کوردستان
کۆبوونەوەکەش تایبەتە بە گفتوگۆ و تاوتوێکردنی دەستپێشخەرییەکەی چوارچێوەی ھەماھەنگی لەبارەی پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق و ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری عێراق.
نزیکەی ٦ مانگە ھەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدراوە، بەڵام تاوەکو ئێستا سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیرانی عێراق ھەڵنەبژێردراون.
بڕیار بوو ڕۆژی ٣٠ی مانگی ڕابردوو کۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار بەڕێوەبچێت بەڵام بۆ جاری سێھەم بەھۆی تەواو نەبوونی ڕێژەی یاسایی پەرلەمانتاران دانیشتنەکە بۆ کاتێکی نادیار دواخرا.
دژەتیرۆری ھەرێمی کوردستان ڕایگەیاند تەقینەوەکان بەھۆی سێ مووشەک بوون کە لە نزیکی پاڵاوتگەیەکی نەوت کەوتوونەتە خوارەوە.
دژەتیرۆری ھەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەندراوێکدا دەڵێت " کەمێک پێش ئێستا سێ موشەک لە دەوروبەی دووڕیانی حەمدانییە لە میحوەری خازرەوە ئاراستەی شاری ھەولێر کران."
لە ڕاگەیەندراوەکەی دژەتیرۆردا ھاتووە " مووشەکەکان لە نزیک کۆمەڵگەی کەورگۆسک و زێی گەورە لە نزیک پاڵاوگەی نەوت کەوتنەخوارەوە، ھیچ زیانێکی گیانی و ماددی لێ نەکەوتووەتەوە."
وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف وتیشی، " سەرەخۆشی ھاوخەمی ئاراستەی بنەماڵەو کەس وکاری خوالێخۆشبێت دەکەین، لەخوای گەورە داواکارین گیانی کۆچکردو بەبەھەشتی خۆی شاد بکات ئارامی بەھەموولایەک ببەخشێت."
بەپیی زانیارییەکان، فاتیمە حەسەن رەسول پیشەی مامۆستا بووە و چەند ڕۆژێک بوو لەگەڵ ھاوسەرەکەی بۆ بەجێگەیاندنی گەشتی عەمرە چووبوونە سعودیە.
بەڵام فاتیمە حەسەن رەسول لە مەککەی پیرۆز نەخۆش کەوتووە و براوەتە یەکێک لە نەخۆشخانەکانی سعودیە، بەڵام لە نەخۆشخانە کۆچی دوایی کردووە.
"د. پشدەر عەبدوڵا ئیسماعیل" لە نوسراوێکدا داواکەی ئاڕاستەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی کردووە و دەڵێت پێویستە چاو بخشێنرێتەوە بە فرۆشگەی قوتابخانەکانی سلێمانی و دەوروبەری، بۆ باشکردنی کوالیەتی و جۆری ئەو خواردەمەنییانەی بە خوێندکاران دەفرۆشرێن.
ڕاشیگەیاندووە، پێویستە فرۆشتنی چپس و شیرینی و نەستەلە و شەربەتی تۆزی گیراوە قەدەغە بکرێن، چونکە زیانی گەورەیان بۆ تەندروستی منداڵان ھەیە، ئەو منداڵانەشی نەخۆشی شەکرەیان ھەیە کاریگەری خراپیان لەسەر دروست دەبێت و کۆنترۆڵی شەکرەیان لە دەست دەدەن.
"د. پشدەر عەبدوڵا ئیسماعیل" داواشی کردووە لە بری ئەو خواردنانە، جۆرەکانی میوە و چەرەسات و شیر و نۆکاو و پاقلەی کوڵاو و ھێلکەی کوڵاو و چەند بابەتێکی تر بفرۆشرێن، ئەوەش لە ژێر چاودێری تەندروستیدا.
