جیهان
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا دوای کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، سیستمی بەرگری "تاد" و سیستمی بەرگری مووشەکی "پاتریۆت" لە ناوچەکە بڵاودەکەنەوە.
وتیشی ھەروەھا ژمارەیەکی زیاتر لە ھێزەکانیان دەخەنە حاڵەتی ئامادەباشی بۆ بڵاوکردنەوەیان لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، ئەوەش لە چوارچێوەی پلانێکی بەپەلەدایە، بۆ ئەوەی توانای وەڵامدانەوەی سەربازییان لەکاتی پێویستیدا ھەبێت.
ئۆستن وتیشی، ئەو رێکارانە ھۆکار دەبن بۆ پاراستنی ھێزەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە و یارمەتیدەری ئیسرائیل دەبن لە بەرگریکردن، ئەگەر پێویستیش بکات ھێزی زیاتر جێگیر دەکەن.
ھاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاندووە، لەکاتێکدا ئیسرائیل بە ئاشکرا لە کەرتی غەززە خەڵکی مەدەنی دەکاتە ئامانج بەتایبەتیش ھێرشەکەی سەر نەخۆشخانەی مەعمەدانی کە بەھۆیەوە سەدان ھاووڵاتی مەدەنی کوژران و برینداربوون، بەڵام ھەندێک لەسەرکردە و سەرۆکی وڵاتان سەردانی ئیسرائیل دەکەن و پیشتیوانی لە ھێرش و بۆردومانەکانی دەکەن و لەلایەکی تریشەوە باسی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ دەکەن.
وتیشی، سەردانەکەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاش بۆ ئیسرائیل، پەسەندکردن و رازیبوونە بەو کۆمەڵکوژییەی ئیسرائیل لە غەززە ئەنجامی دەدات، کە ئەمەش ھەڵوێستێکی زۆر خراپە و میژوو تۆماری دەکات.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بڕیارەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ ئازادکردنی دوو بارمتە کە کچێکی تەمەن ١٨ ساڵە لەگەڵ دایکی و ئەمریکین و دانیشتووی ویلایەتی شیکاگۆن، خۆشحاڵی کردوون و بە بڕیارێکی باشی دەزانن و داواشی لە بزوتنەوەی حەماس کرد بەبێ مەرج سەرجەم بارمتەکان ئازاد بکات، چونکە خەڵکی مەدەنی و گەشتیارن.
وتیشی، ١٠ھاووڵاتی تری ئەمریکی تائێستا لەلایەن حەماسەوە وەک بارمتە دەستبەسەرکراون، داواش دەکەین حەماس ھەموویان ئازاد بکات لەگەڵ نزیکەی ١٠٠ بارمتەی تر کە خەڵکی چەندین وڵاتی جیھانن.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، لەکاتی سەردانەکەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل، یواف گالانت وەزیری بەرگری ئەو وڵاتە پێی وتووە ئەگەر ئەمریکا رازی بێت دەیانەوێت ھێرش و بۆردومانەکانیان بۆسەر بزوتنەوەی حەماس دەستپێکردووە و دەیانەوێت بە یەکجاری لەناوی ببەن، لە ھەمان کاتدا ھێرشەکانیان بۆسەر حزبوڵای لوبنانیش دەست پێبکەن و بنکە و بارەگاکانیان بۆردومان بکەن و لەناویان ببەن.
