پاریس و لەندەن و بەرلین لە راگەیەنراوێكی هاوبەشدا داوایان کردووە، ئیسرائیل پابەندبێت بە یاسا مرۆییە نێودەوڵەتییەكان و گەمارۆی سەر هاوكارییە مرۆییەكان بۆ غەززە هەڵگرێت.

ئەو سێ وڵاتە راشیانگەیاندووە، پێویستە بەپەلە رێگە بە نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە ناحکومییەکان برێت کارەکانیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی برسێتی لە غەززە ئەنجام بدەن.

ئەوەشیان خستەڕوو، دەبێت دەستبەجێ ئەو کارەساتە مرۆییەی لە غەززە دروستبووە کۆتایی پێبهێنرێت.

جێگەی ئاماژەیە، پێشتریش کەنەدا ئیدانەی حکومەتی ئیسرائیلی کرد لە رێگریکردن  لە گەیاندنی هاوکارییەکان بە کەرتی غەززە و ئەو وڵاتەی بە بە پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان تۆمەتبار کرد.

دادگای باڵای فەرەنسا فەرمانی دەستگیركردنی بەشار ئەسەد سەرۆكی پێشوی سوریای هەڵوەشاندەوە.

دادگاكە لە دانیشتنی ئەمڕۆیدا رایگەیاند، ئەو بڕیارەی كە پێشتر بۆ دەستگیر كردنی ئەسەد دەرچووە لەسەر بەكارهێنانی چەكی كیمیایی لە 2013دا، نادروستە.

لە تشرینی دووەمی ساڵی 2023دا، دادگاكانی فەرەنسا فەرمانی دەستگیركردنیان بۆ بەشار ئەسەد دەركرد بە تۆمەتی هاوبەشی لە تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی و تاوانەكانی جەنگ و بەكارهێنانی چەكی كیمیایی دژی خەڵكی بێتاوان كە بەهۆیەوە هەزار كەس گیانیانلەدەستدا.

دۆسیەی دادگا فەرەنسیەكە تایبەتە بە هێرشەكانی ڕۆژانی چوار و پێنجی ئابی 2013 و 21ی ئاب لە عەدرا و دوما لە نزیك دیمەشق و شارۆچكەی غوتەی ڕۆژهەڵات و رۆژئاوا كە تیایدا ئەسەد و سوپاكەی تۆمەتبار دەكات بە هاوبەشی لە تاوانەكانی جەنگ و تاوانەكانی دژ بە مرۆڤایەتی، هەرچەندە دەسەڵاتدارانی سوریا لەوكاتەدا ڕەتیانكردەوە پەیوەندییان بە هێرشەكانەوە هەبێت و یاخیبووانیان بە تاوانبار زانی.

سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: حەماس نایەوێت لە غەززە رێككەوتن بكات و دەبێت لەناوببرێت.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفڕاسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، حەماس نایەوێت لە غەززە بگەینە رێککەوتن، هەروەها ئامادە نییە بارمتەکان ئازاد بکات.

وتیشی، لێدوانەکەی سەرۆکی فەرەنسا کە وتی بە نیازە دان بە دەوڵەتی فەلەستین بنێت، ئەوە شتێکی بێ مانایە و هیچ بەهایەکی نییە.

ترەمپ سەبارەت بە گەیاندنی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ کەرتی غەززە ئاماژەی بەوەکرد، قسە لەگەڵ ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل دەکەم و چارەسەرێک بۆ ئەو پرسە دەدۆزمەوە.

ئەوەشی خستەڕوو، حەماس نایەوێت ئاگربەست لە کەرتی غەززە ئەنجام بدرێت، بۆ پێویستە کۆتاییان پێ بهێنرێت، ئەمەش کارێکی مەترسیدارە.

لە چوارچێوەی هەوڵە دیپلۆماسییەکاندا، وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاند، ئەمڕۆ هەینی، 25ی تەممووزی 2025، کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی گرنگ لەنێوان ژان-نۆیل بارۆ، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا، تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سوریا و ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا، لە پاریس بەڕێوەچوو.

لە راگەیەندراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا دا، کۆبوونەوەکە بە "زۆر راشکاو و بەرهەمدار" وەسفکراوە و لە کاتێکی "هەستیار"دا بۆ سوریا ئەنجامدراوە.

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، لەژێر رۆشنایی "گفتوگۆ و کەمکردنەوەی گرژییەکان"، فەرەنسا، ئەمریکا و سوریا لەسەر پێویستیی جێبەجێکردنی چەند خاڵێکی گرنگ رێککەوتوون، کە بریتین لە:

دەستپێکردنی هەوڵی خێرا و جددی بۆ مسۆگەرکردنی سەرکەوتنی قۆناغی گواستنەوەی سیاسی و پاراستنی یەکێتی، سەقامگیری، سەروەری و یەکپارچەیی خاکی سوریا.

بەهێزکردنی هەماهەنگیی هاوبەش لە دژی تیرۆر بە هەموو شێوەکانییەوە و پتەوکردنی تواناکانی حکومەتی سوریا بۆ روبەڕووبوونەوەی ئاڵنگارییە ئەمنییەکان لە رێگەی دامەزراوەکانی دەوڵەتەوە.

پشتیوانیکردنی هەوڵەکانی حکومەتی سوریا بۆ گواستنەوەی سیاسی و گەیشتن بە ئاشتەوایی نیشتمانی، بەتایبەتی لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا و سوەیدا.

میوانداریکردنی گەڕی داهاتووی راوێژکاری لە پاریس لەنێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە نزیکترین کاتدا، سەبارەت بە جێبەجێکردنی تەواوەتی رێککەوتنی 10ی ئازار.

پشتگیریکردن لە هەوڵەکان بۆ لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی توندوتیژییەکان و پێشوازیکردن لە ئەنجامی راپۆرتە شەفافەکان، لەنێویاندا راپۆرتی ئەم دواییەی لیژنەی لێکۆڵینەوە سەبارەت بە توندوتیژییەکانی ناوچە کەنارییەکان.

