جیهان
دوای سێ رۆژ لە راگەیاندنی ئاگربەست، ئیسرائیل هێرشیكردە سەر حزبوڵا، سوپای لوبنانیش دەڵێت، ئیسرائیل چەند جارێك ئاگربەستی پێشێلكردووە.
ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە ئیسرائیل هێرشیكردە سەر ناوچەیەكی لوبنان و وتەبێژی سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاند، ئامانجی ئەو هێرشە، لەناوبردنی بنكەیەكی موشەكی كورت مەودای حزبوڵا بووە.
هاوكات سوپای لوبنان رایگەیاند، دوای راگەیاندنی ئاگربەست، لایەنی ئیسرائیلی چەندجارێك پێشێلی ئاگربەستەكەی كردووە و بە چەكی جیاواز بۆردومانی خاكی لوبنانی كردووە و ئاسمانی وڵاتەكەشی پێشێلكردووە.
بەرەبەیانی رۆژی ٢٧ی ئەم مانگە ئاگربەست لەنێوان سوپای ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنان بۆ ماوەی ٦٠ رۆژ چووە بواری جێبەجێكردنەوە، لەو ماوەیەشدا بڕیارە سوپای لوبنان لە باشووری وڵاتەكە جێگیر بكرێت.
سەربازێكی بەریتانیا تۆمەتبار دەكرێت بە هاوكاریكردنی سوپای پاسداران و گواستنەوەی زانیاری گرنگ بۆیان.
ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویكردەوە، دادگایەكی بەریتانیا تۆمەتی سیخورێكردنی بەسەر سەربازێكی وڵاتەكەیدا یەكلاكردوەتەوە كە زانیاری بۆ سوپای پاسدارانی ئێران گواستوەتەوە و دانیشی بە تاوانەكانیدا ناوە.
ئاژانسەكە رونیكردوەتەوە، ئەو سەربازە پێشتر لە ساڵی ٢٠١٩ تا ٢٠٢٢ لە ریزەكانی سوپای بەریتانیادا بووە و زانیاریی هەستیاری بۆ ئێران كۆكردوەتەوە، دوای دەستگیركردنیشی لە ساڵی ٢٠٢٣ دا لە زیندان هەڵهاتووە، بەڵام دواتر دەستگیركراوەتەوە.
باسی لەوەشكردووە، هاوكارییە هەواڵگرییەكانی ئەو سەربازەی پێشووی بەریتانیا بۆ مەبەستی كاری تیرۆریستی و مەترسیدار بووە بۆ سوپای پاسدارانی ئێران.
پێكدادانەكانی نێوان سوپای سوریا و چەكدارانی توندڕەوی ئەو وڵاتە بەردەوامە و رێكخراوێكیش دەڵێت، پێكدادانەكان زیاتر لە ٢٠٠ كوژرای لێكەوتەوە.
ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس بڵاویكردەوتەوە، بەهۆی پێكدادانەكانی سوپای سوریا لەگەڵ چەكدارانی تەحریرشام لە رۆژهەڵاتی ئیدلیب زیاتر لە ٢٠٠ كەس لە هەردولا كوژراون و ١٩ كەسی مەدەنیش گیانیان لەدەستداوە.
لە 27ی ئەم مانگەوە سوپای سوریا ئۆپراسیۆنێكی سەربازیی بە ناوی هێرشی گەورە لە باكوری رۆژئاوای سوریا دەستپێكردوە كە سوپای روسیاش تێیدا بەشدارە و هاوكاریی رژێمی سوریا دەكات دژی گروپە توندڕەوەكان.
پوتن هەڕەشە لە كیێڤ دەكات لە ئەگەری دەستخستنی چەكی ئەتۆمی.
ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، لە وەڵامی هێرشی ئۆكراین بە مووشەكی ئەمریكی، بە ٩٠ مووشەك و ١٠٠ فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، دامەزراوە وزەی ئۆكراینیان كردوەتە ئامانج.
دووپاتیشیكردەوە، هێرشەكە بۆ سەر ئۆكراین وەڵامدانەوەی مۆسكۆیە بۆ هێرشەكانی كێیڤ بە مووشەكی ئاتاكمسی ئەمریكی.
هاوكات وەزارەتی وزەی ئۆكراین لەبارەی هێرشەكەوە رایگەیاند، روسیا هێرشی كردوەتە سەر دامەزراوەكانی وزە لە سەرانسەری وڵات و لە كیێڤ و ئۆدێسا و دنیبرۆش كارەبا پچڕاوە.
