دەم پارتی: رێككەوتنەكەی دیمەشق ئاشتی و سەقامگیری بۆ سوریا دابین دەكات

دەم پارتی سەبارەت بە رێككەوتنی نێوان مەزڵوم كۆبانێ‌ و ئەحمەد شەرع رایگەیاند، ئەم رێككەوتنە ئاشتی و سەقامگیری بۆ سوریا دابین دەكات و مافەكانی كورد لە دەستوردا دەناسێنێت.

گوڵستان كڵچ سەرۆكی فراكسیۆنی دەم پارتی لە پەرلەمانی توركیا لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەنوسان رایگەیاند، رێككەوتنی نێوان مەزڵوم كۆبانێ‌ و ئەحمەد شەرع، دەبێتە هۆكاری سەقامگیری لە سوریا، هەروەها هەنگاوێكە بۆ ناساندنی مافەكانی كورد لە دەستوری سوریادا.

لە پاش دەستبەكاربوونی لە پۆستی وەزیری كارامەیی حكومەت، ئیلیۆن مەسك دەوڵەمەندترین پیاوی جیهان، كێشە بۆ بەشێك لە كارە بازرگانییەكانی دروست بووە و سەرۆکی ئەمریکاش دەڵێت: بۆ پشتگیری مەسک سبەینێ ئۆتۆمبێلێکی تێسلا دەکڕم.

كۆمپانیای تێسلا كە مەسك بەڕێوەبەری جێبەجێكاریەتی، بەهای پشكەكانی بە شێوەیەكی گەورە دابەزیوە، بە جۆرێك لە دەستبەكاربوونییەوە لە پۆستی وەزیری كارامەیی حكومەت، هەر پشكێكی تێسلا لە 426 دۆلار نزیكەی 165 دۆلاری لەدەست داوە.

بەو هۆکارە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا: " لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکەی خۆی، رولە کۆمارییەکان و ئەو کەسانە دەکات دژ بە مەسک قسەدەکەن، دەڵێت: ئیلیۆن مەسک خۆی دەخاتە مەترسییەوە لە پێناو ئەمریکا، ئەمە کارێکی گەورەیە، بۆچی دەبێت سزا بدرێت؟ دەشڵێت: سبەینێ بۆ پشتگیری لەو تێسلایەک دەکڕم. 

پۆستە نوێکەی ئەو، تەنها كاریگەریی خراپی لەسەر پشكی كۆمپانیاكانی نەبووە، بەڵكو زیانی گەورەی بە سامانەكەشی گەیاندووە.پشكی كۆمپانیای تێسلا لە كەمتر لە دوو مانگدا 165 دۆلار دابەزیوە، سامانی ئیلیۆن مەسك بۆ 330 ملیار دۆلار دابەزیوە.

ئەمڕۆ دانوستانەكانی وەفدی ئەمریكا و ئۆكراین لە شاری جدەی سعودیە دەستپێدەكات و سەرۆكی ئۆكراینیش دەڵێت، دانوستانەكان بنیاتنەر دەبن.

بەر لە بەڕێوەچوونی ئەو دانوستانە، محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە پێشوازی لە سەرۆكی ئۆكراین كرد و باسیان لەدوایین پێشهاتەكانی جەنگ كرد. جێنشینی سعودیە جەختیشی كردەوە لەسەر پابەندی وڵاتەكەی بۆ گەیشتن بە ئاشتی لە ئۆكراین. 

هاوكات زیلینسكی رایگەیاند، دانوستانەكانی وەفدی وڵاتەكەی و ئەمریكا بنیاتنەر دەبن و تیشك دەخاتە سەر گرەنتییە ئەمنییەكان.

هاوكات ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش گەشبینە بە ئەنجامی ئەو دانوستانە و وتی، ئەگەر چاوەڕێی ئەنجامی ئەرێنی نەبوونایە ئامادەی كۆبوونەوەكە نەدەبوون. 

بەپێی ئەو وەردەكاریییانەشی ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری لێپرسراوانی ئەمریكی بڵاویكردووەتەوە، كۆبوونەوەكە ئاستی ئامادەیی ئۆكراین ئاشكرا دەكات بۆ سازشكردن بۆ مۆسكۆ لەپێناو كۆتاییهێنان بەجەنگ . هەروەها ئاشكرای دەكات كە ئۆكراین تا چەند جدییە لە باشكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیدارەكەی ترەمپ.

