جیهان
بەهۆی هێرشەكانی روسیاوە ئۆكراین نزیكەی نیوەی خاكی ناوچەیەك لەدەست دەدات و مۆسكۆش دەستگیركردنی سەربازێكی بەریتانی ئۆكراین رادەگەیەنێت.
ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس بڵاوی كردوەتەوە ئۆكرای ٤٠٪ی ناوچەكانی كورسك-ی روسیای لەدەستداوە و لە سەرەتای دەستبەسەرداگرتنی ئەو ناوچەیەوە تا ئێستا ١٠٠ هەزار كەس لە دانیشتوانەكەی ئاوارە بوون.
ئوكراین نزیكەی دوو ساڵ و نیو بەتەواویئەو ناوچەیەی روسیای كۆنتڕۆڵ كردبوو، لەئێستاشدا لانیكەم ٨٠٠ كیلۆمەتر د جا لە خاكی كورسك لە لایەن سوپای روسیاوە كۆنتڕۆڵ كراوەتەوە.
هوكات كەناڵی بی بی سی بڵاوی كردوەتەوە سەربازێكی پێشوی سوپای بەریتانیا بە ناوی سكۆت ئەندرسۆن لە لایەن سوپای روسیاوە لە ناوچەی كورسك بە تۆمەتی ئەندام بوون لە سوپای ئۆكراین دەستگیر كراوە.
سبەینێ حكومەتی ئیسرائیل ڕێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان دەخاتە دەنگدانەوە، ئۆپۆزسیۆنیش داوا لە ناتانیاهۆ دەكات وردەكاری ڕێككەوتنی ئاگربەست بڵاوبكاتەوە.
دەیڤید مینسەر وتەبێژی حكومەتی ئیسرائیل ئاشكرایكرد، حكومەت بەرەو ڕێككەوتن هەنگاو دەنێت و سبەینێش بۆ دەنگدان لەسەر ئەو پرسە كۆدەبێتەوە، بەڵام هەندێك پرس هەن كە هێشتا هەڵپەسێردراون و پێویستە چارەسەر بكرێن، بەبێ ئەوەی وردەكاری زیاتر بخاتەڕوو.
لای خۆیەوە ئیتامار بن گڤیر وەزیری ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل دژایەتی خۆی بۆ ڕێككەوتنەكە دەربڕی و بە هەڵەیەكی مێژوویی دانا، لە بەرانبەردا بێنی گانتز سەرۆكی ئۆپۆزسیۆنی ئیسرائیل داوای لە ناتانیاهۆ كرد وردەكاری ڕێككەوتنی ئاگربەست لەگەڵ حزبوڵا بۆ ڕای گشتی بڵاوبكاتەوە.
سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دانوستانەكان ڕایگەیاندووە، ناتانیاهۆ لە میانی ڕاوێژكارییە ئەمنییەكان لەگەڵ بەرپرسانی ئیسرائیل، بەو ڕێككەوتنە ڕازی بووە، ئاماژەی بەوەش كردووە، پێدەچێت دانوستانەكان بە شێوەیەكی ئەرێنی بەرەو ڕێككەوتن هەنگاو بنێن، هاوكات ئیدارەی جۆ بایدن، بەرپرسانی لوبنانی ئاگاداركردووەتەوە كە لەماوەی چەند سەعاتی داهاتوودا ئاگربەست ڕادەگەیەنرێت.
دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان داوا لە وڵاتانی ئەندامی لەدادگاكە دەكات، هاوكاریان بن لە دەستگیركردنی ناتانیاهۆ و گالانت و دەشڵێت، هەر كام لەو وڵاتانە هاوكاریان نەبێت لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكەن.
فادی عەبدوڵا، وتەبێژی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، داوایان لە وڵاتانی ئەندامی پەیڕەوی ناوخۆی رۆما كردووە، پابەندی بڕیارەكانی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان بن لەبارەی دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و یواف غالانت وەزیری بەرگری پێشووی ئەو وڵاتە.
ئەوەشی خستەڕوو، هەر وڵاتێكی ئەندام پابەندی بڕیارەكانی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان نەبێت، پێشێلی پەیڕەوی ناوخۆی كردووە و بە كۆی دەنگی وڵاتانی ئەندام رێوشوێنی پێویستی بەرانبەر دەگیرێتەبەر.
دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان دەشڵێت، دەركردنی فەرمانی دەستگیركردن بۆ ناتانیاهۆ و گالانت تەنها سەرەتایە لە دۆسییەی ئیسرائیل و غەززەدا.
