وڵاتانی ترۆیكای ئەوروپا بە پێویستی دەزانن بزوتنەوەی حەماس چەك دابنێت و بە هەموو شێوەیەك دوور بكەوێتەوە لە بەڕێوەبردنی غەززە.

وەزارەتەكانی دەرەوەی وڵاتانی ترۆیكا كە پێكدێن لە بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا، لە راگەیەنراوێكی هاوبەشدا جەختیان لە پێویستی چەكداماڵینی بزووتنەوەی حەماس كردووەتەوە و دوپاتیانكردوەتەوە، دەبێت بزوتنەوەكە بۆ هەمیشە لە بەڕێوەبردنی كەرتی غەززە دوور بخرێتەوە، داواش لە هەموو لایەك دەكەن هەوڵەكانیان نوێ و چڕ بكەنەوە بۆ بەدیهێنانی ئاگربەستێكی دەستبەجێ و كاریگەر لە غەززە.

لەبارەی قەتەریشەوە كە لە چەند رۆژی رابردوودا لەلایەن ئیسرائیلەوە هێرش كرایە سەر شوێنی نیشتەجێبوونی سەركردایەتی حەماس لە دەوحە ئاماژەیان بەوە كردووە، پاڵپشتی خۆیان بۆ دەوڵەتی قەتەڕ دووپاتدەكەنەوە، بەتایبەت لە هەوڵەكانیدا بۆ نێوەندگیریكردنی ئیسرائیل و حەماس.

لەلایەكی ترەوە بزووتنەوەی حەماسیش رایگەیاند، بەردەوامیی بێدەسەڵاتی ئاشكرای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان و پاڵپشتی و چاوپۆشی ئەمریكا، وایكردووە ئیسرائیل تاوانی جەنگ  و كۆمەڵكوژی دژی خەڵكی غەززە ئەنجام بدات.

سەرۆكی لیژنەی ئەمنی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پێشوازی لە بڕیارەكەی كۆنگرێسی ئەمریكا دەكات لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی بەكارهێنانی هێزی سەربازیی لەلایەن سەرۆكی وڵاتەكەوە دژی عیراق.

كەریم محەمەداوی سەرۆكی لیژنەی ئەمنی و بەرگری ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، بە گەرمی پێشوازیی لە بڕیاری كۆنگرێسی ئەمریكا دەكەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی بەكارهێنانی هێزی سەربازی دژی عیراق كە لە ساڵی  2003 ەوە دەرگای بۆ دەستێوەردانێكی دوورودرێژی دەرەكی لە كاروباری ناوخۆی عیراق كردووەتەوە.

ئاماژەی بەوەشكرد، سەرەڕای دواكەوتنی، بڕیارەكە بە هەنگاوێكی ئەرێنی دەزانن، چونكە سەرەتای دانپێدانانێكی ئاشكرایە كە سەردەمی دەستێوەردانی راستەوخۆی سەربازی لە عیراق كۆتایی هاتووە، هەروەها ئێستا عیراق دەوڵەتێكی سەروەرە، كاروباری ناوخۆ و دەرەوەی خۆی لەڕێگەی بڕیاردانی سەربەخۆی نیشتمانییەوە بەڕێوەدەبات.

دووپاتیشیكردەوە، پێزانینیان هەیە بۆ هەر هەوڵێكی نیشتمانی و دیپلۆماسی كە دەنگی عیراق دەگەیەنێت بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پابەندیشن بە كاركردن بۆ سەروەری تەواوەتی و دڵنیابوون لەوەی بڕیارە ئەمنی و سیاسییەكان تەنها لە دەستی دەوڵەتی عیراقدا بمێننەوە.

بە زۆرینەی دەنگ، رەشنوسی دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین لە نەتەوە یەكگرتوەكان پەسەند كرا.

رۆژی هەینی كۆبوونەوەی نەتەوەیەكگرتوەكان تایبەت بە چارەسەری كێشەی فەلەستین كرا و رەشنوسی پێشنیازی  فەرەنسا  و سعودیە بۆ چارەسەری كێشەكانی فەلەستین - ئیسرائیل خرایە دەنگدانەوە،  بە زۆرینەی دەنگ  پشتیوانیی لەو رەشنوسە كرا كە جەخت لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین دەكاتەوە.

رەشنوسەكە 142 دەنگی ئەرێنیی بەدەستهێنا، لە بەرانبەریشدا تەنها 10 دەنگ  بە نەخێر و 12 دەنگی بێلایەنیش تۆمار كرا.

بڕیارە لە 22 ی ئەم مانگەش كۆبوونەوەیەكی دیكەی نەتەوەیەكگرتوەكان تایبەت بە چارەسەری كێشەی فەلەستین بەڕێوبچێت و ئیمانۆێل ماكرۆن، سەرۆكی فەرەنسا وەك  دەوڵەتێكی رەسمی ناوی فەلەستین بهێنێت.

نوێنەری ئەڵمانیا لە نەتەوەیەكگرتوەكان رایگەیاند، بەرلین پشتیوانیی لە چارەسەری دوو دەوڵەتی دەكات، بەڵام پێی وایە هێشتا كاتی راگەیاندنی دەوڵەتی فەلەستین نەهاتوە.

پێش بە ئاكامگەیشتنی هەوڵەكان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی فەڵەستینی بە سەرۆكایەتی فەرەنسا، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ دوپاتكردنەوەی پاڵپشتیكردنی وڵاتەكەی لە ئیسرائیل سەردانی تەلئەبیب دەكات.

