جیهان
ئەمڕۆ خولی شەشەمی دانوستانەکانی نێوان، وڵاتانی ئەندامی ڕێککەوتنی ئەتۆمی لە ڤییەنا بەڕێوەدەچێت، (عەباس عێراقچی) سەرۆکی وەفدی ئێران لە دانوستانەکانی ڤییەنا ڕایگەیاند، لایەنە بەشدارەکانی دانوستانەکان ڕاوێژی خۆیان بۆ گەرەنتی جێبەجێکردنی تەواوەتی و کاراکردنەوەی ڕێکەوتننامەکە کردووە، چونکە زیاتر لە دوو ھەفتەیە دانوستانەکان بە بیانوی ڕاوێژی ناوخۆیی وڵاتە بەشداربووەکان ڕاگیراوە، وتیشی، دانوستانەکان بەردەوامن و بەرەوپێشچوون لە ھەندێک بابەتدا ھەیە.
ڕۆژی ھەینی (وانگ یی) وەزیری دەرەوەی چین ڕایگەیاند، دانوستانەکانی ڤییەنا لە قۆناغی کۆتاییدایە، ئەوەش دوای ھەوڵە دیپلۆماسیەکان بۆ دووبارە داڕشتنەوەی نەخشە ڕێگەیەکی گشتگیر.
لە ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی حەج و عومەرەدا ھاتووە، ئەو کەسانەی بەشداری فەرزەی حەجی ئەمساڵ دەکەن، دەبێت تەمەنیان لە نێوان ١٨ بۆ ٦٥ ساڵ بێت و ڤاکسینی دژ بە کۆرۆنایان وەرگرتبێت و دووریش بن لە نەخۆشییە درێژخایەنەکان.
ماوەی دوو ساڵە بەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا ڕێگە بە ھاوڵاتیانی وڵاتانی دیکە نادرێت بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج ڕوو لە شاری مەککە بکەن.
بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند، بەپێی ئەو رێککەوتنەی کە لە ساڵی ٢٠٢٠ لە گەڵ ئەمریکا ئیمزا کراوە، کشانەوەی ھێزەکانی تورکیا لە چوارچێوەی ئەرکە سەربازییەکانیان لە ھاوپەیمانی ناتۆ لە ئەفغانستان ناچاری دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردوە، بەپێی ئەو رێککەوتنە بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی لە ئەفغانستان، ئەمریکا بەرپرسیارێتی کشانەوەی سەرجەم ھێزە بیانییەکان لەو وڵاتە لە ئەستۆ دەگرێت.
راگەیەنراوەکەی بزوتنەوەی تاڵیبان لە کاتێکدایە، ئەنقەرە پلانی ھەیە دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان، ھێزەکانی لەو وڵاتە ئەرکی پاراستنی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵ لە ئەستۆ بگرێت.
دۆناڵد ترامپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە نامەیەکدا بۆ جۆ بایدن لەبارەی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا، کە بڕیارە ئەم ھەفتەیە لە سویسرا بەڕێوەبچێت، دەڵێت، پێویست بە ترس و شپرزەی ناکات.
ترامپ لە نامەکەیدا بۆ بایدن، ھیوای خواستووە بایدن کۆبوونەوەیەکی باش لەگەڵ سەرۆکی روسیا ئەنجامبدات و خەو نەیباتەوە و سڵاوی گەرمی ترامپیش بگەیەنێتە ڤلادیمیر پوتن.
میدیا رەسمییەکانی ئێران بڵاویانکردەوە، کەشتییەکی جەنگی لەگەڵ کەشتییەکی پشتیوانی ئێرانی بۆ ئەرکێکی دەگمەن لە دووری وڵات، بەرەو زەریای ئەتڵەسی بەڕێکەوتن، سوپای پاسادارانیش گەشتەکەی بە دورودرێژترین گەشتی ھێزی دەریایی وەسفکرد، بەبێ ئەوەی ئامانجەکەی ئاشکرا بکات.
ئاژانسی ھەواڵی ئەسۆشیەیتد پرێسیش ئاشکرایکردووە، شوێنی لەنگەرگرتنی کەشتییەکە کەناراوەکانی نزیک فەنزوێلا دەبێت، پەنتاگۆنیش رەوانەکردنی ئەو کەشتیانە بە ھەڕەشە بۆ سەر ھاوپەیمانەکانی ئەمریکا ناوبردووە و ئاشکرای کردووە ئەو کەشتییە چەکی گواستۆتەوە بۆ فەنزوێلا.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە رۆژی پێنچ شەممە، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ھەڵوەشاندنەوەی گەمارۆکانی لەسەر سێ بەرپرسی پێشوو و دوو کۆمپانیای ئێران راگەیاند، ئەوەش بەھۆی ئەنجامی گۆڕانکاری لە مامەڵە و رەفتاری ئەو لایەنانە.
