کوردستان
نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند، "ئەمڕۆ یادی ٣٤ ساڵەی تاوانی ئەنفالی بادینان دەکەینەوە کە وەک دوا قۆناغی ئەنفال لە ٢٥ی ئابەوە تا ٦ی ئەیلوولی ١٩٨٨ سوپای ئەوسای عێراق دەرھەق بە پێکھاتە جیاکانی خەڵکی بادینان ئەنجامی دا. سەری ڕێز و نەوازش بۆ گیانی پاکی شەھیدان دادەنوێنین و بە شکۆوە یادیان دەکەینەوە، سڵاو و ڕێز بۆ خێزان و کەسوکاریان دەنێرین."
سەرۆکی ھەرێم داوای لە حکومەتی فیدڕاڵی کرد قەرەبووی کەسوکاری قوربانیان بکاتەوە. ڕوونیی کردەوە، "تاوانی ئەنفال کە ھەر لە گەرمیانەوە تا دوا قۆناغی لە بادینان (١٨٢) ھەزار ھاووڵاتیی بێتاوانی کوردستان تیایدا بوونە قوربانی و شەھید کران، وەک دادگای باڵای تاوانەکانی عێراق دانی پێدا ناوە، جینۆساید و تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتییە، بۆیە پێویستە ھەرچی زووە حکوومەتی فیدراڵیی عێراق قەرەبووی کەسوکاری قوربانییان بکاتەوە. لە ھەرێمی کوردستانیش دەبێ خزمەتی زیاتری کەسوکاری قوربانییان بکرێت و لەگەڵ بە دۆکیومێنتکردنی تاوانەکە، ھەموو ھەوڵێک بدرێت بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەک جینۆساید بناسرێت."
سەرۆکی ھەرێم ڕاشیگەیاند، یادی شەھیدان ھەمیشە و بەرز و شکۆدار بێت، سوپاس و ڕێز و پێزانین بۆ جوامێریی خەڵکی ھەولێر و بەحرکە و دەوروبەریان کە لە کەمپی زۆرەملێی جێژنیکان بە ھانای لێقەوماوانی بادینانەوە چوون و یارمەتییان دان. میھرەبانی و مرۆڤپەروەرییان ھەرگیز لەبیر ناکرێت.
وەزارەتی کاروباری شەھیدان و ئەنفالکراوانی ھەرێم رایگەیاند، ٣٤ ساڵ لەمەوبەر رژێمی بەعس قۆناغی ٧ و ٨ی پڕۆسەی ئەنفالی لە دەڤەری بادینان ئەنجامدا و تا رۆژی ٦ی ئەیلولی ١٩٨٨ بەردەوامبوو، لەو پڕۆسەیەدا بە سەدان ژن و منداڵ و خەڵکی دەڤەری بادینان ئەنفالکران و بۆ ناوچەکانی باشوری عێراق راگوێزران و بەدەیان ھەزار ھاووڵاتی بێسەروشوێنکران.
ھاوکات ئاماژەی بەوەشکردووە، رژێمی بەعس لە پڕۆسەی ئەنفالی سنوری بادینان چەکی کیمایی دژ بە ھاووڵاتیان بەکارھێنا.
لە بەشێکی دیکەی راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، دادگای باڵای تاوانەکانی عێراق، دوای ٦٠ دانیشتنی دادگا و لە چوارچێوەی رێککەوتننامەی نێودەوڵەتی، دانی بەوەدانا کە پڕۆسەی ئەنفال جینۆسایدی گەلی کورد بووە.
لە کۆتایی راگەیەنراوەکەشدا وەزارەتی شەھیدان جەخت لەوەدەکاتەوە، لە ھەوڵەکانیان بەردەوام دەبن بۆ بەجینۆساید ناساندنی تاوانی ئەنفال لە ئاستی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی.
