هەفتەی داهاتوو دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بە سەردانێكی رەسمی، سەردانی بەریتانیا دەكات.

كۆشكی بەكینهامی بەریتانیا رایگەیاند، رۆژی 16 تا 18ی ئەم مانگە دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ میلانیای هاوسەری بە سەردانێكی رەسمی دەگەنە بەریتانیا و لەگەڵ پاشا چارلزی سێیەمدا لە كۆشكی ویندسۆر بەشداری ئێوارە خوانێك دەكەن.

بەپێی پلانی سەردانەكە، دۆناڵد ترەمپ و میلانیای هاوسەری سەردانی گۆڕی شاژنە ئیلیزابێز دەكەن و دواتر بەشداری نمایشێكی سەربازی و ئاسمانیی دەكەن، بۆ رۆژی دواتریش دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ كییەر ستامەری سەرۆكوەزیرانی بەریتانیا لە دەرەوەی لەندەن كۆدەبێتەوە و پاش كۆبوونەوەكە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانی ئەنجام دەدەن.

لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا كییەر ستامەر بانگهێشتنامەیەكی رەسمی پاشا چارلزی پێشكەش بە دۆناڵد ترەمپ كرد و سەردانەكەی ئەو سەرۆكە ئەمریكییەش لەچوارچێوەی ئەو بانگهێشتنامەیەدایە.

ئەم سەردانەی ترەمپ دەبێتە دووەم سەردانی ئەو سەرۆكە ئەمریكییە بۆ ئەو وڵاتە، كە پێشتر لەماوەی خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا لە ساڵی 2019 لەگەڵ سەردانی بەریتانیایان كرد و لەلایەن شاژنە ئیلیزابێزەوە پێشوازیان لێكرا.

سەرلەبەیانی رۆژی 11ی سێپتێمبەری ساڵی 2001 شانەیەکی تیرۆرستی رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدە  توانیان چوار فڕۆکەی مەدەنی نەفەرهەڵگر بڕفێنن پاشانیش بەرەو سێ شوێنی جیاواز فڕۆکەکانیان فڕاند، کێبوون ئەو کەسانەی کە فڕۆکەکانیان فڕاند؟ 

بەپێی زانیاریە بڵاوکراوەکانی حکومەتی ئەمریکا سەرجەم ئەندامانی ئەو شانە تیرۆرستیەی قاعیدە لە نەتەوەی عەرەبوون، کە 15 کەسیان خەڵکی شانشینی سعودیەبوون، دوو کەسیان خەڵکی ئیمارات بوون، هەروەها دوو کەسی دیکەیان لوبنانی و مسری بوون.

بەپێی راپۆرتی پڕۆژەی روبەڕووبوونەوەی توندرەوی لە ئەمریکا، یەکێک لەو فڕۆکەوانە راهێنراوەی کە ئەندامێکی ئەو شانە تیرۆرستیەی قاعیدەبووە، ناوی محەمەد عەتا بووە، لە ساڵی 1968 لە ناوچەی کەفەر ئەلشێخ  لە مسر لە دایکبووە و بروانامەی بەکالۆریۆسی لە ئەندازیاری تەلارسازی لە قاهیرە بەدەستهێناوە و لە شاری هامبۆرگی ئەڵمانیا پەیوەندی بە رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدەوەکردوە، هەروەها لە مەشقی فڕۆکەوانی لە ئەکادیمیایەکی فڕۆکەوانی لە ویلایەتی فلۆریدای ئەمریکا تەواوکردوە و مۆڵەتی فڕۆکەوانی بەدەستهێناوە، بەپێی زانیاریەکان، کەسایەتیەکی داخراو و توندڕەوی هەبووە.

مەروان ئەلشاهی، یەکێکی دیکە لە فڕۆکەوانە راهێنراوەکەی ئەو شانە تیرۆرستیەی قاعیدە بووە، لە ساڵی 1978 لەناوچەی راس ئەل خەیمە لە وڵاتی ئیمارات لە دایکبووە، خوێندنی سەربازی لە ئەڵمانیا تەواو کردوە و هەرلەوێش چاوی بە محەمەد عەتا کەوتووە لەگەڵیدا ژیاوە، پاشان لە ساڵی 1990 کە بەیعەتی بە ئوسامە بن لادن سەرۆکی رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدە داوە، دواتریش لە ویلایەتی فلۆریدا مەشقی فڕۆکەوانی مەدەنی ئەنجامداوە و مۆڵەتی فڕۆکەوانی بەدەستهێناوە ، هەروەها لە رووی کەسیایەتییەوە کەسێکی کۆمەڵایەتی و کراوەبووە.

هانی هەنجوور،سێیەم فڕۆکەوانی راهێنراوی شانە تیرۆرستیەکەی قاعیدە، ساڵی 1972 لە شاری تائیفی شانیشینی سعودیە لەدایکبووە، لە ساڵی 1990 بەشداری مەشقی فڕۆکەوانی لە ولایەتی ئەریزۆنا کردوە و مۆڵەتی فڕۆکەوانی بەدەستهێناوە، پێشتریش لە وڵاتی ئەفغانستیان بەیعەتی بە رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدە داوە.

