جیهان
لێپرسراوانی ویلایەتی ھێڵمەند لە ئەفغانستان رایگەیاند، بەیانی ئەمڕۆ رووداوێکی ھاتووچۆ لەنێوان بارھەڵگرێکی سوتەمەنی و پاسێک و ماتۆڕسکیلێک روویداوە و بەھۆیەوە ٢١ کەس گیانیانلەدەستداوە و ٣٨ کەسی دیکەش برینداربوون.
بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە کۆبوونەوەی حکومەتەکەیدا رایگەیاند، فشارە نێودەوڵەتییەکان رێگر نابێت لەبەردەم بەدەستھێنانی ئامانجی جەنگەکەیان کە بریتییە لە لەناوبردنی حەماس و ئازادکردنی بارمتەکان و گەرەنتیکردنی دروستنەبوونەوەی مەترسی لە غەززەوە بۆسەر ئاسایشی ئیسرائیل.
وتیشی، بۆ بەدیھێنانی ئەو ئامانجانە لە رەفەحی باشوری غەززەش ھەموو ھەنگاوێکی پێویست دەگرنەبەر.
ھەینی رابردوو سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پلانی سوپای وڵاتەکەی بۆ ھێرشکردنەسەر رەفەح پەسەندکرد کە لەئێستادا ملیۆنێک و ٥٠٠ ھەزار ئاوارەی غەززەی تێدا کۆبووەتەوە، ئەوەش کاردانەوەی لە ئاستی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و ئەمریکاش رایگەیاند، بەبێ گەرەنتی پاراستنی گیانی ھاوڵاتیانی مەدەنی، ھێرشی سەر رەفەح ھێڵی سورە و رەتیدەکاتەوە.
سەعاتی ٨ی ئێوارە بەکاتی روسیا دەنگدان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لەو وڵاتە کۆتاییھات، بەپێی لیژنەی ھەڵبژاردنەکانی روسیاش لە ناوخۆی ئەو وڵاتە ئاستی بەشداری ٧٣٪ و لە دەرەوەش ٧٠٪ بووە، لە مۆسکۆی پایتەختیش رێژەی بەشداری دەنگدان گەیشتووەتە زیاتر لە ٦٦٪ و دوای جیاکردنەوەی ٢٧٪ی دەنگەکانیش ڤلادیمیر پوتن ٨٧٪ی دەنگەکانی بەدەستھێناوە.
لە ھەڵبژاردنەکەدا چوار کەس کاندید بوون کە دیارترینیان ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی ئێستای روسیایە، بەپێی زۆرینەی رەھای راپرسییەکانیش پوتن بۆ خولێکی دیکەی سەرۆکایەتی ھەڵدەبژێردرێتەوە.
رۆژی ١٤ی ئادار، مەحمود عەباس سەرۆکی فەڵەستین، محەمەد مستەفا سەرۆکی سندوقی وەبەرھێنانی فەڵەستینی راسپارد، بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی فەڵەستین و ئەم ھەنگاوەی سەرۆکی فەڵیستینیشین ناڕەزایەتی بەشێک لەلایەنە سیاسییەکانی فەڵەستین و لەنێویاندا بزوتنەوەی حەماسی لێکەوتەوە.
بزوتنەوەی حەماس لە راگەیەندراوێکدا راسپاردنی محەمەد مستەفای بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی فەڵیستینی ئیدانە کردووە و ئاماژەی بەوەداوە، نابێت حکومەتی نوێی فەڵەستینی، بەبێ کۆدەنگی نیشتمانی پێکبھێندرێت.
راشیگەیاندووە، ئەو ھەنگاوەی سەرۆکی فەڵەستین خۆی لە بەھێزکردنی سیاسیەتی تاکلایەنە و دابەشبوونی زیاتر دەبینێتەوە.
لە بەرامبەر ئەو ھەڵوێستەی حەماسیشدا، دەسەڵاتدارانی قەتەر ھەڕەشەی ئەوەیان کرد ئەگەر لەو پرسەدا نەرمی نەنوێنێت ئەوا لێپرسراوانی حەماس لە وڵاتەکەی دەردەکات.
مانگی شوباتی رابردوو محەمەد ئشتییە سەرۆکوەزیرانی فەڵەستین، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستەکەی راگەیاند.
وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە تۆمەتی ئاسانکاری و گواستنەوەی زانیاری و تەکنەلۆژیا لە دامەزراوەکانی ئەمریکاوە بۆ دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران، لەنێویاندا بانکی ناوەندی ئێران، ھەڵساون بە سزادانی کۆمپانیایەکی خزمەتگوزاری زانیاری و سێ کەسایەتی.