رۆژی پێنجشەممەی رابردوو، دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان بە تۆمەتی "تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی لە غەززە" فەرمانی دەستگیركردنی بۆ ناتانیاهۆ و گالانت دەركرد.
بەهۆی دابەزینی بەهای تمەن، بەهای شتومەك لە ئێران زیاتر بەرزبووەتەوە و حكومەتیش دەڵێت موچە بەرز دەكاتەوە.
ئاژانسی هەواڵی كاری ئێران (ئیلنا) بڵاوی كردوەتەوە نرخی كارەبا و گۆشت و هێلكە و كرێی خانو لە چوار مانگی رابردودا بە رێژەی زیاتر لە ٤٠٪ بەرز بوەتەوە و ئەوەش ژیانی خەڵكی وڵاتەكەی قورستر كردوە.
ئاژانسەكە رونی كردوەتەوە لەمساڵدا كرێی خانو لە ئێران ٤٢٪ و زۆربەی پێدواویستییە خۆراكییەكانیش ٤٠٪ بەرز بونەتەوە و هەڵاوسان گەیشتوەتە زیاتر لە ٤٠٪ ، ئەوەش بەرزترین رێژەی هەڵاوسانە لە مێژوی ئێراندا.
موحسین زەنگەنە، ئەندامی پەرلەمانی ئێران رایگەیاند؛ بڕیارە ساڵی داهاتوو موچە لە وڵاتەكەدا بەڕێژەی لەسەدا ٢٠٪ بەرز بكرێتەوە و ئەوانەشی كەمترین ئاستی موچەیان هەیە بە رێژەی ٣٠٪ موچەكەیان بەرز دەكرێتەوە.
دابەزینی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار كاریگەریی زۆری لەسەر ئابوریی ئێران داناوە و ناكۆكییەكانی ئەو وڵاتەش لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەمریكا وای كردوە بەهای یەك دۆلار بۆ زیاتر لە ٧٠ هەزار تمەن بەرز ببێتەوە.
تەنها لە یەك مانگدا نزیكەی ٥٠ ژن لە توركیا كوژراون، لە ئێرانیش لەماوەی ٦ مانگدا نزیكەی ٨٠ ژن كوژراون.
"پلاتفۆرمی كوشتنی ژنان رادەگرین" لە نوێترین ئاماریدا ئاشكرای دەكات كە تەنها لە مانگی رابردودا ٤٨ ژن لە توركیا كوژراون و لە ماوەی ١٦ ساڵیشدا لانیكەم پێنج هەزار و ٥١ ژن كوژراون.
ئەو دامەزراوەیە ئاماژەی بەوە كردوە لە ئەمساڵدا ٤٠٦ حاڵەتی ژن كوشتن لە توركیا تۆمار كراوە و بەهۆی ئەوەی سزاكان دژی كوشتنی ژنان جێبەجێ ناكرێن یان كاریگەرییان نییە، كوژرانی ژنان لە وڵاتەكەدا زیادی كردوە.
لە لایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئیعتیمادی ئێرانی بڵاوی كردوەتەوە كە لە شەش مانگی ئەمساڵدا ٧٨ ژن لە وڵاتەكەدا كوژران كە زۆربەیان لە لایەن كەسوكاری خۆیانەوە بوە.
رۆژنامەكە ئاماژەی بەوەشكردوە لە ماوەی سێ مانگدا ١٥ هەزار و ٧٦٤ حاڵەتی ئازاردانی جەستەیی ژنان لە ئێران تۆمار كراوە.
بەلەمێكی كۆچبەران لە دەریای ئیجە ژێرئاوكەوت و بەهۆیەوە هەشت كۆچبەر خنكان، كە شەشیان منداڵ و دووانیان ژنن.
پاسەوانی كەناراوەكانی یۆنان رایگەیاند، لەئەنجامی نوقومبوونی بەلەمێك لە دەریای ئیجە لە باكوری دورگەی سامۆس، هەشت كۆچبەر خنكان، كە دووانیان ژن و شەشیشیان منداڵ بوون و نزیكەی ٤٠ كۆچبەریش رزگاركراون و گەڕان بەدوای چارەنووسی كۆچبەرانی تریش بەردەوامە و بۆ ئەو مەبەستەش ئۆپەراسیۆنێكیان دەستپێكردووە، چونكە بەلەمەكە ژمارەیەكی زۆری كۆچبەرانی هەڵگرتبوو، بەڵام تائێستا بە تەواوی نازانرێت چەند كەسی تێدا بووە.
