عەلی مەناز ساڵی ١٩٩٣ لە پارێزگای سەمسوری باکوری کوردستان لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە بە تۆمەتی ھەوڵدان بۆ دابەشکردنی تورکیا دەستگیر کرا و سزای ھەتاھەتایی بەسەردا سەپێندرا، بەڵام دواتر سزاکەی بۆ کەمکرایەوە.

دوای ئازادبوونیشی لە زیندان عەلی مەناز وتی، ئیرادەی خۆی و ھاوڕێکانی لە زیندان زۆر باشە و ھاوڕێکانی سڵاویان بۆ خەبات و بەرخودانی گەلی کورد ھەیە، ئومێدەواریشە ھەمووان لەسەر ئەو خەباتە بەردەوام بن.

رۆژی سێشەممە دادگای پاکستان سزای ١٠ ساڵ زیندانیکردنی بەسەر ھەریەک لە عیمران خان، سەرۆکوەزیرانی پێشووتر و شا مەحمود قوڕەشی، وەزیری پێشووتری دەرەوەی پاکستاندا سەپاند.

ئەو دوو لێپرسراوە لەسەر "دزەپێکردنی بەڵگەنامە نھێنییەکانی دەوڵەت" سزادران، بە تۆمەتی ئەوەی عیمران خان نامەیەکی باڵیۆزی وڵاتەکەی لە واشنتۆن ئاشکراکردووە کە تیایدا باس لەوەکراوە واشنتۆن تێوەگلاوە لە دورخستنەوەی لە پۆستەکەی لە ساڵی ٢٠٢٢دا.

دوورخستنەوەی عیمران خان لە ژیانی سیاسی لە کاتێکدایە مانگی شوباتی ئەمساڵ ھەڵبژاردنی پەرلەمان لە پاکستان بەڕێوەدەچێت.

ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا، ئیسرائیل پێنج جار ھێرشی کردووەتە سەر خاکی سوریا، ھێرشەکانیش سیانیان ھێرشی ئاسمانی و دووانەکەی دیکەشیان زەمینی بوون و بە زۆری ناوچەکانی دەوروبەری پارێزگای دیمەشقیان گرتووەوە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ھێرشەکاندا ١١ بنکەی سەربازی و کۆگای چەک و تەقەمەنی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانی کردووەتە ئامانج و بەھۆیانەوە، ٢٣ کەس کوژراون، لە نێویاندا ھاوڵاتییەکی مەدەنی ھەیە و دوو کەسی دیکەش برینداربوون.

ڕوانگەی سوری ڕاشیگەیاندووە، ئیسرائیل لە بۆردومانەکانی ئەم دواییەیدا، زیاتر لە پارێزگایەکی لەیەک کاتدا کردووەتە ئامانج.

جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بڕیاری لەسەر شێوازی وەڵامدانەوەی ھێرشەکەی ئوردن داوە، جەختیشیکردەوە ئێران بەرپرسە لەو ھێرشە و ئەمریکا نایەوێت شەڕی بەرفراوان لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست ھەڵبگیرسێت.

ھاوکات کەناڵی "ئەلجەزیرە" لە زاری چەند سەرچاوەیەکی ئێرانەوە بڵاویکردەوە، لە دوو ڕۆژی ڕابردوودا، ئەمریکا لە ڕێگەی وڵاتێکی نێوەندگیرەوە زیاتر لە پەیامێکی بۆ ئێران ناردووە، سەبارەت بە گرژییەکانی ئەم دواییەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و جەختیلەوەکردووەتەوە، نایەوێت شەڕ لەگەڵ ئێران ھەڵبگیرسێنێت، بەڵام ھۆشداری داوە لەوەی، فراوانبوونی گرژییەکانی ناوچەکە، ھەڵوێستی توندی ئەمریکای بەرامبەر ئێران لێدەکەوێتەوە.

ئەوەشی خستەڕوو، دەسەڵاتدارانی ئێران ھۆشدارییەکانی ئەمریکایان ڕەتکردووەتەوە و جەختیان لەوەکردووەتەوە، بەئامانجگرتنی خاکی ئێران ھێڵی سوورە و وەڵامی توندیان دەبێت بۆ ھەر ئۆپراسیۆنێکی سەربازی لەوشێوەیە، جەختیشیانلەوەکردووەتەوە، کە ئێران شەڕی لەگەڵ ئەمریکا ناوێت.

٢٧ی ئەم مانگە، بنکەیەکی ھێزەکانی ئەمریکا لەسەر سنوری ئوردن و سوریا بە درۆن بۆردومانکرا و لەئاکامدا سێ سەربازی ئەمریکی گیانیانلەدەستدا، زیاتر لە ٣٠ سەربازی دیکەش برینداربوون و ئەمریکا گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانی بە ئەنجامدانی ھێرشەکە تۆمەتبارکرد.

میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان بلاویانکردەوە، ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ لە باکور و رۆژھەڵاتی سوریا و"ھەسەدە" و"یەپەژە" لە ٢٧ی ئەم مانگە قۆناغی سێھەمی ئۆپەراسیۆنی"مرۆیی و ئەمنی" لە کەمپی ھۆل لە رۆژئاوای کوردستان دەستپێکرد، لەماوەی ئەو سێ رۆژەدا ٣١ ئەندامی داعش دەستگیرکراون.

ئاماژە بەوەشکراوە، لە٨٠٪ی کەمپەکە پشکنینی بۆ کراوە، لە یەکەم رۆژی ئۆپراسیۆنەکەدا، ھێزە بەشداربووەکان دەستیان بەسەرچەندیین میندا گرتووە، ھەروەھا دوو ئەندامی داعش دەستگیرکرا و تونێلێکیش دۆزراوەتەوە، لە دووەم رۆژیشدا ٢١ کەس بە تۆمەتی ھاوکاری شانە نوستووەکانی داعش دەستگیرکران.

ھەروەھا لە سێیەم رۆژدا، کارەکانی گەڕان و پشکنین لە بەشی کۆچبەران بەردەوام بووە و چەندین پەناگەی نوێیدۆزراوەتەوە و ھەشت ئەندامی داعش دەستگیرکراون، دەستیش بەسەر ئاڵای داعش و چەندین دراوی کانزایی و بۆمبی دەستیدا گیراوە.

دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی سەرۆکایەتی روسیا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئاستی گرژییەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و پەرەسەندنی بەردەوامی، جێگەی نیگەرانییە و پێویستە رێوشوێنی پێویست و تایبەت بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان بگیرێتەبەر.

ئەوەشی خستەڕوو، گفتوگۆ و دانووستان، تاکە ڕێگاچارەیە بۆ رێگریکردن لە پەرەسەندنی زیاتری گرژییەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و بەدیھێنانی سەقامگیری لە ناوچەکە.

نووسینگەی ئاماری نیشتمانی بەڕیتانیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە ئاکامی زیادبوونی بەردەوامی ژمارەی کۆچبەران، پێشبیندەکەن ژمارەی دانیشتووانی وڵاتەکە تا ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٣٦ شەش ملیۆن و ١٠٠ ھەزار زیادبکات و بگاتە ٧٣ ملیۆن و ٧٠٠ ھەزار کەس.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، ساڵی ٢٠٢٢، ژمارەی کۆچبەران لە بەریتانیا ئاستێکی پێوانەیی تۆمارکردووە، کە ٧٤٥ ھەزار کۆچبەر بووە و لەو کاتەشەوە ئامارەکە بە بەرزی ماوەتەوە.

لە لێدوانێکدا بۆ تەلەفزیۆنی وڵاتەکەی بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، ئیسرائیل ھێزەکانی لە کەرتی غەززە ناکێشێنێتەوە و ھەزاران دەستگیرکراوی فەلەستینیش ئازاد ناکات.

ناتانیاھۆ ھەموو جۆرە دەنگۆیەکی سەبارەت بە ھەندێک مەرجی رێککەوتن بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لەگەڵ حەماس ڕەتکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، بەبێ گەیشتن بە ھەموو ئامانجەکانیان، کۆتایی بەم شەڕە ناھێنن، ئەمەش بە واتای نەھێشتنی حەماس و گەڕاندنەوەی ھەموو بارمتەکان و دڵنیابوون لەوەی کە غەززە چیتر مەترسی لەسەر ئیسرائیل دروست نەکات.

ئەو وتانەی ناتانیاھۆ دوای لێدوانێکی ئیسماعیل ھەنییە بەرپرسی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس ھات کە ئاماژەی بۆ ئەوەکردبوو، بزووتنەوەکە پێشنیازی پاریسیان بۆ ئاگربەست لە کەرتی غەززە وەرگرتووە و لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکەن.

ھەنیە جەختی لەوە کردەوە، کە ئەولەویەت کۆتاییھێنانە بە ھێرشی سەربازی ئیسرائیل و کشانەوەی تەواوەتی ھێزەکانی لە غەززە، وتیشی، سەردانی قاھیرە دەکات بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پێشنیارزەکەی پاریس.

پێشتر نوسینگەی ناتانیاھۆ رایگەیاندبوو، کۆبوونەوەکەی رۆژی یەکشەممە لە پاریس لە نێوان بەرپرسانی ئەمریکی، میسری، قەتەری و ئیسرائیل سەبارەت بە ئاگربەست لە غەززە "بنیاتنەر بووە" بەڵام ھێشتا ناکۆکی لەنێوان لایەنەکاندا ھەیە.