ئەوەشی خستەڕوو، سزاکە چەندین دامەزراوە دەگرێتەوە کە لقی کۆمپانیا خزمەتگوزارییەکەن و ھەوڵی بەدەستھێنانی تەکنەلۆژیا ھەستیارەکانی ئەمریکایان داوە.
ھاوکات، برایان نێڵسن، یاریدەدەری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا بۆ کاروباری تیرۆر و ھەواڵگریی دارایی ئاماژەی بەوەدا، بانکی ناوەندیی ئێران رۆڵێکی بەرچاوی ھەبووە لە پاڵپشتیکردنی دارایی حزبوڵای لوبنان و سوپای قودسی ئێران.
نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، بنیامین ناتانیاھۆ پلانی ھێرشکردنەسەر شاری رەفەحی باشووری غەززەی پەسەندکردووە، کە پاککردنەوەی شارەکەلە سەرکردەکانی حەماس لەخۆدەگرێت و بۆ ئەو مەبەستەش دەبێت خەڵکی مەدەنی رەفەح چۆڵبکەن.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، نەتانیاھۆ پلانی ھەیە جارێکی دیکە وەفدێکی ئیسرائیلی رەوانەی قەتەربکاتەوە، بۆ درێژەدان بە گفتوگۆ و دانووستانەکان بۆ ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززە، دوای ئەوەی حەماس نەرمی نواندووە لە گفتوگۆ و دانووستانەکان.
ھاوکات، تۆڕی ھەواڵی ئێن بی سی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، ئەمریکا تاوتوێکردنی بژاردەکانی دەستپێکردووە بۆ وەڵامدانەوەی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر رەفەح، لە حاڵەتێکدا ھێرشەکە قوربانی مەدەنی فراوانی لێکەوتەوە.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی رایگەیاند، لەم چەند رۆژەدا کە ھەموو روسیا سەرقاڵە بە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بە سوپا و ھێزە ئەمنییەکانیشەوە کە ھەموویان بەشداری دەکەن و دەنگ دەدەن، ئۆکراین ئەو رەوشەی قۆستووەتەوە و وەک دەرفەتێک بەکاری دەھێنێت بۆ ھێرشکردنەسەر ھێزەکانی روسیا و ئەو ناوچانەی لە ژێر دەسەڵاتەیاندان.
وتیشی، بەڵێندەدات ئەو ھێرشانەی ئۆکراین ھەرچەندە سەرجەمیان بەرپەرچدراونەتەوە شکستیان پێھێنراوە و نەیانتوانیووە ھیچ پێشڕەوییەک بکەن، بەڵام بەدڵنیاییەوە ئەو ھێرشانە بێوەڵام و تۆڵەسەندنەوە تێناپەڕێت و ئۆکراین باجێکی زۆر گەورە و قورس دەدات.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا کە ھاوکات سەرۆکی ئاکپارتیشە لە وانی باکوری کوردستان وتارێکی پێشکەش کرد و ئەوەی خستەڕوو، لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن لە ھەڵبژاردنی رابردودا ویستیان کەسێک بەسەر خەڵکی واندا بسەپێنن کە نوێنەری جەھەپە بوو و ئەو لایەنانە بەدوای بەرژەوەندی خۆیان کەوتوون.
لەبارەی بە دەمپارتیش وتی، دەمپارتی پێکھاتەیەکی راستەقینە نییە و دیار نییە ئیرادەی لە دەستی کێدایە، تاکە ئەرکی ئەو حزبەش پشتگیریکردنە لە ھەموو ئەو شتانەی کە دژی تورکیان، ئەوەش بۆ ھەموو حزبە میراتیی و کۆنەکانی تر راستە.
وەزارەتی تەندروستی لە غەززە رایگەیاند، ٢٩ ھاوڵاتی مەدەنی فەڵەستینی لە دوو بۆردومانی ئیسرائیلدا کوژراون کە چاوەڕوانی وەرگرتنی ھاوکاریەکانیان بوون.
ھاوکات بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوەیەکگرتووەکان سەرکەوتوو نەبوون لە گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست دژی ئیسرائیل بۆ رێگریکردن لە کوژرانی ھاووڵاتی مەدەنی.
داواشی لە نەتەوەیەکگرتوەکان و کۆنکاری عەرەبی کرد ھەنگاوی بەپەلە بنێن بۆ راگرتنی کۆمەڵکوژی و کارئاسانی بۆ گەیاندنی ھاوکاریە مرۆییەکان لە رێگەی دەروازەکانەوە.
لەلای خۆشیەوە، سوپای ئیسرائیل ھەواڵی کوشتنی ٢٩ ھاووڵاتی مەدەنی لە غەززە رەتکردەوە و رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل کاردەکات بۆ ھەڵسەنگاندنی دۆخەکە بەوردی و داواشی لە دەزگاکانی راگەیاندن کرد ھەواڵەکان بە راستی و دروستی بگوازنەوە.