یەکێتی نوسەرانی جینۆسایدی کوردستان رایگەیاند، ٣٤ ساڵ بەسەر قۆناغی ھەشتەمی ئەنفال تێپەڕدەبێت کە دوا قۆناغی شاڵاوەکانی ئەنفال بوو لەسنوری بادینان، بەڵام ھێشتا چارەنووسی بەشێکی زۆری ئەنفالکراوەکان دیارنییە.
یەکێتی نوسەرانی جینۆساید داواشدەکات، حکومەت ھەرێم ئاوڕ لە دۆسیەی ئەنفال بداتەوە، چونکە تائێستا یەک روفاتی قوربانیانی ئەنفالی بادینان نەگەڕێندراوەتەوە، پێشنیازیش دەکات حکومەتی خۆجێی دھۆک قەڵای دھۆک "سەربازگەی نزارکێ" بکات بە مۆزەخانەی نیشتمانی ئەنفال و جینۆساید.
وەزارەتی خوێندنی باڵا ڕایگەیاند، "وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە چوارچێوەی ڕێنماییەکاندا نۆ پۆست لە "زانکۆی ڕاپەڕین" بۆ جاری یەکەم ڕادەگەێنێت، ھەر کەسێک ئارەزوی ھەیە و مەرجەکانی تێدایە دەتوانێت لە ماوەی دیاریکراودا (c.v) و داواکارییەکەی پێشکەش بکات، تا ناوی لە لیستی خوازیاراندا تۆمار بکرێت."
دەتوانن لە ڕێگەی ئەم بەستەرەوە مەرجەکان ببینن و زانیاری زیاتر بەدەستت بھێنن:
زیاد جەبار کە ھاوکات سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتییە لە پەرلەمانی کوردستان بە دەنگی ئەمریکای راگەیاند، مانگانە لە داھاتی فرۆشتنی نەوت بڕێک پارە دەنێردرێت بۆ پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و بڕێکیش بۆ پارێزگاکانی دھۆک و ھەولێرە، بەڵام ئەو بڕەی بۆ سلێمانی دیاریدەکرێت، مانگانە ٤٣٪یە و ھیچ حساباتێک لەسەر ئەوەنییە کە داھاتی سلێمانی لەو مانگەدا چەند بووە.
وتیشی، داھاتی ناوخۆی سلێمانی بۆ بودجەی بەکاربردنی پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و پڕۆژە خزمەتگوزارییەکان و کڕینی دەرمان و خۆڵ و خاشاک بەکاردەھێندرێت، جگە لەوەش مانگانە ١٥ ملیار لە داھاتی سلێمانی بۆ بودجەی بەکاربردنی سێ سەرۆکایەتییەکە دەڕوات، کە وایلێھاتووە داھاتی سنوری پارێزگای سلێمانی بەشی تەموویلی مووچە و پێداویستییەکانی دامودەزگاکان و خزمەتگوزارییەکانی سنوری سلێمانی ناکات و وایلێھاتووە ئێستا نزیکەی ٣٥ ملیار مانگانە کورتدەھێنێت.
زیاد جەبار وتیشی، کێشەی مووچەی سلێمانی پەیوەندی بە ململانێی سیاسییەوە ھەیە کە حکومەتی ھەرێم دەیکات و ئەگەر حکومەت مووچەی مووچەخۆرانی لە ململانێکان بھێنێتە دەرەوە، گرفتی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی سلێمانی کۆتایی دێت.
مەکتەبی سکرتاریەتی سەرۆک مام جەلال سەرەخۆشی گەیاندە بنەماڵەی شەھید نەوزاد سدیق
دەقی سەرەخۆشییەکە:
بەڕێزان خانەوادە و بنەماڵەی تێکۆشەری دێرین کاک نەوزاد سدیق.
بەداخ و خەمێکی قووڵەوە ، ھەواڵی کۆچی دوایی تێکۆشەری دێرین ( نەوزاد سدیق ) مان پێگەیشت.
بۆئەم خەمە پرسەو سەرەخۆشی و ھاوخەمی خۆمانتان پێڕادەگەیەنین.