دڵنیابوونەوە لەوەی کە وڵاتانی دراوسێی سوریا هەڕەشە بۆ سەر سەقامگیریی ئەو وڵاتە دروست نەکەن و لە بەرامبەردا، دووپاتکردنەوەی پابەندبوونی سوریا بەوەی نەبێتە هەڕەشە بۆ سەر دراوسێکانی، لەپێناو سەقامگیریی تەواوی ناوچەکە.

 

جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وەفدی وڵاتەکەی "گفتوگۆیەکی جددی، راشکاو و ورد"ی لەگەڵ نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا (ئەڵمانیا، فەڕەنسا و بەریتانیا) لە ئیستانبوڵ ئەنجامداوە، ئەمەش لە چوارچێوەی گەڕێکی نوێی راوێژکردن لەبارەی داهاتووی رێککەوتنی ئەتۆمی.

بەرپرسە ئێرانییەکە روونیکردەوە، هەردوولا بە "بیرۆکەی دیاریکراو"ەوە هاتوونەتە کۆبوونەوەکە و لەبارەی جیاوازیەکانەوە گفتوگۆیان کردووە.

ناوبراو وتیشی: "هەڵوێستە بنەڕەتییەکانی خۆمان روونکردەوە، لەنێویاندا دژایەتیکردنی ئەوەی پێی دەوترێت میکانیزمی سەپاندنەوەی خێرای سزاکان،" کە ئاماژەیە بۆ ئەو میکانیزمەی لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی 2015دا هاتووە. هەروەها دووپاتیکردەوە کە هەردوولا لەسەر "بەردەوامیدان بە راوێژەکان لەمبارەیەوە" رێککەوتوون.

ئەم گفتوگۆیانە لەکاتێکدایە کە ئەوروپا هەوڵدەدات فشار بخاتە سەر تاران بۆ گەڕانەوەی بۆ دانوستانە ئەتۆمییە "جددییەکان"، بەتایبەت کە وادەی رێککەوتنە ئەتۆمییەکە بە رەسمی لە مانگی تشرینی یەکەمی داهاتوودا کۆتایی دێت.

دیپلۆماتکارێکی ئەوروپی دوای کۆبوونەوەکان رایگەیاندووە: "کات لەبەردەستدا نامێنێت،" و هۆشداریدا لەوەی کە بەردەوامبوونی ئەم دۆخە چەقبەستووە رەنگە وڵاتانی ئەوروپا ناچار بکات میکانیزمی سەپاندنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دژی ئێران کارا بکەنەوە.

داواکارییەکانی ئەوروپا، نوێکردنەوەی دەرفەتی گەیشتنی پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران و پێشکەشکردنی روونکردنەوە لەبارەی چارەنووسی نزیکەی 400 کیلۆگرام یۆرانیۆمی پیتێنراو بەڕێژەی بەرز لەخۆدەگرێت، کە دوای هێرشەکەی ئەم دواییەی ئەمریکا بۆ سەر ژێرخانی ئەتۆمی ئێران، چارەنووسی نادیارە.

ئەمە یەکەم کۆبوونەوەی فەرمی نێوان ئێران و لوتکەی ئەوروپایە لەدوای ئەو ئاگربەستەی کە کۆتایی بە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی نێوان ئێران و ئیسرائیل هێنا. جێی باسە، تاران لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا گفتوگۆی ناڕاستەوخۆشی لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکاندا ئەنجامداوە و بەردەوام جەخت لەوە دەکاتەوە کە پرۆگرامە ئەتۆمییەکەی تەنها بۆ مەبەستی ئاشتیخوازانەیە.

 

کریستین کابوت، بەڕێوەبەری سەرچاوە مرۆییەکانی کۆمپانیای تەکنەلۆژی "ئەسترۆنۆمەر"، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی پێشکەش کرد، ئەمەش دوای ئەو "ئابڕووچوونەی" کە بەهۆی گرتەیەکی ڤیدیۆییەوە لە ئاهەنگی گرووپی میوزیکی "کۆڵدپلەی" لە بۆستن بۆی دروست بوو.

لە گرتە ڤیدیۆییەکەدا، ناوبراو لە دیمەنێکی رۆمانسیدا لەگەڵ ئاندی بایڕۆن، هاوکارەکەی دەرکەوتبوو، کە چەند رۆژێک پێشتر و بەهەمان هۆکار، دەستی لە پۆستی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیاکە کێشایەوە.

کۆمپانیای "ئەسترۆنۆمەر" لە بەیاننامەیەکی رەسمیدا پابەندبوونی خۆی بەو بەها و کەلتوورەی کە دامەزرێنەرانی دایانناوە دووپاتکردەوە و رایگەیاند: "داوا لە بەرپرسانی کۆمپانیا دەکرێت پابەندی ستانداردەکانی رەفتار و لێپرسینەوە بن، بەڵام ئەم ستانداردە لەم دواییانەدا جێبەجێ نەکراوە."

چیرۆکەکە لە کاتی ئاهەنگەکەی یاریگای "جیلیت" دەستیپێکرد، کاتێک کامێرای سەرەکی شاشەی گەورەی ئاهەنگەکە، دیمەنی پیاو و ژنێکی لە ساتێکی رۆمانسیدا گواستەوە. دەستبەجێ خانمەکە روخساری خۆی دادەپۆشێت و شوێنەکە بەجێدەهێڵێت و پیاوەکەش خۆی دەچەمێنێتەوە، ئەمەش وای لە کریس مارتن، گۆرانیبێژی سەرەکی گرووپەکە کرد بە گاڵتەوە بڵێت: "وا دیارە لە پەیوەندییەکی نهێنیدان".

گرتە ڤیدیۆییەکە بە خێرایی لە تۆڕی "تیک تۆک" بڵاوبووەوە و زیاتر لە 5.8 ملیۆن بینەری هەبوو، بەڵام دواتر بابەتەکە گۆڕا بۆ هەواڵێکی گەورە، کاتێک راپۆرتە میدیاییەکان ناسنامەی هەردوو کەسەکەیان ئاشکرا کرد کە هاوکارن و هەردووکیان هاوسەرگیرییان کردووە و لە پەیوەندییەکی نایاساییدان.

