کوردستان
وەزارەتی پەروەردە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر یاسای نوێیی پەروەردە و فێربوون لە ھەرێمی کوردستان، ژمارە ١٣ی ساڵی ٢٠٢٢ کە لە رۆژی ٢٧ی ٢ی ٢٠٢٣ لە وەقائعی کوردستان بڵاوکراوەتەوە و بڕیاریدا لەچەند مانگی داھاتوودا چەند ھەنگاوێک بنرێت وەک دانانی رەشنووسی پلانی ستراتیژی حەوت ساڵە و رەشنووسی پەیڕە و نوسینەوەی رێنمایی نوێ لە چەندین بواری گرنگی ناو یاساکە.
ھەروەھا وەزارەتی پەروەردە بڕیاریدا لەبەر رۆشنایی یاساکە بۆ ساڵی نوێی خوێندن پەیڕەوی پیادەکردنی مامۆستای پۆل لە بازنەی یەکەمی خوێندن لە جیاتی مامۆستای وانە بکات و رێنمایی فرۆشگەی ناوەندەکانی خوێندن دەربکات و خولی شیاندن بۆ بەڕێوەبەر و یاریدەدەری بەڕێوەبەر و دیداری گەشە ئەنجامبدات.
لە بارەگای مەکتەبی سیاسیی یەکێتیی نیشتیمانیی کورستان لە شاری ھەولێر، سەعدی ئەحمەد پیرە پێشوازی لە وەفدێکی یۆنامی کرد، لە کۆبوونەوەکەدا بارودۆخی سیاسی و دوایین گۆڕانکارییەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان و پەیوەندییەکانی نێوان ھەرێمی کوردستان و بەغداد و کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان ھەردوولا تاوتوێکران.
سەعدی ئەحمەد پیرە جەخیکردەوە، کە یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان، خوازیاری چارەسەرکردنی ھەموو کێشە و گرفتەکانە بە گفتوگۆ و لەیەکتر گەیشتن، کە دواجار بەسوود و بەرژەوەندی کۆمەنی خەڵکی کوردستان بکەوێتەوە.
وتیشی، یەکێتی ساڵانێکی زۆرە و پێش بڕیارەکەی دادگای پاریس ھەوڵی چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکان بە تایبەت دۆسیەی نەوتی لە نێوان ھەولێر و بەغداد دەدات.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ھەرێمی کوردستان دەبێت بە بەھای شەش ملیار دۆلار نەوت بدات بە چەند کۆمپانیایەک کە پێشتر پارەکەی وەرگرتووە.
رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەکەوە ئاشکرایکردووە، کۆمپانیای ڤیتۆل و پێتراکۆ دوو لەو کۆمپانیایانەن کە ھەریەکەیان ٧٥٠ بۆ ٨٠٠ ملیۆن دۆلاریان داوە بە ھەرێمی کوردستان لەبەرامبەر وەرگرتنی نەوتی خاودا، بەڵام ئێستا کە ھەناردەی نەوتی ھەرێم راگیراوە کێشە بۆ ئەو مامەڵەیەش دروستبووە.
راوێژکارێکی یاسایی لە وەزارەتی نەوتی عێراق بە رۆیتەرزی وتووە، حکومەتی عێراق ئامادە نیە بچێتە ژێر باری دانەوەی قەرزی حکومەتی ھەرێمی کوردستان کە بە چەندین ملیار دینار مەزەندە دەکرێت لەکاتێکدا بەغداد ئاگاداری نەبووە و بەشداری تێدا نەکردووە.
رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی دیکەی وەزارەتی نەوتەوە ئەوەشی خستووەتەڕوو کە تاوەکو ئێستا ھیچ بەرەوپێشچوونێک لەبارەی قەرزەکانی ھەرێمی کوردستان رووینەداوە.
رۆژی ٢٥/٣/٢٠٢٣ دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی کە بارەگاکەی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسایە بڕیارێکی لە بەرژەوەندی عێراق دەرکرد و بەگوێرەی بڕیارەکە تورکیا ناتوانێت بەبێ رەزامەندی بەغدا، نەوتی ھەرێمی کوردستان لە بەندەری جەیھانەوە بۆ بازارەکانی جیھان بگوازێتەوە، دوای دەرکردنی بڕیارەکە ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێم لە بەندەری جەیھانەوە راگیرا.
