جیهان
پاسەوانی کەناراوەکانی فەڕەنسا رایگەیاند، ئێوارەی رۆژی هەینی لەکاتی هەوڵدان بۆ پەڕینەوە بەلەمێک کە 70 کۆچبەری تێدابووە، لەکەناڵی ئینگلیز نوقمبووە و بەهۆیەوە کۆچبەرێک گیانی لەدەستداوە.
پاسەوانی کەناراوەکانی فەرەنسا ئاماژەیان بە رزگار کردنی69 کۆچبەر رزگار کردووە و دەڵێن: " تەنها نیوەی کۆچبەرەکان چاکەتی رزگارکەریان لەبەر بووە".
پاسەوانی کەناراوەکانی فەڕەنسا ئەوەشی راگەیاندووە، دوو کۆچبەر بەبێهۆشی هێندرانە سەر کەشتی فریاگوزاری، تەنها تواندرا یەکێکیان رزگار بکرێت و ئەوەیتر لە نەخۆشخانە گیانی لەدەستدا.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، تا ئێستا ئاماژە بە رەگەز و نەتەوەی کۆچبەرە مردوەکە و رزگارکراوەکان نەدراوە.
بە پێی ئامارێکی رێکخراوی کۆچبەرانی جیهان، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا 10ـی شووبات هەزار و 554 کۆچبەر کەناڵی ئینگلیزیان بەزاندووە و گەیشتوونەتە بەریتانیا.
لە ساڵی 2024یشدا بەگشتی 36 هەزار و 816 کۆچبەر بە بەلەمی بچووک کەناڵی ئینگلیزیان بڕیوە و خۆیان گەیاندۆتە بەریتانیا.
بەپێی راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز کە تیایدا پشتی بە وتەبێژی ڤاتیکان بەستووە، پاپا فرانسیس لە دوێنێ هەینیەوە بەهۆی تێکچونی تەندروستیەوە، رەوانەی نەخۆشخانەکراوە و دەرکەوتووە، پاپا توشی هەوکردنی کۆ ئەندامی هەناسە بووە.
رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشکردووە، وادیارە پشکنینەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە پاپا فرانسیس هەوکردنی کۆئەندامی هەناسەدانی هەیە.
ڤاتیکان نیوزیش لای خۆیەوە بڵاویکردەوە، پاپای تەمەن88 ساڵ لە نەخۆشخانەی ئاگۆستینۆ گێمێلی لە ڕۆما "شەوێکی قورسی" بەسەر بردووە.
پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیاکان و رێبەری کاتۆلیکەکانی جیهانە، یەکێکە لە دیارترین کەسایەتە گشتییەکانی جیھان و شوێنکەوتووانی پاپا وەک ( باوکی خۆشەویستی ) ناوی دەھێنن.
دیمیتری پیسکۆڤ وتەبێژی کرملین، بەناوی مۆسکۆوە سوپاس و پێزانین ئاڕاستەی سەرکردایەتی بزووتنەوەی حەماس دەکات بۆ ئازادکردنی ئەلێکساندەر تۆرڤانۆڤ، ئەو هاوڵاتییە روسییەی لە هێرشەکەی 7ـی ئۆکتۆبەردا لە ئیسرائیل فڕێندرا.
پێسکۆڤ وتی: مۆسکۆ پێشوازی لە ئازادکردنی ئەلێکساندەر تروفانۆڤ دەکات لە فەلەستین و سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرکردایەتی بزووتنەوەی حەماس دەردەبڕێت بۆ ئەو بڕیارەی کە داویانە.
پێشتریش ڕۆژی شەممە، فراکسیۆنە فەلەستینییەکان سێ زیندانییان ئازادکرد، کە لە نێویاندا هاووڵاتییەکی تری روسی هەبوو.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین راگەیاند، ترەمپ كلیلی كۆتاییهێنانە بە ناكۆكی نێوان وڵاتەكەی لەگەڵ روسیا.