خوالێخۆشبوو دۆستی دێرینی سەرۆک مام جەلال بوو، کەسایەتییەکی نیشتمان پەروەرو دڵسۆز و دیاری سنوری کەرکوک و سلێمانی بوو، لەرووداوە سیاسییەکاندا ھەمیشە لەبەرەی گەلەکەیدا بووەو خاوەن ھەڵوێستی جوامێرانەبوو، شەھید ( سەفا سدیق ) ی براشی یەکێک بوو لە شۆڕشگێڕەکان.
کۆچی دوایی کەسایەتییەکی وەھا جێیداخەو لەیەزدانی مەزن داواکارین رۆحی پاکی بەبەھەشتی بەرین شاد بکات و سەبووری بە کەس و کاری ببەخشێت.
مەکتەبی سکرتاریەتی سەرۆک مام جەلال
کەمال محەمەد وەزیری کارەبا لەگەڵ بەرپرسانی دابەشکردنی کارەبا لە پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکان کۆبووەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر رەوشی کارەبا لە ھەرێمی کوردستان و گرنگی کۆکردنەوەی داھات و کەمکردنەوەی قەرزەکان.
وەزیری کارەبا جەختیلەوەکردەوە، بەبێ وەرگرتنی کرێی کارەبا، ئەستەمە بتوانرێت خزمەتگوزاریی کارەبا باشتربکرێت.
ھاوکات لە کۆبونەوەکەدا بڕیاردرا بەشەکانی خزمەتگوزاریی کارەبا و فرۆشتنی وزە و پێوەری زیرەک لە ماوەی سێ مانگی داھاتوودا چالاک بکرێن، ھەروەھا بەشەکانی چاکسازیش لەسەر ھەڵمەتی نەھێشتنی زیادەڕۆییەکانی سەر تۆڕەکانی کارەبا بەردەوام بن.
بەپێی راگەیانراوێکی پارێزگای ھەولێر، لەکۆی پشکنینی ٥٩ وێستگە، لەلایەن لیژنەی پشکنین و چاودێریکردنی بەنزینخانەکان، ٢٨ بەنزینخانەی تر لەھەولێر و دەوروبەری بەھۆی دەستکاریکردنی کوالیتی بەنزین و خراپی ئەو بەنزینەی دەیفرۆشن بەھاوڵاتیان سزادراون و ڕێکاری یاسایی لەبەرامبەر خاوەنەکانیان گیراوەتەبەر.
ھەر بەپێی راگەیەنراوەکە، لەسەرەتای مانگی ٦ی ئەمساڵ تاکو ٢٥/٨/٢٠٢٢، کۆی گشتیی ئەو بەنزینخانانەی سزادراون ٢٤٢ بەنزینخانەن، لەو ژمارەیەشدا شەش بەنزینخانەی تر بەھۆی زیاتر لەجارێک سەرپێچی و دەستکاریکردنی کوالیتیی و فرۆشتنی بەنزینی خراپ بەھاووڵاتییان، ناوەکانیان بڵاوکراوەتەوە.
جەختی لەوەشکردوەتەوە، بەردەوامن لەگرتنەبەری ڕێکاری یاسایی پێویست بەرامبەر ھەر کەس و خاوەن بەنزینخانەیەک کە بەنزینی خراپ بە ھاووڵاتیان بفرۆشێت.