ھاوکات حکومەتی ھەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی عێراق لە گفتوگۆدایە بۆ دۆزینەوەی میکانیزمێک بۆ ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێم.
قازی محەمەد، سیاسەتمەدار و دادوەر و یەکێک لە کەسایەتییە بەناوبانگەکانی ناوچەی موکریان لە ٢٢ی کانونی دووەمی ١٩٤٦ بە ھاوکاری چەند کەسێکی دیکە کۆماری کوردستانیان لەشاری مھاباد دامەزراند، دوای رووخانی کۆمار لە ٣٠/٣/١٩٤٧ لەگەڵ سەدری قازی برای و محەمەد حسێن خان سەیف قازی ئامۆزای لەلایەن حکومەتی شای ئێران لە مەیدانی چوارچرای شاری مھاباد و لە ھەمان ئەو شوێنەی ئاڵای کۆماری کوردستان ھەڵکرا لە سێدارەدران.
قازی محەمەد لەکاتی لەسێدارەدرانی رێگەی نەدا چاوی ببەستن و رایگەیاند، حەز دەکات لە دوایین چرکەی ژیانی بەسەربەرزی و چاوی کراوەوە لە نیشتمانی خۆی بڕوانێت.
دوای لەسێدارەدانیان و ھەر لەو رۆژەدا تەرمی قازی محەمەد و ھاوڕێیانی لەلایەن خەڵکی شاری مھاباد لە گۆڕستانی مەلا جامی شارەکە بەخاکسپێردران.
قازی محەممەد، مرۆڤێکی خۆش بەیان و ھونەر دۆست، ئەھلی ڕاوێژ و لەھەمانکداتدا خەباتگێڕێکی نیشتمانپەروەر و گەل خۆشەویست بوو کە لەگەڵ ھەموو چین و توێژەکان ھەڵسوکەوتی دەکرد و لەکاتی پێویستدا کەڵکی لە بیرو بۆچوونەکانیان وەردەگرت.
ھەروەک لە وەسیەتنامەکەیدا ھاتووە، قازی محەمەد برایەتی و یەکگرتویی گەلی کوردی بە گەورەترین ھۆکاری سەرکەوتن زانیوە، بۆیە لە زۆربەی وتارەکانی کە لە ڕۆژنامەی کوردستانی ئەوکات چاپکراون لەسەر بابەتی یەکێتی و برایەتی دواوە و ھەر ئەوەشی بە مەرجی مانەوەی کۆماری کوردستان و زاڵبوون بەسەر دوژمنانی زانیوە.
پێش دامەزراندنی کۆماری کوردستان جاربەجار لە ڕۆژنامەی کوردستان بەناوی پێشەوا باسی لێوە دەکرا و دوای دامەزراندنی کۆمار بە شێوەی رەسمی نازناوی پێشەوای پێبەخشرا.
رۆژی لەسێدارەدانی قازی محەمەد و ھاوڕێیانی لە رۆژھەڵاتی کوردستان بە رۆژی شەھیدان ناسراوە و بەو بۆنەیەشەوە، سەرکردە و لایەنە سیاسییەکانی رۆژھەڵات چەند پەیامێکیان بڵاوکردەوە و مستەفا ھیجری بەرپرسی ناوەندی بەڕێوەبەری گشتی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێرانیش رایگەیاند، لەسێدارەدانی پێشەوا قازی محەممەد و ھاوڕێیانی، تێرۆر و شەھیدکردنی ڕێبەرانی کورد بە درێژایی خەباتەکەی، دەرخەری ئەو ڕاستییەیە کە قبوڵکردن و بەرەسمی ناسینی ناسنامەیەک بە ناوی کوردبوون روبەڕوی بەربەستێکی گەورەی پراکتیکی و فکری بە ناوی پاوانخوازی بووەتەوە.
د. سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی حکومەتی ھەرێم لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند، رێنماییەکانی تایبەت بە ھێنانی دەرمان رێنماییەکی گشتگیرە بە ئامانجی پاراستنی تەندروستی نەخۆش و بە ھاوکاری کۆگاکان و وەزارەتە پەیوەندیدارەکان کەوتوەتە بواری جێبەجێکردنەوە.
وتیشی، لەئێستادا زیاتر لە ١٤ ھەزار جۆری دەرمان ستیکەری بۆ کراوە و لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی کوالێتی کۆنترۆڵ مۆڵەتی وەرگرتووە، لەگەڵئەوەشدا تائێستا بە تەواوەتی ھێنانی دەرمان بەرێگەی نایاسایی کۆنتڕۆڵنەکراوە.
سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی ھەرێم بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ناوەڕاستی ھەفتەی داھاتوو خشتەی دابەشکردنی مووچەی مانگی سێی فەرمانبەران بڵاودەکرێتەوە و پارەی پێویست بۆ دابەشکردنی مووچەش لەبەردەستدایە.
ئەو سەرچاوەیە راشیگەیاند، لیستی مووچەی مانگی سێی لیوا ھاوبەشەکانی سەر بە وەزارەتی پێشمەرگە گەیشتووەتە بانکەکان و لە ناوەڕاستی ھەفتەی داھاتووەوە دەستپێبکات.
پێشتر وەزیری دارایی و ئابوری حکومەتی ھەرێم رایگەیاندبوو، ٤٠٠ ملیار دینارەکەی بەغداد تەنھا بۆ مووچەیە و بۆ ھیچ بابەتێکی دیکە خەرج ناکرێت.
لە دیداری نێوان ھەردوولادا بارودۆخی سیاسی و دواین پێشھات و گۆڕانکارییەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان و ناوچەکە بەگشتی تاوتوێکرا، بەتایبەتی پەیوەندی نێوان ھەرێمی کوردستان و بەغدا و ئەو کێشە ھەڵواسراوانەی نێوان ھەردوولا کە کاریگەری لەسەر رەوشی سیاسی و ئابوری و ئەمنی ھەیە .
سەعدی ئەحمەد پیرە تەئکیدی کردەوە، کە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان خوازیاری چارەسەری ھەموو کێشە و گرفتەکانە بە رێگەی گفتوگۆ و لەیەکتر گەیشتن کە دواجار بەسوود و بەرژەوەندی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بکەوێتەوە، وتیشی، یەکێتی ساڵانێکی زۆرە و زۆر دەمێک پێش بڕیارەکەی دادگای پاریس ھەوڵی چارەسەری کێشە ھەڵواسراوەکانی تایبەت بە دۆسیەی نەوتی لەنێوان ھەولێر و بەغدا دەدا، لەسەردەمی کابینەکەی حکومەتی مالیکی و کابینەکانی دوای ئەویش .
ھاوکات سوپاس و ستایشی رۆڵی نەتەوەیەکگرتووەکانی کرد بەتایبەتی ھەوڵەکانی خاتوو جنین پلاسخارت نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق ، کە ھەمیشە بە پەرۆشبووە بۆ چارەسەری ئاشتیانە و یاساییانەی کێشەکان .
دەقی پیرۆزباییەکە...
بەڕێزان سکرتێر و ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی و مەکتەبی سیاسی حزبی شیوعی کوردستان
بەبۆنەی یادی ٨٩ ساڵەی دامەزراندنی حزبی شیوعی کوردستانەوە، گەرمترین پیرۆزباییتان لێ دەکەم و ھیوای سەرکەوتنتان بۆ دەخوازم.
ھیوادارم بۆ قۆناغی ئایندەی خەباتی دیموکراسی و سیاسی باشتر ریزەکانتان یەکبخەنەوە و بەشداری کاراترتان ھەبێت لە پرۆسەی سیاسی و پێکەوە لەگەڵ ھێزە سیاسییەکانیتری کوردستان کار بکەین بۆ پاراستنی دەستکەوتەکانی گەلەکەمان تا ھەرێمەکەمان بگەڕێتەوە سەر راستەڕێگای ئاشتی و سەقامگیری سیاسی و ئابوری.
قوباد تاڵەبانی سەرپەرشتیاری مەکتەبی سکرتارییەتی سەرۆک مام جەلال
بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە یاوەری رەفعەت عەبدوڵا، بڕیاردەری دەستەی کارگێڕی و خالید شوانی، ئەندامی مەکتەبی سیاسی لە شاری بەغداد سەردانی عەمار حەکیم، سەرۆکی رەوتی حیکمەی کرد.