سوپای ئیسرائیل بۆردوومانی چەندین بنكە و پێگەی سەربازی لە باشوری سوریا كرد، كە بە وتەی لێپرسراوانی ئیسرائیل هەڕەشە بوون لەسەر تەلئەبیب. 

ئەفیخای ئەدرعی؛ وتەبێژی سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، درەنگانی شەوی رابردوو فڕۆكە جەنگییەكانیان چەندین پێگەی سەربازییان لە باشوری سوریا بۆردوومان كردووە، كە سەر بە رژێمی پێشووی سوریا بوون و هەڕەشە بوون بۆ سەر ئیسرائیل. وتیشی، پێگەكان كەلوپەلی سەربازی و چەك و تەقەمەنییان تێدا بووە.

میدیاكانی سوریاش بڵاویانكردووەتەوە، فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل 28 بۆردوومانیان لە شارۆچكەی جەباب و شاری ئەزرع لە ریفی دەرعا ئەنجامداوە. 

بڕیارە لەم هەفتەیەدا دەسەڵاتدارانی ئەمریكا و ئۆكراین لە سعودیە كۆببنەوە، بۆ گفتوگۆكردن لەسەر كۆتایهێنان بە شەڕی نێوان ئۆكراین و روسیا.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە، لە رۆژانی 10 بۆ 12ی ئەم مانگە، ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی وڵاتەكەی دەگاتە سعودیە بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ ئاندری سێپیا هاوتا ئۆكراینەكەی سەبارەت بە ئامادەكاری بۆ كۆبوونەوەیەكی گرنگی هەردوو وڵات لەسەر كۆتاییهێنان بە شەڕ.

ئاماژەی بەوەشكردووە، ئامادەبوونی سەركردایەتی ئەمریكا پێویستە بۆ دەستەبەركردنی ئاشتییەكی بەردەوام.

پێشتر وەزارەتی دەرەوەی سعودیە بڵاویكردەوە، ریاز میوانداری ئەو دوو وڵاتە دەكات بۆ تاوتوێكردنی شەڕی نێوان روسیا و ئۆكراین كە پێدەچێت رۆژی چوارشەممە بەڕێوەبچێت بۆ ئامادەكاری كۆبوونەوەی داهاتووی نێوان ترەمپ و زیلینسكی لە ریاز.

لە 28ی شوباتدا، دیداری ترەمپ لەگەڵ هاوتا ئۆكراینییەكەی لە كۆشكی سپی، كەشێكی ئاڵۆزی بەخۆیەوە بینی و لە بەردەم كامێراكاندا مشتوومڕێكی توندیان ئەنجامدا، دواتریش زیلینسكی بە توڕەییەوە كۆشكی سپی بەجێهێشت.

وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ئیدانەی ئەو توندوتیژییانە دەکات کە لە سوریا رویانداو دەڵێت: ئەمریکا پاڵپشتی  کەمە ئایینی و نەتەوەییەکانی سوریا دەکات

مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ئەمڕۆ رایگەیاند، ئەمریکا ئیدانەی "ئەو توندوتیژییانە دەکات، کە لە چەند رۆژی رابردوودا لە رۆژئاوای سوریا روویدا خەڵکی مەدەنی کۆمەڵکوژکراون".

روبیۆ ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەمریکا پاڵپشتی کەمە ئایینی و نەتەوەییەکانی سوریا دەکات، لەوانە پێکهاتەکانی کورد، مەسیحی، دروز و عەلەوی، سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی کەسوکاری کوژراوەکان دەکەین".

وتیشی: دەسەڵاتدارانی کاتی لە سووریا دەبێ لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی ئەم کۆمەڵکوژییانە بکەن کە دژی کەمینەکان لە سووریا ئەنجام دراون.

سەرۆكی سوریا رایگەیاند، ئەوەی ئێستا لە سوریا دەگوزرەرێت، ئاڵانگاریەكی چاوەروانكرابوو، بەڵام هیچ شتێكی لێ سەوز نابێت.

ئەحمەد شەرع سەرۆكی سوریا، بەیانی ئەمڕۆ دوای چوونی بۆ مزگەوتی مەززە لە وتارێكدا رایگەیاند، یەكپارچەیی خاكی سوریا دەپارێزن و رێگا بە رشتی خوێنی زیاتر نادەن.