مەکتەبی سیاسی یەکێتی ڕایگەیاند، لە یادی سی و چوار ساڵەی ئەنفالی دەڤەری بادینان و ناوچە کوردنشینەکانی دەشتی نەینەوادا، وێڕای دانەواندنی سەری ڕێز و نەوازش بۆ قوریانیانی ئەو کارەساتەی کە تێیدا نزیکەی پێنج ھەزار کەس بونە قوربانیی و بێسەروو شوێن کران و سەدان گوند لەگەڵ زەویدا تەخت کران ، لە نێو ئەو کاولکاری و قوربانیانەی دەڤەری بادیناندا چەندین خوێندنگە و مەڵبەند و بنکەی تەندروستی و مزگەوت و کەنیسە ڕوخان و سوتێنران و ھەزاران موسڵمان وکریستیان و ئێزیدیی کەوتنە بەر پەلامارو گرتن و کۆمەڵکوژکران، بەڵام تاکو ئێستا ھەنگاوی پێویست نەنراوە بۆ ھێنانەوەی روفاتی قوربانیەکانی ئەودەڤەرە گرنگەی کوردستان.
ئاماژەی بەوەش کرد، بۆیە ھەر لەم یادە کارەساتبارەدا پێویست و ئەرکی سەر شانی حکومەتی ھەرێم و حکومەتی فیدڕاڵی و ھەموانە ، ھەوڵەکان چڕتربکرێتەوە بۆ ئاوڕدانەوەی زیاتر و جدیانە لەسەر قەبارەی ئەم کارەسات و تاوانەی بەسەر میللەتەکەماندا ھاتوە و کاربکرێت بۆ ھێنانەوەی ڕوفاتی شەھیدەکان و قەرەبوی کەس و کاریان بکرێتەوە ، لە سەر ئاستی نێودەوڵەتیش ئەم تاوانە بخرێتە نێو ریزی تاوانەکانی تری رژێمی بەعسی ڕوخاو کە لەناوچەکانی تری کوردستان بەرامبەر بە گەلەکەمان ئەنجامی داوە بۆ ناساندنی وەک جینۆساید تاکو لە ئازار و مەینەتیەکانی کەس وکاری ئەو قوربانیانە لە دەڤەری بادینان کەم بکەینەوە.
فەرمانگەی میدیا و زانیاریی حکومەتی ھەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە، لە پێناو زامنکردنی ماف و ئیمتیازاتی کەمئەندامان و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان و بە رەچاوکردنی بژێوی ژیانیان، بڕیاردراوە بە بەردەوامبوونی پێدانی کۆمەکی کەمئەندامی بۆئەو خاوەن پێداویستییە تایبەتانەی، کە لە ھەمانکاتدا مووچەی میراتگری خانەنشینی وەردەگرن.
ڕێکخراوی سی پی تی ئەمریکی لە نوێترین راپۆرتیدا بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠١٥ەوە تورکیا چوار ھەزار ھێرشی ئاسمانی و زەمینی بۆ سەر سنورەکانی ھەرێمی کوردستان ئەنجامداوە و بەھۆیانەوە ١٢٣ ھاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە، لە ١٣٪ی قوربانیانی ئەو ھێرشانەش ژنن و ٨٧٪یان پیاون، لانیکەم شەش منداڵیش لە ھێرشەکاندا کوژراون و ١٤ی دیکەش بریندار بوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ھێرشەکاندا زیاتر لە ٥٥ جوتیار و شوانکار لەکاتی کشتوکاڵکردن یاخود لەوەڕاندنی مەڕوماڵاتەکانیان کوژراون و برینداربوون.
ڕێکخراوی سی پی تی ئەوەشی خستووەتەڕوو، بەھۆی ھێرشەکانی تورکیا، نزیکەی ٥٠٠ گوند لە ھەرێمی کوردستان مەترسی چۆڵبوونی تەواوەتیان لەسەرە.
دەقی راگەیەندراوەکە...
بەگرنگی و ھەستکردن بە بەرپرسیارێتییەوە چاودێری ئەو پێشھاتە سیاسییانەمان کردووە کە لە وڵاتەکەمان روویانداوە. پەرۆشی ھەوڵەکانیشین لەپێناو یەکڕیزی و یەکخستنی تواناکان لەپێناو بەرژەوەندی نیشتمانی و بەدیھێنانی زەمینەیەکی لەبار بۆ چاکسازی بەشێوەیەک کە خزمەت بە گەل بکات و دەستوور بنەمای کارکردن بێت.
