کوردستان
کاروان یاروەیس، ئەندامی لیژنەی گواستنەوەو پەیوەندییکردن لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، سەبارەت بە کێشەی فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی و بڕیارەکەی تورکیا بۆ قەدەغەکردنی گەشتەکان و داخستنی ئاسمانی وڵاتەکەی بەرووی سلێمانیدا، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ"رەزاق محێبس"وەزیری گواستنەوەی عێراق قسەی کردووە.
وتیشی، وەزیری گواستنەوەی عێراق لەھەوڵدایە کێشەکە چارەسەر بکات، بۆ ئەو مەبەستەش سەردانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی کردووە، بڕیارە لەگەڵ وەزیری گواستنەوەی تورکیاش بۆ ھەمان مەبەست گفتوگۆ بکات.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە ئەگەری نەکردنەوەی ئاسمانی تورکیا بە رووی گەشتەکانی سلێمانیدا، لە ھەوڵدان ئاسمانی ئێران یاخود سوریا وەک جێگرەوەی ئاسمانی تورکیا بەکار بھێنن، بەڵام ھێشتا ھەوڵەکان بۆ کردنەوەی ئاسمانی تورکیا بە رووی گەشتەکانی فڕۆکەخانەی سلێمانی بەردەوامە.
حەسەن عەکیلی، بەڕێوەبەری گشتی دەستەی گومرگی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، سەرەڕای بەردەوامی ھەوڵەکانی ھەردوو حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان بە مەبەستی یەکخستن و بەستنەوەی دەروازە سنورییەکان و خاڵە گومرگییەکانی عێراق و ھەرێم بە یەکترەوە، بەڵام تائێستا رێککەوتنی کۆتایی بۆ ئەو مەبەستە نەکراوە.
وتیشی، جگە لە گومرگ و خاڵە سنورییەکانی ھەرێمی کوردستان، داھاتی دەستەی گومرگی عێراق بۆ ساڵەکانی ٢٠١٩ و ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ زیاتر لە ١٤ ملیار دۆلار بووە کە گەڕێنراوەتەوە بۆ حکومەتی عێراق.
تانژو بیلگیچ وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا رایگەیاند: 'لە سێی نیسانەوە، ئاسمانیی وڵاتەکەی بە ڕووی ئەو فڕۆکانەدا داخراوە کە لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی دەنیشنەوە یاخود گەشت دەکەن.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا راشیگەیاند، چڕبوونەوەی چالاکییەکانی پەکەکە لە سنوری پارێزگای سلێمانی ھۆکاری راگرتنی گەشتەکان بووە.
وتیشی، لە قۆناغی یەکەمدا بڕیارەکە ھەتا سێی تەمموزی ٢٠٢٣ کاری پێدەکرێت، تا ئەو رێککەوتە لە نزیکەوە چاودێری پێشھاتەکان دەکەن و لەژێر رۆشنایی پێشھاتەکاندا چاو بە بڕیارەکەدا دەخشێننەوە.
راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە
بە کۆتاییھاتنی پشووەکانی نەورۆز و کردنەوەی دەرگای خوێندنگاکان، لە رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران دیاردەی ژەھراویبوونی خوێندکاران کە چەند مانگێکە لەو وڵاتە سەریھەڵداوە، دەستیپێکردەوە و لە دوو رۆژی رابردوودا ژمارەیەک خوێندکاری کچ لە شارەکانی ورمێ و نەغەدە و تەبریز و ئەسفەھان ژەھراویبوون و رەوانەی نەخۆشخانە کران.
میدیای ئێران بڵاویکردووەتەوە، ئەو خوێندکارانە تووشی حاڵەتی تەنگەنەفەسی و رشانەوە بوون و لەئێستاشدا باری تەندروستی زۆربەیان جێگیرە و رەوانەی ماڵەوە کراونەتەوە.
دیاردەی ژەھراویبوونی خوێندکارانی کچ لە ئێران نزیکەی چوار مانگ لەمەوبەر و لە کۆتایی پاییزی رابردوو لە شاری قومەوە سەریھەڵدا و دواتر زۆربەی شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێرانی گرتەوە، لێپرسراوانی ئەو وڵاتە دانیان بەوەداناوە کە رووداوەکان بە ئەنقەستەن و بەتۆمەتی ئەنجامدانیان چەند کەسێک دەستگیر کراون.
