جیهان
بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا بەسەردانێکی رەسمی گەیشتە تەلئەبیب و لەگەڵ ئیسحاق ھێرزۆگ سەرۆکی ئیسرائیل و بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیران کۆدەبێتەوە.
ھاوکات کۆشکی ئیلیزێ رایگەیاند، بڕیارە ماکرۆن لەسەردانەکەیدا داوای پاراستنی ژیانی دانیشتوانی مەدەنی لە کەرتی غەززە بکات و پلانی "ئاگربەستی مرۆییش" بخاتە بەردەم لێپرسراوانی باڵای ئیسرائیل.
سەرەڕای سەردانە بەردەوامەکانی لێپرسراوان و سەرکردەی وڵاتە زلھێزەکان بۆ ئیسرائیل، بەڵام شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل زیاتر لە دوو ھەفتەیە بەردەوامە و تائێستاش ھیچ ئاماژەیەک نییە بۆ راگرتنی شەڕ و راگەیاندنی ئاگربەست.
بۆ ١٨مین ڕۆژ لەسەریەک، بۆردوومانەکانی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر گەڕەک و نەخۆشخانەکان و شوێنەکانی نیشتەجێبوون لە کەرتی غەززە بەردەوامە و تادێت چڕتردەبێتەوە و تەنھا لە شەوی رابردوودا سوپای ئیسرائیل ٤٠٠ پێگەیان لە غەززە بۆردوومانکردووە کە بە ھۆیەوە ١٤٠ کەس کوژراون کە زۆرینەیان ژن و منداڵن و شەش کارمەندی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لەنێو کوژراوەکاندا ھەیە.
تەندروستی غەززەش دەڵێت ، ئاماری گیانلەدەستدان لە کەرتی غەززە گەیشتووەتە زیاتر لە پێنج ھەزار و ٥٠٠ کەس کە زیاتر لە دوو ھەزاری و ٢٠٠ یان منداڵ و زیاتر لە ھەزار و ١٢٠ کەسیان ژنن و ١٩ رۆژنامەنووسیش لەنیو کوژراوەکاندان، ئەمە جگە لەوەی زیاتر لە ١٨ ھەزار کەسیش برینداربوون.
.jpg&w=3840&q=75)
لەبەرامبەردا ماکرۆن رایگەیاند، ئامانجی یەکەمیان ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکانە لە دەستی حەماس، داواشی لەو بزووتنەوەیە کرد، دەستبەجێ سەرجەم بارمتەکان ئازادبکات.
وتیشی، بۆ دووپاتکردنەوەی پشتیووانییەکانی فەڕەنسا ھاتووەتە ئیسرائیل و ئەو وڵاتەش مافی بەرگری لەخۆکردنی ھەیە، دەشڵێت، نایانەوێت ئاڵۆزییەکان لە ناوچەکە فراوان ببێت، لەو بارەیەوە ھۆشداریی بە ئێران و گرووپەکانی نزیک لەو وڵاتەدا، ھەوڵی فراوانکردنی ئاڵۆزییەکان نەدەن.
بەیانیی ئەمڕۆ سەرۆکی فەڕەنسا گەیشتە ئیسرائیل و لە قودس لەگەڵ ئیسحاق ھێرزۆگ سەرۆکی ئیسرائیل کۆبووەوە و رایگەیاند، ھێرشەکانی حەماس قبوڵکراو نین.
ئیمانیۆل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا لە چوارچێوەی سەردانەکەی بۆ ئیسرائیل لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەو وڵاتە کۆبووەوە و باسی لەوەشکرد، حەماس رێکخراوێکی تیرۆرستییە و دەیەوێت دەوڵەتی ئیسرائیل بڕوخێنێت، بۆیە پێشنیاز دەکات ھاوپەیمانییەکی نێودەوڵەتی دروست بکرێت بۆ روبەڕوبونەوەی گروپە تیرۆرستییەکان.
وتیشی، لەو چوارچێوەیەشدا فەڕەنسا ئامادەیە و پێشنیازیش دەکات ھاوپەیمانی دژی داعش فراوان بکرێت و چالاکییەکانی روبەڕوبونەوەی حەماسیش بگرێتەوە، لە ھەمانکاتیشدا پاریس ھۆشداری دەداتە حیزبوڵای لوبنان کە نەبێتە بەشێک لەو جەنگەی ئێستا رودەدات.
سەرۆکی فەڕەنسا داواشی لە ھەموو لایەنەکان کرد رێز لە مافی سیاسی فەڵەستینییەکان بگرن بۆ دامەزراندنی دەوڵەتەکەیان، چونکە ئەو ھەنگاوە ئاسایشی ئیسرائیل باشتر گەرەنتی دەکات.