سەرەڕای سەرزەنشتكردنێكی میانڕەوی ئیسرائیل لەلایەن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بەهۆی بەئامانجگرتنی سەركردایەتی حەماس لە دەوحەی پایتەختی قەتەر، تۆمی پیگۆت وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رۆژی شەممە سەردانی ئیسرائیل دەكات و لەگەڵ سەركردەكانی وڵاتەكە كۆدەبێتەوە  و پرسی پابەندبوونی ئەمریكا دوپاتدەكاتەوە بە دژایەتیكردنی هەوڵە دژە سامییەكان، لە نێویاندا داننانی یەكلایەنە بە دەوڵەتێكی فەڵەستینی كە پاداشتی حەماس دەكات.

پیگۆت باسی لەوەشكرد، روبیۆ لە سەردانەكەیدا جەخت دەكاتەوە لە پابەندبوونی ئەمریكا بە پاراستنی ئاساییشی ئیسرائیل و ئامانجە هاوبەشەكانیان، لەوانە دڵنیاییدان لەبارەی ئەوەی هەرگیز جارێكی تر حەماس حوكمڕانی كەرتی غەززە نەكات و گەڕاندنەوەی سەرجەم بارمتەكان بۆ ناو خێزانەكانیان.

وەفدێكی ئەمریكا لەگەڵ ئەحمەد شەرع كۆبوونەوە و نەتەوەیەكگرتوەكانیش داوای رێككەوتنی دەسەڵاتی دیمەشق لەگەڵ ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاوای كوردستان دەكات.

ناوەندنی فەرماندەیی هێزەكانی ئەمریكا سێنتكۆم لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە رۆژی هەینی ئادەم براد كوپەر فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا و تۆم باراك نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ سوریا لەگەڵ ئەحمەد شەرع لە كۆشكی سەرۆكایەتی لە دیمەشق كۆبوونەتەوە.

لە پەیامەكەی سێنتكۆمدا هاتوە كە كوپەر و باراك پشتیوانیان دەربڕیوە بۆ تێكەڵكردنی هێزەكانی سوریای دیموكرات - هەسەدە بە سوپای سوریا و هاوكات جەختیان لە پشتیوانیكردنی سوریا  بۆ  بەرەنگاربوونەوەی داعش كردووەتەوە.

وەفدەكەی ئەمریكا لەو كۆبوونەوەدا جەختیان لەوە كردوەتەوە كە ئامانجی واشنتۆن سەقامگیریی سوریا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و سوپاسی سەرجەم ئەو لایەنانەی سوریایان كردوە كە پابەندنی ئامانجەكانی ئەمریكان.

 لە لایەكی دیكەوەی ستێفان دوجاریك، وتەبێژی سكرتێری نەتەوەیەكگرتوەكان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: ئەوان پشتیوانی لە یەكپارچەیی سوریا دەكەن و نیگەرانن لە پێكدادانەكانی ناوخۆی ئەو وڵاتە، بەڵام پێویستە دەسەڵاتی دیمەشق كێشەكانی بە گفتوگۆ لەگەڵ ئیدارەی خۆسەری لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا چارەسەر بكات و نەتەوەیەكگرتوەكانیس پشتیوانیی لەو گفتوگۆیانە دەكات.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، ئەمڕۆ هەینی رایگەیاند کە ئارامیی بەرامبەر ڤلادیمیر پۆتن، هاوتا روسییەکەی خەریکە تەواو دەبێت.

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی "فۆکس نیوز"ی ئەمریکی، دۆناڵد ترەمپ هۆشدارییەکی توندی ئاراستەی مۆسکۆ کرد و ئاماژەی بە ئەگەری سەپاندنی سزای توند بەسەر روسیادا کرد بەهۆی بەردەوامیی شەڕی ئۆکرانیاوە.

کاتێک پرسیاری لێکرا ئایا رەتکردنەوەی روسیا بۆ کۆتاییهێنان بە ململانێکە تاقیکردنەوەی ئارامییەتی، ترەمپ وتی: "خەریکە تەواو دەبێت، و زۆر بەخێرایی تەواو دەبێت."

سەرۆکی ئەمریکا جەختی کردەوە کە پێویستە "هەردوو لا بەشداری بکەن" بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک کە کۆتایی بەو شەڕە بهێنێت کە چەندین ساڵە بەردەوامە.

وتیشی: "شتێکی سەرسوڕهێنەرە. کاتێک پۆتن ویستی بیکات (بگاتە رێککەوتن)، زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین نەیویست. کاتێکیش زێلێنسکی ویستی، پۆتن نەیویست."

لە کۆتاییدا ترەمپ درێژەی پێدا: "ئێستا زێلێنسکی ئارەزووی دەکات، لە کاتێکدا نیشانەیەکی پرسیار لەسەر پۆتن هەیە. ناچار دەبین رێوشوێنی زۆر توند بگرینەبەر."

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز، بە شێوەیەکی سۆزدارانە باسی چارلی کێرکی کرد و ئاشکرای کرد کە پێش چەند خولەکێک لە دەستپێکردنی چاوپێکەوتنەکە هەواڵی دەستگیرکردنی گومانلێکراوی کوشتنی کێرکی پێگەیشتووە.

سەرۆکی ئەمریکا بە فۆکس نیوزی راگەیاند کە تەنها پێنج خولەک پێش دەستپێکردنی چاوپێکەوتنی راستەوخۆ، هەواڵی دەستگیرکردنی گومانلێکراوەکەی بیستووە.