بەپێی راپۆرتێکی رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ، دادگای تایبەت بە مامۆستایانی ئایینی لە ھەمەدان، بەتۆمەتی بەلاڕێدابردنی رای گشتی، سزای دوو ساڵ زیندانیی بەسەر مامۆستا حسێن عەلیمورادی، بەڕێوەبەری خوێندنگای زانستی ئایینی ئیبراھیم خەلیلوڵای شاری سنەدا سەپاندووە.
لە شاری مھابادیش، دوو فەقێی خەڵکی رەبەت بە ناوەکانی فاروق ئەحمەدی و عەبدولقادر قادری لەلایەن ھێزەکانی ئیدارەی ئیتلاعاتەوە رفێندراون.
تائێستا ھیچ زانیارییەک لەسەر ئەو تۆمەتانەی خراونەتەپاڵ ئەو دوو کەسە لەبەردەستدا نییە و چارەنووس و شوێنی راگیرانیان نادیارە.
دوای سەرھەڵدانی خۆپیشاندانەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران دژی گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی و رەوشی وڵاتەکە، زیاتر لە ٢٠ مامۆستای ئایینی کورد دەستبەسەرکراون کە تائێستاش بەشێکیان ئازاد نەکراون.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، کاتژمێر ١١ی پێشنوەڕۆی ئەمڕۆ، دەزگای ھەڵبژاردنی یەکێتی و بەشی ھەڵبژاردنی پارتی لە ھەولێر کۆدەبنەوە و تاوتوێی ھەمواری یاسای ھەڵبژاردن و کاراکردنەوەی کۆمیسیۆن دەکەن.
پێشتریش زیاد جەبار، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی کوردستان بە کوردسات نیوزی راگەیاندبوو، ھێشتا خاڵی جیاواز ماوە و کۆبوونەوەکان بەردەوام دەبن بۆ گەیشتن بە رێککەوتن.
ئاماژەی بەوەشکرد، لەکۆبوونەوەکانی پێشوودا لێکتێگەیشتن ھەبووە لەسەر پرسەکانی چوار بازنەیی و پشتبەستن بە بایۆمەتری عێراق بەھەموو پێداویستییەکانییەوە، لەگەڵ ئاماری وەزارەتی پلاندانانی عێراق بۆ ھەڵبژاردنەکانی ھەرێمی کوردستان.
شنۆ شەھید ئەشقی ئەندامی لێژنەی دەسپاکی بڵاویکردەوە، لەکابینەی پێشووی حکومەتی ھەرێم بەردی بناغەی گەورەترین پڕۆژەی گەشتیاری بەناوی پڕۆژەی( پارکی ئاکرێ) لەشارۆچکەی ئاکرێ دانرا کە حەوت حەوت ملیار دیناری بۆ خەرج کرا، بەڵام دەرئەنجام باخچەیەکی بچووکی بە بەھای کەمتر لە دوو ملیار دروست کرا و پێنج ملیار دینار دیارنەما.
ئەماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە لێژنەی دەستپاکی بەدواداچوون دەکرێت بۆ ھۆکاری دیارنەمانی ئەو بڕە پارەیە و گۆڕینی گەورەترین پڕۆژەی گەشتیاری لەسەر ئاستی ھەرێم بۆ باخچەیەکی بچووک.
بەپێی راگەیەنراوێکی وەزارەتەکە، یەکەم و دووەم و سێیەمی زانکۆ حکومیەکانی ھەرێمی کوردستان کە دانەمەزراون، لە تەواوی کرێی خوێندنی ساڵانە بەڕێژەی (١٠٠٪) دەبەخشرێن ئەگەر ھاتوو لە خوێندنی ماستەر لە زانکۆ حکومییەکانی ھەرێمی کوردستان بۆ ساڵی خوێندنی (٢٠٢٣-٢٠٢٤) وەرگیران.
