جیهان
ئێران رایگەیاند، ئامادەن بۆ ئاسایكردنەوەی پەیوندیەكانیان لەگەڵ سوریا بەڵام ئەوە بەستراوە بە هەڵسوكەتەكانی ئیدارەی نوێ ئەو وڵاتەوە.
عەلی لاریجانی، ڕاوێژكاری ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند ، ئەگەر هەڵسوكەوتی پارتی دەسەڵاتدار لە سوریا عەقڵانی بێت، ئەوا ئەوان هیچ كێشەیەكیان نییە و پشتیوانی پارتی دەسەڵاتدار لە سوریا دەكەن، وتیشی دەیانەوێت سوریای نوێ بێتە وڵاتێكی دیمكراسی بۆ هەموو پێكهاتەكانی .
راشیگەیاند،دەسەڵاتدارانی نوێ ئەگەر بیانەوێت حوكمڕانی سوریا بكەن، پێویستە سەرەتا یەكپارچەیی خاكەكانیان بپارێزن.
هاوكات، محەمەد عەلی ناعینی وتەبێژی سوپای پاسدارانی ئێران ڕایگەیاند ، لە ئێستادا ٢٣ گروپی ئۆپۆزسیۆن لە سوریا هەن و ئەمەش وایكردووە كە پێكهێنانی حكومەت لەو وڵاتە ئاسان نەبێت .
وەفدێكی باڵای حكومەتی نوێی سوریا بە سەرۆكایەتی وەزیری دەرەوە و بەرگری ئەو وڵاتە گەیشتە سعودیە و ئەم سەردانەش بەیەكەم سەردانی رەسمی بەرپرسانی نوێی ئیدارەی سوریا دادەندرێت لەدوای روخانی بەشار ئەسەد.
وەفدەكەی سوریا پێكهاتبون لە ئەسعەد شێبانی وەزیری دەرەوە و مەرهەف ئەبو قەسرە وەزیری بەرگری و بەرپرسی دەزگای هەواڵگری سوریا، چونی وەفدەكەی سوریاش بۆ سعودیە لەسەر داوای ریاز بووە.
هاوكات لەسەر سەردانەكە ، وەزیری دەرەوەی سوریا بەمیدیاكانی وتوە، ئەم سەردانە دەبێتە سەرەتای لاپەڕەیەكی نوێ لە پەیوەندییە دوو قۆڵییەكانی نێوان سوریا و سعودیە.
ئەوەش لەكاتێكدایە، پێشتر ئەحمەد شەرع سەرۆكی دەستەی تەحریر شام رایگەیاند، سعودیە رۆڵێكی گەورە دەبینێت لە سوریا و لەبونیادنانەوەی وڵاتەكەدا پشتی پێدەبەستن، وتیشی سەقامگیریی لە سوریا كاریگەریی ئەرێنی لەسەر سعودیە و ناوچەكە دادەنێت.
دوای ئەوەی بەرەبەیانی دوێنێ لە لاس ڤێگاس، ئۆتۆمبێلێکی تێسلا لەبەردەم هۆتێل تڕەمپدا تەقییەوە، میدیاکان زانیاری نوێ لەزاری بەرپرسانی ئەو وڵاتەوە ئاشکرا دەکەن.
سەعات ٨:٤٠ خولەکی بەرەبەیانی دوێنێ بەکاتی ئەمریکا، لەبەردەم هۆتێل تڕەمپ لە لاس ڤێگاس ئۆتۆمبێلێکی جۆری سایبرتراکی تێسلا تەقییەوە و باس لەوەدەکرێت ئەگەری هەیە شۆفێرەکەی گیانی لەدەستدابێت، بەڵام بە رەسمی حەوت کەس برینداربوون.
کیڤن ماکماهێل سەرۆکی پۆلیسی لاس ڤێگاس باسی لەوەکردووە، دوای ئەوەی گەیشتوونەتە سەر روداوەکە راستەوخۆ دەستیان بە لێکۆڵینەوە کردووە، ئۆتۆمبێلەکە نزیکەی سەعات ٧ و ٣٠ خولەکی بەیانی لە کۆلۆرادۆوە بەرەو لاس ڤێگاس هاتووە و دوای نزیکەی یەک سەعات، لەبەردەم هۆتێل تڕەمپدا وەستاوە و پاش ماوەیەکی کەم تەقیوەتەوە.
شۆفێرەکە پێشتر بە بەردەم هۆتێلەکەدا تێپەڕیوە
کامێراکانی چاودێری ئەوە دەردەخەن، شۆفێرەکەی سەعاتێک بەر لە رووداوەکە بە بەردەم هۆتێلەکەدا تێپەڕبووە و دوات گەڕاوەتەوە و لەبەردەم هۆتێلەکەدا وەستاوە.
پۆلیسی لاس ڤێگاس باس لەوەدەکەن، لەکاتی تەقینەوەی ئۆتۆمبێلەکەدا چەند هاوەن و یارییەکی ئاگرین لە ئۆتۆمبێلەکەدا بووە و ئەوانیش تەقیونەتەوە و گڕیان گرتووە.
ماکماهێل ئاماژەی بەوەکردووە، تەقینەوەکە نەبووەتە هۆی شکانی شوشەی دەرگا و پەنجەرەکانی پێشەوەی هۆتێلەکە.
سوپاسی ئیلیەن مەسکی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری تێسلاشی کرد بەهۆی ئەوەی زۆر هاوکاریان بووە و زانیاری ورد و زیاتری پێداون لەوەی کە پێویستیان بووە لەسەر ئۆتۆمبێلەکە. هەروەها زانیاری تەواوی داونەتێ لەسەر ئەو وێستگانەی ئۆتۆمبێلە تێسلاکە پاترییەکەی تێدا شەحن کردووەتەوە، بەئامانجی ئەوەی چی زووترە ناسنامەی شۆفێرەکە ئاشکر بکەن.
ئەو روداوەی لاس ڤێگاس لەدوای چەند کاتژمێرێک هات لە روداوەکەی ویلایەتی نیو ئۆرلیانز، کە کەسێک بە ئۆتۆمبێلەوە خۆی کرد بە ئاهەنگێکی سەری ساڵدا و دواتریش دابەزی تەقەی کرد، کە بەهۆیەوە ١٥ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ٣٠ کەسیش برینداربوون. دواتریش ئەو روداوە بە کردەوەیەکی تیرۆرستی ناوهێنرا.
