جیهان
ئاژانسی ھەواڵی باکور لە سەرچاوەیەکی حکومەتی سوریاوە بڵاویکردەوە، لە دوو رۆژی رابردودا چەندجارێک شەڕ و پێکدادان لەنێوان سوپای سوریا و چەکدارانی داعش لە حمس و دێرەزور رویداوە و لە ئەنجامیشدا چەکدارێکی داعش و سەربازێک کوژراون.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لە بەرامبەریشدا ٤٠ سەربازی سوپا و گروپی چەکداری نزیک لە حکومەت کوژراون و برینداربوون، لەئێستاشدا ھەڵمەتەکانی گەڕان و پشکنین بۆ لەناوبردنی پێگەکانی داعش لە ناوەڕاست و رۆژھەڵاتی سوریا چڕکراونەتەوە.
ئاژانسی فرانس پرێس لە سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، رۆژی سێشەممە ولیەم بێرنز، بەڕێوەبەری دەزگای ھەواڵگریی ئەمریکا و دەیڤید بارنیاع، بەڕێوەبەری ھەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد) لە دەوحە لەگەڵ محەمەد عەبدولرەحمان ئالسانی، سەرۆکوەزیرانی قەتەر کۆبوونەتەوە، لەو کۆبوونەوەیەدا لێپرسراوانی میسریش ئامادەبوون.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لەسەر پێشنیازی سەرۆکوەزیرانی قەتەر، بەڕێوەبەرانی ھەواڵگری ئەمریکا و ئیسرائیل زنجیرەیەک کۆبوونەوە لە دەوحە ئەنجامدەدەن و تیایدا باس لە قۆناغەکانی دوایی کۆتاییھاتنی ئاگربەست لە غەززە و تاوتوێی مەرجی لایەنەکانیش بۆ رێککەوتنێکی ئاگربەستی درێژخایەن دەکەن.
رۆژی ھەینی یەکەم ئاگربەست لە غەززە دوای ٤٨ رۆژ لە شەڕ و پێکدادان راگەیەنرا کە ماوەکەی چوار رۆژ بوو، دواتریش ماوەی ئاگربەست دوو رۆژی تر درێژکرایەوە، لەئێستاشدا قەتەر و میسر کار بۆ رێککەوتن لەسەر ئاگربەستێکی درێژخایەن لە غەززە دەکەن.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، مامۆستا حسێن عەلیمورادی بەڕێوبەری قوتابخانەی زانستە ئاینییەکان لە شاری سنە، بە تۆمەتی "چالاکی دژی ئاسایشی وڵات" و "پڕوپاگەندە دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران" لەلایەن دادگای تایبەت بە مامۆستایان لقی ھەمەدان بە ١٦ مانگ بەندکردن سزا درا، لە کاتێکدا مانگی نیسانی رابردووش لەلایەن ھەمان دادگا و لە دۆسیەیەکی تردا بە دوو ساڵ بەندکردن سزا درابوو.
راشیگەیاندوە، حسێن عەلیمورادی مامۆستایی ئایینیە و خەڵکی شاری سنەیە، سێی نیسانی رابردووش بە تۆمەتی شێواندنی ڕای گشتی بانگھێشتی دادگا کراوە.
بەپێی میدیاکانی تورکیا، دوای بەفربارین، شەپۆلێکی سەرما و سۆڵە ڕووی لە پارێزگاکانی قەرس و ئەردەخان و ئەرزەڕۆم و تونجەلی و ئاگری کردووە، شەپۆلی سەرماکەش کاریگەری لەسەر ژیانی ھاووڵاتیان دروستکردووە، چونکە پلەکانی گەرما بۆ خوار ١٢ پلەی ژێر سفری سەدی دابەزیون.
شەپۆلی سەرما بووەتە ھۆی بەستەڵەک و سەھۆڵبەندان و بەشێک لە شەقام و کۆڵانەکان بەستویەتی.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، شەوی سێشەممە حەماس ١٠ بارمتەی ئیسرائیلیی و دوو بارمتەی بیانی ئازاد کرد و رادەستی مانگی سوری نێودەوڵەتی کردوون.
لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ٣٠ بارمتەی فەڵەستینی ئازاد کرد کە پێکھاتوون لە ١٥ کچ و ژن و ١٥ منداڵ.