بەپێی بڕیارێکی دیکە، ھەروەھا کەسوکاری پلە یەکەمی شەھیدان و ئەنفالکراونی ھەرێمی کوردستان لە کاتی پێشکەشکردن بۆ خوێندنی باڵا/ ماستەر، دکتۆرا، دبلۆمی باڵا لە زانکۆ حکومیەکانی ھەرێمی کوردستان بۆ ساڵی خوێندنی (٢٠٢٣-٢٠٢٤)، کورسی خوێندنیان لە دەرەوەی پلان بۆ تەرخان بکرێت بە مەرجی دەرچوون لە تاقیکردنەوەی توانستی زانستی، ھەروەھا لەکاتی دەرچون و وەرگیرانیان لە خوێندن، مۆڵەتی خوێندنیان لە دەرەوەی پلانی پەسەندکراو پێ دەدرێت و ناچنە کێبڕکێی پلانی مۆڵەتی خوێندنەوە.
ئەمڕۆ سێشەممە، لە لەبارەگای مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لە شاری ھەولێر، لە دوو کۆبوونەوەی جیادا رزگار عەلی ئەندامی دەستەی کارگێری مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، سەعدی ئەحمەد پیرە ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بە ئامادەبوونی د. مەجید حەمەدەمین لێپرسراوی مەڵبەندی سێی ھەولێر و ژمارەیەک لە ئەندامانی سەرکردایەتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان، لەگەڵ ئۆرگان و ڕێکخراوەکانی سنوری مەڵبەندی سێی ھەولێر، دواتر لەگەڵ بریکاری وەزیر، بەڕێوەبەرە گشتییەکانی تیمی یەکێتی لە حکومەت و پەرلەمان کۆبوونەوە .
لە کۆبونەوەکەدا، جەخت کرایەوە لەسەر ھەنگاوەکانی پێداچونەوە و ڕێکخستنەوەی ئۆڕگانەکان و ناوەند و ڕێکخراوەکان بە مەبەستی تۆکمە کردنەوەی ڕێکخستنەکان و باشتر کردنی کاری حزبی و ڕێکخراوەیی و خزمەت کردن بە چین و توێژە جیاجیکان و کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بە گشتی.
دواتر لە کۆبوونەوی دووەم لەگەڵ تیمی یەکێتی لە حکومەت و پەرلەمان، جەختیان لە سیاسەتی یەکێتی کردەوە کەخزمەتکردنە بەکۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و دابینکردنی ژیانێکی شایسەو خۆشگوزەران بۆ ھاووڵاتیان .
ئەمڕۆ لە بەغداد رێککەوتنی ھەرێمی کوردستان و بەغداد لەسەر پرسی ھەناردەکردنی نەوت و دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە ئیمزا کرا.
دواتر محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەبارەی رێککەوتنەکەوە رایگەیاند، دەبوو ھەردوولا بگەن بە رێککەوتن و رێککەوتنەکەش لە بەرژەوەندی ھەرێم و بەغدادایە، وتیشی، ئەو رێککەوتنە گوزارشت لە خواستی ھەردوولا دەکات بۆ چارەسەرکردنی کێشە کەڵەکەبووەکان.
ھەروەھا سەرۆکی حکومەتی ھەرێم وتی، حکومەتی ھەرێم ھەر لەسەرەتاوە نیازی رێککەوتنی ھەبووە و ئەو رێککەوتنەشیان کردووە، بەبێ دەستبەرداربوون لە مافە دەستوورییەکانی ھەرێمی کوردستان و رێککەوتنەکە کاتییە و دەبێتە بنەما بۆ یاسای نەوت و غاز.
لە مەراسیمێکدا دەستبەکاربوونی ھەردوو فیرقەی یەک و دووی پیادەی پێشمەرگە راگەیاندرا، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستانیش لەبارەی پێکھێنانی ئەو دوو فیرقەیەوە رایگەیاند، ھەریەکە لەو دوو فیرقەیە لە چوار لیوا و ھەزار و ٢٠٠ پێشمەرگە پێکھاتوون.
وتیشی، دوو لیوای ھاوبەش لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و سوپای عێراق بۆ ناوچە جێناکۆکەکان پێکھێندراون، کە لە بودجەی عێراقدا پارەیان بۆ تەرخانکراوە و دوای پەسەندکردنی بودجە ئەوانیش دەستبەکار دەبن.
ھەروەھا لیوا بەختیار محەمەد ئەمینداری گشتیی وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند، ھەوڵ دەدەن بودجەیەکی سیادی بۆ وەزارەتی پێشمەرگە دابنێن و بەردەوامیش دەبن لە ھەماھەنگی لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکانی عێراق.