زیاد جەبار، چوارەم فڕۆکەوانی راهێنراوی شانەن تیرۆرستیەکەی قاعیدە، لە ساڵی 1975 لە بەیروتی پایتەختی لوبنان لە خێزانێکی دەوڵەمەند لە دایکبووە، خویندنی ئەندازیاری فڕۆکەوانی لە شاری هامبۆرگی ئەڵمانیا تەواوکردوە، لە وڵاتی ئەفغانستان بەیعەتی بە رێکخراوی تیرۆرستی قاعیدە داوە، دواتر لە ویلایەتی فلۆریدا لە ئەمریکا مەشقی فڕۆکەوانی لە ئەنجامداوە و مۆڵەت فڕۆکەوانی بەدەستهێناوە، کەسایەتیەکی رۆژئاوایی هەبووە و کەسێکی کۆمەڵایەتی بووە و خۆشەویستیشی هەبووە.

ئەو هێرشە تیرۆرستیەی رێکخراوی قاعیدە ، بووە هۆی روخاندنی دوو تاوەری بازرگانی  لە نیویۆرک و  زیانگەیاندن بە باڵەخانەی وەزارەتی جەنگی ئەمریکا ناسراو بە پێنتاگۆن، دوابەدوای ئەو روداوە، ئەمریکا بڕیاریدا جەنگ دژی تیرۆر رابگەیەنێت و لە ساڵی 2001 ئۆپراسیۆنی سەربازی بۆ سەر ئەفغانستان دەستپێکرد ، پاشانیش لە ساڵی 2003 بە هاوکاری هاوپەیمانان هێرشی کردە سەر عیراق وحکومەتی ئەو کاتەی عیراقی روخاند.

بەرەبەیانی 11ـی سێپتەمبەری 2001، 19 ئەندامی سەر بە تۆڕێكی قـ.ـاعیدە، چوار فڕۆكەی نەفەرهەڵگری ئەمریكایان رفاند و دواتر دوو لە فڕۆكەكان خۆیان كێشا بە هەردوو تاوەرەی ناوەندیی بازرگانیی جیهانی لە نیویۆرك، یەكێك لە فڕۆكەكانیش خۆی بە بینای (پێنتاگۆن)دا كێشا و فڕۆكەی چوارەمیش لەویلایەتی پێنسیلڤانیا لەلایەن هێزی ئاسمانی ئەمریكا خرایەخوارەوە، لە ئەنجامی ئەو هێرشانەش، نزیكەی سێ هەزار هاووڵاتی ئەمریکی گیانیان لەدەستدا و هەزاران هاووڵاتی دیەکش برینداربوون.

11ـی سێپتەمبەری 2001، ئەو رۆژەی بووە هۆی سەرهەڵدانی جەنگێکی درێژخایەنی 20 ساڵە و گیانلەدەستدان و برینداربوونی هەزاران کەس و ئاوارەبوونی ملیۆنان کەسی دیکە.

لەسەر لە بەیانی رۆژی 11ی سێپتەمبەری 2001، چوار تیمی سەر بە گرووپی چەکداری قاعیدە کە لە 19 کەس پێکهاتبوون، هەستان بە رفاندن و دەستبەسەرداگرتنی چوار فڕۆکەی نەفەرهەڵگر و لەهێرشێکی خۆکوژیدا بەکاریانهێنا.
دوو لە فڕۆکەکان هەردوو باڵەخانەی ناوەندی بازرگانیی جیهانییان لە شاری نیویۆرکی ئەمریکا کردەئامانج، فڕۆکەی سێیەمیش بینای پنتاگۆن(وەزارەتی بەرگری ئەمریکا)ی لە دەرەوەی واشنتۆن دی سییەوە کردە ئامانج، بەڵام فڕۆکەی چوارەم لەلایەن سەرنشینەکانییەوە هێرشی کرایەسەر لە ناوچەی شەنکسڤیڵێی پەنسڵڤانیا کەوتەخوارەوە و تەواوی سەرنشینەکانیشی گیانیان لەدەستدا.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا پێی وایە بڕیاری هێرشكردنە سەر سەركردەكانی حەماس لە قەتەر ژیرانە نەبووە. 

رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ بە پشتبەستن بە زانیاری لێپرسراوانی باڵای ئیدارەی ئەمریكا بڵاویكردەوە، دۆناڵد ترەمپ، پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ ئەنجامداوە و سەرەرای ئەوەی زۆر بە توندی قسەی كردوە بە ناتانیاهۆشی راگەیاندووە،  بڕیارەكەی بۆ بە ئامانجگرتنی سەركردەكانی حەماس لە ناوخۆی قەتەر، ژیرانە نەبووە.

پێشتریش، ترەمپ رایگەیاندبوو، بە هێرشەكەی ئیسرائیل لە دەوحە دڵخۆش نەبووە. 

رۆژنامەی شەرقلئەوسەتیش لە زاری چەند سەرچاوەیەكی نێو بزوتنەوەی حەماس ئاشكرای كردووە، دوو سەركردەی مەكتەبی سیاسی بزوتنەوەكە لە هێرشەكەی ئیسرائیل بریندار بوون و یەكێكیان برینەكەی قورسە، بەڵام ئامادە نەبوون ناوی سەركردە بریندارەكان لەمكاتەدا ئاشكرا بكەن.

هەر لەو چوارچێوەیەدا، شێخ محەمەد بن عەبدولڕەحمان ئال سانی، سەرۆك وەزیرانی قەتەر و وەزیری دەرەوەی قەتەر دووپاتیكردەوە كە وڵاتەكەی هەڕەشەكانی ناتەنیاهۆ قبوڵ ناكات و بۆ دیاریكردنی چونێتی وەڵامدانەوەش، لەگەڵ هاوبەشەكانیان لە ناوچەكەدا لە گفتوگۆ و پەیوەندیدان.