رۆژنامەکە راشیگەیاندوە، بایدن ئەو داوایەی وەزیری بەرگری ئیسرائیلی رەتکردوەتەوە و وتویەتی، نابێت ئیسرائیل لە یەککاتدا لە دوولاوە شەڕ بکات و جگە لەوەش حزبوڵا زۆر لە حەماس مەترسیدارترە و پێویستە لە ئێستا ئیسرائیل تەنھا وردتر چاوی لەسەر جموجوڵەکانی حزبوڵا بێت.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا زیاتر لە چوار ھەزار و ٣٨٥ کەس کوژراون کە ھەزار و ٧٥٦یان منداڵن و ٩٦٧ کوژارویش ژنن و ١٣ ھەزار و ٥٦١ کەسی تریش برینداربوون و زیاتر لە ھەزار کەسیش بێسەروشێنن کە زۆربەیان منداڵن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەناو کەرتی تەندروستیش تائێستا ٥١ فەرمانبەری تەندروستی کوژراون و ٨٧ی تریش برینداربوون و حەوت نەخۆشخانە و ٢٥ بنکەی تەندروستیش بەھۆی بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە وێران بوون و لە خەزمەتکردن وەستاون.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئامادەکارییەکانیان بۆ قۆناغی دووەمی ئۆپراسیۆنەکەی لەکەرتی غەززە دەستپێکردووە، کە ھێرشی زەمینی بۆسەر کەرتی غەززە لەخۆدەگرێت.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا پلانی فراوانکردنی چالاکییەکانی ئۆپەراسیۆنەکەی پەسەندکراون و سوپای ئیسرائیل خۆی ئامادە دەکات بۆ ھێرشی زەمینی.
لای خۆیەوە یواف گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل ئاماژەی بەوەکردووە، حزبوڵا بڕیاریداوە ببێتە بەرەیەک لە گرژی و ئاڵۆزییەکان و بەشداریکردنی لە شەڕی کەرتی غەززە باجێکی قورسی دەبێت.
ھاوکات میدیاکانی ئیسرائیل بڵاویانکردەوە، سوپای ئیسرائیل ٦٧٠ کەسی لەکەناری رۆژئاوا دەستگیرکردووە کە ٤٥٠ کەسیان ئەندامی بزوتنەوەی حەماسن.
حکومەتی تورکیا لەگەڵ پێشکەشکردنی بودجەی ساڵی ٢٠٢٤ بۆ پەرلەمان، بڕی ئەو پارەیەشی ئاشکراکردووە کە وەک ھاوکاری دەوڵەت بەسەر پارتە سیاسییەکاندا دابەشی دەکات، بەگوێرەی پڕۆژەکەش ساڵی داھاتوو شەش ملیار و ٦٨٢ ملیۆن لیرە بەسەر ئەو پێنج پارتەدا دابەش دەکرێت کە بەربەستی ٧٪ـی پەرلەمانیان بەدەستھێناوە.
پارەکە بەگوێرەی ئەو دەنگانە دابەشدەکرێت کە پارتە سیاسییەکان لە دوایین ھەڵبژاردنی پەرلەمانی تورکیادا بەدەستیانھێناوە و بڕەکەشی بەم جۆرە دەبێت، ئاکپارتی دوو ملیار و ٦٥٨ ملیۆن لیرە وەردەگرێت کە زۆرترین بڕی ھاوکارییە، ھاوکات جەھەپە ملیارێک و ٨٩٢ ملیۆن لیرە وەردەگرێت، مەھەپە ٧٥٢ ملیۆن لیرە و ئی پارتیش ٧٢٢ ملیۆن لیرە وەردەگرێت، پارتی ھەدەپیش ٦٥٨ ملیۆن لیرە لە خەزێنەی دەوڵەت وەردەگرێت.
بەگوێرەی یاسای پارتە سیاسییەکانی تورکیا، ھەر حیزبێک لە ھەڵبژاردنی پەرلەماندا بتوانێت بەربەستی ٧٪ـی تێپەڕێنێت، مافی ئەوەی دەبێت ساڵانە ھاوکاری لە دەوڵەت وەربگرێت و کاروباری حیزبەکەی پێ بەڕێوەبەرێت.
نادین ماینزا، سەرۆکی دامەزراوەی نێودەوڵەتی بۆ ئازادی ئایینی سەردانی رۆژئاوای کوردستانی کرد و لەگەڵ مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتی ھەسەدە و بەرپرسانی ئیدارەی خۆسەری کۆبووەوە، دوای کۆبوونەوەکانیش وتی، ھێزەکانی سوریای دیموکرات بە قوربانییەکانیان نەک تەنھا داعشیان تێکشکاندووە بەڵکو ھەوڵیان داوە ناوچەیەکی پڕ لە ئاشتی و ئاسایش بۆ خەڵکی باکوری سوریا دابین بکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بوونی ھەسەدە رێگربووە لەوەی گروپەکانی نزیک لەئێران بچنە باکوری سوریا و بەوھۆیەشەوە ئێران پردی وشکانی بۆ گەیشتن بە لوبنان و ئیسرائیل لەدەستداوە.
