کوردستان
بەڵام دوای ساڵێک و شەش مانگـ لە بەندکردنیان، ئەمڕۆ لە دانیشتنێکی تایبەتدا دادگای تێھەڵچوونەوەی ناوچەی دھۆک بڕیاریدا بە ئازادکردنی ھەردوو چالاکوانەکە.
پارێزەرانی کەیسی دەستگیرکراوانی بادینان ئەمڕۆ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند، بڕیاری ئازادکردنی ئەو دوو چالاکوانە دوای ئەوە دێت تۆڕی پارێزەران بڕیاری دادگایان بۆ کەمکردنەوەی سزای ئەو چالاکوانانە تەمیزکردەوە.
بەھۆی تەمیزکردنەوەی سزای چالاکوانەکان، ماوەی بەندکردنەکەیان بۆ دوو ساڵ کەمکرایەوە و ئەمڕۆ دوای ساڵێک و شەش مانگـ ھەردووکیان ئازاد کران.
ھێزە ئەمنییەکانی بادینان بۆ کپکردنی دەنگی ئازاد و ناڕەزایی ھاوڵاتیان سیاسەتی ترساندن و تۆقاندنیان گرتۆتەبەر و دەیان رۆژنامەنوس و مامۆستا و چالاکوانی مەدەنی لە سنورەکە لەسەر ئازادی رادەربڕین و داواکردنی مافی ھاووڵاتیان لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە دەستگیرکراون.
رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و چالاکونان ھێزە ئەمنییەکانی بادینان تۆمەتبار دەکەن بە ھەڵبەستنی تۆمەت بۆ سزا دراوەکان و دەڵێن دوای تێپەڕبوونی چەندین مانگ ھێشتا زۆربەیان دادگایی نەکراون و دۆسییەکانیان یەکلانەکراوەتەوە.
ئەو سەرچاوەیە وتیشی گومانیان وایە باری دەروونی تۆمەتبارەکە تەواو نیە و لە بارەی ناسنامەی ژنەکەش دەڵێت ژنەکە کوردە و ناوی "دایک حوسێنە."
مەکتەبی ڕاگەیاندنی بزوتنەوەی ئیسلامی کوردستان ڕایگەیاند، دەزگا ئەمنییەکانی پارتی ڕێگرییان لە وتەبێژی ڕەسمی بزووتنەوەی ئیسلامی کردووە لە شوێنی داستانی کۆڕێ لێدوان بدات و باس لە چۆنیەتی داستانەکە بکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە بزووتنەوەی ئیسلامی لە ١١-٤-١٩٩١ بەشداری کارایی ھەبوو لە شەڕی کۆڕێ بەرامبەر ڕژێمی بەعس و دوو شەھیدیشی لەو داستانەدا ھەبوو بە ناوەکانی "مەلا عومەر مستەفا" فەرماندەی سەربازیی بزووتنەوەی ئیسلامی و "عوسمان خۆشناو" پێشمەرگەی بزووتنەوەی ئیسلامی.
دەقی ڕاگەیەندراوەکەی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان:
کەسو کاری قوربانیانی ئەنفال
کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان
ئیمڕۆ کە یادی سی و چوار ساڵەی ترسناکترین تاوانی سەدەی بیست تاوانی ئەنفال دەکەینەوە ، وێرای دانەواندنی سەری رێز بۆ رۆحی پاکی گشت ئەو مرۆڤانەی کە بەدڕندانەترین شێوە لەگۆڕە بە کۆمەڵەکاندا گولەباران کران، یان لەبرس و تینوێتیدا لەسەحرا وزیندانەکاندا ژیانیان لێسەندرایەوە.
لەم یادەدا وەبیر ھەموو لایەکی دەھێنینەوە، بەھۆی زۆر و زەوەندیی ئەو زیانەگیانی وماڵی ومەعنەوییانەی کەبەخەڵک وناوچەکانی کوردستان کەوت لەو تاوانەدا، سەرەڕای ھەوڵەکانی سۆراغ و گەڕان بە دوای بێسەروشوێنکراوان و دۆزینەوەی گۆڕە بە کۆمەڵەکان و ئاشکراکردنی ناسنامەی شەھیدەکان و ھێنانەوەی روفاتەکانیان بۆ کوردستان ، بەڵام ھێشتا لە ناساندنی تاوانی ئەنفال وەک جینۆسایدکردنی گەلی کورد لە ئاستی جیھانیدا و قەرەبوکردنەوەی زیاتری ئەوانەی لەو تاوانەدا رزگاریان بوە و ھەروەھا کەس وکاری قوریانیەکان و ئاوەدانکردنەوەی ئەو گوند وناوچانەی بەھۆی پەلامارەکانی ئەنفالەوە زۆرترین زیانیان بەرکەوتوە نەگەیشتۆتە ئاستی رازی بونی ھەموو لایەکمان .