 

ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، رایگەیاند، وڵاتەکەی بەنیازە لە مانگی ئەیلولی داهاتوودا و لە کۆبوونەوەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت، بەڵام پلانەکە رووبەڕووی کاردانەوە و رەخنەی تووندی ئیسرائیل و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بووەوە و ئاژانسی رۆیتەرز بڵاوی کردەوە: بڕیارەکەی ماکرۆن ئیسرائیل و ئەمریکای بەتەواوی توڕەکردووە.

ماکرۆن لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس، بڕیارەکەی ئاشکرا کرد و نامەیەکی ئاراستەی مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین کرد و تیایدا نیازی فەرەنسای بۆ دانپێدانان بە فەڵەستین و کارکردن بۆ رازیکردنی هاوبەری دیکە دووپاتکردەوە.

سەرۆکی فەرەنسا وتی: "بە پابەندبوون بە بەڵێنی مێژوویی خۆمان بۆ ئاشتییەکی دادپەروەرانە و بەردەوام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بڕیارمدا فەرەنسا دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت."

بەم هەنگاوە، فەرەنسا دەبێتە یەکەم وڵاتی گەورەی رۆژئاوا کە دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا دەنێت، ئەمەش ئەگەری هەیە هانی وڵاتانی دیکەش بدات هەمان رێچکە بگرنەبەر.

کاردانەوەی تووندی ئیسرائیل و ئەمریکا

هەواڵەکە تووڕەیی ئیسرائیل و واشنتۆنی لێکەوتەوە. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، بڕیارەکەی بە "پاداشتکردنی تیرۆر و مەترسی دروستکردنی بریکارێکی دیکەی ئێران" ناوبرد. لە پۆستێکدا لە تۆڕی ئێکس نووسی: "دەوڵەتێکی فەڵەستینی لەم بارودۆخەدا دەبێتە سەکۆیەک بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل، نەک بۆ ژیانکردن لە تەنیشتیەوە بە ئاشتی."

لای خۆیەوە، ئیسرائیل کاتز، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، هەنگاوەکەی بە "شەرمەزاری و خۆبەدەستەوەدان بە تیرۆر" وەسفکرد.

لە بەرامبەردا، مارکۆ رۆبیۆ، سکرتێری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند کە ویلایەتە یەکگرتووەکان "بە تووندی پلانی ماکرۆن بۆ دانپێدانان بە دەوڵەتی فەڵەستین رەتدەکاتەوە." رۆبیۆ وتی: "ئەم بڕیارە بێباکانەیە تەنها خزمەت بە پڕوپاگەندەی حەماس دەکات و ئاشتی دوادەخات. ئەمە زلەیەکە لە روومەتی قوربانیانی حەوتیـی ئۆکتۆبەر."

ئەمە لەکاتێکدایە کە ئیسرائیل ماوەی چەند مانگێکە لۆبی دەکات بۆ رێگریکردن لەم هەنگاوە و هۆشداری داوەتە فەرەنسا کە لە ئەگەری جێبەجێکردنیدا، رەنگە هاوکارییە هەواڵگرییەکان کەمبکاتەوە و ئاستەنگ بۆ دەستپێشخەرییە هەرێمییەکانی پاریس دروست بکات.

پێشوازی فەڵەستینی و هەڵوێستی وڵاتان

حسێن شێخ، جێگری سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین، سوپاسی فەرەنسای کرد و لە تۆڕی ئێکس رایگەیاند کە بڕیارەکەی ماکرۆن رەنگدانەوەی "پابەندبوونی فەرەنسایە بە یاسا نێودەوڵەتییەکان و پشتیوانییەتی لە مافی گەلی فەڵەستین بۆ چارەی خۆنووسین و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆمان."

پێشتریش، کەنەدا داوای لە ئیسرائیل کردبوو هەوڵی ئاشتی بدات و سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە سەرکۆنەی "شکستهێنانی ئیسرائیلی لە رێگریکردن لە کارەساتی مرۆیی خێرا لە غەززە" کردبوو و پشتیوانی خۆی بۆ چارەسەری دوو دەوڵەتی دووپاتکردبووەوە.

 

بۆ دووەم رۆژ لەسەریەک، تایلەند و کەمبۆدیا بە چەکی قورس، ناوچە سنورییەکانی یەکتر بۆردوومان دەکەن، ئەمەش لەکاتێکدایە کە داواکارییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان بۆ ئاگربەستی دەستبەجێ بەردەوامن.

بەپێی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، شەڕ و پێکدادانەکان کە بە خوێناویترینی نێوان ئەودوو وڵاتە دادەنرێت لە ماوەی دەیەی رابردوودا، تا ئێستا کوژرانی لانیکەم 16 کەسی لێکەوتووەتەوە.

سوپای تایلەند رایگەیاندووە، پێکدادانەکان بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی لە پارێزگاکانی "ئوبۆن راتچاتانی" و "سورین" دەستیانپێکردووەتەوە و هێزەکانی کەمبۆدیا تۆپخانە و سیستەمی مووشەکی BM-21 ی روسییان بەکارهێناوە.

 بەرپرسانی تایلەند ئاماژەیان بەوەشکردووە کە 100هەزار هاووڵاتییان لە ناوچەکانی شەڕەوە بۆ شوێنی ئارام گواستووەتەوە.

سوپای تایلەند لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە: "هێزەکانی کەمبۆدیا بە چەکی قورس و تۆپخانەی مەیدانی و سیستەمی مووشەکی BM-21 بۆردوومانێکی بەردەوامیان ئەنجامداوە." "هێزەکانی تایلەندیش بە شێوەیەکی گونجاو وەڵامیان داوەتەوە بەپێی دۆخی تاکتیکی."

هەردوو وڵات یەکتر بە دەستپێکردنی شەڕەکە لە رۆژی پێنجشەممەدا تۆمەتبار دەکەن، کە لە ناوچەیەکی سنووریی جێناکۆکدا و بە خێرایی لە شەڕە تەقەی سووکەوە بۆ تۆپبارانی قورس لە لانیکەم شەش ناوچەی جیاوازدا پەرەی سەند.