سەرچاوەیەک لە حکومەتی بەریتانیا رایگەیاند، بۆ ماوەی ٣٠ دەقیقە سیستمی جی پی ئێسی تایبەت بە دیاریکردنی شوێنی فڕۆکەی گرانت شاپس وەزیری بەرگری بەریتانیا تەشویشی خراوەتەسەر.
ئاماژەی بەوەشکردوە، مۆسکۆ سیستمی جی پی ئێسی فرۆکەی وەزیرە بەریتانییەکەی لە نزیک لینینگراند لە روسیا پەکخستوە، ئەوەش بوەتەھۆی ئەوەی ئینتەرنێت بپچڕێت و فڕۆکەوانەکان ناچاربوون سیستمی گەشتیاری بەکاربھێنن.
وەزیری بەرگری بەریتانیا لە باکوری پۆڵەنداوە دەگەڕایەوە کە بەشداری بەشێک لە مانۆڕەکانی ناتۆی کردوە کە تیایدا نزیکەی ٩٠ ھەزار سەربازی وڵاتانی ئەندامی رێکخراوەکە بەشداربوون.
لە پۆڵەنداوە وەزیری بەرگری بەریتانیا رەخنەی لە لێدوانەکانی ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا گرت سەبارەت بە ئامادەیی وڵاتەکەی بۆ شەڕی ئەتۆم وتارەکەی پوتینی بە نابەرپرسیارانە ناوبرد.
ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا ئاماژەی بەوەکرد، پێی وایە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا نابێتەوە سەرۆکی ئەو وڵاتە و لە ھەڵبژاردندا سەرکەوتوو نابێت.
لەبارەی نێوەندگیری نێوان روسیا و فەڕەنسا لەلایەن ترەمپەوە ماکرۆن وتی، پێویستە یەکەم شت ترەمپ ببێتە سەرۆکی ئەمریکا ئینجا ئەو کارە پێشنیاز بکرێت بەڵام باوەڕناکات ئەو ببیباتەوە.
لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا ماکرۆن رایگەیاندبوو، ئەو بە ئاسایی ھەڵسوکەوت لەگەڵ ھەر کەسێکدا دەکات کە دەبێتە سەرۆکی ئەمریکا.
بڕیار وایە لە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا بەڕێوەبچێت و تائێستا بایدن و ترەمپ کاندیدن بۆ ئەو پۆستە.
یاسادانەرانی ئەمریکی جەختیان لەوە کردەوە، رەشنووسی ئەو یاسایەی کە خاوەنی تۆڕی کۆمەڵایەتیی تیک تۆک ناچار دەکات پلاتفۆڕمەکەی بفرۆشێت یان قەدەغەی بکات لە ئەمریکا، بە وریاییەوە لە ئەنجومەنی پیران مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن و بەمزووانە دەنگی لەسەر نادەن.
پەسەندکردنی پڕۆژە یاساکە بە زۆرینەی دەنگی ئەندامانی کۆنگرێس و پاڵپشتی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا بۆ ئەو ھەنگاوە، ترسی ئەوەی لێکەوتووەتەوە کە ئەو پلاتفۆڕمە کە ١٧٠ ملیۆن کەس لە ئەمریکا بەکاریدەھێنن، رەنگە لە ماوەی چەند مانگێکدا قەدەغە بکرێت.
پەسەندکردنی پرۆژە یاساکە مشتومڕێکی گەورەی لە ئەمریکا بەدوای خۆیدا ھێناوە، بەوپێیەی لەمساڵدا ئەو وڵاتە دەچێتە ناو ململانێیەکی سەختی ھەڵبژاردنەوەو تیک تۆکیش رۆڵێکی گەورە دەبینێت لە بانگەشەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکادا.
سیناتۆر جۆش ھاولی لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، ھیچ شتێک لە ئەنجومەنی پیران بەبێ رەزامەندی کۆمپانیا گەورەکانی تەکنەلۆژیا پەسەند ناکرێت، ھەربۆیە پێشبینی دەکرێت یەکلاکردنەوەی دۆسیەکە ساڵێک بخایەنێت.
لە راگەیەندراوێکدا حووسیەکانی یەمەن بڵاویانکردەوە، لەوەتەی ئیسرائیل ھێرشی بۆ سەر کەرتی غەززە دەستپێکردووە تا ئێستا، لە دەریای سوور و کەنداوی عەدەن، ٧٣ کەشتی سەر بە ئیسرائیل و ئەمریکا و بەریتانیایان کردووەتە ئامانج.