لەبارەی روداوەکەشەوە جۆو بایدنی سەرۆکی ئەمریکا باسی لەوەکرد، لێکچوونێک هەیە لەنێوان هەردوو روداوەکەدا و لێکۆڵینەوەکان دەستیان پێکردووە. وتیشی، "ئەو روداوانە کردەوەیەکی قێزەونن".
ئێستا گومانەکان لەسەر ئەوەن تەقینەوەی تێسلاکەش روداوێکی تیرۆرستی بێت و پەیوەندی بە هەمان روداوی ویلایەتی نیو ئۆرلیانزەوە هەبێت.
لەبارەی روداوەکەوە ئیلۆن مەسک ئاماژەی بەوەکرد، پێدەچێت کردەوەیەکی تیرۆرستی بووبێت، تەقینەوەی ئۆتۆمبێلەکەی تێسلا پەیوەندی بە خودی ئۆتۆمبێلەکەوە نەبووە، بەڵکو دڵنیاین لەوەی کە چەندین یاری ئاگرین و تەقەمەنی و هاوەن لە سندوقی ئۆتۆمبێلەکەدا هەڵگیراون و ئەوانە هۆکارەکەی بوون.
هۆتێڵ تڕەمپ یەکێکە لەو شوێنانەی سەر بە 'دامەزراوەی تڕەمپ'ـە، کە خاوەندارێتییەکەی دەگەڕێتەوە بۆ دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا، ئیلۆن مەسکیش یەکێکە لەو کەسانەی زۆرترین پشتیوانی تڕەمپی کردووە لە بوونەوە بە سەرۆکی ئەمریکا.
توركیا گرێ سپی و گوندێكی لە دەوروبەری بەنداوی تشرین تۆپبارانكرد و لە هەرێمی تەبقەش كارگەیەكی شەكری كردە ئامانج.
توركیا بەردەوامە لە بۆردومانكردنی رۆژئاوای كوردستان لەو چوارچێوەیەشدا، سوپای توركیا و گروپە چەكدارەكان گوندێكی لە رۆژئاوای گرێ سپی و گوندی بیرحەسۆی لە دەوروبەری بەنداوی تشرین_یان تۆپباران كرد، بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیش لە شاری دێر حافر سەر بە كانتۆنی تەبقە كارگەیەكی شەكری بۆردوومانكرا و بەهۆیەوە زیانی زۆری ماددی بە كارگەكە گەیشت.
لەلایەكی تریشەوە لە بەرانبەر هێرشەكانی توركیا و گروپە چەكدارەكان بۆ سەر بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاخ، ژنانی ئەنجومەنی سەربازیی سەرێكانی، لە چالاكییەكدا سیستمی راداری لە بنكەی سەربازیی توركیا لە گوندی مێناكس لە سەرێكانی تێكشكاند.
لە ویلایەتی نیو ئۆرلینز لە ئەمریکا ئۆتۆمبێلێک خۆی کردووە بەناو ئاهەنگێکدا، بەهۆیەوە ١٠ کەس گیانیان لەدەستدا و ٣٠ کەسی دیکەش برینداربوون.
بەپێی هەواڵی میدیاکان، روداوەکە لە سەعات ٣ و ١٥ خولەکی بەرەبەیان بە کاتی ناوخۆی ئەمریکا رویداوە، کە ئاهەنگەکە بۆ سەری ساڵ رێکخرابوو و هێشتا هۆکاری روداوەکە نەزانراوە.
میدیاکان باس لەوەش دەکەن، دوای روداوەکە شۆفێری ئۆتۆمبێلەکە دابەزیوە و دەستیکردووە بە تەقەکردن بەناو خەڵکدا.
لە ئێستادا ئەو کەسانەی برینداربوون بۆ نەخۆشخانە گواستراونەتەوە و چارەسەری پزیشکی وەردەگرن.
دوای ١٣ ساڵ، شەوی رابردوو بولگاریا و رۆمانیا پەیوەستبوونیان بە ناوچەی شنگنەوە راگەیاند و ئەوەش رێگە بە هاوڵاتیانی نێوان ئەو دوو وڵاتە دەدات، بە ئازادی هاتوچۆ بکەن.
لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا، ئەو دوو وڵاتە بەشێک لە پابەندبوونی خۆیان بە ناوچەی شنگنەوە ئاشکراکرد، کە بەوهۆیەشەوە پشکنینی سنوورییان لە فڕۆکەخانە و بەندەرەکانیاندا هەڵوەشاندەوە، ئەوەش بەر لەوەی رێککەوتن بکەن لەگەڵ وڵاتانی دیکەدا بۆ سنوورە وشکانییەکانیان.
لەدوای رێککەوتنی بولگاریا و رۆمانیاوە وڵاتانی ناوچەی شنگن بۆ ٢٩ وڵات زیاد دەکەن، کە دانیشتووانەکانیان دەتوانن بە ئازادی لەنێوان ئەو وڵاتانەدا هاتوچۆ بکەن.
هەریەک لە بولگاریا و رۆمانیا لە ریزی وڵاتە هەژارەکانی یەکێتی ئەوروپا دادەنرێن و ئێستاش چاوەڕوانیان لەبارەی ئەو پرسە کۆتایی پێهات و هەردوولایان پەیوەستبوونیان بە ناوچەی شنگنەوە بەدەستهێنا.
ناوچەی شنگن گەورەترین ناوچەی بێ ڤیزایە لە جیهاندا، وڵاتانی ناوچەی شنگن سنوورەکانی نێوانیان لابردووە و ئەو کەسانەی خەڵکی وڵاتانی دەرەوەی ناوچەی شنگنن پێویستە بە ڤیزا و رێگەپێدانی ئاسایش(ETIAS) وەربگرن بۆ ئەوەی بتوانن سەردانی ناوچەی شنگن بکەن.
ئەو کەسەشی داواکاری ڤیزای شنگن پێشکەش دەکات، پێویستە داواکژاری ئاڕاستەی باڵیۆزخانە یان کونسوڵخانەی ئەو وڵاتە بکات کە دەیەوێت گەستی بۆ بکات و بە بەڵگە بیسەلمێنێت، مەبەستی سەردانەکەی چییە، بڕی تێچووی گەشتەکەی ئامادەکردووە و بەڵێننامە پڕ بکاتەوە کە بەر لە بەسەرچوونی ماوەی ڤیزاکەی ناوچەی شنگن جێدە‌هێڵێت.