لە لایەکی دیکەوە تۆبخانەکانی سوپای تورکیا دەوروبەری ناوچەی عەین عیسا و گوندی مەعێلەک و کەمپی کۆچبەران و دەوروبەری رێگەی ئێم فۆڕیان تۆپبارانیان کرد.
چاوش ئۆغلۆ لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، پێویستە رێککەوتنی کۆچ لەنێوان تورکیا و یەکێتی ئەوروپا نوێ بکرێتەوە لەسەر بنەمای دەستکەوت بۆ ھەردوولا.
سەبارەت بە لوتکەی یەکێتی ئەوروپاش، کە بڕیارە بەم نزیکانە رێکبخرێت چاوش ئۆغلۆ وتی، ئەنقەرە نیگەران نییە سەبارەت بە ئەگەری سەپاندنی سزا بەسەریدا لەلایەن یەکێتییەکەوە.
لە ساڵی ٢٠١٦ تورکیا و یەکێتی ئەوروپا رێککەوتنی کۆچیان ئیمزا کرد، بەپێی رێککەوتنەکە تورکیا پێشوازی لە کۆچبەران و پەنابەرانی سوریا دەکرد لە بەرامبەر وەرگرتنی پارە لەلایەن یەکێتییەکەوە.
لە سەردانەکەی بۆ وڵاتانی ئەوروپا، "بایدن" گەیشتووەتە بەریتانیا و سەردانی سەربازانی ئەمریکی لە خۆرھەڵاتی ئەو وڵاتە کرد و دڵنیایی دایە ھاوپەیمانەکانی سەبارەت بە رۆڵی وڵاتەکەی لە جیھاندا و وتی، ئامانجی سەردانەکەی ئەوەیە بە روسیا و چین بڵێن ئەمریکا بە بەھێزی گەڕاوەتەوە.
بایدن وتیشی، لە سەردانەکەیدا بۆ شاری "ژنێڤ"ی سویسرا لەگەڵ ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا کۆدەبێتەوە و ئەوەی بیەوێت پێی دەڵێت و وەڵامیان دەبێت بۆ ھەر دەستوەردانێکی حکومەتی روسیا.
میدیاکانی روسیا بڵاویانکردەوە، تەقینەوەیەک بە بۆمبی چێندراو کاروانێکی پۆلیسی سەربازیی روسیای لە پارێزگای "حەسەکە" لە باکور و خۆرھەڵاتی سوریا کردە ئامانج، بەھۆیەوە سەربازێکی روسی کوژرا و سێ سەربازی تریش برینداربوون.
روسیا لە سوریا ھەزاران سەربازی جێگیر کردووە بۆ پشتگیریکردنی حکومەتەکەی "بەشار ئەسەد"، چەند ھەفتەیەک لەمەوبەریش سێ سەربازی روسی لە تەقینەوەی بۆمبێکدا لە باکوری خۆرئاوای سوریا برینداربوون، کە سەرقاڵی مانۆڕێکی ھاوبەش بوون لەگەڵ ھێزەکانی تورکیا.
بەپێی ئامارێکی وەزارەتی تەندروستی ھندستان، لە ٢٤ سەعاتی رابردوودا شەش ھەزار و ١٤٨ توشبوی کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە ئەمەش بەرزترین ئاماری گیانلەدەستدانە لە ماوەی یەک رۆژدا لە جیھاندا تۆمار کرابێت، ٩٤ ھەزار و ٥٢ توشبوی نوێش تۆمار کراوە.
بەو شێوەیەش کۆی گشتی ئاماری توشبوانی کۆرۆنا لە ھندستان گەیشتۆتە ٢٩ ملیۆن و ٢٠٠ ھەزار کەس، تا ئێستاش ٣٥٩ ھەزار و ٦٧٦ توشبوو گیانیان لەدەستداوە.
واین ماروتو وتەبێژی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە تویتەر نوسیوێتی، ھەر ھێرشێک لە دژی حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان و ھاوپەیمانان پێشێلکردنی یاسا و سەروەری خاکی ئەو وڵاتەیە.