وەزارەتی تەندروستیی تایلەند بڵاویکردەوە، تا بەرەبەیانی ئەمڕۆ هەینی، ژمارەی کوژراوان گەیشتووەتە 15 کەس، کە 14 یان هاووڵاتیی مەدەنین، هەروەها 46 کەسی دیکەش برینداربوون کە 15 یان سەربازن. لە بەرامبەردا، بەرپرسێکی ناوخۆیی لە پارێزگای ئۆدار مینچی کەمبۆدیا رایگەیاندووە کە لەلای ئەوان هاووڵاتییەک کوژراوە و پێنجی دیکە برینداربوون و 1500 خێزانیش ئاوارە بوون.

گرژییەکانی نێوان هەردوو وڵات چەند کاتژمێرێک دوای ئەوە هات کە تایلەند رۆژی چوارشەممە باڵیۆزی خۆی لە کەمبۆدیا بانگکردەوە و باڵیۆزی ئەو وڵاتەشی دەرکرد، ئەمەش وەک وەڵامێک بۆ برینداربوونی سەربازێکی دیکەی تایلەندی بەهۆی مینێکەوە کە بانگەشەی ئەوە دەکرێت لەلایەن هێزەکانی کەمبۆدیاوە چێنرابێت، بەڵام کەمبۆدیا ئەو تۆمەتانە رەتدەکاتەوە.

لەبەرامبەر پەرەسەندنەکاندا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، کە هاوپەیمانێکی دێرینی تایلەندە، داوای "راگرتنی دەستبەجێی دوژمنایەتییەکان و پاراستنی هاووڵاتیانی مەدەنی و چارەسەری ئاشتیانە"ی کرد.

هەروەها، ئەنوەر ئیبراهیم، سەرۆک وەزیرانی مالیزیا و سەرۆکی ئێستای کۆمەڵەی نەتەوەکانی باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا (ئاسیان)، رایگەیاند کە قسەی لەگەڵ سەرکردەکانی هەردوو وڵاتدا کردووە و هانیداون بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی ئاشتیانە.

ئەمڕۆ هەینی، لە ویلایەتی راجستانی رۆژئاوای هیندستان و لە ئەنجامی روخانی سەقفی بینای قوتابخانەیەکدا، لانیکەم چوار منداڵ گیانیانلەدەستدا و 17ـی دیکەش برینداربوون.

بەپێی زانیارییەکانی میدیاکانی ناوخۆی هیندستان، روداوەکە لە گوندی پیپلۆدی لە ناوچەی جەلاوار رویداوە و هێشتا ژمارەیەک قوتابی لەژێر داروپەردووی بینا رووخاوەکەدا گیریانخواردووە.

ئەفسەرێکی پۆلیسی ناوچەکە کە نەیویستووە ناوی ئاشکرا بکرێت، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە، بینای قوتابخانەکە کۆن بووە و ئەگەری هەیە هۆکاری روخانەکە بۆ بارانبارینی بەخوڕی ئەم دواییانەی ناوچەکە بگەڕێتەوە.

مادان دیلاوار، وەزیری پەروەردەی راجستان، بە کەناڵی "ئاج تاک"ی هیندی وتووە: "کاتێک سەقفەکە دوای نوێژی بەیانی روخا، 25 بۆ 30 منداڵ لە پۆلەکەدا بوون."

بەپێی ڕاپۆرتە خۆجێییەکان، تا ئێستا ٣٢ قوتابی بە سەلامەتی رزگارکراون و هەوڵەکانی فریاگوزاریش بەردەوامن.

لەلایەن خۆیەوە، باجانلال شارما، سەرۆک وەزیرانی ویلایەتی راجستان، لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند: "رێنمایی پێویست بە لایەنە پەیوەندیدارەکان دراوە بۆ دڵنیابوون لە پێشکەشکردنی چارەسەری گونجاو بۆ منداڵە برینداربووەکان."

ئاژانسی هەواڵی "پی تی ئای" لە زاری ئەفسەرێکی پۆلیسی ناوچەکەوە بەناوی ئەمیت کومار بڵاویکردەوە کە باری تەندروستی هەندێک لە منداڵە برینداربووەکان ناجێگیرە.

دیمەنی شوێنی روداوەکە:

هۆڵک هۆگن، ئەفسانەی دیاری جیهانی زۆرانبازی، لە تەمەنی 71ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.  بەپێی زانیارییەکان، هۆگن بەرەبەیانی ڕۆژی پێنجشەممە لە ماڵەکەی خۆی لە شاری کلیەر واتەری ویلایەتی فلۆریدا تووشی جەڵتەی دڵ بووە.

تیمەکانی فریاگوزاری و پۆلیس دەستبەجێ گەیشتوونەتە شوێنی رووداوەکە و هۆگن بە ئەمبوڵانس گواستراوەتەوە، بەڵام هەوڵەکان بۆ رزگارکردنی ژیانی بێسوود بوون.

کۆچی دوایی هۆگن لە کاتێکدایە کە لە ماوەی رابردوودا دەنگۆی زۆر لەسەر ناجێگیری باری تەندروستی بڵاوبووەوە، بەڵام چەند هەفتەیەک لەمەوبەر، هاوسەرەکەی ئەو دەنگۆیانەی رەتکردبووەوە کە گوایە هۆگن لەکۆمادایە و رایگەیاندبوو کە دڵی "بەهێزە" و لەژێر چاودێری پزیشکیدایە دوای ئەنجامدانی چەند نەشتەرگەرییەک. مانگی پێشتریش، دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە کە هۆگن "لەسەرە مەرگدایە"، بەڵام ئەو کاتە راگەیەنرا کە تەنها کاریگەرییەکانی نەشتەرگەرییەکی ملی لەسەرە کە لە مانگی ئایاردا ئەنجامی دابوو.