بۆ یەكەمجار ئەحمەد شەرع لەگەڵ وەفدێكی هەسەدە لە دیمەشق كۆبووەوە، هەسەدەش دەڵێت كۆبونەوەكە ئەرێنی بووە.
ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس لە زاری بەرپرسێكی هێزەكانی سوریای دیموكراتیك هەسەدە بڵاویكردوەتەوە كۆبونەوەی ئەحمەد شەرع سەرۆكی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی سوریا، لەگەڵ وەفدی هەسەدە ئەرێنی بوە و تاوتوێی پێگەی كورد و هێزەكانیان لە سوریای داهاتوودا كراوە .
ئەو بەرپرسەی هەسەدە كە ناوەكەی ئاشكرا نەكراوە، ئاماژەی بەوەشكردوە كە كۆبونەوەكە رۆژی دووشەممە لە دیمەشقی پایتەخت كراوە، ئەوەش هەنگاوێكە بۆ بەردەوامبونی كۆبونەوەكانی نێوان كورد و دەسەڵات لە دیمەشق.
كۆبونەوەكەی شەرع و هەسەدە یەكەم كۆبونەوەیە لەدوای روخانی رژێمی بەشار ئەسەد لە سوریا ئەنجام بدرێت، پێشتریش ئەحمەد شەرع جەختی لەسەر ئەوە كردبوەوە كە كورد پێكهاتەیەكی سەرەكی دەبن لە سوریای نوێ.
کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور لە پەیامی سەری ساڵدا ڤلادیمێر پوتنی سەرۆکی روسیای بە "ئازیزترین دۆست" وەسفکردوە و ستایشی پەیوەندییە نزیکە دوو قۆڵییەكەی هەردوو وڵاتی کردوە.
پوتین دۆستی ئەزیزی منە
ئاژانسی هەواڵی ناوەندی کۆریای باکور بڵاویکردەوە کیم جۆنگ ئون، سەرۆکی کۆریای باکور لە پەیامی سەری ساڵدا ڤلادیمێر پوتنی سەرۆکی ڕوسیای بە "ئازیزترین دۆست" وەسفکردوە و ستایشی پەیوەندییە نزیکە دوو قۆڵییەكەی هەردوو وڵاتی کردوە، هەروەها بەڵێن دەدات پەیوەندیەکانیان لەگەڵ ڕوسیا بەهێزتر ببێت و ئاواتەخوازە ساڵی نوێی ٢٠٢٥ وەک یەکەم ساڵی سەرکەوتن لە سەدەی ٢١دا تۆمار بکرێت.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندی کۆریای باکور ئاماژەی بەوەشکردوە، کیم جۆنگ ئون سەرۆكی ئەو وڵاتە لە نامەیەکدا کە بۆ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیای ناردوە، بەڵێنی داوە هاوبەشی ستراتیژیی هەمەلایەنە لەگەڵ مۆسكۆ بەهێز بکات.
پێنج ساڵ بەر لە ئێستا و لە ٣١ی ١٢ی ساڵی ٢٠١٩دا، رێکخراوی تەندروستی جیهانیی بە رەسمی یەکەم حاڵەتی توشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنای راگەیاند، کە تاوەکو دوایین ئامار لە ١٠ی ١١ی ئەمساڵدا، نزیکەی ٧٧٧ ملیۆن توشبوو تۆمارکراون.
پێنج ساڵ بەر لە ئێستا و لە مانگی ١٢ی ٢٠١٩دا، بۆ یەکەمجار بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێک لە چین میدیاکانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردبوو، بەرپرسان و میدیاکان لێدوانی جیاوازیان دەدا و هەندێک بە دەنگۆ ناویان دەهێنا و هەندێک دەیانوت راستە.
دواجار لەنێوان ئەو دەنگۆیانەدا، چین راپۆرتێکی ئاڕاستەی رێکخراوی تەندروستی جیهانیی کرد و لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە ئاگاداری کردەوە، کە دواتریش لەدوای گەیشتنی تیمی رێکخراوەکە، لە راپۆرتێکدا ئەوەیان دەرخست، ڤایرۆسەکە سەرچاوەکەی خواردەمەنییە دەریاییەکانە کە لە ناوەندی شاری وهانی چین دەفرۆشرێن.
دواجار رێکخراوی تەندروستی جیهانی بە رەسمی تۆمارکردنی یەکەم حاڵەتی توشبوون بە ڤایرۆسەکەی لە چین راگەیاند، کە یەکەمجار بە هەوکردنی سییەکان ناوی هێنرا.
لە سەرەتا و لە مانگی ١ی ٢٠٢٠دا ڤایرۆسەکە بە 2019-nCoV ناونرا بەشێوەیەکی کاتی، دواتریش لە مانگی ٢ی هەمان ساڵدا بە فەرمی ناونرا Covid-19.
یەکەم حاڵەتی پشتڕاستکراوە
لە شاری یان-نانی چین بۆ یەکەمجار توشبوونی پیاوێکی تەمەن ٦٠ ساڵ بە ڤایرۆسی کۆرۆنا راگەیەنرا، کە پێشتر گەشتی بۆ شاری وهان کردبوو، دواتر نەخۆشەکە سەردانی نەخۆشخانەی کردبوو و باسی لەوەکردبوو، بەبێ بوونی هیچ نیشانەیەک ماوەی پێنج رۆژە هەناسەی تەنگە و جەستەی شەکەت و ماندووە، دوای پشکنینەکان دەرکەوت هەوکردنێکی زۆر لە سییەکانیدا هەیە، هەروەها رێژەی چەند پڕۆتینێکی هەستیار لە جەستەیدا بەرزن.
لە سەرەتادا چارەسەری سەرەتاییان بۆکرد و چەند دەرمانێکی پێویستیان بۆ نووسی و پزیشکەکان داوایان لێکرد پشوو بدات، دوای پێنج رۆژ لە دووبارەکردنەوەی پشکنینەکان بۆیان دەرکەوت رێژەی هەوکردنەکە زیاتر بووە و توشی ئاوسانی سییەکان بووە و ئاو لە سییەکانیدا کۆبووەتەوە.
بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە بە وڵاتاندا
نیپاڵ کە هاوسنوورە لەگەڵ چین، لەدوای چین یەکەم وڵات بوو حاڵەتی پشتڕاستکراوەی توشبوون بە ڤایرۆسەکەی تێدا راگەیەنرا، کە پیاوێکی تەمەن ٣٢ ساڵ بوو و لە شاری وهانی چین خوێندکار بوو و یەکەم کەسبوو پشکنینی 2019-nCoVی بۆکرا و ئەنجامەکەی پۆزەتیڤ دەرچوو، چونکە توشبووی یەکەم لە سەرەتادا بە حاڵەتی هەوکردنی سییەکان ناسێنرا دواتر پشکنینی 2019-nCoVی بۆکرا.
ئەو پیاوە دوای ١٠ رۆژ لە گەڕانەوەی بۆ نیپاڵ وردە وردە هەستی بە نەخۆشکەوتن کردبوو و دواتر کۆکەیەکی توندی گرتبوو و لەماوەی نەخۆشییەکەشیدا پلەی گەرمی جەستەی زۆر بەرزببووەوە، ئەو نیشانە توندانەی لە سەرەتای نەخۆشییەکەدا لێدەرکەوتبوون و لە رۆژی سێیەمدا نیشانەکانی بەرەو باشبوون چووبوون، سەرەڕای ئەوەی چەندین تێستی ڤایرۆسی و بەکتریایی بۆکرابوو سەرجەمیان نێگەتیڤ بوون و پشکنینەکانی پاک بوون، کە دواتر بە توشبوویەکی سوک پۆلێنکرا و لەماوەی چوار رۆژدا تەندروستی باشبووەوە و نەخۆشییەکەی تێپەڕاند.
نیشانەکانی توشبووان جیاواز بوون
رۆژ لەدوای رۆژ بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە خێراتر بوو و نیشانەی جیاوازی لێدەرکەوت، سەرچاوەی سەرەکیشی شاری وهانی چین بوو، ئەو کەسانەشی توشببوون، یان گەشتی وهانیان کردبوو یان بەرکەوتەی کەسێک بوون هەڵگر یان توشبووی ڤایرۆسەکە بوو.
نیشانەکانی ڤایرۆسەکە تا توشبوون زیاتر بووایە جیاواز بوو و دەگۆڕا، سێیەم کەیسی پشتڕاستکراوە کە ژنێکی ٥٥ی ساڵی تایوانی بوو و گەشتی وهانی کردبوو، قورگ و گەرووی بەتەواوی ئاوسابوو، کۆکەیەکی وشک و توند، تایەکی مامناوەند، شەکەتییەکی زۆری هەبوو، هەروەها رێژەی ئۆکسجینی خوێنی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیبوو بۆ ٨٨-٩٠٪، کە دواتر پشکنینی SARS-CoV-2یان بۆ ئەنجامدا و ئەنجامەکەی پۆزستیڤ بوو، کە ڤایرۆسی کۆرۆنا بە یەکێک لە نەوەکانی سارس دادەنرێت و بەشێکی نەخۆشەکانیش سەرەتا ئەو چارەسەرانەیان بۆ بەکاردەهێنان کە بۆ توشبووانی سارس بەکاردەهات و جەستەیان کاردانەوەی ئەرێنی هەبوو بۆی.
ڤایرۆسەکە زۆر بە خێرایی و ئاسانی بڵاودەبووەوە، تەنانەت ئەگەر مرۆڤەکان بەرکەوتنی جەستەییشیان نەبووایە لە رێگای هەوا و دەستدان لە شتەکانەوە دەگوازرایەوە. ئەوەش وایکرد زۆر بە ئاسانی و لە ماوەیەکی کورتدا لەنێوان وڵاتانی ئاسیادا بڵاوبووەوە، تاوەکو لەماوەی سێ بۆ چوار مانگدا بە تەواوی جیهاندا بڵاوبووەوە.
بەشێوەیەکی گشتی توشبووان یان گەشتی وهانیان کردبوو، یان بەرکەوتەی کەسێک بوون و لەو رێگایەوە شار بە شار و وڵات بە وڵات گەشەی کرد.
قۆناغی دەستپێکردنی قەدەغەی هاتوچۆ و کەرەنتین کردن
لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە و پەرەسەندنی قەدەغەی هاتوچۆ لە شاری وهانی چین راگەیەنرا و وهان لە جیهان دابڕینرا، هاتنەدەرەوە و چوونەناوەوەی وهان قەدەغە کرا، لەناو وهانیشدا کەرەنتین راگەیەنرا و دەبوو خەڵک لە ماڵەکانیاندا نەیەنە دەرەوە، ئەگەر چی ئەو رێکارانە گیرانە بەر، بەڵام ڤایرۆسەکە بەر لەوە دزەیکردبوو و کەس بە کەس بڵاوبووبووەوە.
دواتر رێکارەکانی کەرەنتین کردن گیرانە بەر و وڵاتان هاوڵاتیانی خۆیان لە چینەوە دەگەڕاندەوە و لە سەرەتاشدا ماوەی ١٤ رۆژ کەرەنتینیان دەکردن و رێگەیان نەدەدان بچنە دەرەوە، تاوەکو وایلێهات قەدەغەی هاتوچۆ لەنێوان شارەکان و دواتر وڵاتەکاندا راگەیەنرا.
گەشتە ئاسمانییەکان بۆ حاڵەتی کتوپڕ ئەنجامدەدران و هاوڵاتیان لە سەرجەم وڵاتانی جیهاندا رێگەیان نەدەدرا لە ماڵەکانیان بێنە دەرەوە.
لەگەڵ هەموو ئەو رێکارە خۆپارێزیانەشدا، هێشتا بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە خێراتر و خێراتر دەبوو و رۆژ بە رۆژ ئاماری توشبووان و گیانلەدەستدان زیاتر دەبوو.
رێکارە جیهانییەکان و ناساندی کۆرۆنا بە پەتایەکی جیهانیی
لە مانگی ١ی ساڵی ٢٠٢٠دا، رێکخراوی تەندروستی جیهانی، بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەی وەک بارێکی لەناکاو و نائاسایی لە جیهاندا ناساند.
لە مانگی ٢ی ٢٠٢٠دا بە فەرمی ناوی نرا COVID-2019 و لە سەرەتای مانگی ٣دا نتەوە یەکگرتووەکان ١٥ ملیۆن دۆلاری بۆ رووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسەکە تەرخانکرد.
