وەزیری دەرەوەی سوریا سەردانەکەی بۆ سوریا بە یەکەم سەردانی بۆ ئەو وڵاتە دادەنرێت لەدوای دەستبەکاربونی وەک وەزیری دەرەوەی ئێران، پێشتر لە کۆنگرەکەی بەغداددا لە بارەی ئارامی ناوچەکەوە ھێرشی توندی کردە سەر ئەمریکا و ئەوەش کاردانەوەی جیاجیای بەدوای خۆیدا ھێنا.

بایدن لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ (نەفتالی بینیت) سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل لە کۆشکی سپی ڕایگەیاند، ڕێگەچارەی دیپلۆماسییان لە پلەی یەکەم داناوە بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران و چاوەڕێ دەکەن بزانن ڕەوشەکە بە کوێ دەگات، بەڵام ئەگەر ھەوڵە دیپلۆماسییەکان شکستیان ھێنا، پەنا بۆ بژاردەی تر دەبەن.

لە بەرامبەردا سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل، دژایەتی وڵاتەکەی بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی ڕاگەیاند و جەختیکردەوە ئێران بە کردەوە ھەنگاوی ناوە بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم و کەمکردنەوەی سزا سەپێنراوەکان، ھەر ڕێککەوتنێکیش لەگەڵ ئێران دەرفەتی پێدەبەخشێت تواناکانی بەکاربھێنێت بۆ پشتیوانیکردنی نەیارەکانی ئیسڕائیل لە ناوچەکەدا.

نووسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی ڕایگەیاند، ڕەوشی ئەفغانستان کارەساتبارە و گرنگی گەیشتنی پێداویستییە مرۆییەکانیش زیاتر دەبن، لەگەڵ ئەوەی ڕێکخراوەکەشیان داوای ملیارێک و ٣٠٠ ملیۆن دۆلاری کردووە بۆ ھاوکاریکردنی ئەفغانییەکان، بەڵام تەنھا بڕی ٥٠٠ ملیۆن دۆلاریان بە دەست گەیشتووە و پێویستیان بە ٨٠٠ ملیۆن دۆلاری ترە.

کۆمسیۆنی نەتەوە یەکگرتووەکانیش بۆ کاروباری پەنابەران دەڵێت، چاوەڕوان دەکرێت نیو ملیۆن ئەفغانی ڕوو لە سنورەکان بکەن و وڵاتەکەیان بەجێبھێڵن، ئەوەش خراپترین سیناریۆیە کە ڕوودەدات، ئاماژە بەوەش کراوە، ڕووداوەکانی ئەفغانستان چاوەڕوان نەکراون و زۆر خێرا دەگۆڕێن.

سوپای ئەمریکا لە ڕاگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ھەرێمی نەنگەھار لە ڕێگەی فڕۆکەی بێفڕکەوانەوە ھێرشیان کردووەتە سەر گروپی تیرۆریستی داعش و لە ئەنجامی ھێرشەکەشدا پلانداڕێژەری تەقینەوەکانی نزیک فڕۆکەخانەی کابوڵ کوژراوە.

کۆتایی ھەفتەی ڕابردوو داعش لە نزیک فڕۆکەخانەی کابوڵ دوو تەقینەوەی ئەنجامدا و بەھۆیەوە ١٣ سەربازی ئەمریکی کوژران و ١٨ سەربازی تریش بریندار بوون. بە پێی سەرچاوەکانی ئەفغانستانیش لە تەقینەوەکاندا ١٧٠ کەس کوژراون. 

دوای تەقینەوەکانی کابوڵ جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، بەرپرسانی تەقینەوەکە دەستگیر دەکەن و دەیانکوژن.

ئەم ڕاگەیەندراوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا دوای ئەوە ھات ئەمریکا لە بارەی ئەنجامدانی تەقینەوەی تر لە فڕۆکەخانەی کابوڵ ھۆشداری دابوو.