جەنەڕاڵ مایکڵ ئێریک کوریلا سەرۆکی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند، ئەمریکا نیگەرانە لە ھێرشە ئاسمانییەکانی ئەم دواییەی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران بۆ سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، سوپای ئەمریکا بڕیاریداوە پێداچوونەوە بە رێوشوێنەکانی بنکە سەربازییەکانی لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و رێککاری نوێ بگرێتەبەر بۆ پاراستنی گیانی سەربازەکانی، لەوانە توندکردنەوەی رێوشوێنەکانی چوونە ناو بنکە سەربازییەکان، کۆکردنەوەی زانیاری ھەواڵگری لە رێگەی درۆن و بەھێزکردنی خاڵەکانی پاسەوانی بنکەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ھێرشە ئاسمانییەکان.
لەلایەکی دیکەوە، رۆژنامەی واشنتۆن پۆست لە زاری چەند بەرپرسێکی کۆشکی سپییەوە بڵاویکردووەتەوە، ئەمریکا پلانی بەپەلەی ھەیە بۆ گەڕاندنەوەی زیاتر لە ٦٠٠ ھەزار ھاوڵاتی ئەمریکی لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، لە ئەگەری زیادبوونی مەترسی بۆ سەریان.
ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری دوو سەرچاوەی ئەمنییەوە بڵاویکردەوە، بە دوو مووشەک بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد لە پارێزگای ئەنبار بۆردومانکراوە، کە ھێزەکانی ئەمریکای تیادا جێگیرن.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، سەکۆی ھەڵدانی مووشەکەکان لە دووری ٥٠ کیلۆمەتر لە باشووری رۆژھەڵاتی بنکەکە دۆزراوەتەوە.
لای خۆیەوە پات رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئەو گروپە چەکدارییانەی ھێرشدەکەنەسەر ھێزەکانی ئەمریکا لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن و پێداویستییەکانیان بۆ دابیندەکرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا ھەموو ئامادەکارییەکی پێویستیان کردەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو ھێرشانەی دەکرێنەسەر_یان و ئەمریکا مافی خۆیەتی لەکاتی ھێرشکردنەسەری پارێزگاری لەخۆی بکات.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمز ئەمریکی لە زاری بەرپرسانی ئەمریکییەوە بڵاویکردەوە، ئیدارەی جۆ بایدن داوای لە ئیسرائیل کردووە ھێرشی زەمینیی بۆسەر کەرتی غەززە دوابخات بۆ ئەوەی کات بەدەستبھێنێت بۆ ئەنجامدانی دانوستانی بۆ ئازادکردنی بارمتەکان و رێگەدان بە گەیشتنی یارمەتی مرۆیی زیاتر بۆ کەرتی غەززە.
ئەو بەرپرسانە رایانگەیاند، واشنتۆن لەو رێگایەوە دەیەوێت کاتێکی زیاتری دەستبکەوێت بۆ ئامادەکاری بۆ ھەر ھێرشێک دژی بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا لەلایەن گروپەکانی نزیک لە ئێرانەوە، چونکە ئەگەر ھەیە ھێرشەکان لە ناوچەکەدا چڕتر ببنەوە ئەگەربێت و ئیسرائیل ھێزەکانی بە تەواوی بگوازێتەوە بۆ غەززە.
بەوتەی بەرپرسەکان، لۆید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا داواکەی واشنتۆنی گەیاندووەتە ئیسرائیل بۆ دواخستنی ئۆپەراسیۆنی زەمینی لە کەرتی غەززە.
بۆ ١٧ مین ڕۆژ لەسەریەک بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر گەڕەک و نەخۆشخانەکان و شوێنەکانی نیشتەجێبوون لە کەرتی غەززە بەردەوامە، تەندروستی غەززەش دەڵێت لە ماوەی ٢٤ سەعاتی رابردوودا نزیکەی ٤٠٠ کەس کوژراون کە ١١٧ یان منداڵن.
تا ئێستا ئامارەکانی گیانلەدەستدان لە کەرتی غەززە بۆ چوار ھەزار و ٧٤١ کەس بەرزبووەتەوە، کە زیاتر لە ھەزار و ٨٧٣ منداڵ و ھەزار و ٢٣ یان ژن بوون، ھەروەھا زیاتر لە ١٤ ھەزار کەسیش برینداربوون.