لە سەردانەکەدا سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی پرسە و ھاوخەمی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانی بۆ کۆچی دوایی سادق حەکیم، کوڕی محەمەد باقر حەکیم گەیاندە عەمار حەکیم و خانەوادەکەی و رایگەیاند، دۆستایەتی لەمێژینەی سەرۆک مام جەلال و خانەوادەی حەکیم بناغەیەکی قوڵ و لەمێژینەی ھەیە و ئەوانیش درێژەپێدەری دەبن، وتیشی، پشتیوانی و رۆڵی جوامێرانەی ئەو خانەوادەیە لە قۆناغە جیاوازەکانی خەباتی گەلی کورد لەیاد ناکەن و بە چاوی رێزەوە لێی دەڕوانن.
ھەر لە دیدارەکەدا، گفتوگۆی ھەمەلایەنە لەبارەی کێشەکانی ھەرێم و عیراق کرا و جەخت لە چارەسەرکردنیان و بەردەوامی دیالۆگ و لێکتێگەیشتن لەنێوان ھەردوولا کرایەوە، لەپێناو ھێنانەدی ئامانجە باڵاکان و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری زیاتر بە خەڵک و پشتگیریکردن لە بەرنامەی چاکسازی لە وڵاتدا.
ماوەیەکە کاسبکار و دوکاندارانی خان خورمای شاری کەرکوک بە ھۆی شوێنی کارەکەیانەوە، رووبەڕووی کێشە و گرفت بوونەتەوە، بۆیە دڵنیایان دەکەمەوە کە لایەنە پەیوەندیدارەکانم لەو کێشەیە ئاگادار کردووەتەوە تاوەکو بە زوویی چارەسەری بکەن، بە شێوەیەک کە کاسبکار و دوکاندارەکان پێی رازییبن، بە پێچەوانەوە گەر پێویستی کرد خۆم دەچمە خان خورما و لەگەڵ کاسبکار و دووکانداراندا خۆپیشاندان مەدەنی رادەگەیەنیین، تا ئەوکاتەی کێشەکەیان چارەسەر دەکرێت.
وتیشی، کۆبونەوەکە بۆ گفتوگۆکردنە لەسەر ھەمواری یاسای ھەڵبژاردن و کاراکردنەوەی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردن و تاوتوێکردنی ئەو ماددانەی بۆچونی جیاوازیان لەسەر ھەیە.
ئەم کۆبوونەوەیە لەکاتێکدایە کە پێشتر دەزگای ھەڵبژاردنی ھەردوولا دووجار کۆبوونەتەوە، لەسەر ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن و کاراکردنەوەی کۆمیسیۆن ھاوڕابوون، سەبارەت بە پێکھاتەکان یەکێتی سوورە لەسەر ئەوەی پێکھاتەکان خاوەنی ئیرادەی خۆیان بن لە ھەڵبژاردندا.
سەعید مونتەزێر مەھدی، وتەبێژی پاسەوانی سنوری ئێران رایگەیاند، وڵاتەکەی بەدرێژی زیاتر لە ھەشت ھەزار و ٧٧٥ کیلۆمەتر، سنوری ئاوی و وشکانی ھەیە، سەرجەم ئەو سنورانەش لەژێر چاودێری ھێزەکانیاندایە، وتیشی لە ٢١/٣/٢٠٢٢ تا ٢١/ ٣/ ٢٠٢٣ دەیان تۆن ماددەی ھۆشبەر لەسەر سنورەکان دەستی بەسەرداگیراوە و زیاتر لە ٦٣٠ قاچاخچی ماددەی ھۆشبەر و ٧٣ چەکدار و تێکدەریش دەستگیرکراون.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەر لە ماوەی ئەو ساڵەدا، ھێزەکانی پاسەوانی سنوری ئێران رێگەیان لە بردنەدەرەوەی زیاتر لە ٣٠ ملیۆن لیتر سوتەمەنی و ٥٠ کیلۆ زێڕ و نزیکەی ٥٠ ھەزار سەر ئاژەڵ گرتووە.
بەڵێن ئیسماعیل، ئەندامی لیژنەی پەرلەمانی کوردستان بۆ دیاریکردنی سیڤی کاندیدان بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئەمڕۆ لیژنەکەیان کۆبووەتەوە و بڕیاریداوە لە ٥ تاوەکو ١٥ی نیسان سیڤی ئەو کاندیدانە وەربگیرێت کە دەیانەوێت خۆیان بۆ ئەنجومەنی کۆمسیاران کاندید بکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەپێی رێککەوتنی نێوان لایەنە سیاسییەکان، حزبەکان سەرپشکن لە گۆڕینی نوێنەرەکانیان لە ئەنجومەنی کۆمسیارانی کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن و راپرسی ھەرێم یاخود متمانە پێدانەوەیان بۆ خولێکی دیکە.