وتیشی، ئەوەی لە ئێستادا لە سوریا دەگوزەرێت ئاڵانگارییەكی چاوەڕوانكرا بوو بەڵام ئەو كەسانە هیچ شتێكیان لێی دەستناكەوێت و هیچی لێ سەوز نابێت.

شەرع گەلی سوریای دڵنیاكردەوە كە وڵاتەكەیان بە بەهێزی  دەمێنێتەوە، جەختیشی لەوەكردەوە كە بەردەوام دەبن لە گەڕان بەدوای پاشماوەی چەكدارانی پێشووی رژێمی ئەسەد و دەستگیریان دەكەن، داواشی لەو چەكدارانە كرد خۆیان و چەكەكانیان رادەست بكەن.

پاش گۆڕانی سیاسەتی جیۆپۆلەتیكی ئەمریكا بەرانبەر هاوپەیمانەكانی، پۆڵەندا هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی دەدات.

دۆناڵد توسك سەرۆك وەزیرانی پۆڵەندا رایگەیاند، بەهۆی دوایین گۆڕانكارییەكانی ئەمریكا لە بارەی چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا، پۆڵەندا و ئۆكراین كەوتوونەتە دۆخێكی دژوار، بۆیە پێویستە پۆڵەندا توانا سەربازیەكانی بەڕێژەیەكی بەرچاو بەهێزتر بكات و تەنانەت هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی بدات.

سەرۆك وەزیرانی پۆڵەندا بە دیاریكراوی پێشنیازی پەرەپێدانی هیچ پلانێكی ئەتۆمی نەكردووە، بەڵام ئاماژەی بەوە كردووە كە كاتی ئەوە هاتووە سەیری ئەگەرەكان بكەن لەبارەی هەبوونی تازەترین چەك  و بژاردەی چەكی ئەتۆمی.

دۆناڵد توسك ئاشكراشی كرد، حكومەتەكەی قسەی جددی لەگەڵ فەرەنسا كردووە، كە تاكە هێزی ئەتۆمی ئەوروپایە جگە لە بەریتانیا و ڕوسیا، سەبارەت بە ئەگەری وەرگرتنی ئاسایشی ئەتۆمی لەلایەن فەرەنساوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا.

حكومەتی سویسرا بڕیاریدا سامانی زیاتری بەشار ئەسەد و كەسە نزیكەكانی لە وڵاتەكەی بلۆك بكات.

ئەنجومەنی فیدڕالی سویسرا رایگەیاند، سامانی زیاتری بەشار ئەسەد سەرۆكی پێشووی سوریا و كەسە نزیكەكانی بلۆك دەكات و ئەو رێكارانەش بۆ دڵنیابوونەوەیە لەوەی هیچ پارەیەكی ئەسەد لە سویسرا دەرنەچێت پێشئەوەی لەلایەن دەسەڵاتی دادوەرییەوەی لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێت سەبارەت بە یاساییبوونی ئەو سامانە.

دەشڵێت، ئەگەر روونبووەوە ئەو سامانە بەشێوەیەكی نایاسایی بەدەستهاتووە، حكومەتی سویسرا هەوڵ دەدات بەشێوەیەك بیگەڕێنێتەوە كە سودی بۆ گەلی سوریا هەبێت.

ئەوەش لەكاتێكدایە، لە مانگی 12ی ساڵی رابردوو سویسرا رایگەیاند، 112 ملیار دۆلاری ئەمریكی پارەی سوریا لە ساڵی 2011ەوە بلۆك كراوە بەهۆی سزاكانی یەكێتی ئەوروپا لەسەر سوریا.

بەریتانیا و فەرەنسا رێكکەوتنێكی نوێیان ئیمزا كرد، كە ئامانج لێی دەستگیركردنی قاچاخچیەكان و رێگریكردنە لە چوونی كۆچەری نایاسایی بۆ بەریتانیا.

لە رێكکەوتنەكەدا هاتووە كە یەكەیەكی نوێی هەواڵگری و پۆلیسی پسپۆڕ لە شاری دانكیخی فەرەنسا دادەمەزرێنرێت، بۆ دەستگیركردنی قاچاخچییەكان، هەروەها كۆچەران دیپۆرتی ئەو وڵاتانە دەكرێنەوە كە لێوەی هاتوون.