هۆڵک هۆگن، کە ناوی راستەقینەی تێری جین بۆلێیە، بە یەکێک لە کاریگەرترین کەسایەتییەکانی مێژووی زۆرانبازی دادەنرێت. ئەو توانی زۆرانبازی لە وەرزشێکی ئاساییەوە بگۆڕێت بۆ نمایشێکی کات بەسەربردنی خێزانی و بینەرێکی فراوانی بۆ رابکێشێت.

لە ساڵی1996، هۆگن شۆڕشێکی لە کارەکتەری خۆیدا کرد و لە پاڵەوانەوە بوو بە کارەکتەری خراپەکار، کاتێک گروپی بەناوبانگی (nWo - New World Order)ی دامەزراند و ناوبانگێکی جیهانی زیاتری بۆ خۆیی و وەرزشەکەش بەدەستهێنا.

هۆگن لە ساڵی 2005 ناوی خرایە هۆڵی ناودارانی WWE، بەڵام لە ساڵی 2015 بەهۆی بڵاوبوونەوەی گرتەیەکی دەنگی کە تێیدا قسەی رەگەزپەرستانەی دەکرد، ناوی سڕدرایەوە. پاشان لە ساڵی2020دا بۆ جارێکی دیکە وەک ئەندامێکی گروپی nWo خرایەوە نێو هۆڵی ناوداران.

جگە لە زۆرانبازی، هۆگن بەشداری لە چەندین فیلمی سینەماییدا کردووە، دیارترینیان ڕۆڵی "سەندەرلیپس" بوو لە فیلمی "ڕۆکی  3" لە ساڵی 1982.هەروەها ئەستێرەی پڕۆگرامی تەلەفزیۆنی واقیعی "Hogan Knows Best" بوو لەگەڵ خێزانەکەیدا.

 

کیم جۆنگ ئون، سەرۆکی کۆریای باکور، لە میانەی سەرپەرشتیکردنی مانۆڕێکی سەربازیدا، داوای لە هێزەکانی وڵاتەکەی کرد کە بەوپەڕی توانایانەوە ئامادەکاری بکەن بۆ "جەنگێکی راستەقینە"

بەپێی هەواڵێک کە رۆژی پێنجشەممە ئاژانسی هەواڵی ناوەندیی فەرمی کۆریا (KCNA) بڵاویکردووەتەوە، لە کاتی مانۆڕەکەدا، کە رۆژی چوارشەممە لە شوێنێکی ئاشکرا نەکراودا بەڕێوەچوو، کیم جەختی کردووەتەوە لەوەی پێویستە سەربازان توانای "لەناوبردنی دوژمنیان لە هەموو شەڕێکدا" هەبێت.

ئاژانسە فەرمییەکەی کۆریای باکوور چەند وێنەیەکی مانۆڕەکەی بڵاوکردووەتەوە، کە لە یەکێکیاندا کیم جۆنگ ئون بە جلێکی رەشەوە دەردەکەوێت و وتار بۆ سەربازەکان دەدات. لە وێنەیەکی دیکەشدا لەگەڵ ژمارەیەک فەرماندەی باڵای سوپا، چاودێری راهێنانێکی تۆپهاوێژی دەکات کە تێیدا گوللە تۆپ بەرەو دەریا دەهاوێژرێن.

ئەم لێدوانانەی کیم و ئەنجامدانی مانۆڕەکە لە کاتێکدایە کە هاوکارییە سەربازییەکانی نێوان پێیۆنگیانگ و مۆسکۆ پەرەی سەندووە. کۆریای باکور بە پێدانی مووشەک و گوللە تۆپ یارمەتی روسیا دەدات لە جەنگی ئۆکراین دا.هەروەها ئەمە دوای ئەوە دێت کە پێشتر هەواڵی بەشداریکردنی سەربازانی کۆریای باکور لە شەڕەکانی دژی هێزەکانی ئۆکراین لە هەرێمی کورسکی روسیادا بڵاوبووەوە.

رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئێران بە بەكارهێنانی بۆمبی هێشوی لە ناوچە مەدەنییەكانی ئیسرائیل تۆمەتبار دەكات.

رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ناسراو ئەمینستی لە راگەیەنراوێكدا ئێرانی تۆمەتبار كرد بەوەی كە لە كاتی شەڕی 12ڕۆژەی نێوان تاران و تەلئەبیب لە مانگی حوزەیرانی رابردوو، بۆمبی هێشووی ئاراستەی  ناوچە مەدەنییەكانی ئیسرائیل كردووە، ئەمەش بەپێشێلكارییەكی ئاشكرای یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی دادەنرێت.
ئەمنستی راشیگەیاند، ئێران سێ هێرشی لەو جۆرەی ئەنجامداوە لە رۆژانی  19 و 20و 22ی حوزەیران سێ ناوچەی لە باكور و باشوری ئیسرائیل پێ كردۆتە ئامانج و  بەڵگەی پێویستیش لەو بارەوە لەبەردەستدایە.

ئیریكا گیڤارا رۆزاس، بەڕێوەبەری توێژینەوە و داكۆكی و كەمپینەكانی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاند، بۆمبی هێشوی چەكێكی قەدەغە كراوە، هەرگیز نابێت بەكاربهێنرێت.

رێكخراوی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتیش لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاندووە، سوپای ئێران لە مانگی رابردوودا موشەكی بالیستیی بەكارهێناوە كە هەڵگری كڵاوەی هێشووی بوون، ئاراستەی ناوچە چڕەكانی نیشتەجێبوونی ئیسرائیلیان كردووە.

تیمی فریاگوزاری روسیا کە بەدوای فڕۆکە بێسەروشوێنبووەکەی ئەم بەیانییەدا دەگەڕان رایگەیاند، پاشماوەی فڕۆکەکەیان دۆزیوەتەوە و پێناچێت هیچ کەسێک لە روداوەکەدا رزگاری بووبێت.

بەیانی ئەمڕۆ فریاکەوتنی روسیا رایگەیاند، فڕۆکەیەکی روسی بە 46 سەرنشینەوە دیار نەماوە.

فڕۆکەکە لە شاری خابارۆڤسکی روسیاوە بەرەو شاری تیندا لە کۆماری بلاگۆڤێشچێنسک بەرێکەوتبوو، دووجار هەوڵی نیشتنەوەی داوە، بەڵام کێشەی بۆ دروست بووە.

