جیهان
ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دەڵێت، لەئێستاشدا پرسی فەڵەستین بابەتی یەکەمی وڵاتانی ئیسلامییە و لەم چەند رۆژەشدا ھاودەنگییەکی باش لە نێوان وڵاتانی ئیسلامی لەسەر فەڵەستین دروستبووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، گەلی فەڵەستین توانای بەرگری ھەیە و مافێکی یاساییە بەرگری لە خۆی بکات لە بەرامبەر رژێمیک کە ٧٥ ساڵە لە ھەموو مافێک بێبەشی کردوون. وڵاتانی خۆرئاواش تاوانبارن و دەستیان لەو پێشێلکارییەدا ھەیە.
ناسر کەنعانی جەختیشیکردەوە، ھەر وڵاتێک ھەڕەشە لە ئێران بکات، وەڵامێکی توندی روخێنەری پێدەگات و رەوانەکردنی ھێزیش لەلایەن ئەمریکاوە ئاماژەیەکی روونە بۆئەوەی کە پشتیوانی تاوانەکانی ئیسرئیل دەکەن.
تۆڕی ئەی بی سی نیوز بڵاویکردەوە، ٤٢ کۆمپانیای فڕۆکەوانی لە ئەمریکا و کەنەدا گەشتەکانیان ھەڵپەساردووە و کارمەندەکانیشیان گواستووەتەوە.
زاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ھاووڵاتیانی لە گەشتکردن بۆ ئیسرائیل و کەرتی خۆرئاوا بەھۆی ئاڵۆزییەکانەوە ئاگادارکردووەتەوە.
راگرتنی گەشتەکان کاریگەری لەسەر پلان و گەشتی دەیان ھەزار کەس دروست کردووە و چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی ئەو کۆمپانیایانەی گەشتەکانیان رادەگرن، زیاد بکات.
وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات لە راگەیەندراوێکدا لەبارەی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل ئاماژەی بەوە کردووە، ھێرش و بۆردومانەکانی بزوتنەوەی حەماس بۆسەر شار و گوندەکانی نزیک لە کەرتی غەززە، پێشھاتێکی مەترسیدار و ھەنگاوێکی ھەڵەیە و پێویستە ھەردوولاش بە یاسا نێودەوڵەتییەکان پابەند بن بە پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی و ھێرش و بۆردومانەکانیان بۆسەر شار و شوێنی نیشتەجێبوونی ھاووڵاتیان نەبێت و شەڕ و ململانێکان لەو شوێنانە دووربخرێنەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سەرجەم وڵاتانی جیھان کردووە ھەوڵ بۆ راگرتنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل بدەن و رێگری بکەن لەوەی ئەو شەڕە فراوانتر ببێت و بێتە شەڕێکی ھەرێمی و ناوچەیی.
جوزیب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، یەکێتیی ئەورووپا بە توندی ئیدانەی ھێرشەکانی حەماس دەکات بۆ سەر ئیسرائیل.
وتیشی، سبەی کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بۆ چارەسەرکردنی دۆخی ئیسرائیل و ناوچەکە ئەنجام دەدرێت. ژمارەیەک لە وەزیرانی دەرەوەی یەکێتیی ئەورووپا شلە ئێستادا سەردانی عومان دەکەن بۆ ئەنجامدانی دانوستانێکی درێژخایەن لەگەڵ وڵاتانی ئەنجوومەنی ھاوکاری کەنداو.
ھاوکات، حکومەتی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی پێداچوونەوەی ھەمەلایەنەی ھاوکارییە داراییەکانی وڵاتەکەی، دوای ھێرشە کتوپڕەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل بۆ ماوەیەکی کاتی بەشێک لە ھاوکارییەکانی بۆ ناوچە فەلەستینییەکان رادەگرێت، کە سالڕَنە زیاتربووە لە ١٣١ ملیۆن دۆلار.
