جیهان
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا چوار ھەزار و ١٣٧ کەس کوژراون و زیاتر لە ١٣ ھەزار کەسی تریش برینداربوون و زیاتر لە ھەزار کەسیش بێسەروشێنن کە زۆربەیان منداڵن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تەنھا لە بۆردوومانکردنی چەند باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوون لە شاری خانیونس کە دەکەوێتە باشووری غەززە، ١٨ کەس کوژراون و ٧٩ی تریش برینداربوون.
سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، شەوی رابردوو ١٠٠ پێگەی حەماسیان لە کەرتی غەززە بۆردومانکردووە، ھاوکات لەگەڵ ئامادەکارییەکانی بۆ دەستپێکردنی ھێرشی زەمینی.
لای خۆیەوە، وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین لە کەرتی غەززە ئاماژەی بەوەکرد، ئیسرائیل کەنیسەیەکی مەسیحییەکانی بۆردومانکردووە و بەھۆیەوە ١٦ مەسیحی کوژراون.
دەشڵێت، ھەروەھا ١٨ فەلەستینی بەبۆردومانی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کەمپی جبالیا لە باکوری غەززە کوژراون.
بەپێی میدیاکانی ئێران، بەرەبەیانی ئەمڕۆ بوومەلەرزەیەک بە گوڕی ٤.٩ پلە بە پێوەری ڕێختەر و بە قوڵایی ١٠ کیلۆمەتر ناوچەی خانەزنیانی پارێزگای فارسی لە باشوری ئێران ھەژاند، بومەلەرزەکە لە پارێزگای شیرازیش ھەستی پێکراوە.
بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان حەوت کەس بەھۆی بومەلەرزەکەوە برینداربوون.
لەرۆژانی ١٥ و ١٧ی ئەم مانگە، دوو بومەلەرزەی بەھێز باشووری ئێران و شاری ئەھوازیان لە باشووری ڕۆژئاوای ئێران ھەژاند.
ئیسماعیل ھەنیە سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس تۆمارێکی ڤیدیۆیی سەبارەت بە بەردەوامی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر حەماس بڵاوکردەوە و رایگەیاند، سەرۆکی ئەمریکا و چەند وڵاتێکی ئەورووپا بەمەبەستی پشتیوانی مەعنەوی سەردانی ئیسرائیلیان کردووە، حکوومەتی واشنتۆنیش سەرەڕای ھەموو ئەو ھەوڵانەی نەیتوانی سەرکەوتوو بێت لە دەستەبەرکردنی پشتیوانی ھەرێمیی و نێودەوڵەتی بۆ ئیسرائیل لە بارەی ھێرشەکانی بۆ سەر غەززە و رازیکردنی عەرەبەکان بە کۆچکردن.
لە بەشێکی تریدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئەگەر ئەو ھێرشانەی سەر غەززە و کاولکاری و خوێنڕشتن بەردەوام بێت، ئەوا ڕەنگە بگۆڕێت بۆ جەنگێکی ھەرێمی.
بەپێی وتەی ئەو سەرچاوانە، بە کردنەوەی دەروازەی رەفەح ھاوکاری مرۆیی و فریاگوزاری دەگەیەندرێتە کەرتی غەززە.
ئەو پێشھاتە لەدوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنی نێوان جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر دێت کە رایانگەیاندبوو، دەبێت ھاوکارییە مرۆییەکان لەڕێی دەروازەی رەفەح بە بەردەوامی بگەیەندرێتە غەززە.
بڕیارە لە قۆناغی یەکەمدا رێگە بە ٢٠ کاروانی ھاوکاریی مرۆیی بدرێت ئەو دەروازەیە تێبپەڕێنێت و نەتەوە یەکگرتووەکان دابەشی دەکات، قۆناغی دووەمیش بەپێی ھەڵسەنگاندنی رەوشەکە دەبێت.
رێکخراوی تەندروستی جیھانیش دەڵێت، چەندین رۆژە ھاوکارییەکانیان لەو دەروازەیە وەستاوە و نەیانتوانیوە بیگەیەننە خەڵکی لێقەوماو.
ماتیو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ھەرچەندە ئیسرائیل لە ھێرشەکانیدا بۆسەر حەماس پارێزگاری لە خۆی دەکات، بەڵام چاوەڕوانی ئەوەشیان لەو وڵاتە ھەیە کە پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەکانی کاتی جەنگ بێت.
وتیشی، لە ٧ی ئەم مانگەوە ٣٢ ھاوڵاتی ئەمریکی لە ھێرشەکانی حەماسدا گیانیان لەدەستداوە و ١١ کەسیش بێسەروشوێنن، بۆیە ھەموو ھەوڵێک دەدەن تا چارەنوسی بێسەروشوێنەکان دیاری بکرێت.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئەوەشی خستەڕوو، واشنتن لە دوایین کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشدا ڤیتۆی دژی پڕۆژەبڕیارێک بەکارھێنا بۆ راگرتنی ئاگربەست لە غەززە، چونکە پڕۆژەکە مافی بەرگریکردنی بۆ ئیسرائیل تێدا جێگیر نەکرابوو.