هەر لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەوە رێکارەکانی خۆپارێزی گیرانە بەر، بەستنی ماسک کرا بە ناچاری و پاککردنەوەی گشتی لە زۆرینەی ناوەندەکاندا ئەنجامدرا و شەقام بە شەقام و ماڵ بە ماڵ لەرێگای ماددە پاککەرەوەکانەوە پاکدەکرانەوە و دەڕشێنران.
بەهۆی خێرابڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە و زۆری ژمارەی توشبووان، بەشێوەیەکی گشتی وڵاتان نەخۆشخانەی نوێیان تایبەت بە توشبووانی کۆرۆنا دروستکرد، سەرەڕای ئەوەش جێگای نەخۆش لە نەخۆشخانەکاندا نەمابوو، هەر بۆ نموونە، لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەدا لەماوەی ١٠ رۆژدا چین نەخۆشخانەیەکی هەزار قەرەوێڵەیی دروستکرد.
لە مانگی ٣ی ٢٠٢٠دا رێژەی توشبوون گەیشتە ١٠٠ هەزار حاڵەتی پشتڕاستکراوە و تۆمارکراو و رێکخراوی تەندروستی جیهانی ڤایرۆسەکەی وەک پەتایەکی جیهانیی ناساند.
لە مانگی ٣دا گۆڕانکارییەکان خێراتر و زیاتر بوون و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە بە تەواوی پەرەی سەند، ئەوروپا بووە ناوەندێکی سەرەکی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە و ئەمریکاش دۆخی لەناکاوی راگەیاند، کە دواتر ئەمریکا بووە ئەو وڵاتەی زۆرترین توشبووی تێدا تۆمار کرا.
هەر لە مانگی ٣دا یەکەم ڤاکسین بۆ کۆڤید-١٩ گەشەی پێدرا.
لە مانگی ٤دا ڤایرۆسەکە بەشێوەیەک گەشەی سەند، لەماوەی یەک مانگدا توشبوون لە ١٠٠ هەزارەوە گەیشتە یەک ملیۆن کەس.
دواتر لەماوەی نۆ مانگی سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەدا رێژەی گیانلەدەستدان بە ڤایرۆسەکە گەیشتە یەک ملیۆن کەس.
ڤاکسین و گەڕانەوەی ئومێد بۆ جیهان
لەکۆتاییدا لە مانگی ١١ی ساڵی ٢٠٢٠دا، کۆمپانیای Pfizer ئەمریکی رایگەیاند، ڤاکسینێکیان بەرهەمهێناوە کە جەستە وەڵامدانەوەی بۆی هەیە و بەرێژەی ٩٠٪ کاریگەرە.
هەر لە مانگی ١١ی هەمان ساڵدا، Modernaش سەرکەوتنی ڤاکسینەکەی خۆی راگەیاند.
هەر لە هەمان مانگدا زانکۆی ئۆکسفۆرد و ئەسترازینکا ڤاکسینێکیان راگەیاند.
لەماوەیەکی کەمدا و لەنێوان مانگی ١١ تاوەکو مانگی ٤ی ٢٠٢١، یەک ملیار ڤاکسین گەیەنرایە سەرانسەری جیهان و وەرگرتنی دۆزێک لە ڤاکسینەکە کرایە ناچاری و لە فڕۆکەخانەکاندا رێگەیان نەدەدا هاوڵاتیان گەشت بکەن، ئەگەر پێشتر دوو دۆز یان لانی کەم یەک دۆزی پێکوتەی کۆرۆنایان وەرنەگرتبێت، کە بۆ پشتڕاستکردنەوەی ئەوەش، وەرگتنی پێکوتەکەیان بۆ کرا بە کارتێکی ئەلیکترۆنی.
بڵاوبوونەوەی گۆڕاوەکانی کۆرۆنا
تەنها هەشت مانگ لەدوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، یەکەم گۆڕاوی ڤایرۆسەکە بەناوی lambda راگەیەنرا، دواتریش رۆژ بە رۆژ گۆڕاوی دیکەی کۆرۆنا بڵاوبوونەوە بە ناوەکانی alpha, beta, delta, omicron. تەندروستی جیهانیش دەڵێت، بڵاوبوونەوەی گۆڕاوی ڤایرۆسەکان، ئەگەرێکی چاوەڕوانکراوە بۆ سەرجەم ڤایرۆسەکان.
دوایین ئامارەکان
بەپێی دوایین ئامارەکان، تاوەکو ١٠ی ١١ی ٢٠٢٤، زیاتر لە ٧٧٦ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار توشبووی کۆرۆنا لە جیهاندا تۆمارکراون، ئەوە جگە لەو کەسانەی توشبوون و تۆمارنەکراون.
هاوکات، زیاتر لە حەوت ملیۆن کەسیش بەهۆی توشبوون بە ڤایرۆسەکە گیانیان لەدەستداوە، کە بە شێوەیەکی گشتی پەرەسەندنی ئامارەکانی گیانلەدەستدان لە ساڵی ٢٠٢٠ و ٢٠٢١دا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبوونەوە و لە ٢٠٢٢ بەدواوە وردە وردە ئامارەکانی گیانلەدەستدان روویان لە کەمبوونەوە کرد.
کاریگەریی رێکارەکانی کۆرۆنا لەسەر ژینگە
دوای ئەوەی بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە لە سەرجەم وڵاتەکاندا قەدەغەی هاتوچۆ راگەیەنرا و گەشتی نێوان وڵاتان وەستێنران، بەشێوەیەکی گشتی ئۆتۆمبێلەکان نەدەچوونە سەر شەقامەکان و کارگە و شوێنەکانی دیکەش کارەکانیان راگرتبوو، ئەوەش کاریگەریی لەسەر ژینگە دروستکرد.
گۆڕانکارییەکان بە جۆرێک بوون، تەنها لەماوەی نێوان مانگی ١ بۆ ٤ی ٢٠٢٠دا، دەردانی رۆژانەی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن بەرێژەی ٨.٦٪ کەمی کرد بەراورد بە هەمان ماوە لە ساڵی ٢٠١٩دا.
دوایین راپۆرتەکانیش ئەوەیان نیشان دەدا، کە دەردانی گازەکانی دەبنە هۆی گەرمبوونی جیهان، بەشێوەیەکی بەرچاو روویان لە دابەزین کرد.