ئەو تویتەی "ماروتو" دوای ھێرشەکانی شەوی رابردوو دێن، کە بە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراو بنکەی سەربازیی "ڤیکتۆریا" لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی "بەغداد" کرایە ئامانج و بەر لەو ھێرشەش بە سەعاتێک، بنکەی سەربازیی "بەلەد" لە باکوری "بەغداد" بە چەند مووشەکێکی "کاتیۆشا" کرایە ئامانج، لەو دوو بنکەیەش سەربازانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان و ھێزەکانی عێراق و راوێژکارانی سەربازی جێگیر کراون.
رۆژی سێ شەممە پۆلیسی کەنەدا رایگەیاند، کەسێکی تەمەن ٢٠ ساڵ لە شاری لەندەن لە ناوچەی ئۆنتاریۆی کەنەدا بە ئۆتۆمبێلەکەی خۆی کێشاوە بە خێزانێکی مسوڵماندا کە ویستویانە لە شەقامێک بپەڕنەوە و لە ئەنجامدا چوار کەسی خێزانەکە گیانیان لەدەستداوە و کەسی پێنجەمیشیان بریندار بووە، دوای ھەڵاتنی تۆمەتبارەکەش لە مۆڵێکدا دەستگیرکرا.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، شەوی رابردوو سوپای ئیسرائیل، دەیان مووشەکی ئاراستەی ژمارەیەک ناوچەی پارێزگای حەمس لە سوریا کردووە و لەلایەن سیستمی بەرگری ئاسمانی سوریاوە، ژمارەیەک مووشەکیان خراونەتە خوارەوە.
راشیگەیاند، بەھۆی بۆردومانەکەوە ١٠ سەرباز و ئەندامی گرووپە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە کوژراون، کە بەشێکیان ناسنامەیان بیانییە و ھاوڵاتی سوریا نین.
سەرەتای مانگی رابردووش، سوپای ئیسرائیل بە بیانووی بوونی چەکی قەدەغەکراو، چەند کۆگا و کارگەیەکی پیشەسازیی لە پارێزگای لازقیە لەسرویا بۆردومانکرد.
ھەر ٧ کاندیدەکەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران لە دووەمین دیبەتدا ئامادە بوون و بەرپرسیارێتی قەیرانی ئابوری و سیاسی و بڵاوبوونەوەی کۆرۆنایان خستە ئەستۆی حکومەتەکەی "روحانی". ھاوکات زۆرێک لە چالاکوانانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ھاووڵاتیانی ئێرانیش رەخنەیان لەو دیبەیتە گرت و وتیان، بەراورد بە دیبەیتی یەکەمیان لاوازتر بووە.
لەلایەکی ترەوە، ژمارەیەک خۆپیشاندەر ھەڵیانکوتایە سەر بارەگای "ئیبراھیم رەئیسی" و سوتاندیان کە یەکێکە لە کاندیدە دیارەکان و لە "عەلی خامنەیی" شۆڕشی باڵای ئیسلامی ئێرانەوە نزیکە.
ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران ١٨ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت و پێشبینی دەکرێت ئاستی بەشداریکردن زۆر کەم بێت، بە تایبەتی لەدوای دوورخستنەوەی "عەلی لاریجانی و ئیسحاق جیھانگیری و ئەحمەدی نەژاد".
"بوڵدان" لە وتەیەکیدا لەبەردەم ئەندامانی "ھەدەپە" لە پەرلەمان وتی، ئیدانەی ھەموو ئەو ھەنگاوانەی حکومەتەکەی "ئەردۆغان" دەکەن بۆ داخستنی پارتەکەیان، وتیشی، ھەر کاتێک گەندەڵی و دۆسیەیەک لەسەر حکومەت و دەسەڵاتداران بڵاوببێتەوە، خێرا پرسی داخستنی "ھەدەپە" و دژایەتی کردنی کورد دەھێننەوە بەر باس. ئاماژەی بەوەشکرد "ھەدەپە" ناڕوخێت و بەردەوامی دەدەن بە تێکۆشان و زیاتر گەورە کردنی پارتەکەیان.
لێدوانەکەی "بوڵدان" دوای ئەوە دێت کە داواکاری گشتی دادگای باڵای تورکیا جارێکی تر دۆسیەی داخستنی "ھەدەپە"ی تۆمارکرد، تا ئێستاش داواکاری گشتی تورکیا دوو جار داخستنی پارتەکەی رەتکردۆتەوە.