لە کەرتی ڕۆژئاواش، ژمارەی کوژراوان بۆ ٩٢ کەس بەرزبووەوە، دوای ئەوەی ٦ فەلەستینی بە گولـلەی ھێزەکانی ئیسرائیل لە جەنین، نابلوس و حەبرۆن کوژران.
رۆژنامەی "یەدیعۆت ئەحرۆنۆتی" ئیسرائیلی بڵاویکردووەتەوە، قەیرانی متمانە لە نێوان بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و سەرکردایەتی سوپاکەیدا ھەیە، ناتانیاھۆ پەیوەندییەکانی لەگەڵ وەزیری بەرگری حکومەتەکەی ئاڵوزە، ئەوەش رێگری دەکات لە کارکردنی ھاوبەشی نێوانیان.
رۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، قەیرانی متمانە تەنھا لە ناتانیاھۆ و سوپادا نییە، بەڵکو قەیرانی متمانە لەناو حکومەتیشدا ھەیە لە ئێستادا لانیکەم سێ وەزیری حکومەتی فریاکەوتنی ئیسرائیلی بیر لە دەستلەکارکێشانەوە دەکەنەوە بۆ ئەوەی ناتانیاھۆ ناچار بکەن بەرپرسیارێتی ئەو شکستە ئەمنییە لە ئەستۆ بگرێت.
بەپێی رۆژنامەکە، لە ٧٥٪ی ئیسرائیلییەکان ناتانیاھۆ بە بەرپرسیار دەزانن لە شکستی ئەمنی لە پاراستنی وڵاتەکەیان و شارۆچکەکانی دەوروبەری کەرتی غەززە.
سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس بڵاویکردەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغان، ئیمزای لەسەر پرۆتۆکۆڵی بەئەندامبوونی سوید لە رێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی-ناتۆ کردووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، سەرۆک کۆماری تورکیا دۆسیەکەی بۆ دەنگدان رەوانەی پەرلەمانی وڵاتەکەی کردووە، بەڵام وادەی کۆبوونەوەی پەرلەمانی لەسەر ئەو بابەتە ئاشکرا نەکرد.
سوید و فینلەندا لەدوای دەستپێکردنی ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین داوای بە ئەندامبوونیان لە ناتۆ کرد، ھەرچەندە ٢٩ ئەندامی ناتۆ بە داواکە رازیبوون، بەڵام تورکیا و ھەنگاریا بەبیانوونی پشتگیریکردنی پەکەکە، ئاستەنگیان بۆ پڕۆسەی بەئەندامبوونی سوید دروستکرد و زیاتر لە ساڵێکە بابەتەکەیان پەکخستووە.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان ھەوڵیداوە ھێرشبکاتە سەر "بنکەی سەربازی تەنەف"ی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە سوریا، کە دەکەوێتە دووری ٥٥ کیلۆمەتر لەسەر سنووری سوریا و عێراق و ئوردن، بەڵام ھێزەکانی ئەمریکا توانیویانە بە دوورییەکی دوور لە بنکەکەوە تەقەی لێبکەن و بیخەنە خوارەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، لەرێگای دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی دیکەوە ھەوڵدراوە ھێرشبکرێتە سەر بنکەیەکی ھێزەکانی ئەمریکا لەسەر سنووری ئوردن کە نزیکەی چوار کیلۆمەتر لە رۆژھەڵاتی "کەمپی ڕوکبان" دوورە و ھێزەکانی ئەمریکا توانویانە لە دووری سێ کیلۆمەتر لەو کەمپە بیخەنە خوارەوە.
لە ١٩ی تشرینی یەکەمدا، سێ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ھێرشیانکردەسەر بنکەی سەربازی تەنەفی ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و بەوھۆیەوە دوو سەرباز برینداربوون.
رۆژنامەی "یەدیعۆت ئەحرەنۆت"ی ئیسرائیلی بڵاویکردەوە، زیاتر لە ٤٠٠ بەرپرسی حکومەتی ئەمریکا، کە بەشێک موسڵمان و بەشێکیان جوون، نامەیەکیان بۆ حکومەتی وڵاتەکەیان ناردووە و رەخنەیان لە ئیدارەی جۆ بایدن گرتووە لە بەرامبەر پشتگوێخستنی ھاوکاریکردنی فەڵەستین و ھاوکاریکردنی بەرچاووی ئیسرائیل.