ئەو بەرپرسە ئەمریکییە داواشی لە ئیدارەی بایدن کرد پلانی بۆ راگرتنی ھێرشەکانی تورکیا ھەبێت بەتایبەتی کە لەماوەی کەمتر لە مانگێکدا ٢٠٠ ھێرشی ئاسمانی لە رۆژئاوای کوردستان ئەنجامداوە و زیاتر لە دوو ملیۆن ھاوڵاتی مەدەنی بێ ئاو و کارەبا و پێداویستی دیکە کردووە، ئەوەش بەگوێرەی یاسای نێودەوڵەتییەکان تاوانی جەنگە کە تورکیا ئەنجامیداوە.
فەرمانگەی پەیوەندییەکانی سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤۆڵۆدمێر زێلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ئەنجامداوە و تیایدا دوایین پێشھاتەکانی جەنگی ئۆکراین و روسیا و حەماس و ئیسرائیلیان تاوتوێکردووە.
لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا، سەرۆککۆماری تورکیا جەختی لەوەکردووەتەوە، کە دەکرێت کێشەکانی نێوان حەماس و ئیسرائیل بە میکانیزمی ئاشتییانە چارەسەربکرێت.
ھەروەھا سەرۆککۆماری تورکیا راشیگەیاندووە، تورکیا بەردەوامە لە ھەوڵەکانی بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان حەماس و ئیسرائیل بە رێگەی ئاشتییانە.
پێگەی بی بی سی بڵاویکردووەتەوە، لەسەر شەقامی " داونینگی" لەندەی پایتەختی بەریتانیا بە بەشداری نزیکەی ١٠٠ ھەزار کەس خۆپیشاندانێکی بەرفراوان بەڕێوەچوو بۆ پشتیوانیکردنی ھاوڵاتییانی فەڵەستین، کە لەئێستادا لە دۆخێکی ناھەمواردان.
خۆپیشاندەران داوای راگەیاندنی ئاگربەستیان لەنێوان حەماس و ئیسرائیل کرد و داواشیانکرد بە زووترین کات ھاوکارییە مرۆییەکان بگەیەندرێتە کەرتی غەززە.
لای خۆیەوە، پۆلیسی لەندەن بڵاویکردەوە، خۆپیشاندانەکەی لەندەن لەژێرچاودێری زیاتر لە ھەزار ئەفسەری پۆلیس بە ئارامی بەڕێوەچووە، راشیگەیاندووە، جگە لە لەندەن لە ھەریەک شارەکانی بێرمینگھام، کاردیف و ساڵفۆرد خۆپیشاندان بۆ پشتیوانیکردنی ھاوڵاتییانی فەڵەستین بەڕێوەچووە.
ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، لەگەڵ پەرەسەندنی زیاتری گرژی و ئاڵۆزییەکانی کەرتی غەززە، داوا لە ھاونیشتمانیانی وڵاتەکەی دەکات، نەچنە وڵاتانی میسر و ئوردن و ئەوانەشی لەو دوو وڵاتەن بەپەلە ئەو وڵاتانە بەجێبھێڵن.
ئەوەش لەکاتێکدایە، چەند رۆژێک لەمەوبەر ئیسرائیل دیپلۆماتکارەکانی لە تورکیا بانگھێشتکردەوە، لە چوارچێوەی گرتنەبەری رێکارە خۆپارێزییەکان بەھۆی پەرەسەندنی زیاتری گرژی و ئاڵۆزییەکانی غەززە.
وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا چوار ھەزار و ١٣٧ کەس کوژراون و زیاتر لە ١٣ ھەزار کەسی تریش برینداربوون و زیاتر لە ھەزار کەسیش بێسەروشێنن کە زۆربەیان منداڵن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تەنھا لە بۆردوومانکردنی چەند باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوون لە شاری خانیونس کە دەکەوێتە باشووری غەززە، ١٨ کەس کوژراون و ٧٩ی تریش برینداربوون.
ئیسماعیل ھەنیە سەرۆکی مەکتەبی سیاسی حەماس تۆمارێکی ڤیدیۆیی سەبارەت بە بەردەوامی ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر حەماس بڵاوکردەوە و رایگەیاند، سەرۆکی ئەمریکا و چەند وڵاتێکی ئەورووپا بەمەبەستی پشتیوانی مەعنەوی سەردانی ئیسرائیلیان کردووە، حکوومەتی واشنتۆنیش سەرەڕای ھەموو ئەو ھەوڵانەی نەیتوانی سەرکەوتوو بێت لە دەستەبەرکردنی پشتیوانی ھەرێمیی و نێودەوڵەتی بۆ ئیسرائیل لە بارەی ھێرشەکانی بۆ سەر غەززە و رازیکردنی عەرەبەکان بە کۆچکردن.
لە بەشێکی تریدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئەگەر ئەو ھێرشانەی سەر غەززە و کاولکاری و خوێنڕشتن بەردەوام بێت، ئەوا ڕەنگە بگۆڕێت بۆ جەنگێکی ھەرێمی.
سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، شەوی رابردوو ١٠٠ پێگەی حەماسیان لە کەرتی غەززە بۆردومانکردووە، ھاوکات لەگەڵ ئامادەکارییەکانی بۆ دەستپێکردنی ھێرشی زەمینی.
لای خۆیەوە، وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین لە کەرتی غەززە ئاماژەی بەوەکرد، ئیسرائیل کەنیسەیەکی مەسیحییەکانی بۆردومانکردووە و بەھۆیەوە ١٦ مەسیحی کوژراون.
دەشڵێت، ھەروەھا ١٨ فەلەستینی بەبۆردومانی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کەمپی جبالیا لە باکوری غەززە کوژراون.
بەپێی میدیاکانی ئێران، بەرەبەیانی ئەمڕۆ بوومەلەرزەیەک بە گوڕی ٤.٩ پلە بە پێوەری ڕێختەر و بە قوڵایی ١٠ کیلۆمەتر ناوچەی خانەزنیانی پارێزگای فارسی لە باشوری ئێران ھەژاند، بومەلەرزەکە لە پارێزگای شیرازیش ھەستی پێکراوە.
بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان حەوت کەس بەھۆی بومەلەرزەکەوە برینداربوون.
لەرۆژانی ١٥ و ١٧ی ئەم مانگە، دوو بومەلەرزەی بەھێز باشووری ئێران و شاری ئەھوازیان لە باشووری ڕۆژئاوای ئێران ھەژاند.
بەپێی وتەی ئەو سەرچاوانە، بە کردنەوەی دەروازەی رەفەح ھاوکاری مرۆیی و فریاگوزاری دەگەیەندرێتە کەرتی غەززە.
ئەو پێشھاتە لەدوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنی نێوان جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر دێت کە رایانگەیاندبوو، دەبێت ھاوکارییە مرۆییەکان لەڕێی دەروازەی رەفەح بە بەردەوامی بگەیەندرێتە غەززە.
بڕیارە لە قۆناغی یەکەمدا رێگە بە ٢٠ کاروانی ھاوکاریی مرۆیی بدرێت ئەو دەروازەیە تێبپەڕێنێت و نەتەوە یەکگرتووەکان دابەشی دەکات، قۆناغی دووەمیش بەپێی ھەڵسەنگاندنی رەوشەکە دەبێت.
رێکخراوی تەندروستی جیھانیش دەڵێت، چەندین رۆژە ھاوکارییەکانیان لەو دەروازەیە وەستاوە و نەیانتوانیوە بیگەیەننە خەڵکی لێقەوماو.