بنەماکانی کارکردنمان لەژێر رۆشنایی سیاسەتی سەرکردەی کۆچکردوومان مام جەلال سەرچاوەی گرتووە کە ئامادەیی گرنگ و کاریگەری ھەبووە لە پێش و پاش ساڵی ٢٠٠٣.
یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیش درێژە بەو رێبازە دەدات و پەرۆشی خۆی بۆ پرەنسیپەکانی کاری نیشتمانیی ھاوبەش دووپات دەکاتەوە لەپێناو پاراستنی ئەزموونە تازەکەی دیموکراسی، بونیادنانی عیراقێکی فیدراڵ، سەربەخۆ و پێشکەوتوو.
جەخت لە پاراستنی یەکڕیزی، ھەوڵە نیشتمانییەکان و زاڵکردنی زمانی دیالۆگ و لێکتێگەیشتنی بەرھەمدار و پابەندبوون بە دەستوور دەکەینەوە، کە دەنگی بۆ دراوە وەک بەڵگەنامەیەک بۆ گەشەپێدان و بەخۆداچوونەوە و پابەندبوون بە بڕگەکانییەوە.
وەک ھەموو ھێزە نیشتمانییەکانمان باوەڕمان بە پێویستی لێکجیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان ھەیە وەکو بنەمایەکی سەرەکی لە بنەماکانی بونیادنانی دەوڵەتێکی مەدەنی و دیموکرات. پێشمانوایە بەرپرسیارێتی لایەنە جیاوازەکانە پابەندی ئەم بنەمایانە بن بەتایبەت سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری، پارێزگاریکردن لە مافی ھاوڵاتییان و دامەزراوە دەستوورییەکانی تر لە وڵاتدا. ئەو رووداوەی ئەمڕۆش رەت دەکەینەوە کە بەسەر ئەم دامەزراوەیەدا ھات و پێویستە ھەموو ھێزە سیاسییەکان رێگری لە دووبارەبوونەوەی ئەم کارانە بکەن.
یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لەم ھەلومەرجەدا پابەندبوونی تەواوی خۆی بە زاڵکردنی دیالۆگ و ئامادەکردنی زەمینەیەکی سیاسیی لەبار دووپات دەکاتەوە کە لەتوانایدابێت پرۆژەیەکی چاکسازی بەرپا بکات کە پشت بە بەرنامەیەکی پەسەندکراوی ھەمووان ببەستێت تاوەکو بتوانێت چاکسازی پێویست بەدیبھێنێت و دەست بە بونیادنان و گەشەپێدانی وڵاتمان بکرێت.
پشتیوانی داخوازییە نیشتمانییەکان دەکەین لەپێناو چاکسازی و دووپاتی دەکەینەوە پاراستنی وڵات و سەقامگیرییەکەی، پاراستنی مافی ھاوڵاتییان، رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و گەشەپێدانی ئەدای دامەزراوەکان، پێویستی بە رەخساندنی زەمینەیەکی لەبارە لەلایەن ھەموو ھێزە سیاسییە کاریگەرەکانەوە و لەپێش ھەمووشییەوە دیالۆگی نیشتمانیی جدی و دڵسۆزانە
خودا عیراقی دیموکرات و فیدراڵ و سەربەخۆ بپارێزێت. رێپیشاندەر و یارمەتیدەری ھەمووان بێت بۆ ھەر کارێک کە خێری گەلەکەمانی تێدابێت بەھەموو پێکھاتەکانییەوە.
بافڵ جەلال تاڵەبانی
سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان
بە وتەی پارێزگاری سنە، گەشتی ئاسمانی یەکێکە لەژێرخانە گرنگەکانی سنە و، ھەرچەندە ساڵی ڕابردوو گرفتیان ھەبووە، بەڵام ئێستا چارەسەرکراوە.