عەبدولمەلیک حووسی سەرکردەی حووسییەکان رایگەیاند، لەو ئۆپەراسیۆنانەی لە دەریای سوور و کەنداوی عەدەن ئەنجامیانداون، ٣٤ کەس لە حووسییەکان کوژراون و ژمارەیەکی زۆریش برینداربوون.
رۆژی پێنج شەممە، حووسییەکان بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکانیان لە دەریای سوور سێ مەرجیان ئاشکرا کرد، لەوانەش، کۆتاییھێنان بە ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە و ھەڵگرتنی گەمارۆکان و گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان بۆسەرجەم ناوچەکانی کەرتی غەززە.
دەستەی نیشتمانی رووبەڕووبوونەوەی کارەساتە سروشتییەکان لە ئەفغانستان رایگەیاند، لە ماوەی سێ ھەفتەدا بەھۆی بەفربارین و بارانی بەخوڕ و سەرماوە، لانیکەم ٦٠ کەس گیانیانلەدەستداوە و ٢٣ کەسیش دیکەش برینداربوون.
وتیشی، ھەزار و ٦٤٥ ماڵ زیانیان بەرکەوتووە و نزیکەی ٢٠٠ ھەزار ئاژەڵیش لەناوچوون.
ھەروەھا بەھۆی بەفربارینی چڕەوە رێڕەوی "سالانج" کە ھەرێمەکانی باکور لە ئەفغانستان بە کابوڵەوە دەبەستنەوە داخراوە، تائێستاش چەندین رێگە بە داخراوی ماونەتەوە.
ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی روسیا، ١٥ی ئەم مانگە دەستپێدەکات و تا ١٧ی مانگ بەردەوامدەبێت، یەکەمین ھەڵبژاردنیشە لە مێژووی وڵاتەکەدا کە سێ رۆژ بخایەنێت.
لیژنەی ھەڵبژاردنی ناوەندی روسیا بڵاویکردەوە، چوار کەس کێبڕکێ دەکەن بۆ بردنەوەی کورسی سەرۆکایەتی، کە یەکێکیان ڤلادمیر پوتن سەرۆکی ئێستایە و کاندیدێکی سەربەخۆیە و تائێستا بۆ چوار ویلایەت وەک سەرۆک ھەڵبژێردراوەتەوە.
ھەروەھا، لینید سلوتسکی لەسەر حزبی لیبرالی دیموکراتی روسی کاندیدە و ھەروەھا نیکولای خاریتونوڤ کاندیدی حزبی شیوعی روسییە و کاندیدی چوارەم ڤلادیسلاڤ داڤانکوڤە لەسەر حزبی "خەڵکی نوێ".
بەپێی دوایین راپرسییەکان، پوتن لە پێشەوەی کاندیدەکانی دیکەیە و زیاتر لە ٨٠٪ی دەنگەکان بەدەستدەھێنێت، پێشبینیشدەکرێت ئاستی بەشداریکردن بگاتە زیاتر لە ٧٠٪.
رۆژنامەی پۆلیتیکۆ لە زاری چوار لێپرسراوی ئەمریکی بڵاویکردەوە، ئیدارەی جۆ بایدن رەنگە پشتیوانی ئۆپراسیۆنە سنوردارەکەی سەر شاری رەفەح بکات، بەو مەرجەی ھاوشێوەی ئۆپراسیۆنێک بێت بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستان نەک جەنگێکی گشتگیر، چونکە ئەو ئۆپراسیۆنە زیانی مەدەنی کەم دەبێت و ئامانجی گرنگ و ورد لەناو بزووتنەوەی حەماس دەپێکێت.
لەلایەکی دیکەوە، دانیال ھاگاری وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، پلانی ھەیە بۆ گواستنەوەی بەشێکی زۆری ئاوارەکانی غەززە کە لە شاری "رەفەح"ن بۆ دوورگەیەک لە ناوەڕاستی کەرتی غەززە، بەر لەوەی ھێرشە زەمینییەکەی بۆ سەر رەفەح دەستپێبکات.
ئەوەش لەکاتێکدیە کە چارەنووسی مەدەنییەکان کە لە "رەفەح"ن بووەتە جێی نیگەرانی گەورەی ھاوپەیمانەکانی ئیسرائیل، رێکخراوە مرۆییەکانیش ھۆشدارییان داوە لەوەی، ھێرشکردنە سەر ئەو شارە کە دەکەوێتە سەر سنوری میسر، کارەساتێکی گەورە دەبێت.
وتەبێژەکەی سوپای ئیسرائیل دەشڵێت، گواستنەوەی ئاوارەکان بە ھەماھەنگی لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری نێودەوڵەتی دەبێت.