عیراق
سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایدەگەیەنێت، روداوەكانی سوریا سەرەتای پڕۆژەیەكی نوێی تیرۆریستین و پێویستە عیراق بپارێزن.
نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، فەلەستین بەدەست نادادپەروەرییەوە دەناڵێنێت و جیهانیش لە بەرانبەر تاوانەكانی ناتانیاهۆ بێدەنگە.
ئاماژەی بەوەشكرد، عیراق بە چەندین قەیراندا تێپەڕیووە، بەڵام توانیویانە بە سەركەوتووی خاكەكەیان بپارێزن، راشیگەیاند، روداوەكانی سوریا تەنیا سەرەتای پڕۆژەیەكی نوێی تیرۆرستانە و دەبێت عیراق بپارێزرێت لە ئەبو محەمەد جولانی و هەموو شانە نوستوەكانی داعش لە وڵاتەكەدا، مالكی جەختی لەوەشكردەوە، سوپای و گەلی عیراق ئامادەن بۆ هەموو باردۆخێكی لە ناكاو و توانای پارستنی خاكەكەیان هەیە.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رۆژی هەینی ٦-١٢-٢٠٢٤ لە کۆشکی سەلام لەبەغداد پێشوازی کرد لە بەسام سەباغ وەزیری دەرەوە و کۆچبەرانی سوریا و وەفدی یاوەری کەلەدیدارەکەدا فوئاد حسێن جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوە ئامادەبوو .
لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێی پێشهاتەکانی ئەم دواییەی سوریا و کاریگەرییەکانی لەسەرتاسەری ناوچەکە کرا و سەرۆک کۆمار پەرۆشی عیراقی بۆ بەدیهێنانی ئاسایش و سەقامگیری لە سوریا دووپاتکردەوە بەشێوەیەک کە یەکپارچەیی و سەلامەتی گەلەکەی بپارێزێت و هۆشداریشی دا لە ئاکامەکانی ئەم رووداوە ئەمنیانە کە پێویستی بە رێوشوێنی بەپەلە هەیە بۆ پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی.
سەرۆک کۆمار هەڵوێستی عیراقی بۆ پشتیوانی لە یەکڕیزی و سەروەری دەوڵەتی سوریا دووپاتکردەوە و پشتیوانی لە هەر دەستپێشخەرییەک کرد کە ببێتە هۆی گەیشتن بە چارەسەرێک کە ژینگەیەکی سەلامەت و سەقامگیر بۆ هەموو خەڵکی سوریا دەستەبەر بکات و ئاماژەی بەوەشکرد کە عێراق هەموو هەوڵەکانی خۆی تەرخان دەکات بۆ گەیشتن بە چارەسەرێک کە پشتگیری ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە بکات.
لای خۆیەوە وەزیری دەرەوەی سوریا جەختی لەوە کردەوە کە ڕووداوەکانی ئێستای سوریا هەڕەشەن بۆ سەر سەقامگیری و ئاشتی و سوپاسی هەڵوێستەکانی عێراقی کرد لە پشتیوانی سوریا .
وەزیری دەرەوەی سوریا باسی ئەو پەیوەندی و ڕاوێژانەی کرد کە لەسەر ئاستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی بەڕێوە دەچن بەمەبەستی دۆزینەوەی چارەسەر بۆ دۆخی سوریا و تەئکیدیشی لەسەر گرنگی هەماهەنگی و هاوکاری هاوبەش کردەوە بەشێوەیەک کە یارمەتیدەر بێت بۆ بەدیهێنانی ئاشتی و ئاسایش بۆ گەلانی ناوچەکە.
ئەمڕۆ هەینی نرخی نەوتی عیراق لە كۆتایی مامەڵەی هەفتانەی بازاڕی جیهانیدا دابەزینی بەخۆوە تۆماركرد و نرخی بەرمیلێك نەوتی بەسرە بە ٦٧ دۆلار و ٤٩ سەنت تۆماركراوە.
بە گوێرەی داتاكان نرخی نەوتی خاوی بەسرە بە ٦٧ دۆلار و ٤٩ سەنت بۆ هەر بەرمیلێك تۆماركراوە، لە كاتێكدا تێكڕای نرخی هەر بەرمیلێك بە ٧٠ دۆلار و ٦٤ سەنت تۆماركراوە تا مانگی شوباتی ٢٠٢٥.