کۆمپانیای بەرهەمهێنی فڕۆکەکە ئاماژەی بەوەکردووە، بەر لە هەڵفڕینی فڕۆکەکە پشکنینی تەواوی بۆ کراوە و لەکاتی سەرەتای گەشتەکەشیدا هیچ ئاماژەیەکی بۆ هەبوونی گرفت نەناردووە بۆ خاڵەکانی پشکنین.

فڕۆکەکە 46 سەرنشینی تێدا بووە، کە دووانیان منداڵ و شەشی دیکەیان سەر بە تیمی فڕۆکەوانییەکە بوون.

بەپێی راپۆرتە سەرەتاییەکان لەسەر روداوەکە، پاشماوەی فڕۆکەکە بە دووری 15 کیلۆمەتر لە شاری تیندا دۆزراوەتەوە.

ئەوەشیان خستووەتە روو، پێناچێت هیچ سەرنشینێک لە روداوەکە رزگاری بووبێت.

فریاکەوتنی روسیا بڵاویکردەوە، پەیوەندییان لەگەڵ فڕۆکەیەکدا پچڕاوە کە ٤٦ سەرنشینی هەڵگرتووە.

فریاکەوتنی روسیا بڵاویکردەوە، فڕۆکەیەک بە 46 سەرنشینەوە لە ناوچەی ئامور دیار نەماوە، کە دووانیان منداڵن و شەشی دیکەشیان سەر بە ستافی فڕۆکەکەن.

ئەوەش هاتووە، لە ئێستادا تیمە فریاگوزارییەکان سەرقاڵی گەڕانن لە ناوچەکەدا بە مەبەستی دۆزینەوەی فڕۆکەکە.

فڕۆکەکە سەر بە کۆمپانیای ئانگارایە لە جۆری ئێن-24، دوای چەند کیلۆمەترێکی کەم لە فڕین، لەناکاو پەیوەندی لەگەڵ خاڵی چاودێری فڕۆکەخانەدا پچڕاوە.

ئەمڕۆ چوارشەممە، شاری ئیستانبوڵ میوانداریی گەڕێکی نوێی دانوستانی راستەوخۆی نێوان روسیا و ئۆکراینی کرد، لە کاتێکدا هەردوولا بە هیوای کەمکردنەوەی ناکۆکییەکان و دۆزینەوەی رێگەچارەیەکی دیپلۆماسی بۆ شەڕی سێ ساڵەی نێوانیان، چاویان لە ئەنجامی کۆبوونەوەکەیە.

بەپێی زانیارییەکان، ڤلادیمیر مێدینسکی، سەرۆکی وەفدی روسیا و روستەم ئومێرۆڤ، سەرۆکیوەفدی ئۆکراین، لە کۆشکی چیراغان لە ئیستانبوڵ کۆبوونەوەیەکی دووقۆڵیی داخراویان ئەنجامداوە. ئەمە سێیەمین گەڕی دانوستانەکانە کە لە ئیستانبوڵ بەڕێوەدەچێت.

بەر لە دەستپێکردنی کۆبوونەوەکان، کرملین رایگەیاند کە پێشبینی دانوستانێکی "زۆر قورس" دەکەن. دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کرملین، ئاماژەی بەوەدا کە دانوستانەکان لەسەر ئەو یاداشتنامانە دەبێت کە پێشتر هەردوولا ئاڵوگۆڕیان کردووە و جەختیکردەوە کە پێکهاتەی وەفدی روسیا هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهاتووە و هێشتا ڤلادیمیر مێدینسکی سەرۆکایەتی دەکات.

پێسکۆڤ وتیشی: "هیچ هۆکارێک نییە بۆ ئەوەی هیوای پێشکەوتنێکی گەورەمان هەبێت، بەڵام ئێمە بەنیازی ئەوەین بەرگری لە بەرژەوەندییەکانمان بکەین و ئەو ئەرکانەی لە سەرەتاوە دیاریمان کردوون جێبەجێیان بکەین."

هێشتا هەڵوێستی هەردوولا لەیەکترەوە دوورە و ئەمەش ئاستەنگی سەرەکیی بەردەم دانوستانەکانە.

داواکارییەکانی روسیا: مۆسکۆ داوای کشانەوەی هێزەکانی ئۆکراین دەکات لەو چوار هەرێمەی کە لە ساڵی 2022دا لکاندی بە خۆیەوە، هەروەها دانیشتوانی هەرێمی کریمیا کە لە ساڵی2014ەوە لەژێر کۆنترۆڵی روسیادایە. جگە لەوەش، داوا دەکات کیێڤ واز لە هەموو جۆرە پشتیوانییەکی سەربازیی رۆژئاوا بهێنێت و نەچێتە ناو هاوپەیمانیی ناتۆوە.

داواکارییەکانی ئۆکراین: کیێڤ ئەم مەرجانە رەتدەکاتەوە و داوای کشانەوەی تەواوەتی هێزەکانی روسیا لە خاکەکەی دەکات. هەروەها داوای گەرەنتی ئەمنی لە رۆژئاوا دەکات کە بەردەوامیدان بە پێدانی چەک و بڵاوەپێکردنی هێزە ئەوروپییەکان دەگرێتەوە. ئۆکراین بە هەماهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانە ئەوروپییەکانی، سوورە لەسەر ئاگربەستێکی 30 رۆژە، کە مۆسکۆ بەهۆی پێگەی بەهێزی لە بەرەکانی جەنگدا، رەتیدەکاتەوە.

ئەم گەڕەی دانوستانەکان لەژێر فشاری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکادا بەڕێوەدەچێت کە مۆڵەتی 50 رۆژی داوەتە روسیا بۆ گەیشتن بە رێککەوتن لەگەڵ کیێڤ، ئەگەرنا رووبەڕووی سزای توند دەبێتەوە.