دوای رۆژێك لە دەستنیشانكردنی لەلایەن ماكرۆنەوە، سەرۆك وەزیرانی نوێی فەرەنسا دەستبەكاربوو و دژی سیستمی سیاسی لەو وڵاتەش خۆپیشاندانی فراوان دەستیپێكرد.

سیباستیان لێكۆرنو سەرۆك وەزیرانی نوێی فەرەنسا لە مەراسیمی سوێندخواردنی و لە یەكەم وتاریدا دوای دەستبەكاربوونی، بەڵێنیدا بە پەیڕەوكردنی رەوتی سیاسەتێكی نوێ لە فەرەنسا و وتی، لەگەڵ حزب و پارت و ركابەرەكانی كاردەكات بۆ كەمكردنەوەی قەرزەكانی سەر حكومەت و تێپەڕاندنی یاسای بودجەی ساڵی داهاتوو.

راشیگەیاند، حكومەتی فەرەنسا پێویستی بە كارامەیی و داهێنانی زیاترە و پێویستە گرنگی زیاتریش بدات بە لایەنە تەكنیكییەكان و دەبێت راستەقینەتر مامەڵە لەگەڵ ئۆپزسیۆن بكات.

لەگەڵ دەستبەكاربوونی سەرۆك وەزیرانی نوێی فەرەنساش، دژی سیستمی سیاسی لە سەردەمی ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی ئەو وڵاتە، خۆپیشاندانێكی فراوانی جەماوەریی بە ناونیشانی "با هەموو شتێك دابخەین" لە زۆربەی شارەكانی ئەو شارە دەستیپێكرد، بەهۆی خۆپیشاندانەكەشەوە بەشێكی زۆر لە مۆڵ و شوێنی گشتی و میترۆكانی ئەو فەرەنسا داخراون و لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتەش هۆشداری توند لە پەرەسەندنی زیاتری خۆپیشاندانەكە دەدەن.

وەزارەتی ناوخۆی فەڕەنساش دەڵێت، هێزێكی زۆری ئەمنی بڵاوەیپێكراوە بۆ كۆنترۆڵكردنی خۆپیشاندانەكان و نزیكەی 200 خۆپیشاندەریش دەستگیركراون.

 

ئیسرائیل جەختدەکاتەوە هەر ئامانجێکیان لە هێرشەکەی دەوحەی پایتەختی قەتەر لەدەستدابێت، جارێکی دیکە بەئامانجی دەگرنەوە.

یەحیەئیل لیتەر باڵیۆزی ئیسرائیل لە ئەمریکا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز رایگەیاند، ئەندامانی حەماس لە لیستی ئامانجی ئیسرائیلن، لە هەر شوێن و هەر کاتێکدا بێت.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر وڵاتەکەی لە هێرشەکەی سەر دەوحەی پایتەختی قەتەر هەر ئامانجێکی لەدەستدابێت، ئەوا جاری داهاتوو بە ئامانجیان دەگرێتەوە.

لیتەر بۆچوونی وایە ئیسرائیل نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگۆرێت و رایگەیاندووە، رەنگە لە ئێستادا وڵاتەکەی رووبەڕووی هەندێک رەخنە ببێتەوە، بەڵام بەسەر رەخنەکاندا زاڵ دەبن.

باڵوێزی ئیسرائیل وتوشیەتی، لەگەڵ ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ یەکگرتوون، هاوکات چۆن لە رابردوودا هاوکارییان کردووە لەداهاتووشدا بەهەمان شێوە بەردەوام دەبن.

ئیسرائیل دوێنێ لە هێرشەکەیدا بۆ سەر دەوحەی پایتەختی قەتەر هەوڵی تیرۆرکردنی سەرکردە سیاسییەکانی بزووتنەوەی حەماسی دا، ئەمەش هەڵمەتە سەربازییەکەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەپێدا، ئۆپەراسیۆنەکە هەستیارییەکی تایبەتی بەدەستهێنا، چونکە قەتەر میوانداری دانوستانەکان دەکات بە ئامانجی ئاگربەست لە شەڕی غەززە کە نزیکەی دوو ساڵە بەردەوامە.

دۆناڵد توسك، سەرۆک وەزیرانی پۆڵەندا، رایگەیاند، ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی شەوی رابردوو ئاسمانی وڵاتەکەیان بەزاندووە، لە بیلاروسیاوە هاتوون، ئەمەش لە دوای دەستپێکردنی ململانێی ئۆکرانیاوە یەکەمجارە رودەدات. لە بەرامبەردا، مینسک دەڵێت ئەو فڕۆکانەی بەهۆی شەڕی ئەلیکترۆنیی نێوان روسیا و ئۆکراینیاوە لە رێڕەوی خۆیان لایانداوە، خستووەتەخوارەوە.

توسک لە وتارێکدا لە پەرلەمانی وڵاتەکەی وتی: "بۆ یەکەمجار، هەندێک لەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە راستەوخۆ لە بیلاروسیاوە گەیشتنە پۆڵەندا".

لەلایەکی دیکەوە، بیلاروسیا ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند، ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی خستووەتەخوارەوە کە بەهۆی کاریگەریی شەڕی ئەلیکترۆنییەوە لەکاتی ئاڵوگۆڕی هێرشەکانی نێوان روسیا و ئۆکراینیادا لە رێڕەوی خۆیان لایانداوە.

جەنەڕاڵ پاوڵ موراڤیکۆ، سەرۆک ئەرکانی گشتیی بیلاروسیا، لە راگەریەندراوێکدا بڵاویکردەوە: "هێزەکانی بەرگریی ئاسمانیی وڵاتەکەمان بە بەردەوامی چاودێریی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەیان دەکرد کە لە رێڕەوی خۆیان لایاندابوو و هەندێکیان لەسەر خاکی کۆمارەکەمان تێکشکاند".

