عیراق
ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لەسەردانەكەیدا بۆ عیراق داوای لە سودانی كردووە رێگریی بكات لە چوونەناوەوەی چەك بۆ گروپە چەكدارەكانی سوریا لە خاكی عیراقەوە.
ماڵپەڕی بلومبێرگی ئەمریكی بڵاویكردەوە، لە سەردانەکەی رۆژی هەینی رابردووی ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ بەغداد، ناوبراو داوای لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق كردووە، رێگری بكات لە گواستنەوەی چەك لە ئێرانەوە بۆ گروپە چەكدارەكانی سوریا لە رێگەی خاكی عیراقەوە.
ئەوەشی خستوەتەڕوو، بلینكن ئاماژەی بەوەداوە سوریا هێشتا لە دۆخێكی هەستیاردایە و ئەگەر هەیە لەلایەن گروپە چەكدارەكانەوە بەكاربهێنرێت بۆ تێكدانی زیاتری سەقامگیری ناوچەكە، بۆ ئەو مەبەستەش دەیانەوێت عیراق لە چوونە ناوەوەی هەر چەكێك بۆ سوریا بكات.
نوری مالكی رایگەیاند، توركیا لە پشت كەوتنی ڕژێمی بەشار ئەسەدە و دەیەوێت نەخشەی سوریا بگۆڕێت.
نوری مالكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، توركیا لە پشت هێرشەكانی سەر حكومەتی ئەسەد بووە.
وتیشی، جیاوازی زۆر لەنێوان روخانی رژێمی بەعس لە عیراق و سوریا هەیە، چونكە روداوەكانی سوریا بەدەستوەردانی دەرەكی و پلانێك بوو كە لەلایەن توركیاوە پشتیوانی لێكراوە.
راشیگەیاند، توركیا و ئەمریكا و ئیسرائیل ئامانجیانە نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دابرێژنەوە و ئەوەی لە سوریا روودەدات بۆ وروژاندنی شەقامی عیراقە، بۆیە دوای كەوتنی رژێمی بەشار ئەسەد، مەترسی لەسەر عیراقیش هەیە.
باسم عەوادی، وتەبێژی حكومەتی عیراق رایگەیاند،وڵاتەکەی هیچ دەستێوەردانێکی سەربازی لە سوریا ناکات هیچ پرۆژه‌یه‌كی یەكلایەنەیان سه‌باره‌ت به سوریا نییه و پشتگیری هیچ گروپ و لایه‌نێكی سیاسی له‌و وڵاته‌دا ناكەن
وتەبێژی حکومەتی عیراق ئاماژەی بەوەشکردوە، له كاتی سه‌رهه‌ڵدانی ئاڵۆزی و شه‌ڕه‌كانی ئه‌م دواییه‌ی سوریا، عێراق په‌یوه‌ندیی به‌رده‌وامی له‌گه‌ڵ هاوپەیمانان و ئه‌مریكا هه‌بووه سەردانی ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ بەغدا پشتڕاستیکردەوە کە ئاسایشی عێراق پارێزراوە و هیچ پێشێلکارییەک رێگەپێدراو نییە.
لە داقوق خۆكوژێك پێش خۆ تەقاندنەوەی لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە كوژرا، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عیراق دەڵێت خۆكوژەكە بە نیازبووە بچێتە ناو چێشتخانەیەكەوە و خۆی بتەقێنێتەوە.
دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عیراق لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە ، لەسەر رێگەی كەركوك- بەغداد خوكوژێك بە نیازبووە بچێتە ناو چێشتخانەیەكەوە و لەرێگەی پشتێنێكی بۆمبڕێژكراوەوە خۆی بتەقێنێتەوە، بەڵام بەرلەوەی بچێتە ناو چێشتخانەكەوە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە كراوەتە ئامانج و كوژراوە.
ئەوەشی خستەڕو، شانەی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و ئاسایشی كەركوك و لیوای تەكتیكی، زانیاری هەواڵگری پێشوەختەیان لەسەر كردەوە تیرۆریستییەكە هەبووە و رێوشوێنی پێویستیان بۆ شكستپێهێنانی كردەوەكە گرتووەتەبەر.
هاوكات، پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، دوای كوژرانی خۆكوژەكە، هێزێكی زۆری سوپای عیراق و لایەنە ئەمنییە پەیوەندیدارەكان لە شوێنی رووداوەكە بڵاوەیانپێكراوە و لێكۆڵینەوەش لە رووداوەكە دەستیپێكردووە.
سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی رایگەیاند، ئەوەی لە سوریا روویدا وانەیەكی گرنگە بۆ ناوچەكە و عیراق دەستوەردانی لە كاروباری سوریا و وڵاتێكی دیكەدا نەكردووە.
فالح فەیاز، سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی لە میانی وتارێكیدا لە پارێزگای ئەنبار رایگەیاند، داماڵینی چەك لە دەوڵەتی سوریا و هێشتنەوەی گروپە چەكدارەكان هەڕەشەیەكی جدییە، بەڵام لەهەمان كاتدا هیوای رەوشێكی سەقامگیر بۆ ئەو وڵاتە دەخوازن.
ئەوەشی خستەڕو، عیراق هیچ كات دەستوەردانی لە كاروباری سوریا یاخود وڵاتێكی دیكە نەكردووە، ئەوەش نوێنەرایەتی سیاسەتی یەكگرتووی حكومەتی عیراق دەكات.
سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی جەختیلەوەشكردەوە، ئەوەی لە سوریا روویدا وانەیەكی گرنگە بۆ ناوچەكە و بە پشتبەستن بەو پێشهاتانەش، عیراق هەر كێشە و گرفتێك بە هەند وەردەگرێت كە هەڕەشە بێت بۆ سەر دەستكەوتەكانی سەركەوتن بەسەر تیرۆردا، وتیشی، هێزەكانی حەشدی شەعبی، بوونەتە هێزێكی نیشتمانی گەورە كە نوێنەرایەتی هەموو عیراقییەكان دەكەن و ڕووبەڕووی هەر هەڕەشەیەك دەبنەوە بۆ سەر وڵات.
وەزیری بازرگانی عیراق دەڵێت بەشی زیاتر لە شەش مانگ هەموو جۆرەكانی ماددە خۆراكییەكانیان لە كۆگاكاندا هەیە و هیچ مەترسییەك لەسەر ئاسایشتی خۆراك نییە.
ئەسیر غورێری، وەزیری بازرگانی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، گرنگی پاراستنی ئاسایشی خۆراك هیچ لە پارستنی ئاسایش و ئارامی خاكی عیراق كەمتر نییە و لەئێستاشدا توانیویانە بگەنە قۆناغێكی ستراتیژی لە هەبوونی هەموو جۆرەكانی ماددە خۆراكییەكان لە كۆگاكاندا بەتایبەتیش بەرهەمی گەنم كە سەرچاوەیەكی سەرەكی خۆراكە، بۆیە ئاسایشی خۆراك لە عیراق بە تەواوی پارێزراوە و هیچ مەترسییەكی لەسەر نییە ئەگەر هەر حاڵەتێكی نەخوازراو و كتوپڕیش رووبدات.
وتیشی، لە دوو تا سێ ساڵی رابردوودا هەموو هەوڵێكیان بۆئەوە ئەوەبوو ماددە خۆراكییە كۆگاكراوەكان ئەوەندە بێت بەشی سێ مانگ بكات بۆ روودانی حاڵەتێكی نەخوازراو، بەڵام ئێستا گەیشتوونەتە ئاستێك كە خۆراكی كۆگاكراو بەشی زیاتر لە شەش مانگ دەكات.
وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە سەردانێكی رانەگەیەندراو گەیشتە بەغداد و لەگەڵ سودانی لەبارەی دوایین پێشهاتەكانی سوریا و غەززە و ناوچەكە كۆبووەوە و رایگەیاند، واشنتۆن پابەندە بە پاراستنی ئاسایش و سەروەری عیراق و رێگریكردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش.
نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق بڵاویكردەوە، محمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە بەغداد پێشوازیكرد لە ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا و لە كۆبوونەوەكەدا، گفتوگۆیان لەبارەی دوایین پێشهاتەكانی سوریا و غەززە و لوبنان و ناوچەكە بە گشتی كرد.