حکومەتی ئەڵمانیا جەختیکردەوە، تەنھا ئەو ھاوکاریانە راناگرن کە پەیوەندی بە رزگارکردنی ژیانی خەڵکەوە ھەیە بۆ خزمەتگوزاریە سەرەتییەکان دابیندەکرێت وەک ئاو و کارەبا و بڕەکەی ساڵانە ٧٣ ملیۆن یۆرۆیە.
خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەھۆی بۆردومانەکانی رۆژی یەکشەممەی تورکیا لە سنووری ناوچەکانی دێرک و رمێلان، ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان گیانیانلەدەستداوە، ٢٨ ئەندامی تری ھەمان ھێزیش برینداربوون، کە برینی بەشێکیان سەختە.
لەبارەی ھەڵوێستی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکانی تورکیا، خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا رایگەیاند، بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پشتیووانییەکی راستەوخۆیە بۆ تورکیا و ئەو بێدەنگییە ھانی تورکیا دەدات بۆ بەردەوامبوون لە پێشێلکارییەکانی، بەڵام کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکان، رۆڵی تەماشاکار دەبینێت، لەکاتێکدا پێویستە ھەڵوێستی ھەبێت.
خۆبەڕێوەبەری جەخت لە بەردەوامبوون لە پاراستنی گەلی باکوور و رۆژھەڵاتی دەکاتەوە و دەشڵێت، بەھۆی گیانلەدەستدانی ئەو ئەندامانەوە سێ رۆژ ماتەمینی گشتی رادەگەیەنن.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ئەمڕۆ تورکیا بۆردومانی چەند ناوچەیەکی شارۆچکەی عەین عیسای لەسنوری پارێزگای رەققە کرد و بەھۆی بۆردومانەکانیشەوە دوو منداڵ شەھیدبوون، کە تەمەنیان ٩ و ١٠ ساڵانن.
لەلایەکی دیکەشەوە ئیدارەی خۆسەری باکور و رۆژھەڵاتی سوریا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەھۆی بۆردومانەکانی شەوی یەکشەممەی تورکیا لەسنووری ناوچەکانی دێرک و رمێلان، ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان شەھیدبوون، ٢٨ ئەندامی دیکەی ھەمان ھێزیش برینداربوون کە برینی بەشێکیان سەختە.
لە یەکەمین کاردانەوەی ھێرشەکەی دێرکیش، مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات رایگەیاند، شەھیدبوونی ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان تاوانێکە لەبیرناکرێت و پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافەکانی مرۆڤە، بەتایبەت ھێزی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان کە دامەزراوەیەکی مەدەنییە و پشتیوانی لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی وەردەگرێت بۆ بەرزکردنەوەی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکە.
پەیوەست بە دوایین ئاماری بۆردومانەکانی تورکیاش، ھێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاویکردەوە، لە ٢٤ سەعات رابردودا فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا ٩٤ جار ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستانیان بۆردومانکردووە، ئەو ناوچانەشی بۆردومانکراون بریتین لە ناوچەی دانیشتوان و پڕۆژەخانی ژێرخان.
پۆلیسی فیدراڵی ئەڵمانیا بە ئاژانسی رۆیتەرزی رایگەیاند، فڕۆکەخانەی ھامبۆرگ بە تەواوی گەشتە ئاسمانییەکانی ھەڵپەسارد، دوای ئەوەی لەڕێی ئیمەیڵەوە ھەڕەشەیەک سەبارەت بە ئەنجامدانی ھێرش ئاڕاستەیان کرابوو، ھەڕەشەکەش سەبارەت بە ھاتنی فڕۆکەیەک بووە لە تاران کە لەو شارە نیشتووەتەوە.
فڕۆکەخانەکەش لەپێگەی ئینتەرنێت بڵاویکردەوە، ھیچ گەشتێک ئەنجامنەدراوە بەھۆی رێکارەکانی ھێزەکانی پۆلیسەوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە ئەمڕۆ ھەردوو حکومەتی فەڕەنسا و ئەڵمانیا یەکەم کۆبوونەوەیان بە ئامادەبوونی ئۆلاف شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا و ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا ئەنجامدا.