لەلایەکی ترەوە، ٣٠ دیپلۆماتکاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، لە نامەیەکدا بۆ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوە، ھەڕەشەی مانگرتن دەکەن و دەڵێن، ناردنی ھاریکاریی مرۆیی بۆ دانیشتووانی غەززە، پێچەوانەی پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل نییە و داوا دەکەن، ئەمریکا ھاوکاریی بگەیەنێتە خەڵکە مەدەنییەکەی غەززە، لە بەرامبەر ئەو نامەیەدا ئەنتۆنی بلینکن رایگەیاند، سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەر "قەیرانەکە" سیاسەتێکی ھاوسەنگە، ھەروەھا بارودۆخەکەی بە قورس ناوبرد، کە کاریگەریی لەسەر سلکی دیپلۆماسیی ئەمریکا ھەبووە.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا دوای کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، سیستمی بەرگری "تاد" و سیستمی بەرگری مووشەکی "پاتریۆت" لە ناوچەکە بڵاودەکەنەوە.
وتیشی ھەروەھا ژمارەیەکی زیاتر لە ھێزەکانیان دەخەنە حاڵەتی ئامادەباشی بۆ بڵاوکردنەوەیان لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەش لە چوارچێوەی پلانێکی بەپەلەدایە، بۆ ئەوەی توانای وەڵامدانەوەی سەربازییان لەکاتی پێویستیدا ھەبێت.
ئۆستن وتیشی، ئەو رێکارانە ھۆکار دەبن بۆ پاراستنی ھێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە و یارمەتیدەری ئیسرائیل دەبن لە بەرگریکردن، ئەگەر پێویستیش بکات ھێزی زیاتر جێگیر دەکەن.
جۆناسان کۆنریکۆس، وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، حزبوڵا لوبنان لە شەڕەوە دەگلێنێت، لوبنان ھیچ شتێک ناباتەوە و ھەموو شتێکیش لەدەستدەدات.
ئەو ھۆشدارییەی سوپای ئیسرائیل بۆ حزبوڵا لەکاتێکدایە، رۆژی شەممە یواڤ گالانت وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، سەردانی سنوورەکانی ئیسرائیل-لوبنانی کرد و رایگەیاند، حزبوڵا بڕیاری بەشداریکردنی شەڕیداوە، ئەوەش وادەکات رووبەڕووی تۆڵەیەکی قورس ببێتەوە.
مارتن گریفیتس، یاریدەدەری سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند، نەتەوە یەکگرتووەکان دانوستانەکان بۆ ناردنی کاروانی دووەمی ھاوکاری مرۆیی بۆ کەرتی غەززە بەڕێوە دەبات، وتیشی لە ئێستادا دانوستان لەسەر ئەم بابەتە دەکەن، ڕەنگە کاروانێکی دیکە بگەیەننە غەززە، کە ٢٠ بۆ ٣٠ بارھەڵگر لە خۆی دەگرێت.
راشیگەیاند، رێکخراوەکەیان ئامانجیەتی ڕۆژانە ١٠٠ بارھەڵگر یارمەتی مرۆیی لە ڕێگەی دەروازەی ڕەفەح لە میسر بگەیەنرێتە غەززە.
دوێنێ شەممە، ٢٠ بارھەڵگر کە ھاوکارییە مرۆییەکانیان ھەڵگرتبوو، لە دەروازەی ڕەفەحەوە پەڕینەوە بۆ ناو کەرتی غەززە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە کۆنگرەکەی قاھیرەدا کە لەسەر دەستپێشخەری عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر بەڕێوەچوو، سەرجەم ئامادەبووانی کۆنگرەکە یەکھەڵوێست و کۆک بوون لەسەر پێویستی کۆتایی ھێنان بە شەڕ و چارەسەرکردنی کێشە و ناکۆکییەکان بە دانوستان و گفتوگۆ و کردنەوەی رێڕەوێکی ئارام بۆ گەیاندنی ھاوکاری مرۆیی بە کەرتی غەززە.
باسی لەوەشکردووە، ئەوەی رێگربووە لە بڵاوکردنەوەی راگەیاندراوی ھاوبەشی کۆتایی کۆنگرەی قاھیرە بۆ ئاشتی، وشەی تیرۆر بووە کە بۆ حەماس بەکاربھێنرێت، چونکە وڵاتانی ئەوروپی بەشداربوو لەو کۆنگرەیە جەختیانکردووەتە لەسەر ئەوەی پێویستە بە حەماس بوترێت گرووپێکی تیرۆریستی، بەڵام بەشێک لە وڵاتانی تری بەشدار لە کۆنگرەکە رازی نەبوون بەو داواکارییە، بۆیە راگەیەندراوی ھاوبەشی کۆتایی کۆنگرەکە بڵاونەکرایەوە.