پاسەوانی كەناراوەكانی یۆنان ئاماژەی بەوەشكرد، تا ئێستا ناسنامەی كۆچبەرەكان ئاشكرا نەكراوە و كۆچبەرە رزگاربووەكانیش گواستراونەتەوە بۆ دوورگەی سامۆس .
رۆژنامەیەكی بەریتانی رایدەگەیەنێت، روسیا سەدان كەسی لە یەمەنەوە بە قاچاخ بردووەتە وڵاتەكەی بۆئەوەی لە شەڕی ئۆكراین بەشداری بكەن.
فاینەنشاڵ تایمزی بەریتانی لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكردووە، سوپای روسیا توانیویەتی سەدان گەنجی یەمەنی بباتە روسیا بۆئەوەی لە بەرەكانی جەنگ لە دژی ئۆكراین شەڕ بكەن.
ئاماژە بۆ ئەوەشكراوە، وەرگرتن و كۆكردنەوەی ئەو یەمەنیانە لەلایەن كۆمپانیایەكەوە ئەنجامدراوە كە كەسایەتییەكی دیاری حوسییەكان دامەزرێنەریەتی، بەڵێنیش بەو كەسانە دراوە رەگەزنامەی روسی و كاریان پێبدرێت.
ئەوە لەكاتێكدایە پێشتریش راپۆرتە هەواڵییەكان باسیان لەوە دەكرد، نزیكەی ١٠ هەزار سەربازی كۆریای باكوور بۆ شەڕكردن لە دژی ئۆكراین گەیشتوونەتە روسیا.
داواكاری گشتی توركیا فەرمانی دەستبەسەركردنی سەرۆكی شارەوانی لەسەركارلادراوی دێرسیم دەركرد، خۆپیشاندان و ناڕەزایش دژی دانانی قەیوم بەردەوامن.
دوای ئەوەی وەزارەتی ناوخۆی توركیا، بیرسەن ئۆرهان سەرۆكی شارەوانی دێرسمی دورخستەوە و قەیومی لە شوێنەكەی دانا، بڕیاری دەستبەسەركردنی بۆ دەركرد، رۆژی یەكشەممەش بۆ وتەلێوەرگرتن چووە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیس، دواتر رەوانەی دادگا كرا، دادگاش فەرمانی دەستبەسەركردنی لە ماڵی خۆی بۆدەركرد، گەشتی دەرەوەی وڵاتیشی لێ قەدەغەكرد.
لە چوارچێوەیەی ناڕەزایەكانیش دژی دانانی قەیوم، رۆژی یەكشەممە لە گۆڕەپانی سەید رەزا لە دێرسیم و قەرس و ئاگری خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی دژ بە دورخستنەوەی سەرۆك شارەوانییەكان و دانانی قەیوم لە شوێنەكانیان بەردەوام بوو.
رۆژی ٢٢ی ئەم مانگە وەزارەتی ناوخۆی توركیا بڕیاریدا بە دورخستنەوەی دوو سەرۆك شارەوانیی دێرسیم و پولور لە باكوری كوردستان، تا ئێستا چوار سەرۆك شارەوانیی سەر بە دەم پارتی و دوو سەرۆك شارەوانیی سەر بە جەهەپە دورخراونەتەوە و قەیوم لە شوێنیان دانراوە.
یەكێتی ئەوروپا دەڵێت لوبنان لە كەناری داڕوخان و هەرەسهێنانی یەكجاریدایە و پێویستە بە زووترین كات هێرشەكانی ئێسرائیل بۆسەر ئەو وڵاتە رابگیرێت.
جۆزێپ بۆرێل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا لە سەردانێكدا بۆ بەیروت لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، شەڕ و ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رەهەندێكی نێودەوڵەتی وەرگرتووە و نابێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەستوەستان بێت و بە بێدەنگی بمێنێتەوە، چونكە تێكچوون و ناسەقامگیری ئاسایش و ئارامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست باجەكەی بۆ هەموو جیهان زۆر قورس دەبێت.
وتیشی، هێرش و بۆردومانەكانی ئیسرائیل بۆسەر لوبنان تیمە تەندروستییەكان و نەخۆشخانە و خوێندنگەكانی كردووەتەوە ئامانج و لە ئێستاشدا لوبنان لە كەناری داڕوخان و هەرەسهێنانی یەكجاریدایە و پێویستە بە زووترین كات هێرشەكانی ئێسرائیل بۆسەر ئەو وڵاتە رابگیرێت و بۆئەو مەبەستەش یەكێتی ئەوروپا پشتیوانی ئەمریكا و فەڕەنسا دەكات.