پوتن باسی لەوەشكرد، بەكارهێنانی مووشەكی ئۆریشنیك بۆسەر دنبیرۆی ئۆكراین سەركەوتوو بووە، بۆیە ئەگەر كێیڤ بەردەوام بێت لە بەكارهێنانی مووشەكی ئاتاكمس، وەڵامدانەوەی هاوشێوەی دنیبرۆیان دەبێت.
پارتێكی توركیا داوا لە دەمپارتی دەكات دانیشتن و دانوستانەكان لەگەڵ ئۆجەلان دەست پێبكەن.
دەوڵەت بەخچەلی سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی توركیا (مەهەپە) لە كۆبونەوەی ناوخۆی پارتەكەی داوای لە دەمپارتی كرد سەردانی زیندانی ئیمراڵی بكەن و لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجالان كۆببنەوە.
جەختی لەوەشكردوەتەوە، دانوستان و كۆبونەوە لەگەڵ ئۆجەلان نابێت دوابخرێت و پێویستە دەمپارتی هەنگاو بنێت بۆئەوەی گفتوگۆی لەگەڵ بكەن.
پێشتر ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویكردبوەوە، دەوڵەت باخچەلی زۆر جەخت لە دانوستان لەگەڵ ئۆجەلان دەكاتەوە بە پێچەوانەشەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا تەنها بەشێوەی زارەكی باسی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی چارەسەری ئاشتی پرسی كوردی لە وڵاتەكەی كردووە و هیچ هەنگاوێكی جددی بۆ نەناوە.
تەنها رۆژێك دوای راگەیاندنی ئاگربەست، ئیسرائیل هێرشی كردە سەر حزبوڵای لوبنانی و وەزارەتی بەرگریش، دەڵێت كۆگایەكی موشەكی حزبوڵایان كردوەتەوە ئەمانج.
ئاژانس هەواڵی فرانس پرێس بڵاویكردەوە ئێوارەی پێنجشەممە ئیسرائیل هێرشی كردوەتە سەر ناوچەیەكی لوبنان و وتەبێژی سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاندوە ئامانجی ئەو هێرشە بنكەیەكی موشەكی كورت مەودای حزبوڵا بووە.
سوپای ئیسرائیل رایگەیاندوە پێشتر دانیشتوانی زیاتر شار و شارۆچكەی لوبنانی ئاگادار كردوەتەوە كە تا كاتێكی نادیار نەگەڕێنەوە ماڵەكانیان لەو ناوچانە چونكە مەترسییان بۆ دروست دەبێت.
هێرشەكەی ئیسرائیل لە كاتێكدایە كە ٢٤ كاتژمێر بەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان تێدەپەرێت.
جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا فشار دەخاتە سەر بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل بۆ گەیشتن بە ڕێكەوتنێك بۆ ئازادكردنی بارمتەكان و ئاگربەستی نیمچەیی لە غەززە.
بەپێی میدیاكانی ئەمریكا، پێشنیارەكەی بایدن بۆ ناتانیاهۆ لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا دوای رێككەوتن لەسەر ئاگربەستی لوبنان هاتووە، زانیارییەكان باس لەوەدەكەن تائێستا ١٠١ بارمتە لە غەززە لەلایەن حەماسەوە دەستگیركراون كە حەوت هاووڵاتی ئەمریكییان تێدایە، ئیسرائیل دەڵێت نزیكەی نیوەی ئەو بارمتانە هێشتا زیندوون.
كاربەدەستانی ئیسرائیل و ئەمریكا دەڵێن، ڕێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان چانسی گەیشتن بە ڕێكەوتن لە غەززە زیاد دەكات، تەنانەت ئەگەر تەنها جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی ڕێكەوتنەكە، ئازادكردنی چەند بارمتەیەك بگرێتەوە.
وەزیرێكی باڵای ئیسرائیلیش وتویەتی، ناتانیاهۆ هەوڵدەدات بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی نیمچەیی لەسەر بارمتەكان بەڵام بەو مەرجەی ناچار نەبێت بە بە كۆتاییهێنان بە شەڕ و كشانەوەی تەواوی هێزەكانی ئیسرائیل لە غەززە.