پیتەر فۆرد باڵیۆزی پێشووی بەریتانیا لە سوریا ڕایگەیاندووە، واشنتن ھاوکارییەکانی لەگەڵ بزوتنەوەی تاڵیبان زیاتر کردووە بۆ ئەوەی بە ھاوبەشی ڕووبەڕووی داعش ببنەوە و ڕێگر بن لە ئەنجامدانی ھێرشی ھاوشێوەی ھەفتەی ڕابردووی فڕۆکەخانەی کابوڵ کە تیایدا ١٧٠ کەس کوژران و ١٣ کەس لە کوژراوەکانیش سەربازی ئەمریکی بوون.

میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، ٤٠ کۆچبەری نایاسای ڕزگارکران، کە لەلایەن یۆنانەوە ڕەوانەی کەناراوەکانی تورکیا لە سنوری پارێزگای ئایدن کرابوون.

بە پێی زانیارییەکان ئەو کۆچبەرانە بە بەلەمی پلاستیک ھەوڵیانداوە بپەڕنەوە بۆ یۆنان، بەڵام لەلایەن تیمەکانی فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیاوە ڕزگارکراون و ھەموویان گەیەنراونەتە وشکانی و دوای ڕاییکردنی کارەکانیان گواستراونەتەوە بۆ فەرمانگەی کۆچ و کۆچبەرانی پارێزگای ئایدن.

ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە سەردانەکەیدا بۆ شاری ئامەدی باکوری کوردستان ڕاگەیاندبوو، ھەدەپە پڕۆسەی ئاشتی تێکدا، لە بەرامبەریشدا دەمیرتاش وتی، لایەنەکانی پڕۆسەی چارەسەری "پەکەکە و ئاکەپە" بوون و "ھەدەپە" تەنھا ھاوکاری و نێواندگیری کردووە و ھەرگیز ھەدەپە نە پڕۆسەکەی دەستیپیکرد و نە کوتایشی پێھێناوە.

ئاماژەی بەوەشکرد، ھەر ئەردۆغان بوو "ڕاگەیاندنی دۆلمەباھچا"ی ڕەتکردەوە و پڕۆسەکەی وەلانا، وتیشی، ئاکەپە بیەوێت دەتوانێت جارێکی تر پڕۆسەکە زیندوو بکاتەوە.

جەختیشکردەوە، ھەدەپە و بە تایبەتیش گەلی کورد چارەنووسی ھەڵبژاردنەکانی تورکیا دیاری دەکات.

عەلی خامنەئی لەمیانی کۆبوونەوەی لەگەڵ ئەندامانی کابینەی نوێی حکومەتی ئێران، داوای بەھێزکردنی ئابوری و پەرەپێدانی پەیوەندی وڵاتەکەی لەگەڵ وڵاتانی جیھان کردو  رایگەیاند، نابێت بابەتی ئەتۆمیی کاریگەری لەسەر دیبلۆماسی ھەبێت، چونکە پرسی ئەتۆمیی بابەتێکی جیاوازە و دەبێت بەشێوەیەکی گونجاو و شایستە چارەسەر بکرێت.

رێبەری باڵای ئێران، جارێکی تر ئەمریکا و بەشێک لە وڵاتانی ئەوروپای بە پێشێلکردنی بەڵێنەکانیان تۆمەتبارکرد و ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتی ئێستای ئەمریکا ھیچ جیاوازییەکی لەگەڵ حکومەتی پێشوو نییە، چونکە ئەوەی ئێستا لەبارەی رێککەوتنی ئەتۆمییەوە، داوای دەکەن، ھەمان ئەو شتەیە کە ترەمپ داوای دەکرد، بەڵام بەزمانێکی تر، ئەوەش پێشتر لەلایەن بەرپرسانی ئێرانەوە رەتکراوەتەوە.

زەبیحوڵڵا موجاھید وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان بە ئاژانسی ھەواڵیی رۆیتەرزی رایگەیاند، حکومەتی نوێ تەنھا وەزیرەکان ناگرێتەوە بەڵکو سەرکردەکانیشی تێدا دەبێت. 

وتیشی، لەم کاتەدا قورسە پێشبینی بەشداری ژنان لە ئەنجومەنی وەزیران بکەن، بەڵام بڕیاری کۆتایش لای سەرکردەکانی بزوتنەوەکەیە.

رونیشیکردەوە، بزوتنەوەکەی تا ئێستا حاکم و فەرماندەی پۆلیسی بۆ ٣٣ ویلایەت لەکۆی ٣٤ ویلایەت داناوە و تەنھا ویلایەتی پەنجشیر لەدەرەوەی دەسەڵاتە.

وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان جەختیشی کردەوە، ھەوڵی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ کێشەکانی پەیوەست ئابوری و دراوی وڵاتەکە دەدەن، داواشی لە ئەمریکاو بەریتانیاو وڵاتانی خۆرئاوا کرد پارێزگاری لە پەیوەندییە دیبلۆماسییەکانیان لەگەڵ ئەفغانستان بکەن.

بایدن لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە کۆشکی سپی ئیدانەی تەقینەوەکانی نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی حامید کارزای لە کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان کرد و رایگەیاند، وڵاتەکەی لێکۆڵینەوە لە ھێرشەکە دەکات و ئەنجامدەرانی روبەڕوی سزا دەکاتەوە.

وتیشی، تیرۆرستان ناتوانن رێگە لە ئەنجامدانی ئەرکەکانیان بگرن و پرۆسەی کشانەوەی گواستنەوەی دیپلۆماتکاران و ھاوپەیمانەکانیان لەکاتی دیاریکراودا ئەنجام دەدەن.

بایدن راشیگەیاند، ھیچ بەڵگەیەک لەبەردەستدا نییە کە بیسەلمێنێت، تاڵیبان و داعشی خوراسان بە ھاوکاری یەک تەقینەوەکانی کابوڵیان ئەنجامداوە.

ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، لە ئەنجامی تەقینەوەکانی نزیک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵ، تاوەکو ئێستا ٩٠ مەدەنی و ١٣ سەربازی ئەمریکی کوژراون، ھەروەک زیاتر لە ١٥٠ کەسی دیکەش برینداربوون کە ١٨ یان سەربازی ئەمریکین.

دوێنێ، دوو تەقینەوە لە نزیک دەرگاکانی چوونەژوورەوەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی حامید کارزای لە کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان روویدا و دواتر گروپی داعشی خوراسان بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لەئەستۆ گرت.

لەلایەکی ترەوە بن والاس وەزیری بەرگری بەریتانیا رایگەیاند، سەڕەرای تەقینەوەکان، پرۆسەی گواستنەوە لە فرۆکەخانەی کابوڵ بەردەوامە و ھێزەکانیان چوونەتە قۆناغی کۆتایی چۆڵکردنی فرۆکەخانەکە. 
وتیشی، لەگەڵ نزیکبوونەوەی وادەی کۆتایی چۆڵکردنی فرۆکەخانەکە، ھەڕەشە ئەمنییەکانیش زیاتر دەبن، ئەوەش لەکاتێکدایە تا ئێستا ٤٠٠ بەریتانی لە فرۆکەخانەی کابوڵ ماون و چاوەڕێی گواستنەوەن.

سەرۆکی جەھەپە  لەتویتەر نوسیویەتی،  ئەردۆغان دەڵێت تورکیا لە داھاتوودا راپەڕینێکی ئابوری بەرپا دەکات، بەڵام گەل تەنھا بیری لای پسوڵەی کارەبایە. 

وتیشی، گەلی تورکیا چیتر ناتوانێت باجی خۆشگوزەرانی و سوڵتانیەتی ئەردۆغان بدەن و ھیوادارن ئەوانەی لە کۆشکن بیر و ھۆشیان بێتەوە لەبەرئەوەی تورکیایان گەیاندووەتە لێواری ھەرەس.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆک فەڕەنسا رۆژی شەممە بۆ بەشداریکردن لە کۆنگرەی بەغداد بۆ ھەماھەنگی و ھاوبەشی دەگاتە بەغداد، لە پەراوێزی کۆنگرەکەدا لەگەڵ لێپرسراوانی بەغداد چارەنوسی داعشە بەرەگەز فەرەنسییەکان کە لە ئێستادا لە گرتووخانەکانی عێراقن یەکلادەکاتەوە.

بەپێی زانیارییەکانیش دوای کۆنگرەکە ماکرۆن سەردانی ھەرێمی کوردستان دەکات و دواتریش لەگەڵ نادیا موراد، کچە ئێزدی براوەی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی و کارۆلین فورست چالاکی مافەکانی ژنان دەچێتە موسڵ.