زیلینسكی لە وتارێكدا لە كۆنگرەی میونشن بۆ ئاسایش وتی، بە چاوپێكکەوتن لەگەڵ سەرۆكی روسیا رازی نابێت، تەنها مەگەر دوای دانوستان لەسەر پلانێكی هاوبەش لەگەڵ ترەمپ.
وتیشی، وڵاتەكەی پێویستی بە زیادكردنی قەبارەی سوپاكەی دەبێت بۆ یەك ملیۆن و 500 هەزار سەرباز، ئەگەر نەتوانێت پەیوەندی بە ناتۆوە بكات.
زیلینسكی ئاماژەی بەوەشكرد، لەم كاتە هەستیارەدا سەردانی سعودیە و ئیمارات و توركیا دەكات، بەو پێیەی وڵاتەكەی چووەتە قۆناغێكی دیپلۆماسی پێشبینی نەكراوەوە، لەبەر ڕۆشنایی هەڵوێستی نوێی ئەمریكا.
بڕیارە ئەمڕۆ شەممە، شەشهەمین ئاڵوگۆڕی بارمتە و دیلەکان لە نێوان ئیسرائیل و حەماس ئەنجامبدرێت، ئەمەش وەک جێبەجێکردنی قۆناغی یەکەمی رێککەوتنی ئاگربەست کە لە 19ی مانگی یەکی ئەمساڵەوە کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە.
بڕیارە حەماس سێ بارمتەی دیکەی ئیسرائیلییەکان ئازاد بکات، ئەمەش دوای ئەوەی میسر و قەتەر نێوەندگیربوون بۆ رێگریکردن لە هەڵوەشاندنەوەی ئاگربەستێک کە نزیکەی مانگێکە شەڕەکانی راگرتووە.
هاوکات بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، ئەو سێ ئیسرائیلییە لە بەرانبەر 369 زیندانی فەلەستینی ئازاد دەکرێن.
مانگی رابردوو حەماس رەزامەندی دەربڕی لەسەر رادەستکردنی 33 ئیسرائیلی کە لەنێویاندا ژن و بەساڵاچووهەیە، لە بەرانبەر سەدان بەندکراوی فەلەستینی.
ئەمەش لە کاتێکدا بڕیارە هەفتەی داهاتوو دانوستانەکان لەسەر قۆناغی دووەمی رێککەوتنی سێ قۆناغی دیکەی ئاگربەست دەستپێبکات.
پەرلەمانی ئەوروپا بەهۆی دورخستنەوەی سەرۆك شارەوانییەكان لە باكوری كوردستان و توركیا هۆشداریی دەداتە ئەنكەرە و داوا دەكات سەرجەمیان بگەڕێندرێنەوە سەر ئەركەكانی خۆیان.
پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا دوای دانیشتنی ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە راگەیەنراوێكی سەبارەت بە دانانی قەیوم لە توركیا بڵاوكردەوە و هۆشداریی توندی بە ئەنكەرە دا.
لە راگەیەنراوەكەدا هاتوە: پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا بە قوڵی نیگەرانە لە بڕیارە توندەكانی حكومەتی توركیا بەرانبەر ژمارەیەك سەرۆك شارەوانیی ئەو وڵاتە، بۆیە پێویستە سەرجەم ئەو سەرۆك شارەوانیانەی بە بیانوی جیاوازەوە دوورخراونەتەوە و قەیوم لەشوێنیان دانراوە، بگەڕێنەوە سەر كارەكانیان.
پەرلەمانی ئەوروپا رایگەیاندوە، هەوڵەكانی دەسەڵاتی توركیا بۆ دانانی قەیوم پێچەوانەی دەستور و بنەماكانی دیموكراسییە، بۆیە پێویستە پێداچوونەوە بۆ دەزگای دادی توركیا بكرێت، چونكە سەرەڕۆیانە بڕیاری لابردن و زیندانیكردنی بەسەر ژمارەیەك سەرۆك شارەوانیدا سەپاندوە.