گروپی چەکداری کەتائیبی حزبوڵا لە عێراق، لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەچوارچێوەی پابەندبوونیان بە بنەما مرۆییەکانەوە و بە مەبەستی لە شەرمەزارنەکردنی حکومەتی فیدراڵ، بڕیاریانداوە سەرجەم ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانیان بۆ سەر ھێزەکانی ئەمریکا ھەڵپەسێرن.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، جیاواز لە بەئامانجگرتنەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، بە ڕێگەی دیکە بەردەوام دەبن لە بەرگریکردن لە گەلی غەززە، داواشی لە چەکدارەکانی کردووە، تەنھا بەرگری بکەن لەبەرامبەر ھەر ھێرشێکی ئەمریکا، کە بکرێتە سەریان.

لای خۆیەوە بەرپرسێکی عێراقی بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند، بڕیارەکەی حزبوڵا دوای پەیوەندی چڕی حکومەتی عێراق ھاتووە لەگەڵ بەرپرسانی ئەمریکا و گروپە چەکدارە عێراقییەکان بۆ رێگرتن لە گرژی زیاتری دوای ھێرشەکەی ئوردن.

ھاوکات، ماتیو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا و لە وەڵامی پرسیارێکدا لەبارەی راگەیەنراوەکەی کەتائیبی حزبوڵا ڕایگەیاند، ڕێوشوێنی پێویست بۆ پاراستنی ھێزەکانیان لە سوریا و عێراق دەگرنەبەر و لێپرسینەوەش لە ھەر گروپێکی چەکداری دەکەن، کە ھێرش بکاتە سەریان.

سەزای تەمەلی، جێگری سەرۆکی دەم پارتی باسی لە لێدوانەکانی باشاک دەمیرتاش کرد سەبارەت بە کاندیدکردنی بۆ گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ و وتی، داواکاری باشاک دەمیرتاش ھەواڵێکی دڵخۆشکەرە بۆ ئەوان، بەڵام دەیانەوێت ھەموان داواکاری پێشکەش بکەن و دواجار کۆمیسیۆنەکانیان بڕیاری کۆتایی دەدات لەوبارەیەوە.

بڕیارە ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا، لە ٣١ی ئازاری داھاتوو بە بەشداری ٣٦ پارتی سیاسی بەڕێوەبچێت.

رۆژنامەی جیرۆزالیم پۆستی ئیسرائیلی رایگەیاندووە، سەرکردەکانی کۆنگرەی میونخ بۆ ئاسایش کە ساڵانە لە ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت، بە نوسراوی رەسمی بڕیاری ھەڵوەشاندنەوە و دورخستنەوەی ئیسرائیلیان لە کۆنگرەکە گەیاندووەتە دەسەڵاتدارانی تەلئەبیب و سەرجەم داواکارییەکانی ئیسرائیلیشیان رەتکردووەتەوە بە مەبەستی بەشداریکردن لە کۆنگرەی داھاتوو و رێگەدان بە وتاری وەزیری بەرگری ئیسرائیل.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بڕیاری دورخستنەوەی ئیسرائیل لە کۆنگرەی میونخ بۆ ئاسایش بەھۆی بەردەوامی ھێرشەکانەوەیە بۆسەر کەرتی غەززە، ئەوەش لەکاتێکدا کە دەیان ساڵە سەرۆک وەزیران و وەزیری بەرگری ئیسرائیل پێگەیەکی سەرەکییان لەو کۆنگرە ساڵانەیەدا ھەبووە.

جۆن کیربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی لە کۆشکی سپی رایگەیاند ، ئەمریکا پابەندە بە پشتگیرکردنی ئیسرائیل و دوپاتیکردۆتەوە کە ئیسرائیل مافی خۆیەتی بەرگری لە خۆی بکات و روبەروی ھەرەشەکانی بزوتنەوەی حەماس ببێتەو ە،  بەو مەرجەی پابەندی یاسای نێودەوڵەتی بێت و گیانی ھاووڵاتیان بپارێزێت.

دەشڵێت،  ئەمریکا پابەند دەبێت بە پشتگیریکردنی ئیسرائیل لە جەنگەکەی دژی حەماس ھەروەک چۆن لە ٧ ی ئۆکتۆبەرەوە پابەند بوەو  ھیچ گۆرانکارییەک لە سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەر ئیسرائیل ناکرێت.

ئەوە لەکاتێکدایە، تۆڕی ئێن بی سی نیوزی ئەمریکی لە راپۆرتێکدا باسی لەوە کردبوو ، کە ئیدارەکەی بایدن تاوتوێی راگرتن یاخود کەمکردنەوەی ناردنی چەکی بۆ ئیسرائیل کردوە بەو ئامانجەی فشار بخاتە سەر سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە  بۆ وەستانی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان لە کەرتی غەززە . 
 