لە رۆژی ھەینییەوە کە رێککەوتنی ئاگربەست کەوتووەتەبواری جێبەجێکردنەوە، رۆژانە حەماس ١٠ بارمتەی ژن و منداڵی ئیسرائیلی ئازاد دەکات، لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ٣٠ بارمتەی فەڵەستینی ئازاد دەکات.
ڤلادمێر پوتن، سەرۆکی روسیا لە نامەیەکەدا بۆ مەحمود عەباس، سەرۆکی فەڵەستین ئاماژەی بەوەشکردوە، دامەزراندنی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری فەڵەستین لەسەر سنوورەکانی ساڵی ١٩٦٧ مەرجی بنەڕەتییە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی نێوان ئیسرائیلی و فەڵەستینییەکان.
دەشڵێت، شەڕی غەززە و ململانێ خوێناوییەکەی بۆ دانیشتوانی مەدەنی فەڵەستین بووەتە ھۆی ئازارێکی گەورە، بۆیە مۆسکۆ پێداگرە لەسەر چارەسەری بنەڕەتی کێشەکان.
سەرۆکی روسیا جەخت دەکاتەوە کە دروستکردنی دەوڵەتی فەڵەستین مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ ھەر رێککەوتنێکی گشتگیر و دادپەروەر و درێژخایەن لە نێوان ئیسرائیلی و فەڵەستینییەکان.
سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا رایگەیاند، سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی سەرۆککۆماری ئێران بۆ ئەنقەرە ئەنجام نادرێت.
سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا رونینەکردووەتەوە کە سەردانەکە ھەڵوەشاوەتەوە یان بۆ کاتێکی دیکە دواخراوە، ھەروەھا زانیاریشی لەسەر ھۆکاری ئەنجامنەدانی سەردانەکەی رەئیسی بڵاونەکردووەتەوە.
بەڵام ئاژانسی تەسنیمی ئێرانی بڵاویکردەوە، سەردانەکەی رەئیسی بۆ تورکیا دواخراوە، بەبێ ئەوەی ھۆکارەکەی ئاشکرابکات.
٢٦ی ئەم مانگە ھەردوو سەرۆککۆماری تورکیا و ئێران بە تەلەفۆن رەوشی غەززە و ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حەماسیان تاوتوێکرد و رایانگەیاند، دەبێت ئاشتییەکی ھەمیشەیی بۆ دۆزی فەڵەستین بونیاد بنرێت.
پۆلیسی یۆنان رایگەیاند، باندێکی گەورەی قاچاخچیکردنیان بە خەڵک دەستگیرکردووە کە لە شەش کەس پێکھاتوون و کە ھاووڵاتییەکی سوری و فەڵەستینییەک و چوار ھاووڵاتی عێراقین.
وتیشی، ئەو باندە پارەیان لە کۆچبەران وەرگرتووە لە پێناو گواستنەوەیان بۆ ئەلبانیا و دواتر گەشتکردن بۆ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، ئاشکراشیکرد، ئەو شەش تۆمەتبارە، لە گوندێکی سەر سنووری ئەلبانیا دەستگیرکراون، بەڵام ھیچ کۆچبەرێک لەگەڵ قاچاخچییەکان نەدۆزراوەتەوە.
پۆلیسی یۆنان ئاماژەی بەوەشکرد، بەدوای حەوت ئەندامی دیکەی باندەکەدا دەگەڕێن کە تا ئێستا شوێنیان نادیارە.
لە ٢٨ی ئەیلولیشدا حەوت ئەندامی دیکەی باندەکە لە ھەمان ناوچە دەستگیرکران و لەو کاتەدا ١١ کۆچبەر بە دەستبەسەرکراوی لە کوخ و شوێنە سەربازییە جێھێڵراوەکاندا دۆزرانەوە.
رۆنی جاکسن ئەندامێکی کۆمارییەکان لەسەر ویلایەتی تەکساس و پزیشکی پێشوو لە کۆشکی سپی رایگەیاندووە، بایدن لەو کاتەوەی سەرۆکە زۆر بەخێرایی رەوشی تەندروستی بەرەو خراپی چووە و ناکرێت تا ئەو ماوەیەی ماوێتی لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە یاخود چوار ساڵی دیکە ببێتەوە بە سەرۆک، چونکە وڵات دووچاری مەترسی گەورە دەکاتەوە.