نێچیرڤان بارزانی لە میانەی دەستبەکاربوونی دوو فیرقەی پیادەی پێشمەرگە رایگەیاند، ئێستا گفتوگۆکانی نێوان ھەولێر و بەغداد لەسەر رێگەیەکی راستن و گەشبینە بە گەیشتن بە رێککەوتن، ئامادەییشی دەربڕی بۆ ھەموو لێکتێگەیشتنێک لەسەر بنەمای دەستوری عێراق.
ھاوکات سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، "ئێستا ئێمە بەشێکی سەرەکین لە عێراق و پاڵپشتی تەواوی سەرۆکوەزیرانی عێراق محەمەد شیاع سودانی دەکەین."
ھەرێمی کوردستان و بەغداد لەسەر پرسی نەوت و دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە گەیشتوون بە رێککەوتن و ئەمڕۆش رێککەوتنەکە لە بەغداد ئیمزا دەکرێت.
نزیکەی دوو ھەفتەیە ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیھانی تورکیاوە راگیراوە، ئەوەش دوای بڕیارێکی دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە بەرژەوەندیی حکومەتی عێراق، بەڵام بڕیاروایە دوای ئیمزاکردنی ئەو رێککەوتنەی ھەرێم و بەغداد، ھەناردەی نەوتی ھەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە دەستپێبکاتەوە.
پەیامی جێگری سەرۆک لە ساڵیادی جینۆسایدی کوردانی فەیلیدا…
لە (٤٣)ھەمین ساڵیادی جینۆسایدکردنی کوردانی فەیلیدا بە شکۆوە یادی قوربانییانی ئەم تاوانە دژ بە مرۆڤایەتییە دەکەینەوە، کە لەسەدەی بیستەمدا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەوکاتی عێراقەوە دووچاری کۆمەڵکوژی و ڕاگواستن و پاکتاوی ڕەگەزی ھاتن.
کوردانی فەیلی مێژوویەکی دێرینیان ھەیە و پێکھاتەیەکی گرنگی عێراق و کوردستانن، ھەر لەسەرەتای دروستبوونی دەوڵەتی عێراقەوە ستەمی زۆریان بەرامبەر کراوە، بە چەندین قۆناغی جیاواز دووچاری (دەربەدەری و ڕاگواستن و بێسەروشوێنکردن) بوونەتەوە و بێبەشکراون لە ھەبوونی ناسنامە و مافە سەرەتاییەکانی ژیان.
ئەرک و بەرپرسیاریەتییە لەسەر حکوومەتی عێراق، کە قەرەبووی ماددی و مەعنەوی کەسوکاری قوربانییانی ئەم تاوانە بکاتەوە، ھەروەھا گرنگە بەدواداچوونێکی زانستی و ئەکادیمیانە لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەوە بکرێت بۆ بە دۆکیۆمێنتکردن و نووسینەوەی مێژووی کوردانی فەیلی و ئەو قوربانییانەی کە لەپێناو بوونیان بەخشیوویانە.
سڵاو لە گیانی پاکی شەھیدانی کوردانی فەیلی و سەربەرزی بۆ کەسوکارەکانیان.
شێخ جەعفەر شێخ مستەفا
جێگری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان
٢٠٢٣/٤/٤
بە پێی پڕۆژەیاسای بودجە کە ئێستا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە و بڕیارە سبەینێ خوێندنەوەی یەکەمی بۆ بکرێت، پشکی ھەرێمی کوردستان بە ١٢.٦٧% جێگیرکراوە، کە بۆ ساڵێک دەکاتە ١٦ ترلیۆن و ٦٠٩ ملیار و ٦٣٩ ملیۆن دینار، مانگانەش دەکاتە ترلیۆنێک و ٣٨٤ ملیار دینار.
بە پێی داتا رەسمییەکان حکومەتی ھەرێم بۆ دابەشکردنی موچەی مانگانەی فەرمانبەران پێویستی بە ٩١٠ ملیار دینار ھەیە، لەکاتێکدا حکومەتی عێراق پشکی ھەرێم رەوانە بکات، سەرەڕای دابینکردنی موچە، ٤٧٤ ملیار دیناریش بۆ وەبەرھێنان و پڕۆژە خزمەتگوزارییەکانی دیکە تەرخاندەکرێت.