سەبارەت بە گەشتی ئاسمانی نێوان سلێمانی و سنە لە رۆژھەڵاتی کوردستان سەرچاوەیەک لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، کردنەوەی ئەو گەشتە بەڕەسمی بەدەستیان نەگەیشتووە، بەڵام ئاگاداری ئەوەن کۆمپانیایەک سەرقاڵی ڕێکخستنی گەشتەکانی نێوان سنە و سلێمانییە
بە فەرمانێکی کارگێڕی دەستەی گشتی گەشتوگوزاری ھەرێم و بە واژۆی ئەمەل جەلال سەرۆکی دەستەی گشتی گەشتوگوزار، سەرجەم ھۆتێل و مۆتێل و کافێ و ڕێستۆرانت و ئەو شوێنە گەشتیاریانەی خزمەتگوزاری گەشتیارییان تیاداپێشکەش دەکرێت پابەند دەکات بەوەی پێویستە زمانی کوردی بکەن بە زمانێکی سەرەکی بۆ لیستی پێشکەشکردنی خواردنەکان و تابلۆی ناوی بازرگانی شوێنەکانیان، بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەش تەنھا وادەی "١٥" ڕۆژ دیاری کراوە.
ھەر وەک لە فەرمانەکەدا ھاتووە کە لە دووتوێی حەوت خاڵدا نوسراوە، پابەند کردنی سەرجەم ئەوشوێنانەی خاوەنی مۆڵەتی گەشتیارین دەبێت زمانی کوردی وەک زمانی سەرەکی و یەکەم، پاشان ھەر زمانێکی تری بیانی بنوسرێت.
لە فەرمانەکەدا سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکان و لیژنە تایبەتەکانی ڕاسپاردووە بۆ بەدواداچوون بە جێبەجێکردنی بڕیارەکە و سزای دیاریکراوی سەرپێچی کاران تۆمار دەکرێت کە بە داخستنی شوێنەکە بۆماوەی سێ ڕۆژ دەستپێدەکات، لە ئەگەری دووبارە بوونەوە یان زیاتر شوێنەکە بۆ ماوەی حەوت ڕۆژ تا بە ھەڵوەشاندنەوەی مۆڵەتی شوێنە گەشتیارییەکە کۆتایی دێت.
بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی ڕایگەیاند، دوای بڵاوبونەوەی دەنگۆی فرۆشتنی نەخۆشخانەی نەشتەرگەری فێرکاری لەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی لەڕونکردنەوەیەکدا ھەموو ئەو دەنگۆیانەی باس لە فرۆشتنی ئەو نەخۆشخانەیە دەکەن ڕەتدەکەینەوە.
وتیشی، لەکاتێکدا ئەم دەنگۆیانە بڵاودەکرێتەوە کاری نەخۆشخانەکە لە ئێستایە نەوەستاوە و بەردەوامە لە خزمەتکردن و رۆژانە نزیکەی ٢٥ بۆ ٣٠ نەشتەرگەری تێدا ئەنجام دەدرێت و ھیچ خزمەتگوزارییەک لە نەخۆشخانەکە ڕانەگیراوە.
سازان فەتحوڵڵا کەریم، بەرپرسی ڕاگەیاندن و وتەبێژی ڕێکخراوی ڕۆشنبیریی جەمال نەبەز ڕاگەیاند، لە کانی دڵمانەوە پیرۆزبایی لە مێژوونووسی نێوداری کورد دکتۆر "جەلیلی جەلیل" دەکەین بۆ بەخشینی خەڵاتی قەڵەمی جەمال نەبەز بۆ ساڵی ٢٠٢١.
ڕاشیگەیاند، ئەمرۆ چوارشەممە ٢٤ / ٨ / ٢٠٢٢ نوێنەری ئەوروپای ڕێکخراوی رۆشنبیریی جەمال نەبەز بەرێز دکتۆر "سەروەر عەبدوڵڵا" لە شاری ڤیەنا خەڵاتەکەی پێشکەش بە دکتۆر جەلیلی جەلیل کرد.