ئەندامەکەی لیژنەی پەرلەمان بۆ دیاریکردنی سیڤی کاندیدان وتیشی، بەڵام دوو کورسی پارتی لە ئەنجومەنی کۆمسیاران چۆڵبوون و پەرلەمان دەنگ لەسەر دوو کەسی نوێ بۆ پڕکردنەوەی شوێنەکانیان دەدات.
وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی ھەرێمی کوردستان، لە نوسراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەپێی ڕێنمایی دارایی ژمارە (٢) کە لە ٢٠ ئازاری ٢٠٢٣ دەرچووە و لە ڕۆژنامەی وەقایعی کوردستان بڵاوکراوەتەوە، بڕیاردراوە بە بەدامەزراندنی سندوقێک بەناوی سندوقی ماددە ھۆشبەرەکان و کارتێکەرە عەقڵیەکان.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەو سندوقە پارەدار دەکرێت لەو سزاو پێبژاردنانەی کە لەیاساکەدا دەقی لەسەر نوسراوەو لەسەرجەم دام و دەزگاکانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان لەو سندوقە سپاردە دەکرێت.
بە پێی بڕگەیەکی ڕێنماییەکە پارەی ناو سندوقەکە تەنھا بۆ ئەو دامەزراوە تەندروستیانە خەرجدەکرێت کە لەمادەی ٣٨ یاساکەدا ھاتووە و بۆ ھیچ مەبەستێکی دیکە خەرجناکرێت، ھەروەھا ئەو بڕە پارانەی بەپێی یاسا وەردەگیرێت بۆ مەبەستی سندوق دەکرێتە داھاتی کۆتایی بۆ گەنجینەی حکومەتی ھەرێم و ڕاستەوخۆ دەکرێتە سەر ھەژماری سندوقەکە.
ھاوکات لیژنەی باڵا دەسەڵاتی خەرجکردنی بڕی تەنھا یەک ملیۆن دیناری ھەیە بۆ ئەو لایەنەی کە ماددە ھۆشبەرەکە دەستبەسەردادەگرێت.
ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی کارەبای حکومەتی ھەرێمی کوردستان بە فەرمانگەی میدیا و زانیاری ڕاگەیاندووە، بەرھەمھێنانی کارەبا لە ھەرێم جگە لە وێستگەکانی گاز و نەوتی ڕەش و گازوایل، پشت بە دوو وێستگەی گەورەی کارۆئاوی دەبەستێت، ئەوانیش وێستگەی دەربەندیخان و دوکانن.
روونیشیکردەوە، ئەو دوو وێستگەیە پشت بە ئاوی باراناو دەبەستن و خۆشبەختانە لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا بەنداوەکانی دەربەندیخان و دوکان ئاوێکی زۆریان گلداوەتەوە، بەوەش کارەبای زیاتر بەرھەمدەھێنن و تێکەڵ بە تۆڕی کارەبای نیشتمانی دەکرێت.
بەشی پێشبینییەکانی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی ھەرێم، لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، پێشبینیدەکرێت لە درەنگانی شەوی پێنجشەممەوە بارستە ھەوایەکی سارد ناوچەکە بگرێتەوە و رۆژی ھەینیش تەواوی ھەرێمی کوردستان دەگرێتەوە.
بە پێی پێشبینییەکەی وەزارەتی گواستنەوە، لەگەڵ گەیشتنی ئەو بارستە ھەوا ساردە، پلەکانی گەرما بەچەند پلەیەک نزمدەبنەوە، پێشبینیشدەکرێت کەمێک باران و بەفر لەسەر لووتکەی شاخە بەرزە سنوورییەکان ببارێت.
وەزارەتی گواستنەوە دەشڵێت، چڕترین ماوەی بەفربارین دەکەوێتە شەوی ھەینی و بەرەبەیانی رۆژی شەممە، ئاستی بەفری پێشبینیکراویش لەنێوان (٥-١٥)سانتیمەردا دەبێت، ھەروەھا رۆژی شەممە نزمترین پلەکانی گەرما لە قەزا و ناحیەکانی ناوچە شاخاوییەکان نزیکدەبێتەوە لە سفر پلەی سیلیزی و لە سەنتەری پارێزگاکانیش لە نێوان (٢-٤) پلەی سیلیزی دەبێت.