بنیامین ناتانیاھۆ لە وتارێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ھێشتا چەکداری حەماس لەناو ئیسرائیلدا ھەن، بەڵام بوونی کەشتی فڕۆکەھەڵگری ئەمریکی لە ناوچەکەدا، بۆ پشتیووانیکردنی ئیسرائیلە، وتیشی، ئەوەی ئێستا لە غەززە دەیکەن تەنھا سەرەتایە و ئەوەی لە رۆژانی داھاتوودا دەیکەن لە ھزری نەوەکانی داھاتوودا دەمێنێتەوە.
ناتانیاھۆ ھەڕەشەی لە بزووتنەوەی حەماس کرد و وتی، پێگەکانی حەماس دەکەن بە ناوچەی وێرانە و لە کۆتاییدا حەماس درک بەوە دەکات، ئەوەی کردی ھەڵەیەکی گەورە بوو.
وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، ئاماری کوژراو و بریندارەکانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ٧٠٤ کەس لە کەناری رۆژئاوا و کەرتی غەززە کوژراون، کە ١٤٣ کەسیان منداڵن و ١٠٥ کەسیان ژنن، ھەروەھا نزیکەی چوار ھەزار کەسیش بەھۆی ھێرش و مووشەکبارانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە برینداربوون.
لە بەرامبەردا بەپێی میدیا ئیسرائیلییەکان، ژمارەی کوژراوە ئیسرائیلییەکان گەیشتووەتە زیاتر لە ٩٠٠ کەس، ژمارەی بریندارەکانیش گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ھەزار و ٥٠٠ کەس، کە برینی بەشێکیان سەختە، بەپێی ئاماری میدیا ئیسرائلییەکان.
ھاوکات بۆ رۆژی سێهەم لەسەر یەک، بۆردومانە مووشەکییەکانی بزووتنەوەی حەماس و سوپای ئیسرائیل بۆ سەر یەکتر بەردەوامن، حەماس دەیان مووشەکی ئاڕاستەی عەسقەلان کرد، ئیسرائیلیش دەیان مووشەکی ئاڕاستەی کەرتی غەززە کرد.
یەکێتیی ئەوروپا رایگەیاند، سەرجەم ھاوکارییە مرۆییەکانیان بۆ فەڵەستین رادەگرن، ئەوەش بەھۆی کێشەکانی فەڵەستین و ئیسرائیل، ھاوکات حکومەتی ئەڵمانیاش رایگەیاند، لە چوارچێوەی پێداچوونەوەی ھەمەلایەنە بە ھاوکارییە داراییەکانی وڵاتەکەیان، بۆ ماوەیەکی کاتی بەشێک لە ھاوکارییەکانیان بۆ ناوچە فەڵەستینییەکان رادەگرن، کە ساڵانە دەگاتە ١٣١ ملیۆن دۆلار، بەڵام ئەو ھاوکاریانە راناگرن کە پەیوەندیان بە رزگارکردنی ژیانی خەڵکەوە ھەیە و بۆ خزمەتگوزاریە سەرەتییەکانی وەک ئاو و کارەبا دابیندەکرێت.
لەلایەکی ترەوە، جۆزێپ بۆرێل بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتیی ئەوروپا رایگەیاند، رۆژی سێشەممە کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتییەکە لەبارەی دۆخی ئیسرائیل و ناوچەکە بەڕێوەدەچێت.
ئەبو عوبەیدە وتەبێژی کەتیبەکانی قەسام-باڵی سەربازیی بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، ھەموو بەئامانجگرتنێکی گەلی فەڵەستین بەبێ ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت، بەرامبەرە بە کوشتنی یەکێک لە دیلە مەدەنییەکان، کە لەلایەن چەکدارەکانیانەوە دەستبەسەرکراون.
چەکدارانی بزووتنەوەی حەماس، رۆژی شەممە لەچەند بەرەیەکەوە ھێرشیانکردە سەر چەند ناوچەیەکی ئیسرائیل و بەپێی ئاماری بەرپرسانی ئیسرائیل، ئەو چەکدارانە زیاتر لە ١٥٠ کەسیان بەدیلگرتووە، بەڵام بەرپرسانی حەماس دەڵێن، ژمارەکە لەوە زیاترە.
بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردە سەربازییەکانی باشوور لە سوپای ئیسرائیل جەختیکردەوە، کە ئیسرائیل لە جەنگدایە و رۆژانی سەختیان لە بەردەمدایە.
وتیشی، وەڵامەکانی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکەی بزووتنەوەی حەماس، شێوەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەگۆڕێت.
ئەو قسانەی ناتانیاھۆ لەکاتێکدان، یواف گالانت وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند، گەمارۆیەکی توند دەخەنە سەر کەرتی غەززە و ئاو و کارەبا و نان لە کەرتی غەززە دەبڕن.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، بە درێژایی شەوی رابردوو، بەردەوامبوون لە بۆردومانەکانیان بۆ سەر ژێرخانی بزووتنەوەی حەماس لە کەرتی غەززە، لەوانەش کردنەئامانجی بارەگای ھەواڵگیری و باڵەخانەی سەربازیی سەر بە ھێزە ئاسمانییەکانی حەماس، ھەروەھا لقی (بانکی نیشتمانیی ئیسلامی) و (بانکی یەکەم)، کە لە رێگەیانەوە پارە بۆ حەماس دابیندەکرا، لەگەڵ کۆمەڵگەیەکی بەرھەمھێنانی کەرەستەی جەنگیی ئاسمانی و کۆگای کەرەستە جەنگی و سەربازییەکانی حەماس.
ھەروەھا بەپێی زانیاریی میدیا عەرەبی و ئیسرائیلییەکان، ئیسرائیل لە بۆردومانەکانیدا لە کەرتی غەززە، ماڵی ژمارەیەک سەرکردەی بزووتنەوەی حەماسی کردووەتە ئامانج.
بە پێی ئاماری وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، لە دوێنێوە تاکو بەیانیی ئەمڕۆ، بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە ٢٥٦ کەس لە کەرتی غەززە کوژراون، کە ٢٠یان منداڵن، ھەروەھا ھەزار و ٧٨٨ کەس برینداربوون، کە ١٢١ کەسیان منداڵن، ھاوکات بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان، زیاتر لە لە ٢٠ ھەزار کەس لە غەززە ماڵوحاڵیان بەجێھێشتووە و ئاوارەبوون.
لە بەرامبەردا بزووتنەوەی حەماس لە چەند بەرەیەکەوە بەردەوامە لە مووشەکبارانکردنی شارەکانی ئیسرائیل بە تایبەت تەلئەبیب و عەسقەلان، کە بەپێی میدیا عەرەبییەکان، ئەم بەیانییە دەیان مووشەکیان ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە، ھاوکات بەھۆی مەترسی بۆردومانەکان و ناسەقامگیریی رەوشی ئەمنی، دەیان گەشتی ئاسمانی لە تەلئەبیب ھەڵوەشانەوە.
ھەر بەیانیی ئەمڕۆ حزبوڵای لوبنانی چەند مووشەکێکی ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە، بەوھۆیەوە ئیسرائیل ھێزی ئەمنیی لە سنورەکانی لەگەڵ لوبنان و سوریا بڵاوکردەوە.
وەزارەتی تەندروستیی ئیسرائیل، لەبارەی ژمارەی قوربانییەکان رایگەیاند، ژمارەی کوژراوەکان گەیشتووەتە ٣٠٠ کەس، ژمارەی بریندارانیش گەیشتووەتە ھەزار و ٨٦٤ کەس، کە ٣٢٦ کەسیان تەندروستییان ناجێگیرە.
دیمیتری پۆلیانسکی جێگری یەکەمی نێردەی ھەمیشەیی روسیا لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، وڵاتەکەی بەرەسمی داوایەکی پێشکەشکردووە بۆئەوەی ١٣ی ئەم مانگە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە ھاوکارییە سەربازییەکانی خۆرئاوا بۆ ئۆکراین ئەنجام بدات و بە دڵنیاییشەوە ئەو کۆبوونەوە دەکرێت.