حكومەتی توركیا لە ماوەی 11 مانگی رابردودا 10 سەرۆك و هاوسەرۆكی شارەوانییەكانی باكوری كوردستان و چەند شارێكی دیكەی توركیا دروخستوەتەوە و سزای زیندانیكردنیان بەسەردا سەپاندون كە زۆرینەیان كوردن.
ڤۆلۆدیمێر زێلێنسكی سەرۆكی ئۆكراین رایگەیاند، لە ڕۆژانی داهاتوودا سەردانی توركیا دەكات و لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان كۆدەبێتەوە.
لە پەراوێزی 61 هەمین كۆنفرانسی ئاسایشی میونشندا كە لە شاری میونشنی ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت، ڤۆلۆدیمێر زێلێنسكی سەرۆكی ئۆكرانیا لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانییدا لە پەراوێزی كۆنفرانسەكەدا باسی لە بەرنامەی سەردانەكەی بۆ دەرەوەی وڵات كرد كە بڕیارە لە ڕۆژانی داهاتوودا ئەنجامی بدات.
زێلێنسكی ئاماژەی بەوە كرد، لە ڕۆژانی داهاتوودا سەردانی ئیمارات دەكات و چەند كۆبوونەوەیەك ئەنجام دەدات، سەبارەت بە پرسی ئاڵوگۆڕی دیلەكان لە چوارچێوەی جەنگی ڕوسیا-ئۆكراین دا.
سەرۆكی ئۆكراین دەشڵێت، دوای ئیمارات سەردانی سعودیە دەكات و دواتریش لەسەر چەند پرسێك دیدار و كۆبوونەوە لەگەڵ ئەردۆغان و بەرپرسانی باڵای ئەنقەرە كۆدەبێتەوە.
ئەمریكا فشار لە روسیا و ئەوروپا دەكات دەسپێشخەری بكەن بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی ئۆكراین.
جەی دی ڤانس جێگری سەرۆكی ئەمریكا لە میانی بەشداریكردن لە كۆنفرانسی ئاسایشی میونشن رایگەیاند، زەمینەیەكی لەبار هەیە بۆ یەكلاكردنەوەی گرژییەكانی نێوان روسیا و ئۆكراین.
وتیشی، دەزانن كە سەركردەكانی ئەوروپا لەبارەی شەڕی ئۆكراینەوە نیگەرانن و هەوڵ دەدەن خەرجییە سەربازییەكانیان بۆ پاراستنی ئاساییشی ئەوروپا زیاتر بكەن.
جەی دی ڤانس ئاماژەی بەوەشكرد، هۆشدارییان بە مۆسكۆ داوە هەنگاو بەرەو ئاشتی لەگەڵ كیێڤ بنێت، ئەگەرنا ئەمریكا دەتوانێت رێكاری سەربازی بەرانبەر روسیا بگرێتەبەر و سزای ئابووری بەسەر مۆسكۆدا بسەپینێت.
دەم پارتی چوار خاڵ بۆ چارەسەریی پرسی كورد دەخاتەڕو و داوا دەكات توركیا لە ناوخۆدا بە دیموكراسی و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشدا بە گفتوگۆ لە جیاتی شەڕ، دەست لە سیاسەتی لەناوبردنی كورد هەڵبگرێت.
پارتی یەكسانی و دیموكراسیی گەلان دەم پارتی لە راگەیەنراوێكدا بۆ پڕۆسەی چارەسەریی لە توركیا چوار خاڵی خستوەتەڕو و لە یەكەم خاڵدا جەختی لەسەر ئەوە كردوەتەوە كە بۆ چارەسەری ئاشتیانی پرسی كورد پێویستە عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە ئازاد بركرێت.