بۆیە لێرەدا جارێکی تر دوپاتیدەکینەوە کە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ھەمیشە لەو ھەوڵانەی بەردەوامە کەلەسەرەوە ئاماژەمانپێدا و ھەروەھا بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی تاوانێکی وەھا بەرامبەر گەلەکەمان ، لە نێوەندە سیاسی و دبلۆماسیەکاندا گشت توانایەکی خستۆتەگەڕ بۆ زامنی زیاتری پارێزگاریکردن لەو مافە دەستوریانەمان کە جێبەجێکراون وکارو ھەوڵی بەردەوام بۆ ئەوانەشی بەدی نەھاتون ، ئەمانەش پێویستیان بە گفتوگۆ و زمانی دیالۆگی بەردەوامە نەک مزایەدەی بێ ھودە کە ببنە ھۆی ھەڵچون و دروست بونی تەنگژەی وەھا کە ئاقارەکەی بەرەو کێشە و ڕودانەوەی کارەساتێکی تر بڕوات و بارگرانی زیاتر لەسەر شانی گەلەکەمان دروست بکات .
ھەر لەم یادە خەمناک و کارەساتبارەدا بەڵێن دووپاتدەکەینەوە ھەموو ھەوڵەکانمان بۆساڕێژکردنی یەکجارەکی برینەکانی ئەنفال و لێکەوتەکانێتی .
مەکتەبی سیاسی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان
بەشیر سەعید لەبارەی ناسنامەی شۆفێرەکە وتی ناوی "میدیا عەبدول رەحیم"ە و کارمەندی تەندروستی کۆیەیە.
ھابیل ئەحمەد بەڕێوەبەری مۆنیومێنتی ئەنفال لە چەمچەماڵ ڕایگەیاند، چالاکییەکە بریتییە لە ھەڵکردنی ٣٤ مەشخەڵ وەک ھێمایەک بۆ بیرەوەری ٣٤ ساڵەی کارەساتەکە.
وتیشی، چالاکییەکە لەلایەن مۆنیومێنتی ئەنفال لە چەمچەماڵ بە ھاوکاری سەنتەری گەنجانی ناحیەی شۆڕش ڕێکخراوە.
پێشتریش ئەدیب لەتیف بەڕێوەبەری گشتی کاروباری شەھیدان و ئەنفالکراوان لە سلێمانی بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئامادەکاری تەواویان کردووە بۆ بەڕێوەچوونی ڕێوڕەسمی ٣٤ ساڵەی ئەنفال.
ڕۆژی ١٤/٤، ٣٤ ساڵ بەسەر تاوانی ئەنفال دژ بە گەلی کورد تێدەپەڕێت، کە بە کوشتنی ١٨٢ ھەزار کورد و ھەروەھا وێران کردنی چوار ھەزار و ٣٠٠ گوندی کۆتای ھات.
ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێم ڕایگەیاند، جەخت دەکەنەوە لە ماف و دەسەڵاتە دەستورییەکانی ھەرێمی کوردستان و داکۆکی لێکردنیان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا.
لە ڕاگەیەندراوێکدا ئەنجومەنی وەزیران دەڵێت "حکومەتی ھەرێم بەردەوام دەبێت لە گفتوگۆ و دانوستان لە گەڵ حکومەتی فیدراڵ بە ئاراستەی گەیشتن بە ڕێککەوتن لە سەر دۆسیەی نەوت و گاز کە بەرژەوەندی گشتی ھەمووان لەخۆ بگرێت."
ئەنجومەنی وەزیران داواش دەکات بۆ چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوت و گاز یاسای نەوت و غازی فیدڕاڵی دەربچوێندرێت و دەڵێت پابەندە بە گرێبەستەکانی لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییەکان تا ئەو کاتەی دەگەن بە ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ.
ھەر لە کۆبوونەوەیدا، ئەنجومەنی وەزیران بڕیاریدا بە پەسەندکردنی "پەیڕەوی ناوی بازرگانی و تۆمارنامەی بازرگانی لە ھەرێمی کوردستان" و دەڵێت ئامان لێی "ڕێکخستنەوەی ڕێکارەکانی بەدەستھێنانی ناوی بازرگانی و تۆمارکردنی لە تۆمارنامەی بازرگانی و دەستنیشانکردنی لایەنی پەیوەندیدار کە وەزارەتی بازرگانی وپیشەسازی حکومەتی ھەرێمە."
