بەهێز چینی هەژاند و بەهۆیەوە تاوەکو ئێستا ٥٣ کەس گیانیان لەدەستداوە و بە دەیان کەس لەژێر داروبەرزی خانووە رووخاوەکاندا ماونەتەوە و تیمەکان بەپەلە دەستیان بە کارەکان کردووە.
ئاژانسی هەواڵی چین بڵاویكردەوە، بومەلەرزەكە بە گوڕی ٧.١ پلە بە پێوەری ریختەر روویداوە و ناوچەكانی تبت لە وڵاتی چین و چەند ناوچەیكی نیپاڵی گرتووەتەوە و لە هیندستان و بەنگلادیش هەستی پێكراوە.
لەلایەکی دیکەوە ناوەندی بومەلەزەزانی هیندستان بڵاوی كردووەتەوە بومەلەرزەكە سەعات ٦:٣٥ خولەكی بەیانی لە ناوچەی شیزینگ لە تبت روویداوە كە هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی نیپاڵ.
بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، بەهۆی بومەلەرزەكەوە لانیكەم ٥٣ كەس لە تبت گیانیان لەدەستداوە و ٦٨ كەسیش برینداربوون، هاوکات، دەیان کەس لەژێر داروبەردی خانووە رووخاوەکاندا ماونەتەوە.
بەهۆی ترس لە روودانی پاشەلەرزە دانیشتووانی ئەو ناوچەیە ماڵەكانیان جێهێشتووە.
سەرۆکی فەرەنسا رایدەگەیەنێت، پێویستە رۆژئاوا لەبارەی دەسەڵاتدارانی نوێی سوریاوە ساویلکە نەبێت و ئاگاداری دۆخەکە بێت. دەشڵێت، "فەڕەنسا هەرگیز دەستبەرداری شەڕڤانانی کورد نابێت لە سوریادا".
ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاندووە، پێویستە رۆژئاوا لەبارەی دەسەڵاتدارانی نوێی سوریاوە ساویلکە نەبێت، کە لەدوای رووخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەدەوە دەسەڵاتیان لەو وڵاتە گرتووەتە دەست.
ماکرۆن ئەوەشی خستەڕوو، "فەڕەنسا هەرگیز دەستبەرداری شەڕڤانانی ئازادی نابێت، وەک کوردەکان، کە دژی گروپە توندڕەوەکانی سوریا شەڕیان کرد".
سەرۆکی فەرەنسا ئاماژەی بەوەکردووە، "ئێمە پێویستە رێز لە گۆڕانی رژێمی سوریا بگرین".
ماوەی چەند رۆژێکە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێک لە چین میدیاکانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە، کە باس لەوەدەکرێت بڵاوبوونەوەی خێرایە و کاریگەریی لەسەر کۆئەندامی هەناسە دروست دەکات.
دوای پێنج ساڵ لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و لە هەمان وادەدا لە چین، ئێستا میدیاکان باس لە ڤایرۆسێکی نوێ دەکەن بە ناوی HMPV، ئەگەر چی ئەو ڤایرۆسە ئەوەندە نوێ نییە وەک لە میدیاکاندا باس دەکرێت و بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠٠١ لە هۆڵەندا تۆمار کراوە.
ڤایرۆسەکە ماوەی سێ مانگە لە چین سەری هەڵداوەتەوە و بەخێرایی لەناو منداڵاندا بڵاودەبیتەوە، پزیشکەکان باس لەوەدەکەن، ئەوەندە مەترسیدار نییە وەک ئەوەی لە میدیاکاندا باس دەکرێت، بەهەمان شێوەی پەتای وەرزییە.
دووبارە سەرهەڵدانەوەی ڤایرۆسەکە
بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠٠١ لە هۆڵەندا ڤایرۆسی HMPV 'هیومان مێتاپینیۆمیۆمۆ ڤایرۆس' تۆمار کراوە، کە هاوشێوەی ئەو ڤایرۆسانەی کار لە کۆئەندامی هەناسەدان دەکەن، ئەمیش کاردەکاتە سەر ئەو کۆئەندامە، ئێستا بەشێوەیەکی بەربڵاو لە چین سەری هەڵداوەتەوە و تاوەکو ئەم ساتە لە هیندستانیش سێ حاڵەت تۆمار کراون.