لە دووم خاڵی راگەیەنراوی دەم پارتیدا هاتوە پێویستە پەیمانێكی نوێی كۆمەڵایەتی و سیاسیی لە توركیا وەك دڵنیایی بۆ پاراستنی دیموكراسی و مافەكانی كورد مسۆگەر بكرێت و لە خاڵێ سێهەمیشدا داواكراوە كورد و عەرەب و ئەرمەنی و سەرجەم پێكهاتەكانی باكوری كوردستان و توركیا مافەكانیان وەك هاوڵاتییەكی ئەو وڵاتە بەشێوەیەكی دادپەروەرانە پارێزراو بێت و هیچ جیاوازییەك لە ناو پێكهاتەكاندا نەمێنێت.
دەم پارتی لە چوارەم خاڵی راگەیەنراوەكەیدا بۆ پڕۆسەی چارەسەریی جەختی لەوە كردوەتەوە كە پێویستە توركیا لە جیاتی جەنگ،، سیاسەتی گفتوگۆ و ئاشتیی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگرێتەبەر و نابێت بەردەوامبێت لە سیاسەتی رەتكردنەوە و لەناوبردنی كورد لە ناوچەكەدا.
بانكی ناوەندی سوریا گەیشتنی بڕی 300 ملیار لیرەی سوری لە روسیاوە پشتڕاست دەكاتەوە.
بانكی ناوەندی سوریا بڵاویكردەوە، رۆژی هەینی لە رێگەی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشقەوە بڕی 300 ملیار لیرەی سورییان لە چاپی نوێ لە روسیاوە وەرگرتووە.
دەشڵێت، ئەو بڕەی بەدەستیان گەیشتووە بەشێكە لەو رێكکەوتنەی پێشووتر لەنێوان رژێمی سوریا و روسیادا ئیمزا كراوە.
بانكەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، بڕیار وابوو پارەكە پێش كۆتایی ساڵی رابردوو بگاتە دەستیان و بەپێی رێككەوتنەكە گوژمەی زیاتر لەو بڕەی ئێستا وەریانگرتووە ماوە بۆیان بنێردرێت كە بڕیارە لە داهاتوودا مۆسكۆ ئەوەش رەوانە بكات.
ئەمە لەكاتێكدایە كە پێشتر و بەپێی رێکكەوتنی نێوان بەشار ئەسەد و روسیا، لیرەی سوری لەو وڵاتە چاپدەكرێت و رەوانەكردنی ئەو پارانەش لەو چوارچێوەیەدایە.
حەماس رایگەیاند، چاوەڕێن رۆژی شەممە ئیسرائیل زیاتر لە 360 زیندانیكراوی فەلەستین لەبەرانبەر سێ بارمتە ئازاد بكات.
فەرمانگەی راگەیاندنی زیندانییەكانی فەلەستین بڵاویكردەوە، بەپێی رێكکەوتنی ئاگربەستی غەززە، چاوەڕێن ئیسرائیل رۆژی شەممە 36 زیندانیكراوی فەلەستینی كە بە زیندانی هەتاهەتایی سزادراون ئازاد دەكات، لەگەڵ 333 زیندانی كەرتی غەززە كە لەدوای 7 ی ئۆكتۆبەرەوە دەستبەسەر كراون ئازاد دەكرێن.
ئەمەش دوای ئەوە هات كە حەماس ناوی ئەو بارمتە ئیسرائیلیانەی ئاشكراكرد كە رۆژی شەممە لە چوارچێوەی رێككەوتنی ئاگربەستەكەدا ئازادیان دەكات.
ئەبو عوبێدە وتەبێژ بەناوی بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند، رۆژی شەممە هەریەكە لە ساگی دەكڵ چێن و یایر هۆرن هاووڵاتی ئیسرائیلی و ئەلێكساندەر توربانۆڤی روسی-ئیسڕائیلی ئازاد دەكەن.
پێشتر بەرپرسێكی ئیسرائیل رایانگەیاندبوو، ئەگەر حەماس رۆژی شەممە ئەو سێ بارمتە ئازاد بكات وەك ئەوەی لە رێككەوتنەكەدا بەڵێنی داوە، ئەوا تەلئەبیبیش ناگەڕێتەوە بۆ شەڕ و بەردەوامیش دەبێت لەسەر جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە.