لای خۆیەوە، سودانی پشتیوانی خۆی بۆ قۆناغی نوێی سوریا دووپاتكردەوە و وتی، پێویستە رێز لە ئیرادەی گەلی سوریا بكرێت و هاوكات لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هاوكارییان بكرێت لە بنیادنانەوەی وڵاتەكەیان و هەر ئاستەنگییەك كە هەڕەشە بێت بۆ سەر ئاشتی و سەقامگیری وڵاتەكە، وتیشی، عیراق چاوەڕێی كردارنەك قسە لەو لایەنانە دەكات كە دەسەڵاتیان لە سوریا گرتووەتە دەست.
لەبەرامبەردا، بلینكن ئاماژەی بەوەدا، واشنتۆن پابەندە بە كاركردن لەگەڵ حكومەتی فیدراڵ بۆ پاراستنی ئاسایش و سەروەری عیراق و بەرەوپێشبردنی، وتیشی، واشنتۆن پابەندە بە رێگریكردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش.
عیراق لە پلەی نۆیەمی جیهان و لە پلەی دووەمی وڵاتانی عەرەبیدایە لە رووی سامانی سروشتییەوە، روسیاش پلەی یەكەمی جیهانی گرتووە.
بەپێی ئامارەكانی ناوەندێكی ئابوری كەنەدی، روسیا لە پلەی یەكەمی وڵاتانی جیهاندایە لە رووی سامانی سروشتی و ئەمریكاش لە پلەی دووەمدایە و سعودیەش پلەی سێیەمی جیهان و پلەی یەكەمی وڵاتانی عەرەبی گرتووە.
ئاماژە بەوەشكراوە، عیراق لەناو وڵاتانی جیهاندا لە پلەی نۆیەمدایە و لە وڵاتانی عەرەبیشدا لە پلەی دووەمدایە لە سامانی نەوت و فسفۆردا.
نەوت لە عیراق بە سەرچاوەی سەرەكی ئابوری وڵاتەكە دادەنرێت، حكومەتی عیراقیش هەوڵی ئەوەدەدات داهاتی نانەوتی زیاد بكات كە لە ئێستادا ١٢٪ی بودجە پێكدەهێنێت.
د.لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ د. رەمەزان ئەبو جەناح جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری تەندروستی لیبیا کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوەیەکدا پێشکەوتنەکانی گۆڕەپانی ناوچەکە بەتایبەتی بارودۆخی سوریا تاوتوێکرا و جەخت لەوە کرایەوە کە پێویستە ڕێز لە هەڵبژاردنەکانی گەلی سوریای بگیرێت و بەدوای چارەسەری سیاسیدا بگەڕێن کە کۆتایی بەنەهامەتییەکانی بهێنێت و یەکڕیزی و سەروەری سوریا بپارێزێت.
لای خۆیەوە جێگری سەرۆک وەزیران و وەزیری تەندروستی لیبیا تەئکیدی لەسەر پەرۆشی وڵاتەکەی کردەوە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان لەگەڵ عێراق و گەیشتن بە چارەسەرێک کە پاڵپشتی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە بکات.
رێكخراوی خاوەن پێداویستی نێودەوڵەتی ناسراو بە هاندی كاپ لە ڕاپۆرتێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، سەرەڕای پەسەندكردنی پەیماننامەی مافەكانی كەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت، بەڵام رێگری لە ژنان و پیاوانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەكرێت لە وەرگرتنی تەواوی مافەكانیان.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ٪١٥ی دانیشتوانی عیراق بەدەست خاوەن پێداویستی تایبەتی جۆراوجۆرەوە دەناڵێنن، لەنێوان دۆخی جەستەیی و دەروونی و نەخۆشی كە پێویستیان بە پشتگیری و چاودێری تایبەتە.
هاوکات، رێكخراوی تەندروستی جیهانیش پێشبیندەكات، ١٦٪ی خەڵك لە سەرانسەری جیهاندا لەگەڵ جۆرێكی دیاریكراوی خاوەن پێداویستیدا دەژین.
دادگای تاوانەكانی نەینەوا، سزای ١٠ ساڵی زیندانی بەسەر خاوەنی هۆڵەكەی قەزای حەمدانیەدا سەپاند، كە ساڵی ڕابردوو ڕووداوێکی ئاگرکەوتنەوەی تێدا ڕوویدا و بەهۆیەوە ١٢٠ كەس گیانیانلەدەستدا.
بەپێی نوسراوێك كە لەلایەن دادگای تاوانەكانی نەینەوا بڵاوكراوەتەوە، دادگاكە سزای ١٠ ساڵ زیندانی بەسەر سەمیر سلێمان كرومی سەپاند كە خاوەنی هۆڵی بۆنەكان بوو لە حەمدانیە.