پێگەی "میزان" سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ، چوار کەس کە تۆمەتبار بوون بە ھەماھەنگیکردن لەگەڵ دەزگای ھەواڵگیری ئیسرائیل "موساد" لەسێدارەدراون.

 ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو چوار کەسە لە ٢٣ی تەمموزی ساڵی ٢٠٢٢ لە کاتی ئامادەکاریدا بۆ ئۆپراسیۆنێک دژی ناوەندێکی سەر بە وەزارەتی بەرگری ئێران لە ئەسفەھان، دەستگیرکراون.

ئەو چوار زیندانییەی لە سێدارەدراون کوردن و پێکھاتوون لە موحسین مەزڵوم تەمەن ٢٧ ساڵ، محەمەد فەرامەرزی ٢٨ ساڵ، وەفا ئازەربار ٢٦ ساڵ و پژمان فاتیحی ٢٩ ساڵ.

رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ دەڵێت، ئەو چوار کەسە دۆسیەکەیان ناڕوون بووە و لە ماوەی ١٨ مانگی دەستبەسەربوونیاندا لە ھەبوونی پارێزەریش بێبەشکرابوون،  رۆژی یەکشەممەش بۆ یەکەمین جار دوای ١٨ مانگ، لە بەندینخانەی ئێڤین چاوپێکەوتنیان لەگەڵ بنەماڵەکانیان ئەنجامدابوو.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو چوار زیندانییە ئەندامی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی کوردستانی ئێران بوون و، لە ٢٣ی تەمموزی ٢٠٢٢  لە گوندی "یەنگەجە" لە نزیک ناوچەی سۆمای برادۆستی پارێزگای ئورمییە دەستگیرکرابوون.

بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەی بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ئەو دانوستانانەی لە نێوان ئیسرائیل و قەتەر و ئەمریکا و میسردا لە پاریس بەرێوەچوو سەبارەت بە دۆسێی بارمتەکان، بونیادنەر بون ، بەڵام تا ئێستا کەلێنی گەورە ھەن، ھەربۆیە بەردەوام دەبن لە گفتوگۆکانیان لە کۆبونەوەیەکی تردا کە بریارە ئەم ھەفتەیە بەرێوەبچێت .

بەپێی میدیاکانی ئیسرائیل، رۆژی یەکشەممە لوتکەی چوار قۆڵی لە نێوان ئیسرائیل و ئەمریکا و قەتەر و میسر لە پاریس بەرێوەچوە بە ئامانجی ئازادکردنی زیاتر لە ١٠٠ بارمتەی ئیسرائیلی کە لە ٧ ی ئۆکتۆبەرەوە لەلایەن  بزوتنەوەی حەمماسەوە وەک بارمتە دەستگیرکراون .

 وتیشی ھەموو ئامادەکارییەکان بەندە بە خشتەی کاری ھەردوو سەرۆکی روسیا و تورکیاوە، پێشتریش پوتن ئاشکرایکردبوو کە بە نیازە لەسەرەتای ئەمساڵدا چاوی بە ھاوتا تورکیەکەی بکەوێت، بێ ئەوەی بە وردی وادەی سەردان یاخود کۆبونەوەکانیان دیاریبکات.

ھەروەھا مانگی رابردوو رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ھیوای خواستبوو بەم نزیکانە لەگەڵ پوتن کۆبێتەوە بۆ تاوتوێکردنی پرسی دەستپێشخەری تایبەت بە ھەناردەکردنی دانەوێڵە لە رێگەی دەریای رەشەوە.

حوسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، سەردانی پاکستانی کرد بەمەبەستی کۆتاییھێنان بە ناکۆکی نێوان ئەو دوو وڵاتە و لەگەڵ جەلیل عەباس گەیلانی، وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەدا کۆبوەوە و رێککەوتن لەسەر بەرەوپێشبردنی ئاسایشی نێوانیان و کۆتایھێنان بە ناکۆکیەکان.

گەیلانی وتی، پەیوەندی نێوان ئێران و پاکستان سەرچاوەیەکی گرنگە بۆ سەقامگیری ناوچەکە و ھاریکاری ئەمنی و سیاسی زیاتر لەگەڵ تاراندا بەرەوپێش دەبەن. 

لەلای خۆیەوە، وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، ھیچ گومانێک لەوەدا نییە کە تیرۆرستانی سەر سنوری ئێران و پاکستان بە ھاوکاری وڵاتی سێیەم چالاکی ئەنجام دەدەن و لەگەڵ ئیسلام ئاباد ھەوڵی چارەسەری ئەو بابەتە دەدەن. 

ئێران لە ماوەی رابردوودا بە مووشەک خاکی پاکستانی کردە ئامانج، دوای کەمتر لە ٢٤ سەعات پاکستان بە توندی وەڵامی ئێرانی دایەوە و بە فڕۆکە و مووشەک ھێرشی کردەسەر ناوچەی بەلوچییەکان.