حەوت وڵاتە زلهێزە پیشەسازییەكەی جیهان رایدەگەیەنن، پابەند دەبن بە فەرمانی دادگای لاهای بۆ دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ وەك تاوانباری جەنگ.
گروپی حەوت وڵاتە پیشەسازییەكەی جیهان كە لە ئەمریكا، كەنەدا، ژاپۆن و ئیتاڵیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا پێكدێن، لە راگەیەندراوێكی هاوبەشدا ئاماژەیان بەوە كردووە، ئەركی خۆیان سەبارەت بە فەرمانی دادگای لاهای بۆ دەستگیركردنی ناتانیاهۆ جێبەجێ دەكەن كە رۆژی ٢١ـی ئەم مانگە دەرچووە.
ئەنتۆنی تایانی وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا كە ئەمساڵ وڵاتەكەی سەرۆكایەتی گروپی حەوت بوو، وتی هەموو وڵاتانی گروپی حەوت ئەندامی دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەكان نین، بەڵام هەوڵیانداوە هەڵوێستێكی هاوبەشیان هەبێت لەو دۆسیەیەدا.
دوای زیاتر لە ساڵێك لە دەستپێكردنی شەڕ لە كەرتی غەززە، دادگای نێودەوڵەتی تاوان فەرمانی دەستگیركردنی لە دژی ناتانیاهۆ و گالانت دەركرد بەتۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی دژی مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ لە غەززە.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری هێرشەكانی توركیا و تێكدانی ئاسایشی ناوچەكە دەگەیەنێتە یەكێتی ئەوروپا و دەڵێت، پێویستە هێزە نێودەوڵەتییەكان بەرپرسیارێتییەكانیان جێبەجێ بكە.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، وەفدێكیان لەگەڵ بەشێك لە پەرلەمانتارانی ئەوروپا كۆبوونەتەوە و بۆچوونەكانیان لەبارەی بەربەستەكانی بەردەم ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی لە ئاستە سیاسیی، مرۆیی، ئابووریی و ئەمنییەكان و مەترسی داعش خستەوەتەڕوو.
لە كۆبونەوەكەدا باسیان لە هێرشەكانی توركیا بۆسەر ناوچەكانی باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا كردووە، كە زیاتر لە ملیۆنێك كەس بەهۆی هێرشەكانەوە بێ كارەبا بوون، سەدان هەزار كەسیش بە بێ ئاو ماونەتەوە و لە دابینكردنی گازیشدا تووشی گرفت بوون، ئەوانەش دەبنە هۆی دەستپێكردنەوەی كۆچ بەرەو ئەوروپا.
راشیگەیاندووە، هێرشەكانی توركیا ئاسایشی ناوچەكە تێكدەدات و دەرفەتێك بۆ داعش دەڕەخسێنێت بۆئەوەی خۆی نوێ بكاتەوە.
جەختیشیانكردووەتەوە، پێویستە هێزە نێودەوڵەتییەكان بەرپرسیارێتییەكانیان جێبەجێ بكەن و پشتگیری ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری بكەن لە هەموو ئاستە سیاسیی، مرۆیی، ئابووریی و سەربازییەكان بۆئەوەی بتوانن لە بەرامبەر مەترسی داعش بوەستنەوە و رێگە لە شەپۆلەكانی كۆچی بە كۆمەڵ بگرن.
ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا كاردانەوەی نێودەوڵەتی لێكەوتەوە و زۆرینەی وڵاتان بە گەرمی پێشوازییان لێكرد.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دوای راگەیاندنی ئاگربەستەكە رایگەیاند، هەر پێشێلكارییەك لەلایەن حزبوڵاوە وەڵامی توندی دەبێت، وتیشی لەمەودوا سەرنجیان بە تەواوی لەسەر هەڕەشەكانی ئێران دەبێـت.
ئێرانیش بە گەرمی پێشوازی لە ئاگربەستەكە كرد و ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وڵاتەكەی پێشوازی لە وەستاندنی دوژمنكارییەكانی ئیسرائیل دەكات و پشتگیری تەواویش بۆ حكومەت و گەل و بەرەی مقاوەمەی لوبنان دوپاتدەكاتەوە.