ئەو پزیشکە لە سەردەمی ئیدارەی جۆرج بوش و باراک ئۆباما و دۆناڵد ترەمپ کاری کردووە و پێشتریش ھۆشداریداوە سەبارەت بە ئاستی ھزر و ھۆشیاری بایدن، تەنانەت داوای کردووە پشکنینی ھزری بۆ بکرێت یاخود لەکێبڕکێی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢٤ بکشێتەوە.
بایدن تەمەنی ٨١ ساڵە و بە تەمەنترین سەرۆکی ئەمریکایە، مشتومڕ لەسەر تەندروستی ئەو سەرۆکەش لەکاتێکدایە کێبڕکێ و بانگەشەکان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، چڕ بووەتەوە.
چاوەڕوان دەکرێت تا کۆتایی ئەمڕۆ، بزووتنەوەی حەماس ژمارەیەک بارمتەی دیکەی ئیسرائیلی ئازاد بکات، بەوەش کۆی ئازادکراوەکان بەپێی رێککەوتنەکانی نێوانیان دەگاتە ٥٠ ئیسرائیلی.
لە بەرامبەریشدا، ئیسرائیل ژمارەیەکی دیکە لە زیندانییە فەڵەستینییەکان ئازاد دەکات کە لە ژن و منداڵ پێکھاتوون و کۆی گشتی ئازادکرداوە فەڵەستینییەکانیش دەگاتە ١٥٠ کەس.
ھاوکات دەیان کاروانی ھاوکاری مرۆیی دەگەنە کەرتی غەززە و بەشێکیشیان بەرەو ناوچەکانی باکور بەڕێ دەکرێن، کە یەکەمین جارە ئیسرائیل رێگەدەدات ھاوکاری بگاتە ئەو ناوچانە.
ئەگەرچی ئەمڕۆ ئەو ئاگربەستە کۆتایی دێت کە لە رۆژی ھەینییەوە بۆ چوار رۆژ راگەیەندرابوو، بەڵام بزووتنەوەی حەماس ئامادەیی دەربڕیوە بۆ درێژکردنەوەی ئاگربەستەکە و ئازادکردنی ژمارەیەکی زیاتر لە بارمتەکان، بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیش پێشوازی لە درێژکردنەوەی ئاگربەستەکە کرد بۆ ئازاکردنی ١٠ بارمتە بۆ ھەر رۆژێکی ئاگربەستەکە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکدا سەبارەت بە توندوتیژی خێزانی و کۆمەڵگە رایگەیاند، ژنێک لە کۆی سێ ژن لە جیھاندا روبەڕووی جۆرێک لە جۆرەکانی توندوتیژی جەستەیی و گێچەڵی سێکسی دەبێتەوە، زیاتر لە یەک ملیۆن ژن و کچیش لە عێراق مەترسی توندوتیژییان لەسەرە، ٢٦%ی ژنانی عێراقیش رایانگەیاندووە لەسەر دەستی ھاوسەرەکانیان روبەڕووی توندوتیژی بوونەتەوە.
بەپێی ئەو راپۆرتە، توندوتیژی دژی ژنان و کچان لە جیھاندا زیادیکردووە، لە بەغدادیش ژمارەیەکی کەم لە ژنان سکاڵا لەسەر ئەنجامدانی توندوتیژی تۆمار دەکەن، ئەوانەشی سکاڵا دەکەن دەیانەوێت ناوەکانیان پارێزراو بێت یاخود دەیانەوێت لەگەڵ پۆلیسی ژن قسە بکەن.
رەزا نەجەفی، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ کاروباری یاسایی و نێودەوڵەتی رایگەیاند، پێویستە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی قەدەغەی چەکی کیمیایی لێکۆڵینەوە لە ئەگەری بەکارھێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە لە غەززە بکەن.
وتیشی، لێدوانەکانی وەزیری کەلتوری ئیسرائیل کە داوایکردبوو چەکی ئەتۆم لە غەززە بەکاربھێنرێت بەڵگەیە لەسەر مەترسی بەکارھێنانی چەکی کۆمەڵکوژ لە ناویشیدا چەکی کیمیایی کە ئیسرائیل ھەڵیگرتوە و ئاشتی و ئاسایشی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە مەترسییەوە.
وەزیری دەرەوەی ئێران داوای لە ئیسرائیل کرد، بەبێ ھیچ مەرجێکی پێشوەختە بچێتە ناو پەیماننامەی قەدەغەی چەکی کیمیایەوە.