ئەو چارلی کێرکی بە "باشترین کەس" وەسف کرد کە "شایەنی ئەمە نەبوو"، و وتیشی هیوادارە بکوژەکە سزای لەسێدارەدان وەربگرێت.

ترەمپ لە درێژەی ستایشکردنی کێرکدا وتی: "وەک کوڕم وابوو" و "گەنجێکی زیرەک بوو" کە یارمەتی داوە لە بەکارهێنانی تیکتۆکدا، کە ئەمەش یارمەتی سەرۆکی داوە بگاتە دەنگدەرە گەنجەکان.

لە کۆتاییدا ترەمپ وتی: "هەرگیز نەمبینیوە گەنجان بەو شێوەیە رو لە کەسێک بکەن وەک چۆن رویان لە چارلی دەکرد."

لەپاش 1،296 رۆژ لە شەڕی روسیا - ئۆکراین  و هەوڵی نێوەندگیرەکان بۆ وەستاندنی ئەو جەنگە، زۆر روداوی خوێناوی تیایدا رویداوە، بەڵام ئەمەی خوارەوە، لیستی گرنگترین ئەو روداوە سیاسی و دبلۆماسییە نوێیانەیە کە رویانداوە.

شەڕ و پێکدادان

• یەکەکانی دژە ئاسمانی حەوت فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینیان خستەخوارەوە کە بەرەو مۆسکۆ دەچوون، ئەمەش بەپێی وتەی سێرگی سۆبیانین، سەرۆکی شارەوانیی پایتەختی روسیا.

• وەزارەتی بەرگریی روسیا رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند کە هێزەکانیان کۆنترۆڵی شارۆچکەی سۆسنیڤکایان لە هەرێمی دنیپرۆپێترۆڤسکی ئۆکرانیا کردووە.

• بەپێی وتەی ڤیاچیسلاڤ گلادکۆڤ؛ هێرشێکی "بەرفراوانی" فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینی، دەسەڵاتدارانی لە هەرێمی بێڵگۆرۆدی روسیا ناچار کرد فەرمان بە منداڵان بکەن لە ماڵەوە بمێننەوە، هاوکات قوتابخانە و سەنتەرە بازرگانییەکانیان داخست،

• ئیدارەی دامەزراو لەلایەن مۆسکۆوە لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا، ئۆکراینیای تۆمەتبار کرد بە هێرشکردنە سەر سەنتەرێکی راهێنان لە وێستگەکەدا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.

ئاسایشی ناوچەیی

• وەزارەتی دەرەوەی پۆڵەندا رایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دانیشتنێکی نائاسایی ئەنجام دەدات بۆ تاوتوێکردنی پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا لەلایەن روسیاوە.

• سەرۆکی ئۆکراین، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی، داوای وەڵامدانەوەیەکی توندتری لە هاوپەیمانەکانی کیێڤ کرد بۆ ئەو پێشێلکارییەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە، وتیشی ئەم هەنگاوەی مۆسکۆ ئامانج لێی خاوکردنەوەی گەیاندنی بەرگریی ئاسمانییە بۆ ئۆکراین پێش زستان.

• سەرۆکی پۆڵەندا، کارۆل ناڤرۆتسکی، رایگەیاند کە پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە هەوڵێک بووە بۆ تاقیکردنەوەی توانای پۆڵەندا و ناتۆ بۆ وەڵامدانەوەی سەربازی.

• کرملن رایگەیاند کە هیچ لێدوانێکی دیکە نادات لەسەر خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکانەی کە وارشۆ دەڵێت روسی بوون.

• سەرۆکی فەڕەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس رایگەیاند کە فەڕەنسا سێ فڕۆکەی جەنگیی جۆری رافاڵ دەنێرێت بۆ یارمەتیدانی پۆڵەندا لە پاراستنی ئاسمانەکەیدا.

• ئەڵمانیا پابەندبوونی خۆی بە سنووری رۆژهەڵاتی ناتۆ بەهێزتر دەکات، لەنێویاندا فراوانکردنی "چاودێریی ئاسمانی بەسەر پۆڵەندا" لە وەڵامی پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا.

هاوکاریی سەربازی:

• کۆمپانیای زەبەلاحی چەکی ئەڵمانی، قاینمێتاڵ، پلانی هەیە گوللەی تۆپ بۆ هێزەکانی ئۆکراین لە کارگەیەکی داهاتوودا لە ئۆکرانیا بەرهەمبهێنێت، ئەمەش بەپێی وتەی وەزیری بەرگریی کیێڤ.

• وەزارەتی بەرگریی سوید پلانی بۆ پشتیوانیی سەربازی بە بڕی 70 ملیار کرۆنی سویدی (7.5 ملیار دۆلار)  لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا راگەیاند.

سیاسەت و دیپلۆماسی

• زیلێنسکی وتی کە رۆژی پێنجشەممە لەگەڵ نوێنەری ئەمریکا، کیث کێلۆگ، لە کیێڤ گفتوگۆیان کردووە لەسەر بەرهەمهێنانی هاوبەشی چەک و سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر روسیادا.

• ئاژانسی هەواڵی بێڵتای حکومی رایگەیاند، نوێنەرێکی سەرۆکی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ، بە سەرۆکی بیلاڕووس، ئەلێکساندەر لوکاشینکۆی وتووە کە ئەمریکا دەیەوێت باڵیۆزخانەکەی لە مینسک بکاتەوە و پەیوەندییەکان ئاسایی بکاتەوە.