هەینی داهاتوو ئێران و ژمارەیەك لە وڵاتانی ئەوروپا بۆ تاوتوێكردنی دۆسێی ئەتۆمی و پرسە هەرێمییەكان كۆدەبنەوە.
ئیسماعیل بەقایی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، بڕیارە رۆژی هەینی داهاتوو كە دەكاتە ٢٩ی تشرینی دووەم، لەگەڵ بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا بۆ تاوتوێكردنی دۆسێی ئەتۆمی و بابەتە هەرێمییەكان كۆببنەوە و هەوڵ دەدەن هەڵوێستی كۆتایی ئەوروپا لە بارەی دۆسێی ئەتۆمی ئێران بزانن كە دەیانەوێت رێككەوتنی ئەتۆمی بە كوێ بگات.
لەگەڵ ئەوەی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران شوێنی كۆبوونەوەكەی ئاشكرا نەكرد، بەڵام میدیاكانی ئەوروپا بڵاویانكردووەتەوە، بەپێی ئەو زانیارییانەی دەستیانكەوتووە، كۆبوونەوەكەی نێوان ئێران و بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا لە شاری ژنێف لە سویسرا بەڕێوەدەچێت.
لێپرسراوانی ئیسرائیل رایانگەیاند، حزبوڵای لوبنانی موشەكی ئیسرائیلی دژە تانكی پەیداكردووە.
لێپرسراوانی سەربازی ئیسرائیل رایانگەیاند، حزبوڵای لوبنانی موشەكی سپایكی دژە تانكی ئیسرائیلی دەستكەوتووە لە كاتی جەنگی نێوان حزبوڵا و ئیسرائیل لەساڵی ٢٠٠٦دا و دواتر رەوانەی ئێرانی كردووە بۆ ئەوەی دروستی بكاتەوە.
لە ماوەی رابردودا حزبوڵای لوبنانی موشەكی دژە تانكی ئەڵماسی ئاڕاستەی بنكەی سەربازی ئیسرائیل كرد و ئەوەش بووەتە جێگەی مشتومڕ لەلایەن لێپرسراوانی ئیسرائیلەوە.
رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریكی رایگەیاندووە، چەكی دژە تانكی حزبوڵا كە ئێران دروستی كردووە مەترسییە بۆ سەر تانكەكانی ئیسرائیل و كوالێتیەكەی زۆر باشە و كەمترین هەڵەی هەیە.
وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، وڵاتەكەی نیگەرانیەكانی خۆی لە بارەی باكوری سوریاوە بە سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا گەیاندووە.
بە گوێرەی هەواڵێكی رۆژنامەی ئاكیت، هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاندووە، هێشتا سیاسەتی ترەمپ لەبارەی باكوری سوریاوە روون نییە، لەگەڵ ئەوەشدا پێشتر دەربارەی ئەو بابەتە هۆشداری خۆیان پێداوە و داوایانكردووە ئەمریكا چاو بە سیاسەتەكانی خۆی لەگەڵ باكوری سوریا بخشێنێتەوە.
دەشڵێت، لە هەر دەرفەتێكدا وەك توركیا ئەوە دووپاتدەكەنەوە هەڵوێستەكانیان دەربارەی باكوری سوریا جدین و پێویستە داواكارییەكانیان بەهەند وەربگیرێن.
وەزیرانی بەرگری ئەمریكا و ئیسرائیل رەوشی لوبنانیان تاوتوێكرد .
بە پێی راگەیەندراوێكی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا "پنتاگۆن"، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكا لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ یسرائیل كاتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل، جەختیكردەوە لە گرنگیی گرەنتیكردنی پاراستنی هێزەكانی لوبنان و هێزەكانی یونیفیل لەلایەن ئیسرائیلەوە لە كاتی ئەو هێرشانەی دژی حزبوڵا ئەنجامی دەدات، هەروەها پابەندبونی ئەمریكای بە ئاسایشی ئیسرائیل و دۆزینەوەی چارەسەری دیپلۆماسی لە نێوان ئیسرائیل و لوبنان دوپاتكردەوە.