سەرۆکی ئۆکراین، ڤلۆدیمیر زێلێنسکی، هیواخوازە کە لەم گەڕەی دانوستانانەدا گفتوگۆ لەسەر ئاڵوگۆڕی نوێی دیلەکان و گەڕاندنەوەی ئەو منداڵە ئۆکرانیانە بکرێت کە بە زۆرەملێ براون بۆ روسیا. هەروەها ئارەزووی خۆی بۆ "ئامادەکاری بۆ کۆبوونەوەیەک" لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا دەربڕیوە، بەڵام کرملین دەڵێت پێش گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر یاداشتنامەکان، هیچ مانایەک بۆ کۆبوونەوەی لوتکە نییە.

گەڕەکانی پێشووی دانوستانەکان لە مانگەکانی ئایار و حوزەیراندا بەڕێوەچوون، بەڵام هیچ پێشکەوتنێکی ئەوتۆیان بەخۆوە نەبینی جگە لە رێککەوتن لەسەر ئاڵوگۆڕکردنی سەدان دیل و گەڕاندنەوەی تەرمی سەربازەکان.

لە بڕیارێکی مێژووییدا، دادگای دادی نێودەوڵەتی، کە بەرزترین دادگای سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانە، رێگەی خۆشکرد بۆ وڵاتان کە سکاڵا لەسەر یەکتر تۆمار بکەن سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا، ئەمەش ئەو گازانە دەگرێتەوە کە لە مێژوودا بەرپرس بوون لە گەرمبوونی زەوی.`

ئەمڕۆ چوارشەممە، دادوەر لە دادگای دادی نێودەوڵەتی (ICJ) لە لاهای-ی هۆڵەندا رایگەیاند، هەرچەندە دیاریکردنی ئەوەی کە کام وڵات بەرپرسیارە لە کام بەشی گۆڕانی کەشوهەوا کارێکی ئاسان نابێت، بەڵام بڕیارەکە دەرچووە.

هەرچەندە بڕیارەکە ناچاری نییە، بەڵام شارەزایانی یاسایی دەڵێن کە دەکرێت لێکەوتەی بەرفراوانی هەبێت. ئەم بڕیارە وەک سەرکەوتنێک بۆ ئەو وڵاتانە تەماشا دەکرێت کە زۆرترین زیانیان لە گۆڕانی کەشوهەوا بەرکەوتووە و بەهۆی بێهیوابوونیان لە هەوڵە جیهانییەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە، پەنایان بۆ دادگا بردووە.

سەرکەوتنێک بۆ گەلانی دوورگەکان

ئەم دۆسیەیە لە دادگای دادی نێودەوڵەتی، بیرۆکەی کۆمەڵێک خوێندکاری گەنجی یاسا بوو لە دوورگەکانی زەریای هێمن، کە لە ساڵی 2019دا بیریان لێکردەوە.

فلۆرا ڤانۆ، لە دوورگەی ڤانواتو کە بە مەترسیدارترین وڵات دادەنرێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی کەشوهەوا، وتی: "ئەمشەو ئاسودەتر دەخەوم. دادگای دادی نێودەوڵەتی دانی بەوەدانا کە ئێمە پێیدا تێپەڕیوین – ئازارەکانمان، خۆڕاگریمان و مافی ئێمە بۆ داهاتوو". ناوبراو وتیشی: "ئەمە سەرکەوتنێکە نەک تەنها بۆ ئێمە، بەڵکو بۆ هەموو ئەو کۆمەڵگایانەی لە هێڵی پێشەوەن و تێدەکۆشن بۆئەوەی دەنگیان ببیسترێت."

چالاکوانان و پارێزەرانی بواری کەشوهەوا هیوادارن ئەم بڕیارە مێژووییە رێگە خۆش بکات بۆ داواکردنی قەرەبوو لەو وڵاتانەی کە لە مێژوودا زۆرترین سووتەمەنیی بەردینیان بەکارهێناوە و بەمەش بەرپرسیارێتیی سەرەکیی گەرمبوونی زەوییان دەکەوێتە ئەستۆ.

زۆرێک لە وڵاتانی هەژارتر لەبەر بێهیوابوون پشتیوانییان لە دۆسیەکە کرد و رایانگەیاند کە وڵاتانی پێشکەوتوو پابەندی بەڵێنەکانیان نابن بۆیە ئەم کێشەیە روو لە هەڵکشانە.

بەڵام وڵاتانی پێشکەوتوو، لەنێویاندا بەریتانیا، پێیانوابوو کە رێککەوتنەکانی ئێستای تایبەت بە کەشوهەوا، وەک رێککەوتنی پاریسی ساڵی 2015، بەسن و نابێت هیچ پابەندییەکی یاسایی دیکە بسەپێنرێت.

دادوەر ئیواساوا یوجی وتیشی، ئەگەر وڵاتان پلانە هەرە گەورەکانیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا دانەنێن، ئەوا ئەمە بە پێشێلکردنی بەڵێنەکانیان لە رێککەوتنی پاریسدا هەژمار دەکرێت.

ناوبراو زیادی کرد کە یاسا نێودەوڵەتییە گشتییەکان جێبەجێ دەکرێن، واتە ئەو وڵاتانەی کە رێککەوتنی پاریسیان ئیمزا نەکردووە، یان دەیانەوێت لێی بکشێنەوە وەک ئەمریکا، هێشتا ناچارن پارێزگاری لە ژینگە بکەن، بە سیستەمی کەشوهەواشەوە.

"بڕیارەکە وەرچەرخانێکی یاساییە،" جۆی چۆدری، پارێزەری باڵا لە سەنتەری یاسای ژینگەیی نێودەوڵەتی (CIEL) وای وت. ناوبراو وتیشی: "بە بڕیارە مێژوویی و دەسەڵاتدارەکەی ئەمڕۆ، دادگای دادی نێودەوڵەتی رێچکەی ئاسایی تێکشکاند و دانپێدانانێکی مێژوویی پێشکەش کرد: ئەوانەی زیانیان لە وێرانکارییەکانی کەشوهەوا بەرکەوتووە، مافی چارەسەریان هەیە بۆ زیانەکانی کەشوهەوا، بە قەرەبووکردنەوەشەوە."