هەروەها داتاكان ئاماژە بەوە دەکەن، نرخی نەوتی خاوی بەریتانی بە ٧٢ دۆلار تۆمار كراوە، لە كاتێكدا نەوتی خاوی تەكساس بە ٦٨ دۆلار و ٣١ سەنت بۆ هەر بەرمیلێك تۆمار كراوە.
عیراق وڵاتێكی هەناردەكاری نەوتە و لە مانگی سێی ئەمساڵدا زۆرترین بڕی نەوتی هەناردەكردووە، بە جۆرێك بڕی ١٠٦ ملیۆن بەرمیل نەوتی هەناردەی بازاڕەكانی جیهان كردووە، فرۆشتنی نەوتیش بە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی وڵاتەكە دادەنرێت.
لەسەر دەستپێشخەری عیراق، سبەینێ وەزیرانی دەرەوەی عیراق و سوریا و ئێران لە بەغداد كۆدەبنەوە و تاوتوێی دواین پێشهاتەكانی دۆخی سوریا دەكەن.
سەرچاوەیەكی حكومەتی عیراق بە ئاژانسی هەواڵی عیراقی راگەیاندووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق سبەینێ لەگەڵ عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران و بەسام سەباغ وەزیری دەرەوەی سوریا لە بەغداد كۆدەبێتەوە.
دەشڵێت، لە كۆبوونەوەكەدا باس لە دۆخی ناوچەكە و بەتایبەتی دواین پێشهاتەكانی دۆخی سوریا دەكرێت، بۆ بەشداریكردن لە كۆبوونەوە سێ قۆڵییەكەش، ئێوارەی ئەمڕۆ بەسام سەباغ وەزیری دەرەوەی سوریا گەیشتە بەغداد.
بڕیارە سبەینێش عەباس عێراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران بە ئامانجی گفتوگۆ لەسەر دۆخی سوریا بگاتە بەغداد.
ئەمریكا پەیامێك ئاڕاستەی ئێران دەكات و دەڵێت، نیگەرانن لەوەی كە لە سوریا بنكە سەربازیەكانی لەلایەن گروپەكانی نزیك لە تاران دەكرێنە ئامانج.
سەرچاوەیەك بە میدیا عیراقییەكانی وتووە، ئەمریكا لەڕێی عیراقەوە پەیامێكی ئاڕاستەی ئێران كردووە و نیگەرانە لەوەی لەلایەن گروپە چەكدارەكانی نزیك لە تارانەوە لە سوریا بنكە سەربازییەكانی دەكرێنە ئامانج.
دەشڵێت، لە پەیامەكەدا ئەمریكا داوای لە ئێران كردووە فشار بخاتەسەر گروپە چەكدارەكان بۆ ئەوەی بنكە سەربازیەكانی لە سوریا نەكرێنە ئامانج، چونكە واشنتۆن هیچ پەیوەندییەكی بە پێشهاتەكانی ئێستای سوریاوە نییە.
هەروەها، ئەمریكا لە پەیامەكەدا بەشێوەیەكی گشتی باسی سوریای كردووە و ئاماژەی بەوەشكردووە كە دەیەوێت لەگەڵ تاران لەسەر هێڵ بێت بە لەبەرچاوگرتنی چەند بابەتێكی هەڵپەسێردراو لەنێوانیاندا.
موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی نیشتمانی داوا لە حكومەت و گەلی عیراق و لایەنەكان دەكات دەست لە كاروباری سوریا وەرنەدەن.
موقتەدا سەدر رێبەڕی رەوتی نیشتمانی پەیامێكی بڵاوكردەوە و تیایدا هاتووە، چاودێری دۆخی سوریا دەكەن و دەستوەردان لە دۆخی ئەو وڵاتە ناكەن و دژی بڕیاری گەلی سوریا ناوەستنەوە و جگە لە نزا ناتوانن هیچیان بكەن.
داواشدەكات هەموو لایەك بە دوای پلانەكانی ئەمریكا و بەریتانیا و ئیسرائیل نەكەوێت، چونكە ئایین و یەكڕیزی ناهێڵن و جیاكاری دروستدەكەن.
سەدر جەخت لەوەشدەكاتەوە، حكومەت و گەل و لایەنەكان و گروپە چەكداری و هێزە ئەمنیەكانی عیراق دەستوەردان لە كاروباری سوریا نەكەن و حكومەت رێگری لەوانە بكات كە ئاسایش و ئارامی عیراق تێدەدەن.