ماوەی سێ مانگە تەندروستی جیهانی چاودێری بڵاوبوونەوەی دەکات
ماوەی سێ مانگە رێکخراوی تەندروستیی جیهانی چاودێری تۆمارکردنی چەند حاڵەتێک دەکات لەناو منداڵانی چیندا، کە هاوشێوەی پەتای وەرزی نەخۆش دەکەون و بەشێوەیەکی گشتی منداڵەکان گرفتیان لە کۆئەندامی هەناسەیاندا هەیە، لە سەرەتادا هۆکارەکەیان بۆ چوونە ناو وەرزی زستان و ساردبوونی کەشوهەوا دەگەڕاندەوە.
دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵەکانیش لە سۆشیاڵ میدیادا بابەتەکە بە جیهادا بڵاوبووەوە و دەسەڵاتداران داوایان کرد، منداڵ و بەساڵاچووان و ئەو کەسانەی گرفتی کەمی بەرگری جەستەیان هەیە، تاوەکو دەتوانن گەشت بەرەو چین نەکەن.
پزیشکێکی پسپۆڕ: ئەوەی بڵاوبووەتەوە پەتای وەرزییە
بیلال زعەیتەر پزیشکی بواری دەرمانسازی و نەخۆشییە درمییەکان باسی لەوەکردووە، ئەو ژمارە زۆرەی باس دەکرێت لە چین، سەرجەمیان توشبووی ئەو ڤایرۆسە نوێیە نین، بەڵکو پەتای وەرزیش بڵاوبووەتەوە و رێژەی زۆری توشبووان پەتا وەرزییەکەیە.
لەلایەکی دیکەوە وەزارەتی تەندروستیی چین ئەوەی پشتڕاستکردووەتەوە، ژمارەیەکی زۆری نەخۆشەکان توشی پەتای وەرزی بوون و ئەوەی باس دەکرێت جێگای نیگەرانی نییە.
بیلال زعەیتەر دەشڵێت، ساڵانە لەگەڵ چوونە ناو وەزی زستانەوە پەتا وەرزییەکان بڵاودەبنەوە و ئەوەش لە هەموو جیهاندا هەیە، لەدوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناشەوە بەشێوەیەکی گشتی جیهان هۆشیارترن لەبارەی پەتاکانەوە، بۆیە لایەنە بەرپرسەکان بەرچاو روونترن و دەتوانن هەنگاوی پێویست بگرنەبەر.
نیشانەکانی توشبوون بە ڤایرۆسەکە
نیشانەکانی توشبوون بە ڤایرۆسەکە هاوشێوەی پەتا وەرزییەکانە، بەشێوەیەکی زیاتر لەنێوان منداڵاندا تۆمارکراوە، ئەگەرچی هەموو تەمەنەکان توشی دەبن.
بەشێوەیەکی گشتی لە کەسێک بۆ کەسێکی دیکە نیشانەکان و توندییەکەی دەگۆڕێت، لە نیشانەکانی ئەمانەن:
-تا: تایەکی کەم و مامناوەند.
-کۆکە: کۆکەیەکی بەردەوامی لەگەڵدایە، هەندێک جار بەپێی کەسەکان کۆکەکەی توندە.
-گیرانی لوت یان زیادبوونی دەردراوی لووت.
-هەناسەدان: کاردەکاتە سەر هەناسەدان و هەندێک جار هەناسەدان سەخت دەبێت.
-ماندوویەتی: کەسی توشبوو هەست بە ماندوویەتییەکی زۆر دەکات و بە ئاسانی ناتوانێت ئیش و کارەکانی ئەنجام بدات.