ئەمریكا ئامادەیی دەردەبڕێت بۆ وەرگرتنی هەر پێشنیازێكی عەرەبی سەبارەت بە داهاتووی غەززە و ئاوەدانكردنەوەی.
ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، بەو پێیەی زۆرێك لە وڵاتانی جیهان لە نێویاندا وڵاتانی عەرەبی پێشنیازەكەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكایان سەبارەت بە ئاوەداكردنەوەی كەرتی غەززە رەتكردەوە، لە ئێستادا واشنتنن ئامادەیە بۆ وەرگرتنی پێشنیازی نوێ و باشتر سەبارەت بە داهاتووی ئەو كەرتە.
وتیشی، هیوادارن ئەوان بیرۆكەی باشیان هەبێت و جێگای سەرنجی تڕەمپ بێت.
رۆبیۆ راشیگەیاند، هەموو ئەو وڵاتانە باس لەوە دەكەن كە چەندە گرنگی بە فەڵەستینییەكان دەدەن، بەڵام هیچ كامیان ئامادەنین وەریانبگرن، هیچیشیان بۆ غەززە نەكردووە.
پیشتر، دۆناڵد تڕەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاندبوو دانیشتوانی غەززە دەگوازیتەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ بە تایبەتیش بۆ ئوردن و میسر، وتیشی، ئەگەر پابەند نەبن ئەوە هاوكاریەكانی وڵاتەكەی بۆ ئەو دوو وڵاتە رادەگرێت.
دۆناڵد تڕەمپ رایگەیاند، ھەفتەی داھاتوو، بەرپرسانی ئەمریکا و روسیا و ئۆکراین لە سعودیە، کۆدەبنەوە.
دۆناڵد تڕەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە میانی دیداری لەگەڵ ناریندرا مۆدی سەرۆکوەزیرانی ھیندستان لە کۆشکی سپی بۆ رۆژنامەنووسان ئاشکرای کرد، ھەفتەی داھاتوو، بەرپرسانی ئەمریکا، روسیا و ئۆکراین لە سعودیە کۆدەبنەوە، بێ ئەوەی وردەکاری لەبارەی ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکە بخاتە روو.
جەختی لەوەش کردەوە، پێویستە لە زووترین کاتدا، کۆتایی بە جەنگی نێوان روسیا و ئۆکراین بھێنرێت.
رۆژی چوارشەممەی رابردوو، تڕەمپ رایگەیاندبوو، بە جیا پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆکی روسیا و سەرۆکی ئۆکراین ئەنجام داوە و تیایدا باسیان لە کۆتاییھێنان بە جەنگ کردووە.
وتیشی، "ئەوان ئاشتیی دەخوازن، منیش ئاشتیی دەخوازم، دەمەوێت کوشتنی مرۆڤەکان رابگرم".
لە شوباتی ساڵی 2022ـەوە جەنگی نێوان روسیا و ئۆکراین دەستی پێکردووە، سەرەڕای ئەوەی چەندین جار کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی داوای کۆتاییهێنان بە جەنگی کردووە و چەندین سزا بەسەر روسیادا سەپێنراوە بۆ راگرتنی هێرشەکانی بۆسەر ئۆکراین، بەڵام هێستا جەنگ بەردەوامە و لەدوای بوونەوە بە سەرۆکی ئەمریکاش، دۆناڵد تڕەمپ هەوڵەکانی بۆ راگرتنی جەنگ چڕ کردووەتەوە.
لە ڤیدیۆیەکدا دەردەکەوێت، وەرزشەوانێک بە ئاستەم لە هێرشی نەهەنگێک رزگاری دەبێت.
روداوەکە لە چیللی رویداوە و وەک لە ڤیدیۆکەدا دەردەکەوێت، هێندەی نەماوە نەهەنگەکە قوتی بدات، بەڵام بەهۆی شەپۆلی ئاوەکەوە بەلەمەکەی دەجوڵێت و ناکەوێتە ناو دەمی نەهەنگەکەوە.