ئەمرۆ كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بۆ خوێندنەوە و دەنگدان لەسەر چوار پرۆژە یاسا بەرێوەدەچێت .
بەپێی كارنامەی كۆبونەوەكە، ئەو پرۆژە یاسایانەی دەنگیان لەسەر دەدرێت، پرۆژە یاسای دەزگای هەواڵگری و یاسای پێشنیازكراوی هەمواركردنی یەكەم بۆ یاسای پاسپۆرت، هەروەها خوێندنەوەی دووەم بۆ ڕەشنووسی یاسای هەمواری یەكەمی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵ و خوێندنەوەی دووەمیش بۆ رەشنووسی یاسای هەمواری پێنجەمی یاسای فڕۆكەوانی مەدەنی دەكرێت.
رۆژی چوارشەممەش كۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق بەڕێوەچوو كە تایبەت بوو بە تاوتوێكردنی رەوشی ئەمنی عیراق و ئاڵۆزییەكانی سوریا و تاوتوێكردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم ، لە كۆبونەوەكەدا سودانی داوای لە ئەنجومەنی نوێنەران كرد هەمواری یاسای بودجە لەسەر تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم تێپەڕێنرێت.
بەشی راگەیاندن و پەیوەندیی حکومی پارێزگای کەرکوک رایدەگەیەنێت، لەسەر بڕیاری رێبوار تەها سبەینێ کرایە پشووی رەسمی لە پارێزگاکە، جگە لە چەند شوێنێک.
بەشی راگەیاندن و پەیوەندی حكومی پارێزگای کەرکوک لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، "سبەی پێنجشەممە، 5-12-2024 پشووی رەسمییە لە دیوانی پارێزگا و فەرمانگەكانی، جگە لە فەرمانگە خزمەتگوزارییەكان، سەرجەم خوێندنگە و زانكۆ حكومی و ئەهلییەكانیش جگە لە زانكۆی تەكنیكیی باكوور و کۆلێژەکانی پشووی رەسمییە".
ئاماژەی بەوەشکراوە، پشووکە زانكۆی تەكنیكی باكوور و كۆلێژەكانی ناگرێتەوە لەسەر داوای د. عەلیا عەتار سەرۆكی زانكۆی ناوبراو بەهۆی بوونی تاقیكردنەوەی خوێندكارەكانیان.
بەپێی راگەیەنراوەکە، "راگرتنی دەوامی سبەینێ هاوكاتە لەگەڵ یادی شەهیدبوونی (فاتیمەی زەهرا) سەلامی خوای لێبێت."
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق گەیشتە ئەنجومەنی نوێنەران و خوێندنەوە بۆ هەمواری یاسای بودجە دەکرێت.
ئەنجومەنی نوێنەران بە ئامادەبوونی سودانی كۆدەبێتەوە و خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری یاسای بودجە دەكات كە تایبەتە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان، هەروەها هەر یەك لە وەزیرانی پلاندانان و ناوخۆ و دەرەوە یاوەری سودانیان كردوە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران.
سەرۆك كۆماری عیراق لە بەغداد لەگەڵ میری ئێزدییەكان كۆبووەوە و داوای دەستەبەركردنی مافی ئێزدییەكان و گەڕانەوەی ئاوارەكان دەكات بۆ ناوچەكانی خۆیان.
د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە كۆشكی بەغداد، چاوی كەوت بە میر حازم تەحسین بەگ، میری ئێزدییەكان لە عیراق و جیهان.
لە دیداردەكەدا پێشهاتە سیاسی و ئەمنییەكان تاوتوێكران، جگە لە هەوڵەكان بۆ گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ ناوچەكانی خۆیان و دابینكردنی پێداویستییەكانیان.
هەر لە دیدارەكەدا باس لە پێشهاتەكانی دۆخی ئەمنیی ناوچەكە كراو سەرۆك كۆمار ئاماژەی بە پێویستی گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست بۆ روبەڕوبوونەوەی هەر هەڕەشەیەك بۆ سەر ئاسایش و سەلامەتی عیراق و هاووڵاتیانی كرد.