• کرملن ریگەیاند کە سەرۆکی روسیا، ڤلادیمیر پوتین، هێشتا بڕیاری نەداوە ئایا مانگی داهاتوو بەشداریی لوتکەی ئاپیک لە کۆریای باشوور دەکات یان نا.

سزاکان

• چەندین ئەندامی یەکێتیی ئەوروپا، لەنێویاندا هۆڵەندا، چیک و ئیسپانیا، باڵیۆز و کاربەڕێکەرانی روسیایان بانگهێشت کرد بۆ دەربڕینی ئیدانەی رەسمی بەرامبەر بە پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا.

• وتەبێژێکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند کە کاتی سەپاندنی پاکێجی 19هەمی سزاکانی یەکێتیی ئەوروپا بەسەر روسیادا هێشتا دیارینەکراوە.

• رۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز بڵاویکردەوە، ئەمریکا فشار دەخاتە سەر وڵاتانی G7 بۆ سەپاندنی باجی گومرگیی بەرزتر بەسەر هیندستان و چیندا بەهۆی کڕینی نەوتی روسیاوە.

لەگەڵ بەردەوامیی خۆپیشاندانە توندوتیژەکانی دژە گەندەڵی لە نیپاڵ، ژمارەی کوژراوان گەیشتە 51 کەس و زیاتر لە 12,500 زیندانی کە لە کاتی ئاڵۆزییەکاندا هەڵاتوون، هێشتا دەستگیر نەکراونەتەوە. لە هەوڵێکدا بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە، پێدەچێت سەرۆکی پێشووی دادگای باڵای وڵاتەکە، سوشیلا کارکی، وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دەستنیشان بکرێت.

بینۆد گیمیرێ، وتەبێژی پۆلیسی نیپاڵ، ئەمڕۆ هەینی رایگەیاند کە لەم هەفتەیەدا لانی کەم 51 کەس کوژراون، کە پێکهاتوون لە 21 خۆپیشاندەر، نۆ زیندانی، سێ ئەفسەری پۆلیس و 18 کەسی دیکە. هەروەها ئاماژەی بە برینداربوونی 1,300 کەسی دیکە کرد لە کاتێکدا پۆلیس هەوڵی کۆنترۆڵکردنی ئاپۆڕای خەڵکی داوە.

قەیرانی زیندانییە هەڵاتووەکان و ناجێگیریی سیاسی:

گیمیرێ ئاشکراشی کرد کە لە کۆی 13,500 زیندانی کە لە چەندین زیندانی سەرتاسەری وڵاتەوە هەڵاتوون، تا ئێستا زیاتر لە 12,533 کەسیان ئازادن و دەستگیر نەکراونەتەوە. بەشێک لە کوژراوەکان ئەو زیندانیانە بوون کە لە کاتی هەڵاتن یان دوای هەڵاتنیان لە پێکدادان لەگەڵ هێزە ئەمنییەکاندا کوژراون.

لە کاتێکدا سوپای نیپاڵ قەدەغەی هاتوچۆی راگەیاندووە، زیاتر لە 100 چەکی تاڵانکراوی دەستکەوتووەتەوە، کە هەندێک لە خۆپیشاندەران بە تفەنگی ئۆتۆماتیکییەوە دەرکەوتبوون.


شارەزایەکی دەستووری کە راوێژی پێکراوە، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە: "سوشیلا کارکی وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دادەنرێت. نەوەی نوێ (Gen Z) ئەویان دەوێت."

کارکی وەک "دەنگێکی دژە گەندەڵی" سەیر دەکرێت، بۆیە لەلایەن زۆرێک لەو گروپانەی "نەوەی Z"ەوە قبوڵکراوە کە ئەم بزووتنەوەیەیان هەڵگیرساندووە. رۆب مەکبراید، پەیامنێری ئەلجەزیرە لە کاتماندۆی پایتەختەوە رایگەیاند: "لەکاتێکدا ئەو لەلایەن ئەوانەوە بەناوبانگە، ڕەنگە لەلایەن گروپەکانی دیکەوە بەو شێوەیە نەبێت... بۆیە وەک کاندیدێکی سازان سەیر دەکرێت."

بەڵام، مەکبراید ئاماژەی بەوەش کرد کە نادڵنیایی هەیە سەبارەت بەوەی ئایا کارکی دەتوانێت وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی کاربکات ئەگەر ئەندامی پەرلەمان نەبێت، ئەمەش ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان تەنانەت گۆڕینی دەستووریش دەهێنێتە ئاراوە.

هەندێک وردەکاری:

• ڕۆژی دووشەممە: 21 خۆپیشاندەر لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی دژی گەندەڵی و قەدەغەکردنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا کوژران.

• ڕۆژی سێشەممە: خۆپیشاندەران پەرلەمانیان سووتاند، سەرۆک وەزیران کەی پی شارما ئۆلی دەستی لەکارکێشایەوە، و سوپا کۆنترۆڵی شەقامەکانی کرد.