ئەدریان سیمانکاس ئەو وەرزشوانەیە کە روداوەکەی بەسەردا هاتووە و باس لەوەدەکات، "وا هەستم کرد دەمرم، پێم وابوو نەهەنگەکە قوتم دەدات".
بەهۆی گۆڕینی ناوی کەنداوی مەکسیک بۆ کەنداوی ئەمریکا، سەرۆکی مەکسیک هەڕەشە لە کۆمپانیای گوگڵ دەکات و دەڵێت، ئەگەر پێداگربن لەسەر ئەو ناوە، سکاڵایان لەسەر تۆمار دەکەین.
کلاودیا شینباوم سەرۆکی مەکسیک رایگەیاندووە، ئەگەر کۆمپانیای گوگڵ سووربیت لەسەر ئەوەی ناوی کەنداوی مەکسیک بە کەنداوی ئەمریکا ناو ببات، ئەوا سکاڵای یاسایی لەسەر کۆمپانیاکە تۆمار دەکەن.
ئەوەشی خستە روو، مەکسیک هێشتا دەسەڵاتی بەسەر بەشێکی گەورەی ئەو بەنداوەدا هەیە و دەشڵێت، "ئێمە سەروەریمان بەسەر کەناراوەکانی خۆماندا هەیە".
شینباوم راشیگەیاندووە، حکومەتی وڵاتەکەی نامەیەکیان بۆ کۆمپانیای گوگڵ ناردووە و ئاگاداریان کردوونەتەوە کە ناتوانن تەواوی کەنداوی مەکسیک بە کەنداوی ئەمریکا ناو ببەن.
باسی لەوەشکردووە، کەنداوی مەکسیک لە ساڵی 1607ـەوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دانی پێدا نراوە.
دوای ئەوەی 24ی مانگی رابردوو، وەزارەتی ناوخۆی ئەمریكا بە رەسمی ناوی كەنداوی مەكسیكی بۆ كەنداوی ئەمریكا گۆڕی، رۆژی 9ی ئەم مانگە دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمریکا لەناو فڕۆکەکەیەوە کە بەسەر کەنداوەکەدا دەفڕی، ئیمزای لەسەر جێبەجێکردنی بڕیارەکە کرد، هەر لە هەمان رۆژدا، 9ی شوباتی بە رۆژی کەنداوی ئەمریکا ناساند.
دوێنێش، لەسەر هەریەک لە گوگڵ ماپ و گوگڵ ئێرز ناوەکەی گۆڕدرا.
سایتی ئەكسیۆس رایگەیاند، 145 ئەندامی كۆنگرێس نامەیەكیان ئاڕاستەی سەرۆكی ئەمریكا كردووە بۆ ئەوەی لە پلانی راگواستنی فەلەستنیەكان لە غەززە پاشگەزبێتەوە و پێیان وایە دۆستایەتی ئەمریكا و عەرەبەكان تێكدەدات.
سایتی ئەكسۆسی ئەمریكی رایگەیاند، 145 ئەندامی كۆنگرێس لە حزبی دیموكراتەكان نامەیەكیان ئاڕاستەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا كردووە لە بارەی راگواستنی فەلەستینیەكان لە غەززە و كۆنتڕۆڵكردنی لەلایەن ئەمریكاوە.
كۆنگرێسمانەكان لە نامەكەدا وتویانە، پلانەكەی ترەمپ نەك تەنیا لە رووی ئەخلاقییەوە رێگەپێدراو نییە، بەڵكو ناوبانگی ئەمریكا لە جیهاندا تێكدەدات و ئاستی تیرۆر و توندوتیژی بەرزدەكاتەوە.
ئاماژەشیان بەوەكردووە، پلانەكەی ترەمپ هەلی دۆستایەتی و ئاشتەوایی لەگەڵ وڵاتە عەرەبیە هاوبەشەكانیان تێكدەدات بۆ بنیاتنانەوە غەززە و ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل بەدینایەت.