دۆخی ئێستای جیهان لەگەڵ ڤایرۆسەکەدا
ئەگەرچی لەسەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەدا هەرکەسێک توشببووایە راستەوخۆ بۆماوەی ١٤ رۆژ کەرەنتین دەکرا و چاودێریی تەندروستی دەکرا، وردە وردە بەپێی جیاوازی بارودۆخەکان و زیاتر بڵاوبوونەوەی رێکارەکان شلتر کرانەوە و بەو توندییە جێبەجێ نەدەکران، بۆ نموونە دوای چوار مانگ لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە بە نەخۆشەکان دەوترا لە ماڵەوە بمێننەوە و خۆتان لە ئەندامانی دیکەی خێزان بە دووربگرن.
هاوکات، لەگەڵ ئاشنابوونی جیهانیش بە ڤایرۆسەکە و نیشانەکان و شێوەی چارەسەرکردنی، رۆژ بە رۆژ ترسەکان رەوینەوە و ئێستا کەسەکان ئەگەر توشی ڤایرۆسەکەش ببن، هەمان ئەو ترسەیان لێنانیشێت کە لە ساڵی ٢٠٢٠دا هەیانبوو.
ئێستا و دوای پێنج ساڵ لە بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە، توشبوون بە کۆرۆنا وەک پەتایەکی وەرزی ئاسایی بووەتەوە و کاتێک کەسەکان توشدەبن، ئەگەر نیشانەکانیان توند نەبێت نەک خۆیان کەرەنتین ناکەن، بەڵکو دەچنە سەر کار و بەردەوام دەبن لە ژیانی ئاسایی و رۆژانەیان.
کاریگەرییەکانی دوای توشبوون بە کۆرۆنا
لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەدا، کاتێک کە کەسێک توشی ڤایرۆسەکە دەبوو و چاکدەبووەوە، بە ماوەی مانگێک یان زیاتر لەدوای چاکبوونەوەی چەند نیشانەیەکی لێدەردەکەوت، هەندێک بە پشتئێشە و هەندێک بە قاچ و ئەژنۆئێشە، بەشێکیشیان بە گرژبوونی ماسولکەکانی جەستەیان دەیان ناڵاند.
سەرجەم نەخۆشەکان سەرەتا نەیاندەزانی ئەو هۆکارانە چین توشی ئەو ئازارانەی کردوون و بەشێکی ئەو ئازارانەش بە ئازارشکێن نەدەڕەوینەوە، ئەگەر ئازاریشیان بشکایە بۆماوەیەکی کاتی دەبوو.
لە بەشێکی نەخۆشەکاندا دوای چاکبوونەوەیان رێژەی ڤیتامینەکان لە جەستەیاندا دادەبەزی، بەتایبەت رێژەی 'ڤیتامین دی'، کە دابەزینی ڤیتامینەکانیش بەرگری جەستەی لاوازدەکردن و رووبەڕووی چەند گرفت و حاڵەتێکی دیکەی وەک تێکچوونی پێست و هەڵوەرینی قژ و لاوازبوونی نینۆکەکان، یانیش خەمۆکی و شەکەتی بەردەوامی دەکردنەوە، یانیش دەبووە هۆکاری تێکچوونی هۆرمۆنەکانی جەستەیان.
بەشێکی دیکەش هەستیان بە بێهێزی بەردەوام دەکرد و بەشێکیان ماوەیەکی درێژ بەدەست هەناسەتەنگی و زوو ماندووبوونەوە دەیان ناڵاند، یانیش دەیانوت هێزی جەستەمان نییە وەک پێشوو ئەرکەکانی رۆژانەمان ئەنجامبدەین.
ئێستا کە توێژینەوەکان زیاتر ئەنجامدراون لەسەر ڤایرۆسەکە و توشبوون و چاکبوونەوە و نیشانەکانی دوای کۆرۆنا، لەدوایین توێژینەوەدا، پزیشکەکان لە ئەمریکا ئاماژە بەوەدەدەن، کۆرۆنا دەبێتە هۆی دروستبوونی هەوکردن لە بەشێکی مێشکدا کە بەرپرسە لە ئەنجامدانی رەفتار و هەڵسەکەوت و کاری رۆژانە و لە بەشێکی نەخۆشەکاندا پەکیان دەخات و وایانلێدەکات بە ئاسانی نەتوانن کارەکانی رۆژانەیان ئەنجام بدەن.
پێنجەم ساڵی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە و هەڵوێستی چین
لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەدا باس لەوەدەکرا، ڤایرۆسەکە لە تاقیگەیەک لە وهانی چین بەرهەمهێنراوە و لەوەوە دزەی کردووە، لە راپۆرتێکیشدا دەزگای هەواڵگریی ئەمریکا 'سی ئای ئەی' ئەمریکی رادەستی جۆو بایدنی سەرۆکی ئەمریکای کردووە باس لە هەمان بابەت دەکات.
ئەگەرچی چین ئەو تۆمەتەی رەتدەکردەوە، ئەمڕۆ لەدوای پێنج ساڵ، رێکخراوی تەندروستی جیهانیی رایگەیاندووە، کە پێویستە چین زانیاریی ورد و تەواویان لەسەر ئەو ڤایرۆسە و ئامارەکان پێبدات.
هونەرمەندی ناوداری ئێران موحسین چاوەشی، لەم ساڵدا زیاتر لە ٦٠٠ زیندانی ئازادکردووە کە تاوانی نائەنقەستیان ئەنجامداوە و سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێندراوە.
ئەسەدوڵا جۆلایی بەرپرسی دامەزراوەی (دیەی ئێران) کە دامەزراوەیەکی خێرخوازییە پارە بۆ ئەوە کەسانە کۆدەکاتەوە کە سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێندراوە، رایگەیاند، "موحسین چاوەشی هونەرمەند و ئاوازدانەر، لەم ساڵدا توانیویەتی حەوت ملیار تمەن کۆبکاتەوە و ٦٠٠ کەس کە تاوانی نائەنقەستیان ئەنجامداوە ئازاد بکات".
موحسین چاوەشی، هونەرمەندێکی ناوداری ئێرانە و خاوەن هەوادارێکی زۆرە لە ناوخۆی وڵاتەکەیی و وڵاتانی دیکەی ناوچەکە، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئینستاگرام خاوەندی نزیکەی شەش ملیۆن هەوادارە، لەم ساڵانەی دواییدا بڵاوکراوەکانی بۆ کۆکردنەوەی هاوکاری بۆ ئازادکردنی زیندانیان و ئەو کەس و شوێنانەی کە پێویستیانە، زیادیکردووە.