موراڤیکۆ ئاماژەی بەوەشکرد کە مینسک، پۆڵەندا و لیتوانیای لە نزیکبوونەوەی فڕۆکەکان ئاگادارکردووەتەوە، بەڵام لە بەیاننامەکەیدا دیاری نەکردووە کە فڕۆکەکان سەر بە کام لایەن بوون.

 

برونۆ روتایۆ، وەزیری ناوخۆی فەرەنسا، ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند، لە قۆناغەکانی سەرەتای رۆژی ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەکاندا نزیکەی 200 کەس دەستگیرکراون.

بەیانیی ئەمڕۆ، خۆپیشاندەران لە پاریسی پایتەخت لەگەڵ پۆلیسدا تووشی پێکدادان بوون و سەتڵی خۆڵ و خاشاکیان ئاگر تێبەردا. حکومەتی فەرەنسا بۆ کۆنترۆڵکردنی دۆخەکە، 80 هەزار پۆلیسی بەشێوەیەکی نائاسایی لە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوەپێکردووە، لە کاتێکدا وڵاتەکە خۆپیشاندانی لەژێر دروشمی "با هەموو شتێک دابخەین" بەخۆیەوە دەبینێت.

خۆپیشاندەران کە لە ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا و سیاسەتەکانی بۆ کەمکردنەوەی خەرجییەکان تووڕەن، پلانیان داناوە چالاکییەکان لە سەرتاسەری وڵاتدا پەکبخەن.

دوو رۆژ دوای ئەوەی، سەرۆک وەزیرانی پێشوو، لە دەنگدانی متمانەدا لە پۆستەکەی دوورخرایەوە و رۆژی سێشەممە سێباستیان لۆکۆرنۆ جێگەی گرتەوە، هەزاران خۆپیشاندەر وەڵامی بانگەوازەکانیان بۆ پەکخستنی چالاکییەکان لە وڵاتدا دایەوە.

بزوتنەوەی "با هەموو شتێک دابخەین" لە هاویندا لە رێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و گرووپە چاتە نهێنییەکانەوە گەشەی کرد. داواکارییەکانیان بۆ پەکخستنی هاتوچۆ، رێکخستنی مانگرتن و خۆپیشاندان، هاوکاتە لەگەڵ دەستبەکاربوونی چوارەمین سەرۆک وەزیرانی ماکرۆن لە ماوەی12 مانگدا.

بزوتنەوەکە کە بەخێرایی و بەبێ سەرکردەیەکی دیاریکراو گەشەی کردووە، کۆمەڵێک داواکاریی بەرفراوانی هەیە، کە زۆرێکیان دژی پلانەکانی بودجەی کەمکردنەوەی خەرجییەکانە کە ماکرۆن بەرگریی لێدەکرد. هەروەها سکاڵای فراوانتریان لەسەر نایەکسانی هەیە.

هەندێک کەس بزووتنەوەی "با هەموو شتێک دابخەین" بەراورد دەکەن بە خۆپیشاندانەکانی "هێلەکە زەردەکان" لە ساڵی 2018 کە سەرەتا بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی سووتەمەنییەوە سەریهەڵدا، بەڵام دواتر بووە بزووتنەوەیەکی فراوانتر دژی ماکرۆن و پلانەکانی بۆ چاکسازیی ئابووری.

حزبی "فەرەنسای ملنەدەر"ی چەپی توندڕەو رایگەیاندووە کە پێشنیازی سەندنەوەی متمانە لە لۆکۆرنۆ پێشکەش دەکات، هەرچەندە حزبی "کۆبوونەوەی نیشتمانی"ی راستڕەوی توندڕەو ئاماژەی بەوە کردووە کە بۆ ئێستا ئامادەیە لەگەڵیدا کار بکات.

وەزیری ناوخۆ ئاشکراشیکرد کە 80 هەزار هێزی ئەمنی لە سەرتاسەری وڵاتدا بڵاوەیان پێکراوە، کە 6 هەزاریان لە پاریسن. پێشتریش میدیاکانی فەرەنسا بڵاویانکردبووەوە کە پێشبینی دەکرێت100 هەزار کەس بەشداری لە ناڕەزایەتییەکاندا بکەن.

 

ئاژانسی نیشتمانیی تاوان (NCA) لە بەریتانیا رایگەیاند، پیاوێکی عیراقیی تەمەن 42 ساڵیان لە شاری ئاشفۆرد لە هەرێمی کێنت دەستگیرکردووە، کە گومانلێکراوە بەشێکە لە تۆڕێکی گەورەی قاچاخچێتیی مرۆڤ.

بەپێی راگەیەندراوێکی رەسمی ئاژانسەکە، ئەو تۆمەتبارە بە تۆمەتی ئاسانکاریکردن بۆ گواستنەوەی کۆچبەران بەشێوەی نایاسایی و بە بارهەڵگر لە بەریتانیاوە بۆ فەرەنسا دەستگیر کراوە. هەروەها گومانی ئەوەشی لێدەکرێت کە لە هێنانی کۆچبەریش بۆ ناو بەریتانیا دەستی هەبووبێت.

سارا-جەین موور، فەرماندە لە ئاژانسی نیشتمانیی تاوان، رایگەیاند: "ئەم دەستگیرکردنە بەشێکە لە لێکۆڵینەوە بەردەوامەکانمان لە تۆڕێکی تاوانکاریی بەرفراوان کە بەرپرسە لە بەقاچاخبردنی کۆچبەران لە بەریتانیاوە بۆ فەرەنسا و بەپێچەوانەشەوە".