زیاتر لە ١٢٠ کەس گیانیانلەدەستدا
لە رۆژی ٢٦ی ئەیلولی ساڵی ٢٠٢٣ ئاگر لە هۆڵی هەیسەم لە حەمدانیە لە پارێزگای نەینەوا كەوتەوە، كە بەهۆیەوە زیاتر لە ١٢٠ كەس گیانیان لەدەستدا كە زۆرینەیان مەسیحی بوون و رووداوەكەش لەسەر ئاستی ناوخۆی عیراق و دەرەوە كاردانەوەی گەورەی لێكەوتەوە.
حكومەتی عیراقیش لیژنەی لێكۆڵینەوەی لەسەر رووداوەكە پێكهێنا، كە بەپێی راپۆرتی لیژنەكەش رووداوەكە بەهۆی كەموكوڕی لە هۆڵەكە و كەمتەرخەمی خاوەنی هۆڵەكەوە روویداوە.
باڵیۆزی ئێران پشتیوانی وڵاتەكەی بۆ عیراق دووپاتكردەوە لە روبەڕوبوونەوەی هەر هەڕەشەیەكی تیرۆریستی كە هەڕەشە لە خاكی عیراق بكات، دەشڵێت، هیچ نیگەرانیەك لە عیراق نییە چونكە هێزێكی گەورەی سەربازی هەیە.
محەمەد كازم ئەلسادق، باڵیۆزی ئێران لە عیراق وتیشی، عیراق هەموو جۆرە هێزێكی ئەمنی و سەربازی هەیە كە توانای شەڕكردنی هەیە لەگەڵ مەترسیدارترین ڕێكخراوە چەكدارەكان و تیرۆریستییەكاندا، دەشڵێت بە بوونی هێزەكانی سوپا و حەشدی شەعبی و دەزگای دژەتیرۆر هیچ مەترسییەك لەسەر عیراق نییە.
کامێرای حەراری جێگیرکراوە
جەختی لەوەشكردەوە، ئێران ڕێگە نادات گروپە چەكدارەكان هێرشبكەنە سەر عیراق و تاران بۆ شەڕكردن كار لەگەڵ عێراقییەكان دەكات و وڵاتەكەی جەختی لەسەر پێویستی پاراستنی یەكڕیزی و سەروەری و یەكپارچەیی خاكی عیراق كردووەتەوە.
دوای روداوەكانی سوریا و كەوتنی ئەسەد، عیراق كەوتە حاڵەتی ئامادەباشی و هێزی سەربازی بەدرێژایی سنوری سوریا بڵاوكردووەتەوە، بەدرێژایی ٦٢٠ كیلۆمەتر دیواری كۆنكرێتی و خەندەق و كامێرای حەراری بۆ چاودێریكردن لەسەر سنورەكان جێگیركردووە.
ڕاوێژكاری سندوقی دانیشتوانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، لە مانگی شوباتی داهاتوودا ئەنجامی كۆتایی سەرژمێری گشتی دانیشتوان لە عیراق رادەگەیەنرێت.
مەهدی عەلاق ڕاوێژكاری سندوقی دانیشتوانی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، تائێستا لە قۆناغی سێیەم و كۆتایی پڕۆسەی سەرژمێری گشتی دانیشتوان كۆكردنەوەی زانیاری خێزانەكان تەواونەبووە و رۆژی 14 كانونی یەكەم دواین رۆژی قۆناغی سێیەمی سەرژمێری گشتی دانیشتوانی عیراقە.
ئاماژەی بەوەشكرد، دوای ئەم قۆناغە پڕۆسەی كۆكردنەوەی وردی زانیاریەكان دەستپێدەكات.
هەروەها وتیشی، پێشبینیدەكات لە مانگی شوباتی داهاتوودا ئەنجامی كۆتایی سەرژمێرییەكە ڕابگەیەنرێت، دواتر پلان بۆ گەشەپێدانی پارێزگاكان بەپێی رێژەی دانیشتوانەكەی دادەنرێت.
ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت، لە رۆژی نۆی مانگی داهاتووەوە حكومەتی عیراق دەبێتە كاربەڕێكەر و هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەتیش لەگەڵ گۆڕانكاری وزاریدا نییە.