وتیشی، لەئێستا بەدواوە رێگە نادەن وڵاتانی خۆرئاوا بە ئارەزووی خۆیان پلان و بەرژەوەندییەکانیان لە رێگەی بەکارھێنانی ئۆکراینەوە جێبەجێ بکەن و لە ژێر ناوی ھاوکاریکردنی ئۆکراین لە رووی سەربازییەوە، ھەواڵی ئەوە بدەن پێگە و ھەژموونی خۆیان بەسەر روسیادا زاڵ بکەن.
محەمەد ئەلدایف فەرماندەیی لیواکانی عیزەدین قەسام باڵی سەربازیی حەماس دەستپێکردنی ھێرشێکی سەربازیی دژی ئیسرائیلی لە کەرتی غەززە بە ناوی "گەردەلوولی ئەقسا" راگەیاند، دەڵێت، بڕیاریانداوە کە ھێڵێک بۆ پێشێلکارییەکانی ئیسرائیل دابنێن، لەبەرئەوە گەردەلولی ئاقسایان دەستپێکردوە، لە یەکەم ھەنگاودا نزیکەی پێنج ھەزار مووشەک و گوللـە ھاوەنیان ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە، توانیویانە دەست بەسەر خاڵی سنووریی کەرەم ئەبو سەلیم لە باشووری ڕۆژھەڵاتی غەززە و ناوچەکانی دەوروبەری کە لەدەستی ئیسرائیل دابوو دابگرن.
جەختی لەوەشکردوەتەوە، ھێرشەکان زۆر لەوە بەرفراوانترن کە ئیسرائیل بیری لێدەکاتەوە، داواش لە وڵاتانی عەرەبی و ئیسرائیل دەکات، دژ بە داگیرکارییەکانی ئیسرائیل یەک بگرن.
بەپێی ھەواڵی میدیاکانیش حەماس ٣٥ سەربازی ئیسرائیلیان دەستگیرکردووە.
ھاوکات سوپای ئیسرائیل رایگەیاندوە، چوار گروپی چەکداری جیاجیا لە کەرتی غەززەوە دزەیان کردوەتە ناو خاکی ئیسرائیل و ناوچە نیشتەجێکراوەکان، تەقە لە ئۆتۆمبێلی پۆلیس دەکەن.
راشیگەیاندوە، بەھۆی کەوتنە خوارەوەی مووشەکێک لە یەکێک لە ناوچە نیشتەجێکراوەکان، ژنێکی ئیسرائیلی کوژراوە.
لای خۆشیەوە وەزیری بەرگری ئیسرائیلیش دەڵێت، ئەوەی روویدا راگەیاندنی جەنگی حەماسە لەبەرامبەریان، بە دەیان فڕۆکەی جەنگیش دەستپێکی ھێرشی بۆ سەر کەرتی غەززە ڕاگەیاندوە.
بۆیەکەمجارە بەم ئاستە بەریەکەوتن لە نێوان ھەردوولا رووبدات و لە زەوی و ئاسمانەوە ھێرش بکرێتە سەر ئیسرائیل.
دوای ئەوەی میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردەوە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و شی جین بینگ سەرۆکی چین لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی لوتکەی کۆڕبەندی ھاوکاری ئابووری وڵاتانی ئاسیا-زەریای ھێمن کە بە ئاپیک ناسراوە کۆدەبنەوە، کە بڕیارە لەناوەڕاستی مانگی داھاتوو لە سان فرانسیسکۆ بەڕێوەبچێت، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە کۆشکی سپی ریگەیاند، تائێستا کۆبوونەوەیەکی لەو جۆرە بە تەواوی رێک نەخراوە و یەکلایی نەبووەتەوە، چونکە دڵنیا نین سەرۆکی چین بەشداری ئەو کۆڕبەندە دەکات یان نا.
وتیشی، پێشتر وتویەتی و ئێستاش ھەمان ھەڵوێستی ھەیە کە لە پێناوی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن و پەکین، ئامادەیە لەگەڵ سەرۆکی چین کۆببێتەوە.