لای خۆشیەوە ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا رایگەیاند، ئاگربەست دەرفەتێكە بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری لە لوبنان و دەبێت رێگە خۆشكەر بێت بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززەش، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكاش راگەیاندنی ئاگربەستەكەی بە رۆژێكی مێژوویی ناوبرد و هەریەك لە نەتەوەیەكگرتوەكان و بەریتانیا و یەكێتی ئەوروپا و كەنەدا و ئەڵمانیاش بە گەرمی پێشوازییان لە ئاگربەستەكە كرد.
سوپای ئەمریكا بۆردومانی كۆگایەكی هەڵگرتنی چەكی لە سوریا كرد.
فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریكا لە راگەیەندراوێكدا رایگەیاند، هێرشیانكردووەتە سەر دامەزراوەیەكی هەڵگرتنی چەكی گروپە چەكدارەكانی نزیك لەئێران لە سوریا.
راشیگەیاند، ئەو بۆردوومانە وەك كاردانەوەیەكە بۆ هێرشەكەی رۆژی پێشتری گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران كە دژی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا ئەنجامدرا.
ئاماژەیبەوەشكرد، ئامانج لە بۆردوومانەكەیان بۆ سەر دامەزراوەیەكی هەڵگرتنی چەك بۆ كەمكردنەوەی توانای پلاندانان و دەستپێكردنی هێرشەكانی داهاتووی ئەو گروپانەیە بۆ سەر هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان لە ناوچەكەدا، بۆ پشتیوانیكردن لەو ئۆپراسیۆنەی كە دژی تیرۆرستانی داعش لە ناوچەكە ئەنجامدەدرێت.
ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا لە لوبنان چووە بواری جێبەجێكردنەوە .
ئاگربەستەكە لە سەعات چواری بەیانی ئەمرۆوە چووەتە بواری جێبەجێكردن و بەپێی بەندەكانی ئاگربەستەكەش، سوپای ئیسرائیل لە ماوەی ٦٠ رۆژدا بە چەند قۆناغێك لە لوبنان دەكشێتەوە و حزبوڵاش لە ناوچەكانی لوبنان دەكشێتەوە بۆ باكوری روباری لیتانی، هاوكات سوپای لوبنان و هێزە ئەمنییەكانی لوبنان دەست بەسەر ئەو ناوچانەدا دەگرن كە ئێستا لە ژێر كۆنترۆڵی سوپای ئیسرائیل و حزبوڵادان.
هەر بەپێی ئاگربەستەكە هەریەك لە لوبنان و ئیسرائیل بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەكان مافی بەرگریكردن لە خۆیان هەیە .
ئیسرائیل رەزامەندی لەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان دەربڕی و ناتەنیاهۆش دەڵێت، توانا موشەكییەكانی حزبوڵایان لەناوبردووە و ئەو گروپە چەكدارەیان بۆ چەندین ساڵ پێش ئێستا گەڕاندووەتەوە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویكردەوە، ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل لە دوایین كۆبوونەوەیەكدا بە سەرۆكایەتی بنیامین ناتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە، رەزامەندی لەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان دەربڕیووە.
هاوكات، بنیامین ناتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە وتارێكی ڤیدۆییدا رایگەیاند، تەنها بە گەڕانەوەی ئاوارەبووانی باكووری ئیسرائیل بۆ شوێنی خۆیان شەڕ كۆتایی دێت، دەشڵێت توانا موشەكییەكانی حزبوڵایان لەناوبردووە و ئەو گروپە چەكدارەیان بۆ چەندین ساڵ پێش ئێستا گەڕاندووەتەوە، ئەگەر لە داهاتووشدا هێرشەكانیان بۆ سەر ئیسرائیل دەستپێبكەنەوە، ئەوا سوپای ئیسرائیل بە تەواوی دەستكراوە دەبێت لە هەر ئۆپراسیۆنێكی سەربازی لە لوبنان.
ناتەنیاهۆ ئەوەشی خستەڕوو، لەنێو ئامانجەكانی ئاگربەستی لوبنان، پەرتكردنی گۆڕەپانی جەنگ و دابڕاندنی حەماس هەیە. وتیشی، رێگرییانكردووە لە هێرشی گروپە چەكدارەكانی عیراق و سوریا بۆ سەر ئیسرائیل.
بەریتانیا كاروانێكی تری مووشەكی دوورمەودای بۆ ئۆكراین دابین كرد، فەرماندەیەكی ڕوسیش دەڵێت، چەكە ئەتۆمییەكانیان خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە.