لە کۆبوونەوەکەدا کە ئەمڕۆ چوارشەمە ١٣ی نیسانی ٢٠٢٢ لە ھەولێر بەڕێوەچوو، باس لە دۆخی سیاسی عێراق و ھەرێمی کوردستان کرا و ھەردوولا بۆچوونی خۆیان سەبارەت بە پرۆسەی سیاسی عێراق و ھەوڵەکانی پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق خستەڕوو.
جێگری سەرۆک وەزیران جەختی کردەوە کە پێویستە لایەنە عێراقییەکان لە پرۆسەی پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراقدا پاراستنی سەقامگیری عێراقیان لەبەرچاوبێت و ھیواشی خواست ھەرچی زووە لێکتێگەیشتنی پێویست لەنێوان لایەنە براوەکانی ھەڵبژاردندا دروست ببێت بۆ پێکھێنانی حکومەتێکی کارا کە بتوانێت لە ئاستی چاوەڕوانی و خواستی ھەموو پێکھاتەکاندابێت.
(حسێن حەمە ساڵح) نوێنەری دەزگای لوتکە لە یونان بە کوردسات نیوزی ڕایگەیاند، دوای تێپەڕبوونی نزیکەی چوار مانگ بەسەر ڕووداوی ژێر ئاوکەوتنی بەلەمێکی کۆچبەران لە نزیک دورگەی (سانتۆرین) لە یۆنان کە ژمارەیەک کۆچبەری کورد خنکان، ئەمڕۆ تەرمی پێنج کۆچبەری کورد دەھێنرێنەوە بۆ ھەرێم.
ڕاشیگەیاند، تەرمەکان قوربانی ڕووداوەکەی ٢١-١٢-٢٠٢١ن و بە چەند قۆناغێکی جیاجیا لەلایەن پۆلیسی کەناراوەکانی یۆنانەوە دۆزرانەوە.
نوێنەری دەزگای لوتکە ڕاشیگەیاند، تا ئێستا بەڵگەنامەی سەرجەم بێسەروشوێنبووانی ئەو ڕووداوە و سەرجەم ڕووداوەکانی ساڵانی ڕابردوو بە کراوەیی ماوەتەوە و دەزگای لوتکە بە مەبەستی ھاوکاری و کارئاسانی بۆ کەسوکاریان بەردەوامە لە بەدواداچوون.
ئەمڕۆ ئەرشەک مانوکیان کونسوڵی گشتیی ئەرمینیا لە ھەولێر، سەردانی سلێمانی کرد و لەگەڵ مستەفا عەبدولڕەحمان سەرۆکی یەکێتیی ھاوردە و ناردنکارانی کوردستان کۆبووەوە، دوای کۆبوونەکە، مستەفا عەبدولڕەحمان ڕایگەیاند، مانگی داھاتوو وەفدێکی یەکێتیی ھاوردە و ناردنکارانی کوردستان، سەردانی ئەرمینیا دەکات، بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بکرێت بە جێگرەوەی ئۆکراین، بۆ ھاوردەکردنی کاڵا و خواردەمەنی بۆ ھەرێمی کوردستان.
لای خۆشیەوە کونسوڵی گشتیی ئەرمینیا ڕایگەیاند، دەیانەوێت پەیوەندییە بازرگانییەکانیان لەگەڵ ھەرێمی کوردستان پەرەپێبدەن، ساڵی ڕابردووش بە بەھای ١٩٠ ملیۆن دۆلار، ئاڵوگۆڕی بازرگانییان ھەبووە.
ئەمڕۆ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی ھەرێم بە یاوەری ھیوا ئەحمەد بەرپرسی ئاسایشی سلێمانی سەردانی خانەوادەی شەھید محەمەد لەتیفیان کرد و ھەواڵی دەستگیرکردنی ھەر سێ تاوانبارەکەی پێ ڕاگەیاندن.
جێگری سەرۆکی حکومەت لە سەردانەکەیدا بۆ ماڵی خانەوادەی شەھید مەحەمەد لەتیف ڕایگەیاند: وەک چۆن بەڵێنەکەیان بردە سەر لە دەستگیرکردنی تاوانباران، بە دڵنیاییشەوە تا کۆتایی چاودێری دۆسیەکە دەکات و تاوانباران بە سزای یاسایی خۆیان دەگەن.