موور ئاماژەی بەوەشکرد، هۆکاری جیاواز هەیە بۆ ئەوەی خەڵک هەوڵی بەجێهێشتنی بەریتانیا بە بارهەڵگر بدەن، کە لەوانەیە بریتی بێت لە خۆدزینەوە لە دەستگیرکردن لەلایەن پۆلیسەوە، خۆدزینەوە لە پشکنینەکانی کۆچی فەرەنسا، یان رەنگە خۆیان قوربانیی بازرگانیکردن بە مرۆڤەوە بن.

فەرماندەکەی ئاژانسی تاوان جەختی کردەوە کە "قاچاخچییەکانی مرۆڤ هیچ بایەخێک بە سەلامەتی و باشی ئەو مرۆڤانە نادەن کە دەیانگوازنەوە، چ بە بەلەم بێت یان بە بارهەڵگر، بەڵکو تەنها پاڵنەریان دەستکەوتی داراییە".

ئەمە دووەم کەسە کە لە چوارچێوەی ئەم لێکۆڵینەوەیەدا دەستگیر دەکرێت و لە ئێستادا گومانلێکراوەکە لەلایەن ئەفسەرانی ئاژانسی نیشتمانیی تاوانەوە لێکۆڵینەوەی لەگەڵدا دەکرێت.

دەستگیرکردنی ئەم قاچاخچیە لە کاتێکدایە کە دەسەڵاتدارانی ناوخۆیی فەرەنسا رایانگەیاند سێ کۆچبەر لەکاتی هەوڵدان بۆ پەڕینەوە لە کەناڵی ئینگلیز لە باکوری فەڕەنسا گیانیان لەدەست داوە و پێدەچێت لانیکەم سێ کۆچبەری دیکەش بێ سەرو شوێن بن.

ئۆرسۆلا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا، ڕۆژی چوارشەممە ڕایگەیاند کە کۆمیسیۆنەکە پێشنیازی سەپاندنی سزا بەسەر وەزیرە "توندڕەوەکانی" ئیسرائیل و هەڵپەساردنی بەشێکی رێککەوتنی هاوبەشیی نێوان یەکێتی ئەوروپا و ئیسرائیل دەکات، بەجۆرێک کە کاریگەریی لەسەر لایەنە بازرگانییەکان هەبێت.

ڤۆن دێر لاین لە وتارێکدا لەبەردەم پەرلەمانی ئەوروپا لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا وتیشی، "کۆمیسیۆن مانگی داهاتوو گرووپێکی بەخشەران بۆ فەڵەستینییەکان پێکدەهێنێت، کە ئامرازێک بۆ ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززەش لەخۆدەگرێت."

ناوبراو رایگەیاند، "قەتیسکردنی خەڵک لە برسێتییەکدا کە مرۆڤ دروستیکردووە، ناکرێت وەک چەکی جەنگ بەکاربهێنرێت."

سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا وتیشی: "ئەوەی لە غەززە رودەدات، ویژدانی جیهانی هەژاندووە. خەڵک دەکوژرێن لەکاتێکدا سواڵی پارووە نانێک دەکەن. دایکان منداڵی مردوو بە باوەشەوە دەگرن. ئەم دیمەنانە کارەساتبارن. لەپێناو منداڵان، لەپێناو مرۆڤایەتیدا، پێویستە ئەمە بوەستێت."

"بەرگری لە هەموو بستێکی خاکی ئەوروپا دەکەین"

لەلایەکی دیکەوە، سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا بەڵێنیدا بەرگری لە "هەموو بستێکی" خاکی کیشوەرەکە بکات و داوای کرد وەبەرهێنان لە توانای ستراتیژیدا زیاتر بکرێت بۆ بەهێزکردنی "لایەنی رۆژهەڵات" لە بەرامبەر هەڕەشەکانی روسیادا.

ڤۆن دێر لاین ئیدانەی پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندای لەلایەن فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی روسیاوە کرد لەکاتی هێرشکردنە سەر ئۆکرانیا و بە پێشێلکارییەکی "بێباکانە و بێوێنە" وەسفی کرد. ئەو وتی: "ئەمڕۆ پێشێلکارییەکی بێباکانە و بێوێنەی ئاسمانی پۆڵەندا و ئەوروپامان بینی لەڕێگەی زیاتر لە10 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە،" و جەختی کردەوە کە "ئەوروپا بە تەواوی هاوپشتی پۆڵەندایە."

هەروەها رایگەیاند کە پێویستە ئەوروپا سەربەخۆیی و پێگەی خۆی لە سیستەمێکی نوێی جیهانیدا بپارێزێت، لەڕێگەی هەڵگرتنی بەرپرسیارێتیی ئاسایشی خۆی و کۆنترۆڵکردنی تەکنەلۆژیا و سەرچاوەکانی وزە.

باجی 100٪ بخەنە سەر چین و هیندستان بەهۆی ئەوەی مامەڵە لەگەڵ روسیا دەكەن.

ئاژانسی رۆیتەرز لەسەر زاری سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی ئەمریكییەوە رایگەیاندووە، دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا فشار لە یەكێتی ئەوروپا دەكات كە باجی 100٪ بسەپێنن بەسەر چین و هیندستاندا، ئەوەش بەهۆی ئەوەی  كڕیاری سەرەكی نەوتی روسیان و پشتیوانی بەهێزی ئابوری ئەو وڵاتەن.