پێوەند بە دۆخی ژینگەی جیهانیەوە، هۆشدارییەکان تا دێن زۆر دەبن و رێکخراوە جیهانیەکانیش هۆشداری دەدەن لەبارەی رێژەی زۆری پلاستیک و پاشماوەی جەنگەکانەوە.

چەند جۆرێکی سەرەکی پیسبوونی ژینگە ئاماژەی پێدراوە: 

شێوازەکانی پیسبوونی ژینگە:

- پیسبوونی خاک

خاک یەکێکە لە گرنگترین سامانە سرووشتییەکان، بەهۆی چالاکی نادروستی مرۆڤەوە پیس دەبێت، هەندێک لە رێژەی پیسبوونی خاک، بریتییە لە گۆڕینی زەوی کشتوکاڵی، بۆ تەلار و باڵەخانە و رێگای قیرتاوکراو، کەوا دەکات زەوییەکە، سوودە سرووشتییەکەی خۆی نەمێنێت، بەشێکی دیکەی پیسبوونی خاک، بەهۆی فڕێندانی پاشەڕۆ، ماددە تیشکدەرەوەکان، پاشماوە ئەلکترۆنییەکان، پیسبوون بەهۆی ئاودانی زۆر و سوێربوونی خاک، بوورکان، ماددە کیمیاییە کشتوکاڵی و جەنگییەکانەوەیە.

ئەو بەرهەمە کشتوکاڵیانەی لە خاکێکی پیسدا بەرهەمدەهێندرێن، کاریگەرییان دەبێت لەسەر تەندروستی مرۆڤ، هەروەها پیسبوونی خاک دەبێتە هۆی، کەمی بەرهەمی رووەکی، تێکدانی هاوسەنگی نێوان روەک و گیانلەبەران، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی، کەمکردنەوەی رێژەی رووبەری سەوزایی و ئۆکسجین.

- پیسبوونی ئاو

تێکەڵاوبوونی ماددە جیاوازەکان لەگەڵ ئاودا، وادەکات گۆڕانکاری بەسەر تام و بۆن و رەنگی ئاودا بێت، هەروەها رێژەی خوێ و ترش و تفتی ئاو ناهاوسەنگ دەبێت،  بەوهۆیەوە ناتوانرێت سودی لێببینرێت

هەندێک پیسبوونی ئاو هەیە فیزیاییە، ئەوەش لە رێگەی گەرمبوونی ئەو ئاوەی بۆ سارکردنەوەی کارگەکان بەکاردەهێندرێت، یان تێکەڵاوبوونی زبڵ و پاشماوەکان، بەشێک لە پیسبوونەکەش کیمیاییە، ئەوەش لە رێگەی پاشماوە پیشەسازی و کشتوکاڵییەکان و ماددە خۆراکی و پاککەرەوەکانەوە دەبێت.

لە هەندێک ناوچەش پیسبوونی بایەلۆجی ئاو دروستدەبێت، بەهۆی زیادبوونی رێژەی زیندەوەرێک یان کەڕوو یان بەکتریایەک لەناو سەرچاوە ئاوییەکاندا، کەوا دەکات ئاوەکە پیسبێت و بۆ بەکاهێنان نەشیاوبێت.

- پیسبوونی هەوا

هەر مرۆڤێک بۆ بەردەوامبوونی لە ژیاندا پێویستی بە هەوا هەیە، بەڵام پیسبوونی هەوا کاریگەری راستەوخۆی دەبێت لەسەر تەندروستی مرۆڤ و بەشێک لە هەوای شارە گەورەکانی جیهان بەهۆی زۆری کارگەکان، ئۆتۆمبیل و گۆڕانی کەشوهەوا و خۆڵبارینەوە پیسدەبێت و کاریگەری لەسەر دەماخ، کۆئەندامی هەناسە و رێژەی ئۆکسجینی جەستەی مرۆڤ دەبێت.

هەندێکجار، پیسبوونی هەوا، لە رێگەی بڵاوبوونەوەی بۆنی پاشماوە و کارلێکە کیمیاییەکان و گازە زیانبەخشەکانەوە کاریگەری لەسەر تەندروستی مرۆڤ دەکات، بەشێک لە بۆمبەکان بەشێوازێک دروستکراون کە لە رێگەی بۆنەوە زیان بەو شوێنە دەگەیەنن کە تێدا بەکاردەهێندرێن.

- پیسبوونی بینین

ئەم پیسبوونە لە رێگەی کەمکردنەوەی رێژەی سەوزایی و زۆربوونی دانیشتوانەوە دروستدەبێت، کاتێک گرنگی نادرێت بە ژینگە و باڵەخانە و شوێنە جاوازەکان بەشێوازێکی هەرەمەکی بنیاتدەنرێن، پیسبوونی بینین دروستدەکەن، لە زۆرینەی ناوچەکانی جیهان بەم پیسبوونە دەگوترێت ناڕێکی شارەکان و تیایدا ناڕێکیەکی گەورە دروستدەبێت. 

- پیسبوونی دەنگ (ژاوەژاو)

مرۆڤەکان بەدەستی خۆیان ئامێر و دەنگی جیاواز دروستدەکەن، کە زۆربوونی ئەم دەنگانە، دەبێتە هۆی پیسبوونی دەنگ و کاریگەری دەبێت لەسەر تەندروستی مرۆڤ و گوێیەکانی.

تێکدانی باری دەروونی و کاتی خەو و پشووەکان، چەند گرفتێکی دیکەن کە بەهۆی کاریگەریەکانی پیسبوونی دەنگەوە پەیدا دەبن. 

- پیسبوون بە تیشک

ئەو تاوەرانەی بۆ ئامێرەکانی پەیوەندیکردن دانراون و لە رێگەی کارۆموکناتیسییەوە کاردەکان یان ئەو تیشکانەی لە رێگەی تیشکدانەوەی هەندێک بۆمبەوە بڵاودەبنەوە، کاریگەری راستەوخۆیان دەبێت لەسەر مرۆڤ و دەرکەوتنی نەخۆشییەکانی، مێشک و دەمار، سەرئێشە، نەزۆکی و نەخۆشی پێست.