موحسین چاوەشی رۆژی ٣٠ـی ٧ـی ١٩٧٩ لە خورەمشەهر لەدایکبووە، هاوسەرگیری کردووە و خاوەنی منداڵێکە. لەئێستادا لە تارانی پایتەختی ئیران دەژی و بە کەسێک دەناسرێت کە حەزی بە خۆدەرخستن نییە و هیچ کاتێک کۆنسێرت ئەنجام نادات، سەرەرای ئەوەش خاوەنی هەوادارێکی زۆرە لە ئێران و وڵاتانی ناوچەکەش.
روانگەی سوری رایگەیاند، دوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد، روسیا دەیان ئەفسەر و فەرماندەی سەربازی باڵای ئەو رژێمەی بۆ سەربازگەیەكی خۆی لە ئەفریقا گواستووەتەوە.
روانگەی سوری بۆ مافی مرۆڤ بڵاویكردەوە، روسیا بە دوو كاروان و بە فڕۆكە، رۆژانی 8 و 13ـی ئەم مانگە ئەو ئەفسەر و فەرماندە سەربازییانەی رژێمی سوریای بردووەتە ئەفریقا.
ئاماژەی بەوەشكردووە، كاتێك بەشار ئەسەد رۆژی 8ـی ئەم مانگە لە سەربازگەی حەمیمیمەوە بەرەو روسیا بەڕێكەوت، دەیان ئەفسەر و فەرماندە و دیپلۆماتكار و ژمارەیەك كەسایەتی سزادراوی ئەمریكا و ئەوروپای لەگەڵدا بووە.
ڕوانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ، رایگەیاند، دوو فڕۆکەی بارهەڵگری ئەمریکی، لە دوو کاتی جیاوازدا گەیشتووەتە حەسەکە، یەکێکیان لە بنکەی سەربازیی شاری شەدادی لە دەوروبەری باشووری حەسەکە نیشتۆەتەوە و ئەوی دیکەیان لە بنکەی سەربازیی خەرابەجیر لە دەوروبەری رمێلان لە باکووری حەسەکە نیشتووەتەوە.
ئاماژەی بەوەشداوە، فڕۆکەکان کەرەستەی سەربازی و لۆجستیان گواستۆتەوە بۆ هەسەدە ئەمەش لە چوارچێوەی بەردەوامی بەهێزکردنی بنکە سەربازییەکان و پاڵپشتیکردنی هێزەکانی هەسەدە .
ئەمە لەکاتێکدایە، هەڕەشەکانی تورکیا و گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا بۆسەر هەسەدە و رۆژئاوا بەردەوامە و زیاتر لە دوو هەفتەیە پێکدادانی قورس دەکرێت، هاوکات سەعاتی سفری هەسەدەش بەرەو کۆتایی دەڕوات، کە پیشتر لە بەیاننامەیەکدا داوایان لە گرووپە چەکدارەکانی سەربە تورکیا کردبوو ناوچەکانی سەرێ کانی و گرێ سپی و عفرین چۆڵبکەن، چونکە ئۆپەراسیۆنی ئازادکردنی ئەو ناوچانە دەستپیدەکەن.
لێدان بە پاپوچ مێژوویەکی کۆنی هەیە، ئەگەرچی پاپوچ یەکێکە لەو کەرستانەی بەکارهێنانێکی رۆژانەی ئەرێنی هەیە، بەڵام بەشێوەیەکی جیاواز لە کلتورە جیاوازەکاندا بۆ سەرزەنشتکردن بەکارهێنراوە.
گۆزەیەک وەک پارچەیەکی هونەریی لە مۆزەخانەی نیشتیمانیی شوێنەواریی تارانتۆی ئیتاڵیادا پارێزراوە، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ٣٦٠ ساڵ بەر لە زایین، ئەو چیرۆکە روون دەکاتەوە.
وێنەی سەر ئەو پارچە هونەرییە ئەفسانەیەکی یۆنانی دەگێڕێتەوە، کە تیایدا ئەفرۆدیتی خواوەندی جوانی ئەفسانەی یۆنانییەکان، پاپووچێکی بەدەستەوەیە و سەرزەنشتی ئیرۆسی کوڕی دەکات.
ئیرۆس لە ئەفسانەی یۆنانییەکاندا بە خواوەندی خۆشەویستی ناوی دەبرێت و لەبەشێکی زۆری ئەفسانەکانیشدا بە خراپرەفتار وێنا کراوە.
ئەو گۆزەیە تاکە پارچەی هونەریی ناو مۆزەخانەکە نییە کە ئەو چیرۆکە دەگێڕێتەوە، بەڵکو پارچەی دیکەش هەن کە لەناویاندا پەیکەرێک هەیە.
ئەو وێنەیەی کە تیایدا ئەفرۆدیت لەرێگای پاپوچێکەوە سەرزەنشتی ئیرۆس دەکات، لە بەشێکی زۆری پارچە هونەرییەکانی دیکەی یۆنانیشدا دەبینرێت و بەوە لێکدەدرێتەوە، کە وەک بەشێکی پەروەردەی منداڵيکانیان لەو سەردەمەدا سزا بەکارهێنراوە. کە ئەوەش رەوایەتی نادات بەوەی سزادانی منداڵان لەرێگای لێدان و ئەشکەنجەوە جێبەجێبکرێت، بەڵکو تەنها مێژووی ئەو سەردەمە دەگێڕێتەوە.
بەکارهێنانی پاپوچ و پێڵاو بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتی
بەدەر لە بەکارهێنانی پاپوچ بۆ سەرزەنشتکردنی منداڵان لەلایەن دایکیانەوە کە ئێستا بەشێوەیەکی بەرچاو کەمبووەتەوە، ئەو کلتورە درێژەی کێشاوە و لە زۆرکاتدا وەک دەربڕینی ناڕەزایەتیش بەکارهاتووە.
هەر بۆ نموونە لە بەشێکی پەرلەمانەکانی جیهاندا زۆرجار رووداوی لەو جۆرە روویانداوە کە پێڵاوەکانیان هەڵداوە، یان لە خۆپیشاندانەکاندا لەکاتی دروستبوونی گرژیدا پێڵاو بەکارهاتووە.