دۆخی مرۆیی
سەرەڕای کردنەوەی بەشێک لە دوکانەکان لە رۆژی هەینیدا، کە نیشانەی گەڕانەوەی بەشێک لە ژیانی ئاسایی بوو، بەڵام ئازاری خێزانەکان هێشتا قوڵە. کارونا بوداسۆکی، لە کاتێکدا چاوەڕێی وەرگرتنەوەی تەرمی برازا 23 ساڵانەکەی بوو لە نەخۆشخانە، وتی: "لەکاتێکدا هاوڕێکانی لە خۆپیشاندانەکان پاشەکشەیان کرد، ئەو بڕیاریدا بەردەوام بێت. پێیان وتین کاتێک هێنراوەتە نەخۆشخانە، گیانی لەدەستدابوو."

جایر بۆڵسۆنارۆ، سەرۆکی پێشوی بەڕازیل، دوای ئەوەی بە تاوانی پیلانگێڕی بۆ ئەنجامدانی کودەتایەکی سەربازی تاوانبار کرا، سزای 27 ساڵ و سێ مانگ زیندانیکردنی بەسەردا سەپێنرا. ئەم بڕیارە کاردانەوەی توندی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و گرژیی خستە نێوان بەڕازیل و ئیدارەی ترەمپەوە.

دەستەیەکی پێکهاتوو لە پێنج دادوەری دادگای باڵای بەڕازیل، تەنها چەند کاتژمێرێک دوای تاوانبارکردنی جایر بۆڵسۆنارۆ، سزاکەیان بەسەریدا سەپاند. دادگا گەیشتە ئەو بڕوایەی کە ناوبراو سەرکردایەتیی پیلانگێڕییەکی کردووە بە ئامانجی مانەوەی لە دەسەڵاتدا، دوای ئەوەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2022ی بە رکابەرە چەپڕەوەکەی، لویز ئیناسیۆ لولا دا سیلڤا، دۆڕاند.

چوار لە دادوەرەکان بە تاوانباریان زانی، لە کاتێکدا یەکێکیان دەنگی بە بێتاوانییەکەی دا. پارێزەرانی بۆڵسۆنارۆ سزاکەیان بە "زۆر شێتانە" وەسف کرد و رایانگەیاند کە "تانەی گونجاو" لە بڕیارەکە دەدەن. هەروەها دادگای باڵا تا ساڵی 2033مافی خۆپاڵاوتنی بۆ پۆستی گشتی لێسەندەوە.

بۆڵسۆنارۆ، کە بەهۆی مەترسیی هەڵاتنیەوە لە ماڵەوەی خۆیدا زیندانی کراوە، ئامادەی قۆناغی کۆتایی دادگاییکردنەکە نەبوو. ئەو پێشتر رایگەیاندبوو کە ئەم دادگاییکردنە بۆ ئەوە داڕێژراوە تا رێگری لێبکات لە خۆکاندیدکردنەوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ساڵی 2026 و بە "راوەدوونانی ساحیرەکان" ناویبردبوو.

کاردانەوەی ئیدارەی ترەمپ و وەڵامی بەڕازیل:

ئەم بڕیارە کاردانەوەی توندی لەلایەن ئیدارەی ترەمپەوە لێکەوتەوە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، کە پێشتر باجی گومرگیی %50ی خستبووە سەر کاڵای بەڕازیلی وەک تۆڵەکردنەوەیەک لە دادگاییکردنی بۆڵسۆنارۆ، سەبارەت بە بڕیارەکە وتی: "زۆر جێی سەرسوڕمانە" و بەراوردی کرد بە ئەزموونی خۆی و وتی: "زۆر لەوە دەچێت کە هەوڵیاندا لەگەڵ من بیکەن، بەڵام هیچ سەرکەوتوو نەبوون."

لە لایەکی دیکەوە، مارکۆ Rوبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند کە دادگای باڵای بەڕازیل "بە نادادپەروەرانە بڕیاری زیندانیکردنی سەرۆکی پێشوو جایر بۆڵسۆنارۆی داوە" و هەڕەشەی کرد کە "بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامی ئەم راوەدوونانە دەدەنەوە."

وەزارەتی دەرەوەی بەڕازیل بە خێرایی وەڵامی دایەوە و لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس نووسی: "ئەو هەڕەشانەی ئەمڕۆ لەلایەن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا مارکۆ روبیۆوە کرا، کە هێرش دەکاتە سەر دەسەڵاتێکی بەڕازیلی و راستییەکان و بەڵگە حاشاهەڵنەگرەکان پشتگوێ دەخات، ناتوانن دیموکراسییەتەکەمان بترسێنن."

رۆشتنی هاری دوای رۆشتنی بۆ یانەی بایرن میونشن و بەدەستهێنانی چەند نازناوێك لە ژیانی پیشەگەری وایكرد بەشێك پشتگیری بڕیارەكەی بكەن و هەندێكیش رۆشتنەكەی بەهەڵە  دەزانن ، یەكێك لەو ئەستێرانەی تۆپی پێ مایكڵ ئۆینی ئینگلیزیە و بڕیارەكەی كەین بە باش نازانێت ،

هێرشبەرەكەی پێشووی ریاڵ مەدرید رایگەیاند سەرەرای ئەوەی هاری كەین دڵخۆش دەردەكەوێت بەڵام ئەو هەنگاوەی بەباش نازانم و ئەوەی لەوێ بەدەستهێنا ئەگەر لە پریمەر لیگ  بەردەوام بوایەو متمانەی بەخۆی هەبوایە دڵنیام پێی دەگەشت و بەدەستی دەهێنا.