قوباد تاڵەبانی دەستخۆشی لە ئاسایش و ھێزە ئەمنییەکان کرد کە لە ماوەی ڕابردوودا بە ھەموو توانایانەوە کاریان کرد بۆ دەستگیرکردنی تاوانباران و ڕایگەیاند: ڕووداوی دەستگیرکردنی بکوژانی شەھید محەمەد ھەڵگری ئەو پەیامەیە کە ھێزە ئەمنییەکان وریا و چاوکراوەن و تاوانبار ناتوانن لە سزای یاسایی دەرباز بن.
جێگری سەرۆکی حکومەت باسی لەوەشکرد کە شەھید محەمەد شەھیدی ڕێگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانی و سەروەری یاسا بوو، ھەروەک چۆن ڕووداوی دڵتەزێنی شەھیدبوونەکەی ویژدانی ھەموو خەڵکی کوردستانی ھەژاند، دەبێت ئەم ڕووداوە ھەموو لایەکیان بەخۆدا بھێنێتەوە کە تەنھا سزادانی تاوانباران بەس نییە، بەڵکو پێویستە توندوتیژی خێزانیش بە پلان بنبڕ بکرێت.
شەوی ٤ی ١٢ی ٢٠٢١ لە مەفرەزەیەکی بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان لە سلێمانی، چوون بۆ دەستگیرکردنی داواکراوێک، سەرەنجام لەلایەن کەسێکی نزیکی داواکراوەکەوە دەستڕێژی گولـلە لەو مەفرەزەیە کراوە و بەھۆیەوە نەقیب محەمەد لەتیف، گیانی لە دەستدا و چوار پۆلیسی دیکەش برینداربوون.
یامور گیان… کە لەدایکبوویت، بەڵێنم پێدای ئەو کاتە سەردانت بکەم کە ھەواڵی دەستگیرکردنی بکوژەکانی باوکت بە خۆت و یارانی خوشکت بگەیەنم، وا دەستگیرکران.
ئێوە دوو کیژۆڵەکەی شەھید نەقیب محەممەدن، سەربەرزن کە پیاوێکی مەردی وەھا باوکی ئێوە بوو.
قوباد تاڵەبانی
شاناز ئیبراھیم ئەحمەد، لە وتەیەکیدا دەستخۆشی لە گەنجانی تیمەکە کرد کە خۆبەخشانە خزمەتی ھاوڵاتیان دەکەن و پێی وتن: شانازیان پێوەدەکات کە لە پێناو ڕزگارکردنی ژیانی کەسێک یان دۆزینەوەی کەسێک لەناو ئاودا لە کاتی ڕووداوی خنکاندن ژیانی خۆیان دەخەنە مەترسییەوە، ھەروەھا دەستخۆشی لێکردن کە توانیان تەرمی ئەو سێ گەنجەی چەمی خەمەلوکەی شارباژێر بدۆزنەوە.
لای خۆیەوە، زانا ئەبوبەکر سەرۆکی تیمی مەلەوانی خۆبەخشی تەقتەق سوپاسی شاناز ئیبراھیم ئەحمەدی کرد و ڕایگەیاند، دابینکردنی پێداویستییەکانیان کارئاسانی زۆریان بۆ دەکات لە کارەکەیاندا، بەھۆیەوە دەتوانین باشتر بە ھانای ئەو کەسانەوە بچین کە داوای ھاوکارییان لێدەکەن.
قایمقامیەتی قەزای چەمچەماڵ ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا ھاتووە خەونە گەورەکەی چەمچەماڵ بەدی ھات ئەویش پاش ئەوەی ڕەزامەندی وەرگرتووە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەی ئاوی گۆپتەپە – چەمچەماڵ.
قایمقامیەتی قەزای چەمچەماڵ دەشڵێت بڕیارەکە ئەمڕۆ دراوە و وەزارەتی دارایی و ئابووریش لە نوسراوێکدا کە واژوی ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی لەسەرە دەڵێت، بڕی ٧٠ ملیۆن و ٤٥ ھەزار دۆلار بەشێوەی نەختینە و قۆناغ پرۆژەکە بۆ جێبەجێکردنی پرۆژەکە خەرج دەکرێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووری ھەرێمی کوردستان دەڵێت پرۆژەکە "لەسەر بوودجەی وەبەرھێنانی وەزارەتی شارەوانی و گەشت و گوزار بەپێی باری دارایی حکومەت" جەێبەجێدەکرێت.
لە ڕاگەیەندراوەکەی قایمقامیەتی قەزای چەمچەماڵدا ھاتووە "ئەم بڕیارە دوای ھەوڵە بەردەوامەکانی قائیمقامیەتی قەزای چەمچەماڵە کە تا ئێستا ٧٧ نوسراو بۆ ئەو مەبەستە کراوە."