ئەوەشی خستووەتە روو، ترەمپ دەیەوێت زیادكردنی رێژەی باجەكە وەك فشارێك بۆسەر ڤلادیمێر پوتنی سەرۆكی روسیا بەكاربهێنیت.

سەرچاوەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، لە ئێستادا وەفدێكی یەكێتی ئەوروپا بۆ تاوتوێكردنی ئەو پرسە لە واشنتۆنە و ئەگەر یەكێتی ئەوروپا وەڵامێكی ئەرێنی دۆناڵد ترەمپ بداتەوە، ئەوا ئەمریكاش ئامادەیە باجی هاوشێوە بەسەر ئەو دوو وڵاتەدا بسەپێنێت.

 

وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە راگەیەندراوێکداکدا بە توندی ئیدانەی هێرشە ئاسمانییەکەی ئیسرائیلی بۆ سەر دەوحە کرد و بە "پێشێلکارییەکی زەقی یاسای نێودەوڵەتی و میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان"ی وەسف کرد.

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "روسیا پێی وایە ئەوەی رویداوە پێشێلکارییەکی ئاشکرای یاسای نێودەوڵەتی و میساقی نەتەوە یەکگرتووەکانە، هەروەها دەستدرێژییە بۆ سەر سەروەریی وڵاتێکی سەربەخۆ و یەکپارچەیی خاکەکەی، و هەنگاوێکە کە دەبێتە هۆی پەرەسەندنی زیاتر و تێکدانی سەقامگیریی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست."

وەزارەتەکە جەختی لەوەش کردەوە کە هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر دەوحە، کارێک بووە بە ئامانجی تێکدانی هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەیشتن بە چارەسەرێکی ئاشتیانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

لە کۆتاییدا، روسیا داوای لە هەموو لایەنەکان کرد کە دان بەخۆیاندا بگرن و خۆیان لە هەر کارێک بەدوور بگرن کە ببێتە هۆی خراپتربوونی دۆخی ناوچەی ململانێی فەڵەستین و ئیسرائیل.

کریس رایت، وەزیری وزەی ئەمریکا، رۆژی سێشەممە بەرگریی لە هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر سەرکردەکانی حەماس لە دەوحە کرد و رایگەیاند، "ویلایەتە یەکگرتووەکان خوازیاری ئاشتی و ئاسایشە لە ناوچەکەدا."

رایت لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ بەرنامەی "راستییەکە لەگەڵ هادلی گامبڵ" لە کەناڵی "سکای نیوز عەرەبییە" وتی: "کاریگەریی حەماس لەسەر جیهان چی بووە؟ بێگومان تیرۆرکردنی ئیسرائیل بووە، بەڵام لە هەمان کاتدا تیرۆرکردنی گەلی فەڵەستینیش بووە."

ناوبراو کە لە پەراوێزی پێشانگای "گازتێک" لە میلانۆ قسەی دەکرد، وتیشی: "جیهان شوێنێکی باشتر دەبێت ئەگەر حەماس لەناوببرێت."

لە هەمان چوارچێوەدا، رایت ئاماژەی بەوەکرد کە پێشبینیی هیچ هێرشێکی دیکە ناکات و وتی: "بەپێی زانیارییەکانی من هیچ شتێک لە ئارادا نییە."

لەلایەکی دیکەوە، وەزیرە ئەمریکییەکە خواستی خۆی بۆ "بەدیهێنانی ئاشتی و ئاسایش لەنێوان وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوتی کەنداو و هاوپەیمانەکانمان لە سەرتاسەری ناوچەکەدا" دەربڕی.

هەروەها وتیشی: "حەماس هەڕەشەیەکی گەورە بووە بۆ سەر ئەم ئاسایشە، ئێرانیش بە هەمان شێوە. پێموایە بەرەو ئاشتی هەنگاو دەنێین، بەڵام پێش گەیشتن پێی، دەبێت ئەوەی هەڕەشەیە بۆی، لەناوببرێت."

ئەم لێدوانانە لە کاتێکدایە کە سەرکردەکانی کەنداو بەکۆدەنگی هێرشەکەی ئیسرائیلیان سەرکۆنە کرد کە دەوحەی هەژاند، بەڵام کۆشکی سپی لە دەرکردنی وەڵامێکی رەسمیدا سستیی نواند. دواتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، رایگەیاند کە "ناڕازییە" لە دۆخەکە.

 

توێژینەوەیەکی نوێی پزیشکی دەریخستووە کە پەیڕەوکردنی سیستەمێکی خۆراکیی دوور لە گۆشت، کاریگەریی پاراستنی جەستەی دەبێت دژی چەندین جۆری نەخۆشیی شێرپەنجە.

گۆڤاری "American Journal of Clinical Nutrition" بڵاویکردەوە، توێژینەوەکە لەسەر نزیکەی 80 هەزار کەس لە کەنەدا و ئەمریکا ئەنجامدراوە، کە لە سەرەتای توێژینەوەکەدا هیچ کامێکیان تووشبووی شێرپەنجە نەبوون. زانایان بۆ ماوەی 15 ساڵ چاودێریی سیستمی خۆراکی و دۆخی تەندروستییان کردوون.

دوای بەراوردکردنی داتاکان دەرکەوت، ئەو کەسانەی پشتیان بە سیستمی خۆراکیی روەکی بەستووە، مەترسیی تووشبوونیان بە هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە بە ڕێژەی %12کەمیکردووە، هەروەها بۆ ئەو گرێیانەی کە "کەمتر دووبارە دەبنەوە" رێژەکە %18بووە.