یانیش بەکارهێنانی پێڵاو لە هەڵمەت و رۆژە جیهانییەکاندا بەپێی دۆخە جیاوازەکان مانای جیاوازی بەخشیوە، هەروەک ئەوەی ماوەی چەند ساڵێکە لە هەڵمەتەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژناندا دانانی سەدان پێڵاوی سوور بووەتە بەشێک لە چالاکییەکانی ئەو رۆژە.
ئەمڕۆ و بۆ یەکەمجار، حکومەتی نوێی سوریا ژنێکی وەک پارێزگاری بانکی ناوەندیی سوریا دیاریکرد.
میساء سابرین ئەو خانمەیە کە وەک پارێزگاری بانکی ناوەندیی سوریا دیاریکراوە، ئەمڕۆ دووشەممە، حکومەتی راگوزەری سوریا دەستبەکاربوونەکەی راگەیاند.
میساء خاوەنی بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرایە لە ژمێریاریدا و لە مێژووی دامەزراوە داراییەکانی سوریادا ئەوە یەکەمجارە ژنێک بچیتە ئەو پۆستەوە.
میساء لە شوێنی محەمەد عیسامی پارێزگاری پێشووی بانکی ناوەندی دەستبەکاربووە، کە لە ساڵی ٢٠٢١ لەلایەن بەشار ئەسەدەوە بۆ ئەو پۆستە هەڵبژێردرابوو.
میساء بەر لە بوون بە پارێزگاری بانکی ناوەندی، چەندین پۆستی دیاری لە بانکەکەدا هەبووە و لە ساڵی ٢٠١٨شەوە جێگری یەکەمی محەمەد عیسام بووە. سەرەڕای ئەوەی پێشتریش سەرۆکی بەشی چاودێری بانکەکە بووە و چەند پۆستێکی دیکەشی هەبووە.
لەماوەی چەند رۆژی رابردووشدا، حکومەتی ئێستای سوریا عائیشە دبسیان بە پۆستی بەرپرسی نوسینگەی کاروباری ژنان دیاریکرد، کە عائیشە بووە یەکەم ژن لە حکومەتی نوێی سوریادا پۆستێکی فەرمی هەبێت و لەئێستاشدا میساء دووەم ژنە پۆستێکی فەرمی وڵاتەکەی پێبدرێت.
كۆریای باشوور سەرجەم فڕۆكەكانی بۆینگ ٧٣٧ - ٨٠٠ی لە ئەرك راگرت، ئاماژە بەوەشکراوە، تاوەکو ئەوكاتەی پشكنینی سەلامەتییان بۆ ئەنجام دەدرێت نەخرێنەوە کار.
دوێنێ یەکشەممە، فڕۆكەیەكی بۆینگ-٧٣٧ی هێڵی ئاسمانی جیجوی کۆریای باشور، بە ١٨١ سەرنشینەوە لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی یووان كۆنتڕۆڵی لەدەستدا و بەهۆیەوە ١٧٩ كەس گیانیانلەدەستدا.
دوای ئەو رووداوە، دەسەڵاتی فڕۆكەوانی كۆریای باشوور فەرمانێكی دەركرد بۆ پشكنینی سەرجەم فڕۆكەكانی بۆینگ ٧٣٧ -٨٠٠ و دڵنیابوون لەوەی كە هیچ كەموكوڕییەكیان نییە.
بەپێی لێكۆڵینەوە سەرەتاییەكان، فڕۆکەکەی دوێنێ گرفت لە میكانیزمی هایدرۆلیكی تایەكانیدا هەبووە و لەکاتی نیشتنەوەیدا تایەکانی نەهاتوونەتە دەرەوە.
لەوبارەیەوە سەرۆكی فەرمانگەی سیاسەتی فڕۆكەوانی لە وەزارەتی گواستنەوەی كۆریای باشوور رایگەیاندووە، کۆریای باشور ١٠١ فڕۆكەی بۆینگ ٧٣٧ - ٨٠٠ هەیە کە رۆژانە گەشت دەکەن، بۆیە پشكنینی تایبەتیان بۆ دەکرێت.
رووداوەکەی دوێنێ کاردانەوەی جیهانیی بەدوای خۆیدا هێنا، کۆمپانیا فڕۆکەوانییەکەش داوای لێبوردنی لە کەسوکاری سەرجەم قوربانییەکان کرد و باسی لەوەکرد، لە پشکنینی بەر لە فڕیندا فڕۆکەکە هیچ گرفتێکی نەبووە، لێکۆڵینەوەکان دەستپێدەکان بۆ زانینی هۆکاری رووداوەکە.
ئەمە دووەم رووداوی تێکشکانی فڕۆکەیە لەماوەی کەمتر لە هەفتەیەکدا، رۆژی ٢٥ی ئەم مانگەش، فڕۆکەیەکی هێڵی ئاسمانی کازاخستان بە ٧٢ سەرنشینەوە لە باکووری ئازەربایجانەوە بەرەو روسیا بە رێگاوە بوو، لە کازاخستان کۆنتڕۆڵی لەدەستدا و کەوتە خوارەوە.
سوپای پاسدارانی ئیران دەڵێت، حزبوڵای لوبنانی ریزەكانی خۆی رێكخستووەتەوە، سوپا سالاری ئیسرائیلیش دەڵێت، لە رووی سەربازییەوە بەسەر حزبوڵادا سەركەوتوون.
عەلی ناعینی وتەبێژی سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند، تائێستا سوپای پاسداران بەهێزترین هێزی سەربازیی رۆژئاوای ئاسیایە، بە هیچ شێوەیەكیش چاوپۆشی لە دوژمنان ناكەن و هیچ دەرفەتێكیان پێنادەن بۆ جێبەجێكردنی پیلانەكانیان.
وتیشی، سوپای پاسداران خاوەنی ٤٦ ساڵ ئەزموونی شەڕە لە ئاستی جیهان و ئەستەمە ئیسرائیل بتوانێنت ئیرادەی تێكبشكێنێت.
راشیگەیاند، لە ئێستادا حزبوڵای لوبنانی ریزەكانی رێكخستووەتەوە و بەمنزیكانە هێرشەكانی دەستپێدەكاتەوە.
لەلایەكی تریشەوە هێرزی هەلێڤی سوپاسالاری ئیسرائیل لە گرتەیەكی ڤیدیۆیدا لە لوبنانەوە رایگەیاند، بە تەواوی سەركەوتنیان بەسەر حزبوڵادا تۆماركردووە، بە تایبەتیش لە رووی سەربازییەوە.