وتیشی، پێشنیازیان بۆ شارەوانی ھەڵەبجە کردووە بە تەرخانکردنی چەند پارچە زەوییەک بۆ دروستکردنی کۆگای خۆراک تا لە ڕەوشە نەخوازراوەکاندا بتوانرێت زۆرترین بەشەخۆراکی تێدا ھەڵبگیرێت.
ڕۆژی ٥ی نیسانی ساڵی ١٩٩١، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە بارەی پڕۆژەبڕیارێکی ھاوبەشی بەریتانیا و فەڕەنسا و تورکیا کۆبووەوە و بڕیاری ژمارە ٦٨٨ی بەسەر حکومەتی ئەو کاتی عێراقدا سەپاند و ناوچەی دژەفڕینی لە ھێڵی ٣٦ لە کوردستان دروستکرد.
لەو کاتەدا ١٠ ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایش دەنگیان بە پڕۆژەبڕیارەکەدا و وڵاتانی یەمەن و زیمبابۆی و کوبا بە نەخێر دەنگیان بە پڕۆژەبڕیارەکەدا و چین و ھندستانیش بێلایەنییان ھەڵبژارد.
ئامانجی بڕیارەکە پاراستنی خەڵکی کوردستان بوو لە ھێرشی ڕژێمی بەعس و دوای کۆڕەوە ملیۆنییەکەی گەلی کورد ھات، کە ئەنجومەنی ئاسایش لە ماددەی دووی بڕیارەکەدا، داوای لە حکومەتی ئەو کاتی عێراق کرد، ھێرش و پەلامارەکانی بۆ سەر گەلی کورد ڕابگرێت و دەرفەت بدات گفتوگۆیەکی کراوە بکرێت.
بڕیاری ٦٨٨ بە یەکەمین بڕیاری نێودەوڵەتی بۆ پشتیوانیکردن لە کورد و پاراستنی لە جینۆساید لە لایەن حکومەتی ئەو کاتی عێراقەوە دادەنرێت.
لە بارەی لێدوانێکی عەلی ڕازی وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، کە ڕایگەیاندبوو، ئاگاداری ئەو ڕێککەوتنە نین کە ھەرێمی کوردستان لەگەڵ کۆمپانیای "پاوەرچاینا"ی چینی، بۆ دروستکردنی چوار بەنداو ئیمزای کردووە، ڕەحمان خانی بەڕێوەبەری گشتیی بەنداوەکانی ھەرێمی کوردستان، بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئەو ھەواڵە بە مەبەست وروژێندراوە.
وتیشی، بە پێی پلانی ستراتیژیی ئاوی عێراق، کە تا ساڵی ٢٠٣٥ دانراوە، لە کۆی ٩٠ بەنداو، ٦٠ بەنداویان لە ھەرێم دروست دەکرێن و ھیچ بەنداوێکیش بە بێ ڕاوێژ و ھەماھەنگی لەگەڵ حکومەتی عێراق دروست ناکرێت، بە پێچەوانەوە لیژنەی ھاوبەشیان لەگەڵ بەغداد ھەیە بۆ دروستکردنی ئەو بەنداوانە.
عەلی محەمەد کادری پێشکەوتووی یەکێتی پێکھاتەی ژوورەکە و ئامانجی دروستکردنی و ھەنگاوەکانی بۆ داھاتووی ڕوون کردەوە و ڕایگەیاند، ئەو ژوورە دەبێتە پردی پەیوەندی لە نێوان کەرکوک و ئەنجومەنی نوێنەران و حکومەتی عێراق.
وتیشی، کاری ئەو ژوورە فراوانتر دەبێت دوای ئەوەی ھەنگاوەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاسایی دەبنەوە و لیژنە ھەمیشەییەکانی ئەنجومەنەکە ڕێکدەخرێنەوە و دەستبەکار دەبن.