جیاوازییەکە بەتایبەتی لە هەندێک جۆری شێرپەنجەدا بەرچاو بووە؛ مەترسیی تووشبوون بە شێرپەنجەی قۆڵۆن و ریخۆڵە ئەستوورە لەناو روەکخۆرەکاندا بە ڕێژەی %21، شێرپەنجەی گەدە بە رێژەی %45، و نەخۆشییە لیمفاوییەکان (lymphoproliferative diseases) بە ڕێژەی%25 دابەزیوە. هەروەها، کەمبوونەوە لە ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی مەمک و پڕۆستاتیشدا بەدیکراوە.

سەرپەرشتیارانی توێژینەوەکە ئاماژەیان بەوەدا کە سیستمی خۆراکیی روەکی دەوڵەمەندە بە ریشاڵ، دژەئۆکسان و ماددە کیمیاییە روەکییەکان کە دەتوانن هەوکردن کەمبکەنەوە و کرداری مێتابۆلیزم لە لەشدا باشتر بکەن. لەگەڵ ئەوەشدا، هۆشدارییان دا کە ئەم ئامارە دڵخۆشکەرانە مانای پارێزگاریی تەواوەتی نییە لە شێرپەنجە، و پێویستی بە توێژینەوەی زیاتر هەیە بۆ زانینی میکانیزمی کاریگەریی سیستمی خۆراکی لەسەر کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە گرێ شێرپەنجەییەکان.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی 'تروت سۆشیاڵ' لەبارەی هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر سەرکردەکانی حەماس لە دەوحە، پایتەختی قەتەر، رایگەیاند کە هێرشەکە "ئۆپەراسیۆنێکی تەواو سەربەخۆ" بووە و "بڕیاری من نەبووە." ترەمپ جەختی لەسەر پێگەی قەتەر وەک "هاوپەیمانێکی بەهێز" کردەوە و داوای کرد جەنگەکە دەستبەجێ کۆتایی بێت.

ترەمپ لە پۆستەکەیدا نووسیبووی: "بەیانی ئەمڕۆ، ئیدارەی ترەمپ لەلایەن سوپای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە ئاگادارکرایەوە کە ئیسرائیل هێرشی کردووەتە سەر حەماس، کە بەداخەوە، لە بەشێک لە دەوحە، پایتەختی قەتەر جێگیر بووبوون. ئەمە بڕیارێک بوو لەلایەن سەرۆکوەزیران ناتانیاهۆوە، بڕیاری من نەبوو."

سەرۆکی ئەمریکا رەخنەی لە هێرشە تاکلایەنەییەکە گرت و رایگەیاند: "بۆردوومانکردنی تاکلایەنە لەناو قەتەردا، کە وڵاتێکی سەروەر و هاوپەیمانێکی نزیکی ویلایەتە یەکگرتووەکانە، و زۆر بە سەختی و بە جورئەتەوە لەگەڵمان کار دەکات بۆ نێوەندگیریی ئاشتی، لە خزمەتی ئامانجەکانی ئیسرائیل یان ئەمریکادا نییە."

لە هەمان کاتدا ترەمپ ئاماژەی بەوەدا: "بەڵام، لەناوبردنی حەماس، کە قازانجی لە نەهامەتییەکانی دانیشتووانی غەززە کردووە، ئامانجێکی شایستەیە."

ترەمپ ئاشکرای کرد کە "دەستبەجێ رێنماییم دا بە نێردەی تایبەت ستیڤ ویتکۆف بۆ ئەوەی قەتەرییەکان لەبارەی هێرشە نزیکبووەکەوە ئاگادار بکاتەوە، کە ئەویش کردی، بەڵام بەداخەوە، زۆر درەنگ بوو بۆ وەستاندنی هێرشەکە."

لە درێژەی قسەکانیدا، ترەمپ جەختی لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ قەتەر کردەوە: "قەتەر بە هاوپەیمانێکی بەهێز و دۆستی ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبینم، و زۆر دڵگرانم بە شوێنی هێرشەکە. من دەمەوێت هەموو بارمتەکان، و تەرمی مردووەکان، ئازاد بکرێن، و ئەم جەنگە، ئێستا، کۆتایی بێت!"

سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند کە دوای هێرشەکە لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، قسەی کردووە. "سەرۆکوەزیران پێی وتم کە دەیەوێت ئاشتی بەدیبهێنێت. پێموایە ئەم روداوە ناخۆشە دەتوانێت وەک دەرفەتێک بۆ ئاشتی خزمەت بکات."

ترەمپ هەروەها لەگەڵ ئەمیر و سەرۆکوەزیرانی قەتەر قسەی کردووە و سوپاسی پاڵپشتی و دۆستایەتییان کردووە بۆ ئەمریکا. "دڵنیام کردنەوە کە شتێکی لەو جۆرە جارێکی دیکە لەسەر خاکەکەیان رونادات."

لە کۆتاییدا، ترەمپ ئاشکرای کرد کە "رێنماییم بە وەزیری دەرەوە، مارکۆ روبیۆ، داوە بۆ تەواوکردنی رێککەوتنی هاوکاریی بەرگری لەگەڵ قەتەر."

ئایا بەدوای رێگایەکی سروشتی و ئاساندا دەگەڕێیت بۆ ئەوەی خەوێکی باشترت هەبێت و خێراتر خەوت لێبکەوێت؟ وەڵامەکە لەوانەیە لەناو سەبەتەی میوەکەی بەردەمتدا بێت. خواردنی کیوی پێش خەوتن نوێترین رێگەیە کە زۆر کەس سوودیان لێ بینیوە بۆ خەوێکی قووڵ و ئارام.