هەروەها جەختی لە گرنگی زیادكردنی هەوڵەكان بۆ زامنكردنی مافەكانی هەموو عیراقییەكان و ئێزیدییەكان بەتایبەتی كردەوە، بەو پێیەی ئەوان بەشێكی جەوهەری و دانەبڕاون لە گەلی عێراق.
لای خۆیەوە میر حازم تەحسین بەگ خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە پاڵپشتییەكانی سەرۆك كۆمار بۆ ئێزدییەكان.
ڕۆژی هەینی وەزیری دەرەوەی ئێران سەردانی بەغداد دەكات و دۆخی سوریا تەوەری سەرەكی گفتوگۆكانی دەبێت لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای عێراق.
ئاژانسی هەواڵی تەسنیمی ئێرانی بڵاویكردەوە، عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران پاش ئەوەی هەفتەی ڕابردوو گەشتێكی ناوچەیی ئەنجامدا كە سوریا و توركیای لەخۆگرتبوو بۆ ڕاوێژ و دانوستان لەسەر پێشهاتەكانی رەوشی سوریا، رۆژی هەینی سەردانی بەغداد دەكات و بۆ هەمان مەبەست لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق و وەزیری دەرەوە كۆدەبێتەوە.
پێشتر عراقچی ڕایگەیاندبوو، ئێران بیر لە ناردنی هێزی شەڕكەر بۆ سوریا دەكاتەوە لە ئەگەری ئەوەی ڕێككەوتنی ئەستانە نەتوانێت دۆخی ناوخۆی سوریا چارەسەربكات، وتیشی، ئەوەی ئێستا لەو وڵاتە روودەدات زۆر مەترسیدارترە لەوەی كە وێنای دەكرێت و كاریگەری لەسەر ناوچەكە بەگشتی و عیراق و توركیا بە تایبەتی دەبێت.
ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەران بە ئامادەبوونی سودانی كۆدەبێتەوە و خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری یاسای بودجە دەكات كە تایبەتە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان.
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران، بەرنامەی كاری دانیشتنەكەی بڵاوكردەوە كە تەوەری یەكەمی بریتیە لە میوانداریكردنی محەمەد شیاع سودانی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران.
نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانیش بڵاویكردەوە، میوانداری سودانی بۆ تاوتوێكردنی سیاسەتەكانی حكومەت و ئەو ڕێوشوێنانەیە كە دەیگرێتەبەر بۆ ڕوبەڕوبوونەوەی ئاستەنگ و پێشهاتە بەردەوامەكانی ناوچەكە، هەروەها باس له ئامانجەكانی بەرنامەی حكومەت و ئەولەویەتەكانی و ئەوەی بەدەستهاتووە دەكرێت، لەگەڵ پڕۆژەیاسا گرنگ و پێویستەكان بۆ تەواوكردنی ئامانجەكانی پلانەكانی گەشەپێدان.
هەر بەپێی كارنامەی ئەنجومەنی نوێنەران، جیا لە بانگهێشتكردنی سودانی، خوێندنەوە بۆ چەند پڕۆژە یاسایەك دەكرێت، لەوانەش خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری یاسای بودجە و دەنگیش لەسەر پڕۆژەیاسای دەزگای هەواڵگری نیشتمانی دەدات و هەروەها هەمواری یەكەمی پێشنیازەیاسای رەگەزنامەش دەنگی لەسەر دەدرێت، خوێندنەوە و گفتوگۆش لەسەر پڕۆژەیاسای فڕۆكەوانی مەدەنی دەكرێت.
هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت دەستپێشخەرییەكی عیراقی بۆ چارەسەری قەیرانی سوریا راگەیاند و داوا لە وڵاتانی دراوسێی عیراق دەکات، بەپەلە لە بەغاد كۆبنەوە.
هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت، بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق و مەحمود مەشهەدانی، سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران لە بەغداد لەسەر دۆخی سوریا كۆبونەوە و راگەیەنراوێكیان بڵاوكردەوە.
لە كۆبوونەوەكەدا هاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت پاڵپشتی و پشتیوانی بۆ هەموو ئەو هەوڵە دیبلۆماسیانە دووپاتكردەوە، كە لە سەرەتای قەیرانی سوریا دراوە و دەڵێت، بەغداد بنكەی سەرەكی گفتوگۆ بەردەوامەكان دەبێت.