حكومەتی بەریتانیا دەیان مووشەكی دوور مەودای جۆری ستۆرم شادۆی بۆ كیێڤ ڕەوانە كرد كە یەكەمین مووشەكی دوورمەودابوو سوپای ئۆكراین لەم مانگەدا قوڵایی خاكی روسیای پێ بۆردومان كرد.
هاوكات ئەفسەرێكێ پێشوو لە هێزە ئەتۆمییەكانی ڕووسیا ڕایگەیاندووە: لە هەفتەكانی سەرەتای جەنگ لەگەڵ ئۆكراین، خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە بۆ ئەنجامدانی هێرشێكی ئەتۆمی.
ئەو ئەفسەرە بە "بی بی سی" وتووە، مۆسكۆ ئامادە بووە هێرشی ئەتۆمی ئەنجام بدات و لەوكاتەشەوە كە جەنگ دەستیپێكردووە، چەكە ئەتۆمییەكانی روسیا خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشی تەواوەوە.
لە چەند رۆژی رابردوو ڤلادمیر پۆتن سەرۆكی روسیا ئیمزای لەسەر یاسای مافی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆم كرد دژی ئەو وڵاتانەی بە مووشەكی دوورمەودا هێرش دەكەنەسەر روسیا.
.لە خۆپیشاندانەكانی ٢٥ی نۆڤەمبەر ١٥٠ ژن لە ئیستەنبوڵ دەستبەسەركران
بە پێی میدیاكانی توركیا، هەرچەندە پارێزگاری ئیستەنبوڵ هەموو جۆرە خۆپیشاندان و گردبونەوەیەكی قەدەغە كردبوو، بەڵام لە ٢٥ی نۆڤەمبەر ژنان گەمارۆكانی پۆلیسیان تێپەڕاندو خۆپیشاندانیان ئەنجامدا.
ژنانی ئیستەنبوڵ سەرەڕای هەموو ئاستەنگەكان لە كاراكۆی چالاكیان ئەنجامدا و دووپاتیان كردەوە ڕێگە بە توندوتیژی نادەن، لە ئەنجامدا لەلایەن پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانەوە، بەیانوی بەرزكردنەوەی دروشمی رێگەپێنەدراو، ١٥٠ ژن دەستبەسەركران.
لەلایەكی ترەوە سەرەڕایی قەدەغەی گردبوونەوە و رێپێوان، ژنانی ئامەد لە چوارچێوەی چالاكییەكانی ٢٥ی نۆڤەمبەر، لە گۆڕەپانی شێخ شەعید خۆپیشاندانیان ئەنجامدا، كە هەریەك لە هاوسەرۆكی دەبەپە و پەرلەمانتاران و هاوسەرۆكانی شارەوانی بەشدارییان لە خۆپیشاندانەكان كرد.
گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران ژمارەیەك بارەگای نوێیان لە سنوری دێرەزوور لە رۆژهەڵاتی سوریا دروستكردووە.
ئاژانسی نۆرس پرێس بڵاویكردەوە، گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران چوار بارەگای نوێیان لە دەوروبەری پارێزگای دێرەزوور دروستكردووە، كە سەرجەمیان دەكەونە سەر رووباری فورات و لە گوندی دوێڕە و مەیادیین و سەبیخان و قوریە.
هاوكات، سەرچاوەیەك لە سوپای پاسداران دەڵێت، گروپی چەكداری لیوای باقڕ، دوو بارەگای نوێیان لە شارۆچكەی عەشاڕەی رۆژهەڵاتی دێرەزوور دامەزراندووە، هەروەها گروپی چەكداری "لیوای فاتمیون"ـی بارەگایان لە بیابانی مەیادین دامەزراندووە.
دەشڵێت، لەئێستادا سەرقاڵی یەكخستنەوەی هێزەكانیانن لە دێرەزوور، دوای ئەوەی بەهۆی بۆردومانەكانی ئەم دواییانەی ئیسرائیلەوە بۆ سەر دێرەزوور لە ناوچەكە لاوازبوون.
لە چەند مانگی رابردوودا، بەهۆی چڕبوونەوەی شەڕی نێوان حزبوڵا و ئیسرائیل، گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران بەشێكی زۆری بارەگانیان چۆڵكرد و بەشێكیشیان كشانەوە سەر سنووری نێوان سوریا و لوبنان بۆ پشتیوانیكردنی حزبوڵا دژی ئیسرائیل.