توێژینەوە زانستییەکان چی دەڵێن؟

کیوی، کانگای ڤیتامین و کانزا گرنگەکانە. بەڵام ئایا بەڕاستی دەتوانێت یارمەتی باشترکردنی خەومان بدات؟

بەپێی قسەی دکتۆر راج داسگوپتا، پسپۆڕی خەو، چەند توێژینەوەیەکی سەرەتایی دەریانخستووە کە خواردنی کیوی پێش خەوتن کاریگەرییەکی ئەرێنی بەرچاوی هەیە:

• خەوی خێراتر و کوالێتی باشتر:  توێژینەوەیەک دەریخستووە ئەو کەسانەی کە بۆ ماوەی چوار هەفتە، کاتژمێرێک پێش خەوتن دوو کیوییان خواردووە، زووتر خەویان لێکەوتووە، ماوەی خەویان درێژتر بووە، و کوالێتی خەوەکەیان باشتر بووە.
  
  
• کاریگەری لەسەر وەرزشەوانان: توێژینەوەیەکی تر کە لەسەر وەرزشەوانان کراوە، سەلماندوویەتی خواردنی دوو کیوی پێش خەوتن بووەتە هۆی کەمبوونەوەی ژمارەی جارەکانی بەخەبەرهاتنەوە لە شەودا و بەخشینی خەوێکی قووڵتر.

بۆچی کیوی یارمەتیدەرە بۆ خەو؟ بنەما زانستییەکەی چییە؟

کیوی چەند پێکهاتەیەکی گرنگی تێدایە کە راستەوخۆ یارمەتی باشترکردنی خەو دەدەن:

• سیرۆتۆنین (Serotonin): کیوی سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندی سیرۆتۆنینە. ئەم ماددە کیمیاییەی مێشک رۆڵێکی سەرەکی هەیە لە رێکخستنی خەودا و یارمەتی مانەوەت دەدات لە خەوێکی قووڵدا.
  
  
• میلاتۆنین (Melatonin): جەستە سیرۆتۆنین بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی هۆرمۆنی میلاتۆنین، کە ناسراوە بە "هۆرمۆنی خەو". ئەم هۆرمۆنە کاتژمێری بایۆلۆجی لەش رێکدەخات و ئاماژە بە جەستە دەدات کە کاتی خەوتن هاتووە.
  
  
• فۆلێت (Folate): کیوی بڕێکی باش لە فۆلێتی تێدایە، کە جۆرێکە لە ڤیتامین B. کەمبوونەوەی ئاستی فۆلێت لە لەشدا پەیوەندی هەیە بە کێشەکانی خەوەوە، بۆیە خواردنی کیوی یارمەتی پڕکردنەوەی ئەم کەمییە دەدات.
  
  
• دژەئۆکسانەکان (Antioxidants): ئەم میوەیە پڕە لە دژەئۆکسانی بەهێز وەک ڤیتامین C و E. فشاری ئۆکسیدەتیڤی (Oxidative stress) لە لەشدا دەتوانێت خەو تێکبدات، و دژەئۆکسانەکانی ناو کیوی یارمەتی کەمکردنەوەی ئەم فشارە دەدەن.
  
  
• ڕیشاڵ (Fiber): خواردنی یەک کیوی نزیکەی ٣ گرام ریشاڵ بە جەستە دەبەخشێت. زیادکردنی ریشاڵ لە سیستمی خۆراکیدا دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی هەوکردن بدات و بەرهەمهێنانی هۆرمۆنەکانی رێکخەری خەو زیاد بکات.
  
  

چۆن و کەی کیوی بخۆین تا باشترین سودی لێببینین؟

بۆ ئەوەی زۆرترین سوود لە کیوی وەربگریت بۆ خەو، کات و بڕی خواردنەکەی گرنگە.

پێشنیازی پسپۆڕان: پسپۆڕان رێنمایی دەکەن کە دوو کیوی، نزیکەی کاتژمێرێک پێش نووستن بخورێت. ئەم ماوەیە یارمەتی جەستە دەدات کە پێکهاتە خۆراکییەکان هەرس بکات و ئاستی سیرۆتۆنین بەرز بکاتەوە پێش ئەوەی بچیتە جێگاوە.

ئاگاداری و تێبینییە گرنگەکان:

هەرچەندە کیوی سوودێکی زۆری هەیە، بەڵام لەوانەیە بۆ هەموو کەسێک گونجاو نەبێت:

• حەساسیەت:  ئەگەر حەساسیەتت بە لاتێکس (lastîk) یان هەندێک میوەی تر هەیە، ئاگاداربە چونکە کیوی لەوانەیە ببێتە هۆی کاردانەوەی حەساسیەت.
  
  
• شەکر: کیوی بە شێوەیەکی سروشتی رێژەیەکی شەکری تێدایە. ئەگەر نەخۆشی شەکرەت هەیە یان چاودێری بڕی شەکری خۆراکت دەکەیت، پێویستە ئەمە لەبەرچاو بگریت.

پوختە و کۆتایی

باشترین رێگا بۆ ئەوەی بزانیت ئایا کیوی یارمەتیت دەدات، ئەوەیە کە خۆت تاقی بکەیتەوە. دەستپێکردن بە خواردنی دوو کیوی کاتژمێرێک پێش خەوتن رێگایەکی ئاسان و سروشتییە کە لەوانەیە کلیلی خەوێکی ئارام و قووڵ بێت بۆ تۆ.