ئۆین لە درێژەی قسەكانیدا وتی هاری كەین یاریزانێكی ئاست بەرزەو یەكێك لەو باشترین هێرشبەرانەی كە بینیومە و خزمەتی بەرچاوی ئینگلتەرا و یانەكانی كردووە و هیوای ئەوەم دەخواست لە پریمەرلیگ بەردەوام بوایەو یانەكەی جێنەهێشتایە لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە دووپاتدەكەمەوە هاری كەین یاریزانێكی گەورەیەو شایستەی رێزلێنانە . 

سەندیکای فڕۆکەوانانی ئەڵمانیا هۆشداری دەدات لەوەی کە خەوی کورت (خەوە نوچکە) لە کاتی گەشتە ئاسمانییەکاندا بووەتە "دیاردەیەکی نیگەرانکەر" لەنێو ئەندامەکانیدا، هاوکات ئاماژە بە "ماندووبوونی زیاد"ی کارمەندانی ئەم کەرتە دەکات. 

دوێنێ چوارشەممە، سەندیکای فڕۆکەوانانی ئەڵمانیا ناسراو بە "کۆکپیت" (Cockpit)، رایگەیاند کە راپرسییەکی لەنێو زیاتر لە 900 فڕۆکەواندا لە ماوەی هەفتەکانی رابردوودا ئەنجامداوە و دەرکەوتووە کە 93%یان دانیان بەوەدا ناوە کە لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا لە کاتی گەشتەکاندا خەویان لێکەوتووە.

سەندیکاکە، لەگەڵ ئەوەی هۆشداریی دا کە راپرسییەکە "نوێنەرایەتیی وردی" دۆخی راستەقینەی کەرتەکە ناکات، بەڵام ئاشکرای کرد کە 44%ی ئەو فڕۆکەوانانەی بەشدارییان کردووە، "بە شێوەیەکی بەردەوام" لە کاتی گەشتەکاندا دەخەون، و 12%یان لە هەموو گەشتێکدا ئەو کارە دەکەن، لە کاتێکدا 7%یان بیریان نەبووە چەند جار ئەمە رویداوە.

کاترینا دیزڵدۆرف، جێگری سەرۆکی سەندیکای "کۆکپیت"، وتی: "ماوەیەکی زۆرە خەوە نوچکە بووەتە شتێکی ئاسایی لەناو کابینەی فڕۆکە ئەڵمانییەکاندا."

وتیشی: "ئەوەی لە بنەڕەتدا مەبەست لێی رێکارێکی کورتخایەن بوو بۆ وەرگرتنەوەی وزە، ئێستا بووەتە چارەسەرێکی هەمیشەیی بۆ فشارەکانی کار."

دیزڵدۆرف جەختی کردەوە: "خەوی کورت لە بنەڕەتدا پێویست نییە، بەڵام ماندووبوونی بەردەوامی تیمی کابینەی فڕۆکە، مەترسییەکی گەورە دروست دەکات."

ناوبراو ئاماژەی بەوەش کرد کە کەمیی کارمەند و "زیادبوونی فشاری کارکردن" کێشەی فڕۆکەوانانیان قورستر کردووە، بەتایبەتی لە مانگەکانی هاویندا.

سەندیکاکە رونیکردەوە کە پێناسەی "خەوەنوچکە" لای ئەوان بریتییە لە "ماوەی پشووی کۆنترۆڵکراو لە قۆناغی فڕیندا." جێی باسە، سەندیکای "کۆکپیت" نوێنەرایەتیی نزیکەی 10هەزار فڕۆکەوان و کارمەندی کابینەی فڕۆکە دەکات لە ئەڵمانیا، بەو کەسانەشەوە کە هێشتا لە قۆناغی ڕاهێناندان.

یەکێتیی تۆپی پێی ئەوروپا (یویفا) بە فەرمی رایگەیاند کە شاری مەدریدی پایتەختی ئیسپانیا وەک میوانداری یاریی کۆتایی خولی پاڵەوانەکانی ئەوروپا (چامپیۆنز لیگ) بۆ ساڵی 2027 دیاری کرا.

یارییەکە لەسەر یاریگای "مێترۆپۆلیتانۆ"ی تایبەت بە یانەی ئەتلەتیکۆ مەدرید بەڕێوەدەچێت، کە لە رکابەریدا توانی لە شاری باکۆی پایتەختی ئازەربایجان بباتەوە.

ئەمە دەبێتە دووەم جار کە یاریگای مێترۆپۆلیتانۆ میوانداریی یاریی کۆتایی چامپیۆنز لیگ بکات. پێشتریش لە ساڵی 2019، یاریی کۆتایی نێوان هەردوو یانەی لیڤەرپوڵ و تۆتنهامی ئینگلیزی لەخۆگرت، کە تێیدا یانەی لیڤەرپوڵ جامەکەی بەرزکردەوە.

بڕیارەکانی دیکەی یویفا

لەنێو بڕیارەکاندا، یویفا چەندین شوێنی دیکەی بۆ پاڵەوانێتییەکانی داهاتووی دیاری کرد:

• چامپیۆنز لیگی ژنان 2027: شاری وارسۆی پایتەختی پۆڵەندا میوانداریی یاریی کۆتایی دەکات.

• جامی سوپەری ئەوروپا 2026: یارییەکە لە شاری سالزبۆرگی وڵاتی نەمسا بەڕێوەدەچێت.