-لە منداڵاندا شیرخواردنیان کەمێک سەخت دەبێت بەهۆی گیرانی لووت و کورتی هەناسەدان.
بەرپرسانی تەندروستی باس لەوەدەکەن، ئەو کەسانەی خۆیان توشبووی نەخۆشییەکی درێژخایەن کە بە پەتا وەرزییەکان کاریگەر بن، یان سیستمی بەرگریان لاوازە، ئەوا لەوانەیە نیشانەکانیان توندتر بێت.
دایک و باوکان دەبێت چی بکەن؟
پزیشکەکان دایک و باوکان هۆشیار دەکەنەوە بەوەی، چاودێری منداڵەکانیان بکەن ئەگەر هەستیان کرد نیشانەکانی پەتای وەرزییان تێدایە، هەندێک جار رەنگی لێوی منداڵەکە شینباو دەبێت و ماندوو دەردەکەون، نیشانەکانی هەناسەتەنگیان پێوە دیار دەبێت.
ئاماژە بەوەشدەکەن، پوێستە لەو کاتانەدا سەردانی پزیشک و بنکە تەندروستییەکان بکەن و چارەسەری پێویست بۆ منداڵەکانیان وەربگرن.
ئەوەشی خستووەتە روو، ئاگاداربوونی پێشوەختە و خۆپارێزی سەختی نەخۆشییەکە کەمدەکاتەوە و زۆر گرنگە بۆئەوەی کەسەکان زووتر چاک ببنەوە.
ڤایرۆسە نوێیەکە وەک کۆرۆنا نییە
بەرپرسانی تەندروستی باس لەوەدەکەن، ڤایرۆسەکە نوێیەکە وەک ڤایرۆسی کۆرۆنا نییە، هەروەها پەتا نییە وەک ئەوەی کۆرۆنا دوای سێ مانگ لە بڵاوبوونەوەی بە پەتایەکی جیهانی ناسێنرا.
٥٪ی توشبووان پێویستیان بە نەخۆشخانە هەیە
لەبارەی ڤایرۆسە نوێیەکە و توشبووانەوە سازیر کومار، پزیشکی پسپۆڕی بوار تیشکی باسی لەوەکردووە، ٥٪ی توشبووانی ڤایرۆسەکە پێویستیان بەوەیە لە نەخۆشخانە بمێننەوە، رێژەی ٩٥٪ی توشبووان دەتوانن لە ماڵەوە چارەسەر وەربگرن و نەخۆشییەکە تێبپەڕێنن.
سێ توشبووی HMPV لە هیندستان تۆمارکراون
وەزارەتی تەندروستی هیندستان رایگەیاندووە، تاوەکو ئێستا سێ توشبووی ڤایرۆسەکە لە هیندستاندا تۆمارکراون، کە یەکەم حاڵەتیان کۆرپەیەکی تەمەن سێ مانگە، دووەمیشیان کۆرپەیەکی تەمەن هەشت مانگە، بەڵام زانیاری پێویست لەسەر حاڵەتی سێیەم نییە.
ڤاکسین
هێشتا هیچ ڤاکسینێک بۆ ڤایرۆسەکە نییە، پزیشکەکان باس لەوەدەکەن، کەسانی توشبوو تەنها لەرێگای وەرگرتنی چارەسەری پزیشكی، پشوودان و چاودێرییەوە دەتوانن نەخۆشییەکە تێبپەڕێنن.
حاڵەتی گیانلەدەستدان تۆمار نەکراوە
ئەگەرچی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە هاوشێوەی پەتای وەرزی خێرایە و لە هەندێک کەسیشدا نیشانەکانی توندە، بەڵام هیچ حاڵەتێکی گیانلەدەستدان بە ڤایرۆسەکە تۆمار نەکراوە.
رێگاکانی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە
ڤایرۆسی HMPV، لەرێگای بەرکەوتنی راستەوخۆ و تەوقەکردنەوە، هەروەها دەستلێدانی کەلوپەلی کەسانی توشبووەوە دەگوازرێتەوە.