وەزارەتی دەرەوەی قەتەر بڵاویکردەوە، ئاگربەستی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل بۆ دوو رۆژی تر درێژکرایەوە و لەو دوو رۆژەی ئاگربەستەکەشدا، ھاوکاریی زیاتری مرۆیی دەگەنە غەززە.
ھاوکات حەماس درێژکردنەوەی ماوەی ئاگربەستەکەی پشتڕاستکردەوە و رایگەیاند، ئاگربەستەکە بە نێوەندگیریی قەتەر و میسر و بە ھەمان مەرجەکانی پێشوو کراوە.
بەپێی ئاژانسی رۆیتەرز، لە دوو رۆژی ئاگربەستەکەدا ٢٠ بارمتەی ئیسرائیل و ٦٠ دەستگیرکراوی فەڵەستین ئازاد دەکرێن.
رۆژی ھەینی بۆ ماوەی چوار رۆژ ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حەماس چووە بواری جێبەجێکردنەوە، لە ماوەی ئەو چوار رۆژەدا ٣٩ بارمتەی ئیسرائیلی و ٢٤ بارمتەی بیانی لەلایەن حەماسەوە ئازادکران، لە بەرامبەردا ئیسرائیل ١١٧ دەستگیرکراوی فەڵەستینی ئازادکرد، بڕیاریشە ئەمڕۆ ١١ بارمتەی تری ئیسرائیلی و ٣٣ دەستگیرکراوی فەڵەستینی ئازاد بکرێن.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ بڵاویکردەوە، چوار کۆڵبەر بە ناوەکانی سیروان شەریفی تەمەن ١٧ ساڵ خەڵکی شاری سەقز و محەممەد کەریم نەژاد تەمەن ١٩ ساڵ خەڵکی شاری بانە و کۆڵبەرێکی تر بە ناوی فەردین نازداری تەمەن ٣٣ ساڵ خەڵکی سەقز، لە سنوری مەرزی ھەنگەژاڵی سەر بە شاری بانە بە تەقەی ھێزەکانی سنوری ئێران برینداربوون.
رۆژی چوارشەممەی رابردووش، کۆڵبەرێکی تر بە ناوی بەھمەن مەعروفی نەژاد تەمەن ١٩ ساڵ لە سنوری ھەنگەژاڵ بریندار بوو.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل ئێوارەی رۆژی یەکشەممە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق و فڕۆکەخانەی سەربازی ئەلمێزیان بۆردومانکرد، لە ئەنجامیشدا خزمەتگوزارییەکانی فڕۆکەخانەی دیمەشق راگیران.
ئەوەش لەکاتێکدایە دوای مانگێک لە بۆردومانکردنی ھەردوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق و حەلەب، بڕیاربوو رۆژی دووشەممە گەشتەکانی فڕۆکەخانەی دیمەشق دەستپێبکاتەوە.
پێش بۆردومانەکە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی قامیشلۆ لە رۆژئاوای کوردستان رایگەیاندبوو، رۆژی دووشەممە گەشتەکانی نێوان قامیشلۆ و دیمەشق دەستپێدەکەنەوە.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پێشتر فەرمانی بە دەزگای ھەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد) کردبوو سەرکردەکانی حەماس لەھەرکوێیەک بن، بە ئامانجیان بگرن و بیانکوژن.
بەڵام رۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆستی ئیسرائیلیی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەداوە، ناتانیاھۆ بەڵێنی بە قەتەر داوە کە سەرکردەکانی حەماس لەو وڵاتەدا بە ئامانج ناگیرێن، ئەوەش پێش مەرجی سەرەکی قەتەر بووە بۆ ئەوەی لەنێوان ئیسرائیل و حەماسدا ببێتە نێوەندگیر.
لەسەر ئەو پرسە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بەشێوەیەکی جیاواز وەڵامی پرسیاری رۆژنامەنوسانی دایەوە و رایگەیاند، لەماوەی ئاگربەستیشدا بە ئامانجگرتنی سەرکردەکانی حەماس بەردەوام دەبێت.
لەلایەکی تریشەوە ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، رۆژی شەممە وەفدێکی قەتەری سەردانی ئیسرائیلیان کردووە و لەگەڵ بەرپرسانی ئیسرائیل کۆبوونەتەوە و گفتوگۆیان لەبارەی بەردەوامیی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان بەبێ ئاستەنگ کردووە.