تیرۆرکردنی چارلی کێرک، چالاکوانی دیاری کۆماری و هاوپەیمانی نزیکی دۆناڵد ترەمپ، لە24ەمین ساڵیادی هێرشەکانی 11ـی سێپتەمبەردا، نەک هەر ئەمریکای هەژاند، بەڵکو سێبەرێکی قورسی خستە سەر یادکردنەوەی ئەو رۆژە مێژووییە. روداوەکە، لە رۆژێکدابوو، کە بۆ ئەمریکییەکان رۆژێکبوو دەبوو ببێتە سیمبولی یەکڕیزیی نیشتمانی لە دژی دوژمنی دەرەکی، کردی بە رۆژێک بۆ بیرکردنەوە لە دابەشبوونی سیاسیی قووڵ و توندوتیژیی ناوخۆیی.

سێبەرێک بەسەر یادکردنەوەیەکدا:

لە کاتێکدا کە بڕیار بوو ئەمریکییەکان یادی قوربانیانی هێرشە تیرۆریستییەکانی 11ی سێپتەمبەری2001 بکەنەوە، هەواڵی کوشتنی چارلی کێرک لە زانکۆی "یوتا ڤالی" هەموو میدیا و رای گشتیی داگیر کرد. ئەم روداوە دەستبەجێ کاریگەریی خۆی نیشان دا؛ جەی دی ڤانس، جێگری سەرۆکی ئەمریکا، کە بڕیار بوو لە نیویۆرک بەشداریی رێوڕەسمی سەرەکیی یادکردنەوەکە بکات، سەردانەکەی هەڵوەشاندەوە و بەرەو یوتا بەڕێکەوت بۆ سەرەخۆشیکردن لە خێزانی کێرک. ئەم هەنگاوە بووە ئاماژەیەکی رون بۆ ئەوەی کە چۆن قەیرانێکی ناوخۆیی توانیی گرنگترین یادی نیشتمانیی وڵات بخاتە پەراوێزەوە.

گۆڕینی گوتاری سیاسی: لە "ساتی تاریک"ەوە بۆ دابەشبوون:

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لە پەیامێکدا روداوەکەی بە "ساتێکی تاریک بۆ ئەمریکا" وەسف کرد و وتی پڕە لە "خەم و تووڕەیی". ترەمپ، کە خۆی دوو جار روبەڕوی هەوڵی تیرۆرکردن بووەتەوە، پەنجەی تۆمەتی بۆ "گوتاری سیاسیی توند" درێژ کرد و بەڵێنی دۆزینەوەی بکوژانی دا.

بەڵام لە بنەڕەتدا، ئەم روداوە گوتاری رۆژەکەی بە تەواوی گۆڕی. لەبری قسەکردن لەسەر یەکگرتوویی لە دژی تیرۆری دەرەکی، وەک ئەوەی لە دوای 11ی سێپتەمبەرەوە باو بوو، ئێستا مشتومڕەکان چڕبوونەتەوە لەسەر توندوتیژیی سیاسیی ناوخۆیی، دابەشبوونی حزبی و مەترسییەکانی توندڕەوی لەناو کۆمەڵگەی ئەمریکیدا. مێلانیا ترەمپ، خانمی یەکەم، بە وتەیەکی کاریگەر وتی: "دوو منداڵەکەی چارلی کێرک لەبری یادەوەرییەکانی باوکیان بە چیرۆک، و لەبری زەردەخەنە راستەقینەکەی بە وێنە گەورە دەبن،" کە ئاماژە بوو بۆ قەبارەی تراژیدیاکە.

دوای کوشتنەکە چی رویدا؟ لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن:

دەستبەجێ دوای روداوەکە، لێکۆڵینەوەیەکی بەرفراوان لەلایەن نووسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدراڵی (FBI) و پۆلیسی ناوخۆییەوە دەستیپێکرد. دواین پێشهاتەکان ئەمانەن:

• دۆزینەوەی چەکی تاوانەکە: بەرپرسان ئەمڕۆ پێنجشەممە رایانگەیاند کە ئەو چەکەیان دۆزیوەتەوە کە لە تاوانەکەدا بەکارهاتووە. چەکەکە "تفەنگێکی بەهێز" بووە و لە ناوچەیەکی دارستانیدا دۆزراوەتەوە کە بکوژەکە بۆی هەڵاتووە.

• بەڵگەی ڤیدیۆیی و فۆرێنسیک: لێکۆڵەران رایانگەیاندووە کە "گرتەی ڤیدیۆیی باش"یان لە گومانلێکراوەکە هەیە و شوێنپێی جوڵەیان پێش و دوای روداوەکە هەڵگرتووە. هەروەها شوێنپێی پێڵاو، لەپی دەست و قۆڵی بکوژەکەشیان بۆ شیکاریی DNA کۆکردووەتەوە.

• داواکاری بۆ یارمەتیی گشتی: FBI وێنەیەکی ناڕونی گومانلێکراوەکەی بڵاوکردووەتەوە و داوای لە هاوڵاتیان کردووە هەر زانیارییەک کە هەیانە بیگەیەنن. تا ئێستا زیاتر لە 130 سەرەداو لەلایەن خەڵکەوە پێشکەش کراوە.

• هیچ دەستگیرکراوێک نییە: هەرچەندە سەرەتا کەسێک دەستگیر کرا، بەڵام دوای لێپرسینەوە ئازاد کرا و تا ئێستا هیچ کەسێک بە فەرمی بە تۆمەتی کوشتنی کێرک دەستگیر نەکراوە.