ھاوکات بەپێی رێککەوتنی نێوان ھەولێر و بەغدا، حکومەتی ھەرێم نیوەی داھاتە فیدڕاڵییەکان و کۆی داھاتە نا فیدڕاڵیەکانیشی بۆ دەمێنێتەوە کە ساڵانە زیاترە لە (یەک ترلیۆن) دینارە، ھەروەھا بەغدا کۆی خەرجی دەرھێنانی نەوتی ھەرێم لەئەستۆدەگرێت و چاودێری فرۆشتنی نەوتەکەش دەکات لەرێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە.
ئەو پارەیەی بۆ ھەرێمی کوردستان تەرخانکراوە نزیکەی دوو ھێندەو نیوی ئەو پارەیەیە کە حکومەتی ھەرێم لە داھاتی نەوت دەستی دەکەوێت، لەلایەکی دیکەشەوە ھەرێم پشکی لە خەرجیی حاکیمەدا دەبێت و بەپێی پرۆژە یاسەکە، بڕەکەی بریتییە لە ترلیۆنێک و ٢٥٦ ملیار و ٦١١ ملیۆن دینار.
ئاوات جەناب نوری وەزیری دارایی ھەرێم، لە میانەی کۆبوونەوەی لەگەڵ ئەنجومەنی سندوقی کۆمەک بۆ تووشبووانی شێرپەنجە ئاماژەی بۆ ئەو بڕیارانە کردووە کە لە وەزارەتی دارایی جێبەجێکراون و بەپێی یاسا رەسمی گومرگی لەو کاڵا زیان بەخشانە وەرگیراوە کە داخڵی ھەرێمی کوردستان دەکرێن بۆ پاڵپشتی سندوقەکەش تەرخانکراوە.
ھاوکات بڕیاردرا، لیستی ئەو کارگە و شوێن و پاڵاوگانەی کاریگەریان لە سەر پیسبوونی ژینگە و کەرتی تەندروستی ھەیە، لەلایەن وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی و دەستەی وەبەرھێنانەوە بدرێتە وەزارەتی تەندروستی و وەزارەتی دارایی، تا ڕێکاری پێویستیان بەرامبەر بگیرێتەبەر.
وەزیری دارایی جەختی لەوەشکردووەتەوە، ھەموو ڕێگایەکی یاسایی و گونجاو دەگرنەبەر بۆ زیادکردنی سەرچاوەی داھات بۆ سندوقەکە، لە داھاتووشدا کۆبوونەوە و ھەماھەنگی لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەکان و پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆکان دەکەن تا بتوانن زۆرترین سەرچاوەی داھات بۆ سندوقەکە دەستەبەر بکەن.
وەزراەتی پێشمەرگە رایگەیاند، ھەوڵەکان بۆ یەکخستنەوەی پێشمەرگە بەردەوامە، بەمەبەستی بە نیشتمانیکردنی پێشمەرگە، لیژنەیەک لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تاکەکان و خۆبەخشەکان لە وەزارەتی کاروباری پێشمەرگە پێکھاتووە.
راشیگەیاند، ھەریەک لە لیواکانی ١٧، ١٨،١٩، ٢١، ٢٢_ی یەکەکانی ٧٠ و ٨٠ رێکارە سەربازییەکانیان تەواوبووە و بۆ سەر میلاکی وەزارەت گواستراونەتەوە، ھەروەھا بۆ لیوای ٢٠یش، چاوەڕێی بودجە دەکرێت لەلایەن حکومەتی فیدراڵییەوە بۆ دەستبەکاربوون کە ئەو لیوایەش جیا بکرێتەوە وەکو لیوایەکی ھاوبەش.
ھاوکات ھەریەک لە لیواکانی (٢٣ و ٢٤ و ٢٦ و ٢٨)ی پیادەی ھێزی پێشمەرگە، رێکارە سەربازییەکانیان تەواوبووە بۆ گواستنەوەیان بۆ سەر میلاکی وەزارەت و بە بڕیارێکی تایبەت بەرزکراوەتەوە و لیوای ٢٧یش ٧٠٪_ی کارەکانی تەواو بووە.