ئاژانسی فرانس پرێس لە زاری بەرپرسێکی حکومەتی فەڕەنساوە بڵاویکردووەتەوە، بەھۆی ھەڕەشەی بۆمبەوە ھەشت فڕۆکەخانەی وڵاتەکە لەکۆی ١٤ فڕۆکەخانە لە گەشتیار چۆڵکراون و داخران.
ئەوەشی خستوەتەڕو، بەھۆی بڕیاری داخستنی فڕۆکەخانەکانیش ١٣٠ گەشت ھەڵوەشێرنراونەتەوە یان بۆ کاتێکی دیکە دواخراوە.
رۆژی ١٨ی ئەم مانگەش بەھەمان ھۆکار شەش فڕۆکەخانەی فەرەنسا داخران، بەشێک لە فڕۆکەخانەکانیش بە راگەیەندراوی جیا ھەڵپەساردنی کارەکانیان بڵاوکردووەتەوە.
پەرلەمانی ئەوروپا خەڵاتی ساخارۆڤ بۆ ئازادی رادەربڕینی بەخشییە ژینا ئەمینی و بزووتنەوەی ژن ژیان ئازادی، کە لەلایەن حکومەتی ئێرانەوە روبەڕووی توندوتیژی و سەرکوتکردن بوونەتەوە.
"رۆبرتا میتسولا" سەرۆکی پەرلەمانی ئەوروپا رایگەیاند، گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی خاڵی وەرچەرخان بوو کە لێکەوتە و کاریگەری زۆری بەدوای خۆیدا ھێنا و بووە ھۆکارێک بۆ دەرکەوتنی بزووتنەوەیەک بە سەرکردایەتی ژنان و چوونە مێژووەوە، دروشمی ژن ژیان ئازادیشیان وتەوە و بەرگرییان لە دادپەروەری و شکۆ و ئازادی لە ئێران کرد.
ریشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ بە سەردانێک دەگاتە تەلئەبیبی پایتەختی ئیسرائیل و لەگەڵ ئیسحاق ھێرزۆگی سەرۆکی ئەو وڵاتە و بنیامین ناتانیاھۆ ھاوتا ئیسرائیلییەکەی کۆدەبێتەوە.
وتیشی، سەردانەکەی بۆ خۆرھەڵاتی ناوەڕاست ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت و جگە لە ئیسرائیل سەردانی چەند وڵاتێکی دیکەش دەکات و ئامانج لە سەردانەکەشی ھێورکردنەوەی گرژیی و ئاڵۆزییەکانی نێوان سوپای ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس دەبێت بە تایبەتی دوای ھێرشەکەی سەر نەخۆشخانەیەکی تایبەتی کەرتی غەززە، کە ژمارەیەکی زۆر قوربانی لێکەوتەوە.
سەرۆک وەزیرانی بەڕیتانیا ئاماژەی بەوەشکردەوە، لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل جەختدەکاتەوە، نابێت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رێگە بدات بزووتنەوەی حەماس لە ھێرشە تیرۆریستییەکانی بۆ سەر ئیسرائیل بەردەوام بێت.
سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا لە چاوپێکەوتێکدا ئەو تۆمەتانەی رەتکردەوە، کە ئێران لە ھەموو شتێکدا تاوانبار بکرێت، جەختیشیکردەوە، روسیا ئەو ھەوڵانە بە ئیستفزازی دەزانێت و ناکرێت ھەموو شتێک بخرێتە ئەستۆی ئێران.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێیان وایە سەرکردایەتی ئێران ھەڵوێستێکی تا رادەیەک بەرپرسیارانە و ھاوسەنگیان گرتووەتەبەر و رێگریانکردووە لە تەشەنەسەندنی ئەو ململانێیە بۆ ھەموو ناوچەکە و وڵاتانی دراوسێ.
وەزیری دەرەوەی ڕوسیا سەبارەت بە کەرتی غەززەش رایگەیاند، مەترسی پەرەسەندنی ململانێی فەڵەستین و ئیسرائیل بۆ ململانێی سەرتاسەری ھەرێماییی زۆر جددییە و دەبێت ھەمووان ژیرانەتر مامەڵە لەگەڵ رەوشەکە بکەن.
دوای دوو ڕۆژ لە ھێرشێک بۆ برۆکسل کە کوژرانی دوو کەسی لێکەوتەوە، "ئەلێکساندەر دی کرۆ" سەرۆک وەزیرانی بەلجیکا و "ئۆڵف کریستێرسۆن" سەرۆک وەزیرانی سوید جەختیانکردەوە لەسەر پێویستی باشتر پاراستنی سنوورەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا و پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی تۆکمەتر و ھەماھەنگتر بۆ گەڕاندنەوەی ئەو کۆچبەرانەی کە مافی پەنابەرێیان لەو وڵاتانە رەتکراوەتەوە.
بەلجیکا و سوید داوایانکردووە پاراستنی سنوورەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بەھێزتر بکرێن و ڕێوشوێنەکانی دیپۆرتکردنەوەی کۆچبەرانی نایاساییش توندتر بکرێنەوە.