لایخۆشیەوە وەزیری بەرگری ئیسرائیل جەختی لە بەردەوامیی هێرشەكانی دژی حزبوڵا كردەوە و رایگەیاند، ئیسرائیل پابەند دەبێت بە هەوڵەكان بۆ گەراندنەوەی سەقامگیری تا لەو رێیەوە ئاوارەكانی باكوری لوبنان بگەرێنەوە ماڵەكانیان.
ئیسرائیل لە هێرشێكی ئاسمانیدا باڵەخانەیەكی نیشتەجێبوونی لە بەیروت بۆردومانكرد و تێیدا ١١ كەس كوژران و دەیانی دیكەش برینداربوون، ئاژانسە جیهانییەكانیش دەڵێن، پێدەچێت یەكێك لە كوژراوەكان تەڵاڵ حەمیە سەركردەیەكی دیاری حزبوڵا بێت.
ئاژانسی فرانس پرێس بڵاویكردەوە، بەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل لە هێرشێكی ئاسمانیدا باڵەخانەیەكی نیشتەجێبوونی هەشت نهۆمی، لە ناوچەی بستەی بەیروتی بە پێنج موشەك كردووەتە ئامانج، كە دوو سەركردەی دیاری حزبوڵای تێدابووە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە بۆردومانەكەدا ١١ كەس كوژراون و دەیانی دیكەش برینداربوون، پێدەچێت یەكێك لە كوژراوەكانیش "تەڵاڵ حەمیە" سەركردەی دیاری حزبوڵا بێت.
دوو رۆژ لەمەومەریش ئیسرائیل لە هێرشێكی ئاسمانیدا ژمارەیەك باڵەخانەی نیشتەجێبوونی لە سوریا كردە ئامانج و تێیدا ٣٦ كوژران و ٥٠ دیكەش برینداربوون، پنتاگۆنیش رایگەیاند، لەو هێرشەدا عەلی موسا دەقدوق سەركردەی دیاری حزبوڵا كوژراوە.
ئێران پیتاندنی یۆرانیۆم زیاد دەكات، لێپرسراوێكی وڵاتەكەش دەڵێت، دروستكردنی چەكی ئەتۆمی بۆ ئێران پێویستە.
بێهروز كەمالوەندی، وتەبێژی ناوەندیی ئەتۆمیی ئێران رایگەیاند، بڕیاردراوە بۆ بەرزكردنی پیتاندنی یۆرانیوم بۆ سەروی لە ٦٠٪، بەڵام تا ئێستا پیتاندنەكە ئەو رێژەیەی تێنەپەڕاندووە.
هاوكات ئەحمەد ئەردستانی، ئەندامی دەستەی ئاسایشی پەرلەمانی ئێران رایگەیاند، دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمیی بۆ ئێران بووەتە پێویستی و وڵاتانی رۆژئاواش تەنها بۆ ماوەیەك كێشە بۆ تاران دروست دەكەن.
لەلایەكی دیكەوە بەهۆی بڕیاری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆم دژی ئێران و كاردانەوەی لێپرسراوانی وڵاتەكە بەهای یەك دۆلار لە بازاڕەكانی وڵاتەكە گەیشتە زیاتر لە ٧٠ هەزار تمەن كە بەرزترین ئاستی بەهای دۆلارە لە مێژووی ئێراندا.
باڵیۆزی پێشووی ئیسرائیل لە ئەمریكا رایگەیاند، پێدەچێت جۆ بایدن سەرۆكی ئێستای ئەمریكا داوای دروستكردنی دەوڵەتی فەڵەستین بكات.
مایكڵ ئۆرن لە وتاریكدا دەڵێت، پێدەچێت جۆ بایدن، پێش كۆتایی هاتنی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی لەسەرەتای ساڵی ٢٠٢٥ دا، داوا لە نەتەوە یەكگرتووەكان بكات دان بە دەوڵەتی فەڵەستین دا بنێت.
دەشڵێت، ساڵی ٢٠١٦ باراك ئۆباما پاكێجێكی یارمەتی ئەمنی و سەربازی پەسەندكردووە كە تیایدا واشنتۆن رێگەی بە پەسەندكردنی بڕیارێكی ئەنجومەنی ئاسایش داوە، ئیدانەی نیشتەجێبوونی ئیسرائیل بكات لە كەناری رۆژئاوا.
ئەمەش لەكاتێكدایە جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا بە دۆستی ئیسرائیل دادەنرێت، بەڵام لایەنگری حكومەتی ئێستای بنیامین ناتانیاهۆ نییە.