عامر فایز ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و ئەندامی هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت رایگەیاند، چیتر ناكرێت قسەر لەسەر گۆڕانكاری وزاری بكرێت، لەبەرئەوەی كاتێكی كەم لەبەردەم ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ماوە و پشووی یاسادانانیش دەستیپێكردەوە و تا رۆژی نۆی یەك دانیشتنەكان دەستپێناكەنەوە.
دەشڵێت، دواتر ژمارەیەك پرۆژەیاسای گرنگ لە بەرنامەی كاردان بە مەبەستی دەنگدان لەسەریان و پەسەندكردنیان، بۆیە ئەنجومەنی نوێنەران لەدوای سەری ساڵ ئەستەمە بتوانێت گفتوگۆ لەسەر گۆڕانكاری وزاری بكات.
عامر فایز وتیشی، لە رۆژی نۆی مانگی داهاتووەوە تەمەنی یاسایی حكومەتی عیراق كۆتایی دێت و دەبێتە حكومەتی كاربەڕێكەر، لەئێستاشدا هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لەگەڵ گۆڕانكاری وزاریدا نییە.
وەزارەتی ژینگەی عیراق رایگەیاند، رێژەی پیسبوونی هەوا لە عێراق کەمبووەتەوە و لەئێستادا لە ئاستێکی مامناوەند دایە.
لوئەی موختار وتەبێژی وەزارەتی ژینگەی عیراق رایگەیاند، لەئێستادا رێژەی پیسبوونی هەوا لە عێراقدا، لە ئاستێکی مامناوەند دایە و ئەوەش مەترسی گەورە دروست ناکات.
باسی لەوەشكرد، رێژەکە هەرگیز جێگیر نییە، لە هەر ساتێکدا بێت دەگۆڕێت، هەندێک کات نزم دەبێتەوە و بەشێوەیەکی گشتیش رێژەی دابەزینەکە سنووردارە، کە هەندێک جار چەند رۆژێک دەخایەنێت.
ئەو وتەبێژە ئاماژەی بەوەشکرد، لەئێستادا کوالێتی هەوا بەراورد بە ماوەی رابردوو باشترە، ئەوەش بەهۆی ئەو رێکار و پلانە زانستیانەوەیە کە گیراونەتە بەر.
بوونی چەندین کێڵگەی نەوت و پاڵاوتگەی نەوت کە بەشێکیان نایاسایین، هەروەها بوونی چەندین کارگە بەتایبەت لە سنووری شارەکان، یانیش کارگەکان دوکەڵ و پاشماوەی زیانبەخش دەردەکەن و سودیان لێنابینرێتەوە کە بەکاربهێنرێنەوە و دەچنە هەوا و ژینگەوە، بووەتە هۆی پیسبوونی ژینگە و ئاسمانی عیراق بەشێوەیەکی گشتی، لایەنە پەیوەندیدارەکانیش بەردەوام لە هەوڵی دۆزینەوەی پلان و رێکاری نوێدا بۆ کەمکردنەوەی ئەو پاشماوانە و زیانەکانیان.
وەفدێكی باڵای ئەمریكا گەیشتە بەغداد و لەگەڵ وەزیری دەرەوەی عیراق كۆبونەوە و جەختیان لە پاڵپشتیكردنی عیراق لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا كردەوە.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە پێشوازی كردووە لە جۆن باس بریكاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و باربێرا لیڤ یاریدەدەری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و میشێل سایدەرز راوێژكاری سیاسی.
دەشڵێت، لە كۆبونەوەكەدا هەردولا جەختیان لە هەماهەنگی و هاریكاری بەردەوام كردەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر كە هەڕەشەیە لەسەر عیراق و گەلەكەی و وەفدەكەی ئەمریكا جەختی لە پاڵپشتیكردنی عیراق لە رووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا كردەوە.
لە كۆبوونەوەكەدا فوئاد حسێن رایگەیاندووە، عیراق سورە لەسەر دۆستایەتی ئەمریكا لە قۆناغی ئێستا و داهاتووی سوریادا.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق ئاماژەی بەوەشکردووە، لە كۆبونەوەكەدا هەردولا رێككەوتون لەسەر راوێژكردن و راگۆڕینەوە و تاوتوێیكردنی دەستپێشخەری بە ئامانجی خزمەتكردنی بەرژەوەندی هەردولا و سەقامگیری ناوچەكە.