لە کۆتاییدا، تیرۆرکردنی چارلی کێرک بووە هۆی ئەوەی ساڵیادی 11ی سێپتەمبەری 2025، لەبری ئەوەی ببێتە رۆژێک بۆ بیرهێنانەوەی یەکگرتوویی رابردوو، ببێتە ئاوێنەیەک بۆ نیشاندانی دابەشبوون و مەترسییە ناوخۆییەکانی ئێستای ئەمریکا.

دیکارلۆس بڕاون، تۆمەتباری کوشتنی پەنابەرێکی گەنجی ئۆکراینی بە ناوی ئیرینا زاروتسکا، بۆ یەکەمجار لە زیندانەوە قسەی کرد و لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ خوشکەکەی، پاساوی تاوانەکەی ئاشکرا کرد. ئەم روداوە کاردانەوەی بەرفراوانی لێکەوتەوە و پرسیاری جددی لەسەر کەمتەرخەمیی سیستەمی دادوەری و تەندروستیی دەروونی لە ئەمریکا دروست کردووە.

دیکارلۆس بڕاونی تەمەن 34 ساڵ، کە تۆمەتبارە بە کوشتنی ئیرینا زاروتسکای تەمەن 23 ساڵ، لە گفتوگۆیەکی تەلەفۆنیی تۆمارکراودا لەگەڵ خوشکەکەی، کە رۆژنامەی "دەیلی مەیل" بڵاوی کردووەتەوە، ئاماژەی بەوە داوە کە بەهۆی نەخۆشیی شیزۆفرینیاوە (دووکەرتبوونی کەسایەتی) باوەڕی وابووە "ماددەیەکی نامۆ" لە مێشکیدا چێنراوە و کۆنترۆڵی کردووە.

خوشکی تۆمەتبارەکە، ترەیسی، دوای سەردانکردنی لە زیندان ئاشکرای کرد کە براکەی پێی وتووە هۆکاری هێرشکردنە سەر ئیرینا ئەوە بووە کە "پێیوابووە مێشکی دەخوێنێتەوە."بڕاون لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا دەڵێت: "دەستم بریندار بوو کاتێک چەقۆم لێدا. یەک وشەم پێ نەوت. ترسناکە، وانییە؟ بۆچی کەسێک بێ هیچ هۆکارێک چەقۆ لە کەسێکی تر دەدات؟"

کورتەی روداوەکە:

ئیرینا زاروتسکا، کە لە ساڵی2022 بۆ هەڵاتن لە جەنگی روسیا پەنای بۆ ئەمریکا هێنابوو، لە 22ی ئابی رابردوو لەناو شەمەندەفەرێکی هێڵی ئاسن لە شاری شارلۆت، بەبێ هیچ هۆکارێکی دیار و بەبێ هیچ ئاشنایەتییەکی پێشوەختە، لەلایەن بڕاونەوە هێرشی کرایە سەر. گرتە ڤیدیۆییەکانی کامێرای چاودێری نیشانی دەدەن کە بڕاون لە پشتی ئیریناوە دانیشتووە و دوای چەند خولەکێک، بە چەقۆیەکی گیرفان هێرش دەکاتە سەری و چەند جارێک لە ملی دەدات.

مێژووی تۆمەتبار و کەمتەرخەمیی سیستم:

دیکارلۆس بڕاون خاوەنی رابردوویەکی پڕ لە تاوانە و بەپێی تۆمارەکان، پێشتر 14 جار دەستگیر کراوە بە تۆمەتی جۆراوجۆر وەک دزیی چەکدارانە و هەڕەشەکردن. سەرەڕای ئەوەی نەخۆشیی شیزۆفرینیای هەبووە و چەندین جار بەهۆی کێشەی دەروونییەوە پەیوەندیی بە پۆلیسەوە کردووە، بەڵام سیستەمی دادوەری و تەندروستیی دەروونی نەیانتوانیوە رێگری لەم کارەساتە بکەن. خوشکەکەی دەڵێت: "من لۆمەی دەوڵەت دەکەم چونکە پشتیان تێکرد. ئەو مەترسی بوو بۆ سەر خۆی و کۆمەڵگە."

کاردانەوەکان:

ئەم روداوە بووەتە جێی مشتومڕێکی گەورەی سیاسی و کۆمەڵایەتی. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، داوای سزای لەسێدارەدانی بۆ تۆمەتبارەکە کردووە و بە "شێت" وەسفی کردووە. لە بەرامبەردا، رەخنەگران ئاماژە بەوە دەکەن کە کەیسی لەم شێوەیە دەرئەنجامی "سیاسەتە شکستخواردووەکانی نەرمی نواندنە بەرانبەر تاوان."

وەزارەتی دادی ئەمریکا تۆمەتی فیدراڵی ئاراستەی بڕاون کردووە کە "کوشتنە لەناو سیستەمی گواستنەوەی گشتیدا"، کە سزاکەی دەگاتە زیندانی هەتاهەتایی یان لەسێدارەدان.

خێزانی ئیرینا:

خێزانی ئیرینا زاروتسکا لە راگەیەندراوێکدا رایانگەیاندووە کە کچەکەیان "هونەرمەندێکی بەهرەمەند و خاوەن رۆحێکی زیندوو" بووە. هەرچەندە باڵیۆزخانەی ئۆکراین پێشنیاری گەڕاندنەوەی تەرمەکەیانی کردبوو، بەڵام خێزانەکەی وتوویانە: "نا، ئەو ئەمریکای خۆشدەویست. لێرە بەخاکی دەسپێرین."