دەشڵێت، ئیدارەی دەوڵەت دڵنییای دەداتە گەلی عیراق، كە هیچ مەترسییەك نییە ئەو ئاڵۆزیانە بگاتە عیراق.
جەختی لەو هەنگاوانەش كردەوە بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی خاكی سوریا و ئاسایشی نەتەوەیی عیراق، لە رێگەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش لە سوریا و عیراق.
عیراق تانك و زرێپۆش رەوانەی سنورەكانی لەگەڵ سوریا دەكات و جەختدەكاتەوە، رێگە بە هیچ لایەنێكی عیراقی نادرێت لە دەرەوەی ئەو پلانەی سەبارەت بە سوریا داڕێژراوە هەنگاو بنێت.
باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی عیراق رایگەیاند، لە ئەگەری دووبارەبوونەوەی سیناریۆی ٢٠١٤ پلانیان بۆ پاراستنی سنوورەكان هەیە و پێویستە نێوەندگیرییەكی كاریگەری عەرەبی هەبێت بۆ كۆتاییهێنان بە گرژییەكانی سوریا.
وتیشی، ئێران ئاگاداری نەكردووەتەوە لەوەی لەرێی عیراقەوە هێز رەوانەی سوریا بكات.
هاوكات لیوا یەحیا رەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق، بەهێزكردنی سنوورەكانی عیراق بە چەند لیوایەكی زرێپۆش راگەیاند و دەڵێت، سنوورەكان بە تانك و تەكنیكی سەربازی و كامێرای گەرمی و تاوەرەكانی چاودێری بەهێزكراون.
ئاماژەی بەوەشداوە، سوپا و حەشدی شەعبی لە پشت هێزەكانی سنوورن، بۆ پشتیوانیكردنیان و جێبەجێكردنی ئەركەكانیان لە دانانی بۆسە و چاودێریكردنی ناوچەكە.
راوێژكاری دارایی سودانی رایگەیاند، لە هەمواری یاسای بودجە گۆڕانكاری لە داهات و خەرجی هەرێمی كوردستاندا دەكرێت و ئەو پرسە ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەران كراوە.
مەزهەر محەمەد ساڵح-راوێژكاری دارایی سەرۆك وەزیرانی عیراق رایگەیاند، لە ئێستادا عیراق كار بە یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی سێ ساڵە دەكات كە لە ساڵی ٢٠٢٣ پەسەند كراوە.
دەشڵێت، بودجەی ٢٠٢٥ بووەتە یاسایەك لە چوارچێوەی بودجەی سێ ساڵەدا، ئەو یاسایەش بە رەسمی بڵاوكراوەتەوە لە رۆژنامەی "وەقائیعدا".
راوێژكاری دارایی سودانی وتیشی، گۆڕانكای لە بڕگەكانی داهات و خەرجی هەرێمی كوردستان پێشكەشی ئەنجومەنی نوێنەران كراوە بۆ ئەوەی گۆڕانكاری تێدا بكرێت بەشێوەیەك بێت كە لەگەڵ هەمواری یاسای بودجەدا بگونجێت.
قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی عیراق رایگەیاند، وڵاتەكەی دۆخی ئێستای سوریا رەتدەكاتەوە، جەختیشی لەسەر پێویستی رێزگرتن لە رێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان كردەوە.
قاسم ئەعرەجی لەگەڵ باڵیۆزی ئەمەریكا گفتوگۆی لەسەر دوایین پێشهاتەكانی دۆخی ناوچەكە كرد و رایگەیاند، ئەو هێرشە تیرۆریستیانەی لە سوریا رودەدەن، ئەو رێكخراوانە ئەنجامیدەدەن كە لەلایەن ئەمریكاوە وەك گروپی تیرۆریستی پۆڵێن كراون.
وتیشی، پێویستە رێز لە رێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان بگیرێت، تێكدانی رێككەوتنەكە كاردانەوەی جددی لەسەر لوبنان و ناوچەكە دەبێت.
لای خۆیەوە ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمەریكا لە عیراق دووپاتیكردەوە، واشنتۆن پاڵپشتی گرژی و ئەو ئاژاوەیە ناكات، كە لە سوریا لەلایەن گروپە تیرۆریستییەكانەوە سەریهەڵداوە و ئەو كردەوە تیرۆریستییانە هەڕەشە لە ئاسایش و سەقامگیری ناوچەكە و جیهان دەكەن.