راشیانگەیاند، دەبێت چارەسەری ئەو کێشەیە بە زووترین کات بکرێت و ئەو کێشەیەش چارەسەر نابێت تا ھەمووان پێکەوە ھەماھەنگ نەبن.
بەپێی ئامارەکانی کۆمیسیۆنی ئەوروپاش تا ئێستا لەمساڵدا ٦٥ ھەزار کەس لە وڵاتانی یەکێتیی ئەورووپا دیپۆرتکراونەتەوە و ساڵانەش نزیکەی ٤٠٠ ھەزار فەرمانی دیپۆرتکردنەوە لە ئەوروپا دەردەکرێت.
حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، لەگەڵ فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە لەھەوڵی بەردەوامدان بۆ دروستکردن و بەدیھێنانی ھەماھەنگییەکی تەواو لە نێوان وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بە مەبەستی راگەیاندنی یەک ھەڵوێست لە دژی ئیسرائیل پێش کۆبوونەوە چاوەڕوانکراوەکەی رێکخراوی ھاریکاری ئیسلامی.
وتیشی، ئێران و سعودیە ھاوڕان لەسەر ئەوەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی فرشتنی نەوت بە ئیسرائیل قەدەغە بکەن، لە ھەر وڵاتێکی عەرەبی و ئیسلامیش باڵیۆزخانەی ئیسرائیل ھەبێت دابخرێت و باڵیۆز و فەرمانبەران و دیبلۆماتکارەکانیان دەربکرێن.
بنیامین ناتانیاھو سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە راگەیاندراوێکدا لە تۆڕی " ئێکس" بڵاویکردەوە، بزوتنەوەی حەماس مووشەکی ئاراستەی نەخۆشخانەی مەعەمەدانییەی کردووە لە غەززە نەک سوپای ئیسرائیل.
راشیگەیاند، ئەوەی منداڵان بەو شێوە دڕندانەیە بکوژێت، بە دوور نییە منداڵانی خۆشیان بکوژن.
ھاوکات ئەفیخای ئەدرعی وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، حەماس موشەکێکی ئاڕاستەی ئیسرائیل کردووە بەڵام بە ھەڵە مووشەکەکە بەر نەخۆشخانەکە کەوتووە.
بڕیاربوو دوێنێ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆببێتەوە گفتوگۆ لەبارەی دوایین پێشھاتەکانی شەڕی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل و رەوشی مرۆیی غەززەی پڕۆژە بڕیارێکی بەرازیل سەبارەت بە ئاگربەست لە غەززە بکات، بەڵام بەھۆی بۆردومانەکەی نەخۆشخانەی مەعمەدانیە کۆبونەوەکە دواخرا بۆ ئێوارەی ئەمڕۆ.
بڕیارە لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆشدا، دەنگدان لەسەر پرۆژە بڕیارێکی بەرازیل بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە تاوتوێ بکرێت.
رۆژی دووشەممەی رابردووش ئەنجومەنی ئاسایش پڕۆژە بڕیارێکی روسیای خستە دەنگدانەوە، کە تایبەت بوو بە راگرتنی جەنگ لە کەرتی غەززە، بەڵام لە کۆی ١٥ دەنگ تەنھا پێنج دەنگی پشتیووانیی بەدەستھێنا، چوار وڵاتیش رەتیانکردەوە و شەش وڵاتیش دەنگیان نەدا.
لە لایەکی تریشەوە، لەگەڵ کردنەوەی بازارەکانی بەھۆی بۆردومانەکەی کەرتی غەززە نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان گۆرانکاری بەسەردا ھات و نرخی ھەر بەرمیلێک دوو دۆلار بەزربۆیەوە. لە ئێستادا نرخی بەرمیلێک نەوتی برینت بە نزیکەی ٨٩ دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
بڕیارە ڕۆژی کۆتایی فێستیڤاڵەکە، تیپی ھونەری شاریا چەند تابلۆیەکی ھەڵپەڕکێ و پارچە میوزیکی کوردی پێشکەش بکات.
دوای ئەوەی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رەتیکردەوە سوپای وڵاتەکەی نەخۆشخانەی مەعمەدانی بۆردومان کردبێت وتی، حەماس ئەو ھێرشەی ئەنجامداوە، بزوتنەوەی حەماسیش لە راگەیەندراوێکدا وەڵامی دایەوە و رایگەیاندووە، لەگەڵ یەکەم ساتی ھێرشەکەدا چاوەڕوانی ئەوەیان دەکرد دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل ئەو لێدوانە بدەن و خۆیان لەو کارە دڕندانە و کۆمەڵکوژییە بێبەری بکەن.
ئاماژەی بەوەشکردوە، کێشەی گەورە ئەوەیە ئەمریکا بەردەوامە لەسەر پەردەپۆشکردنی درۆ و چەواشە کارییەکانی و جیھانیش گوێ لە ئەمریکا دەگرێت و چاویان لە ئاستی راستییەکان دادەخەن کۆمەڵکوژییەکی وەک ھێرشەکەی سەر نەخۆشخانەی مەعمەدانی گرنگ نییە بەلایانەوە.