چێنەر عەلی جۆڵا شارەزای یاسا بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، لەسەر داوایەکی سەرۆک کۆمار پێشتر دادگای باڵای فیدڕاڵی ئەو پرسەی یەکلایی کردووەتەوە و ڕایگەیەندووە، سەرۆک کۆمار و حکومەتی ئێستای عێراق لە ئەرکەکانیان بەردەوام دەبن تا ئەو کاتەی سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیرانی نوێ ھەڵدەبژێردرێن، بەمەش عێراق ناکەوێتە بۆشایی دەستوری.
وتیشی، پشتیوانی بەڕێوەبەرایەتیی تەندروستی سلێمانی دەکەن و ھەوڵ دەدەن لە زووترین کاتدا کێشەی دەرمان لەو پارێزگایە چارەسەر بکەن.
لە ڕاگەیەندراوێکدا کۆمپانیای قەیوان گروپ دەڵێت، بەردەوامە لە کارکردن لە پرۆژەی شەقامی ١٠٠ مەتری سلێمانی و بە بەرزترین کوالێتی ئەندازیاری رێگەوبانی خێرای سەردەم کارەکانیان جێبەجێدەکەن.
کۆمپانیاکە دەشڵێت " لە ئێستادا.. لە بواری جێبەجێکردندا، کاری خێرا بۆ دروستکردنی یەکتربڕ، پرد، ئەندەرباس، تۆڕی کارەبا، بڕین و پڕکردنەوەو دروستکردنی قاڵبی ئامادەکراوی (گێردەر)ی سەرجەم پردەکانی ناو پڕۆژەکە دەکرێت؛کە قۆناغێکی پێشکەوتووی جێبەجێکردنی کارکردنی شەقامی ئۆتۆبانی بابانە."
کارکردن لە شەقامی ١٠٠ مەتریی سلێمانی قۆناغی بەرچاوی بڕیوە و پێشتریش سەرۆکی شارەوانی سلێمانی رایگەیاند، کارکردن لە پرۆژەی شەقامی سەد مەتری بەردەوام دەبێت و ھەموو ھەوڵێک دەدەن بۆ خەرجکردنی شایستەیی دارایی کۆمپانیای جێبەجێکار.
"د. شێرکۆ جەودەت" سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتوو لە پەرلەمانی کوردستان بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، ئەو یاسای ھەڵبژاردنەی ئێستا ھەیە کۆن بووە و لەگەڵ ئێستای ھەرێمی کوردستان یەک ناگرێتەوە، بۆیە پێویستە یاسای ھەڵبژاردن ھەموار بکرێتەوە.
چونکە تا ئێستا ھەڵبژاردن لە ھەرێم بە یەک بازنەیی کراوە، ئەوەش وایکردووە کە حزبێک لە سنور و ناوچەیەکدا زۆرینە بێت بەو زۆرینەیەی بتوانێت کۆنتڕۆڵی ھەرێمی کوردستان و پەرلەمان بکات، ئەوەش کاریگەری خراپی دروست کردووە.
ئاماژەی بەوەشکرد: لە ئێستادا زۆرێک لە پارتەسیاسییەکان جگە لە پارتی و پێکھاتەکان، ئامادەن بۆ ئەوەی گۆرانکاری لە یاسایی ھەڵبژاردنەکان بکرێت و ببێتە فرە بازنەیی، ھیواشی خواست پارتیش بسازێت. سەرۆکی فراکسیۆنی یەکگرتوو راشیگەیاند، ئەگەر پارتی لە دەنگدەری خۆی دڵنیایە، پێویست ناکات لە سیستەمی فرە بازنەیی بترسێت.
ئەو پەرلەمانتارەی یەکێتی دەشڵێت، "تاکرەویی بڕیاردانی حیزبیی، بۆتە مایەی کێشەو نەھامەتی و مالوێرانی بۆ گەلەکەمان و گەرانەوەمان چەند ھەنگاوێک بۆ دواوە.
لوقمان وەردی دەڵێت پارتی بانگەشە بۆ بڕیاری تاکڕەوی دەکات لە پرسی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەڵام ئەوان ڕێگە بەوە نادەن.
جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی دەشڵێت، " ڕێگە نادەین پارتی وەک لایەنێکی سیاسی بەتەنھاو بەپێی ویست و بەرژەوەندییە حیزبییەکانی خۆی بریاری لێبدات و ھەڵبژاردن بۆ مەرامی حیزبیی بەکاربھێنێ، بەڵکو دەبێت بریاری بەکۆمەڵ و بەشەراکەتی سەرجەم ھێزەسیاسیەکان بدرێت."
لوقمان وەردی داواش دەکات پەلە بکرێت لە ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن بۆ فرە بازنەیی و پاکردنەوەی تۆماری دەنگدەران و پاراستنی مافی نوێنەرایەتیی ڕاستەقینە.
(موسەننا ئەمین) ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران مافی ھەیە لە ھەر لیژنەیەکدا بیەوێت بەشداری بکات، لە خولەکانی رابردوشدا میکانیزمی بەشداریکردن لە لیژنەکان بەشێوەیەک بوو کە داوا لە فراکسیۆنەکان دەکرا ناوی ئەندامەکانیان بنێرن بۆ لیژنە ھەمیشەییەکان و دواتر لە نێوان کورد و سوننە و شیعە بەشێوەیەکی یەکسان دابەش دەکرا.
وتیشی، ئێستا تەنھا ئەو فراکسیۆنانەی بەشداری دانیشتنەکانیان کردوە ناویان لە لیژنە ھەمیشەییەکانیاندا ھەیە، ئەو نەریتەش جۆرێکە لە سزادان و قۆڵبادان، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانیش مافی نییە ئەو کارە بکات.
جەختیشیکردەوە، بەپێی پەیڕەوی ناوخۆش لیژنەکان بەو شێوەیەی ئێستا دەنگیان لەسەر نادرێت، بەڵکو ھەموو پەرلەمانتاران دەبێت بخرێنە لیژنەکان.
ئەمڕۆ ٤ی نیسان رۆژی جیھانی "ھۆشیارکردنەوە لە مین و پشتگیریکردنی کاروباری مین"ە و لەم یادەدا دەزگای گشتی کاروباری مین رایگەیاند، لە ئاکامی ئەو شەڕ و ناکۆکییانەی کە لە ھەرێمی کوردستان روویان داوە لە ئێستادا رووبەری ٢٥٥ کیلۆمەتری چوارگۆشە لە خاکی ھەرێمی کوردستان ماوە پاک بکرێتەوە لە مین، ئەوەش پێویستی بە کۆمەکییەکی دارایی زۆر ھەیە کە لە ئێستادا بە تەنھا بە حکومەتی ھەرێم دابین ناکرێت.
راشیگەیاند، تا ئێستا زیاتر لە ١٣ ھەزار و ٥٠٠ ھاووڵاتی لە ھەرێمی کوردستان بوونەتە قوربانی مین. دەزگای مین داوا لە ھاووڵاتیان دەکات بە ھیچ شێوەیەک و بۆ ھیچ مەبەستێک نزیکی مین و تەقەمەنی و ناوچە مەترسیدارەکان نەکەون و ھەوڵی دەستکاریکردنیان نەدەن.
بە پێی ئامارێکی رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ، لە ساڵی ٢٠٢١دا ١٢ کەس بەھۆی تەقینەوەی مین لە سنورەکانی نێوان ھەرێم و خۆرھەڵاتی کوردستان گیانیان لەدەستداوە و ٣٨ کەسی تریش بریندار و کەمئەندام بوون، بە پێی ئامارەکە بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٠، ژمارەی قوربانیانی مین لە خۆرھەڵاتی کوردستان ٣٢٪ بەرزبووەتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، زۆربەی حاڵەتەکان لە سنورەکانی پارێزگای ئیلام بووە کە چوار کوژراو و ١٥ بریندار بووە.