لە خاڵێكیشدا ئاماژە بەوە كراوە، پەرە دەدەن بە راهێنانی فڕۆكەوانی و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان بۆ زیاتر چاودێریكردنی كەناڵی ئینگلیز و رێگریكردن لە پەڕینەوەی بەلەمی بچووكی كۆچەران.

هاوكات ئیڤێت كوپەر، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا رایگەیاند، لەبەرانبەر رێكکەوتنەكەدا نزیكەی 8 ملیۆن و 300 هەزار یۆرۆ دەدەنە فەرەنسا.

لە شەوی پێنج شەممەوە تا ئێستا شەڕ و پێكدادانەكانی نێوان چەكدارە عەلەوییەكان و سەربازانی سوریا بەردەوامە و تا ئێستا 237  كەس كوژراون كە 142یان هاووڵاتیین.

روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، لە شەڕ و پێكدادانەكان 50 ئەندامی هێزە ئەمنییەكانی وەزارەتی بەرگری و ناوخۆی سوریا و 45 چەكداری عەلەوی و 142 هاووڵاتی مەدەنی لە سنوری پارێزگاكانی لازقیە و تەرتوس و حەما كوژراون.

روانگەی سوری ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، هێزە ئەمنییەكانی وەزارەتی سوریای سەر بە ئەحمەد شەرع كۆمەڵكوژی دژی هاووڵاتیان ئەنجام دەدەن.

وەزیری دەرەوەی سوریاش رایگەیاند، روبەڕوی شەڕی شكاندنی ئیرادە بوونەتەوە.

هاوكات عەباس عەراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، توندوتیژییەكانی سوریا ئاسایشی ناوچەكە دەخاتە مەترسییەوە.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ئاشکرایکرد، نامەیەکی بۆ ئێران ناردووە بۆ دانوستان لەسەر رێککەوتنی نێوان هەردوو وڵات سەبارەت بە چەکی ئەتۆمی.

ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس بزنس رایگەیاند، دوێنێ پێنجشەممە نامەیەکم بۆ رێبەری باڵای ئێران نارد بۆ دانوستان لەسەر رێککەوتنێک، سەبارەت بە بەرنامەی چەکی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران.

لە وەڵامی ترەمپ و نامەكەیدا، عەباس عراقچی، وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، پێشنیازەكەی ترەمپ دووبارەیە و ئێران ئامادە نییە لەژێر فشاردا دانوستان بكات.

رۆژنامەی بلومبێرگ ڕۆژی سێشەممەی رابردوو لە ڕاپۆرتێکدا ئاشکرایکردووە، روسیا رەزامەندی دەربڕیوە بۆ یارمەتیدانی ئیدارەی ترەمپ لە پەیوەندی لەگەڵ ئێران سەبارەت بە پرسی جۆربەجۆر لەوانە پرۆگرامی ئەتۆمی تاران.

بلومبێرگ بڵاویکردوەتەوە، وتەبێژی کرملن رایگەیاندووە، روسیا پێی وایە کە ئەمریکا و ئێران دەبێ کێشە هاوبەشەکانیان لە رێگەی دانوستانەوە چارەسەر بکەن.

دوای ئەوەی دوێنێ فڕۆکەیەکی جەنگیی کۆریای باشوور بە هەڵە بۆردومانی ناوچەیەکی نیشتەجێبوونی کرد، هەشت کەس برینداربوون، ئەمڕۆش ژمارەی بریندارەکان بۆ 29 کەس بەرزبووەتەوە.

وەزارەتی بەرگریی کۆریای باشوور رایگەیاندووە، لەو 29 کەسە 15 کەسیان هاوڵاتی مەدەنین.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لەئێستادا بریندارەکان لە نەخۆشخانە چاودێری دەکرێن و چارەسەری پێویست وەردەگرن.

دوێنێ پێنجشەممە، دوو فڕۆکەی بۆمبهاوێژ بە هەڵە هەشت بۆمبیان لە دەرەوەی گۆڕەپانی مەشقەکەیان خستە خوارەوە لە شاری بۆچیۆنی کۆریا خستە خوارەوە، کە بۆمبەکان بەر ناوچەیەکی نیشتەجێبوون کەوتن و بەهۆیەوە تاوەکو ئێستا 29 کەس بریندار بوون و زیانێکی زۆر بە ماڵ و باڵەخانەکانی ئەو چواردەورە گەیشت.

لەوبارەیەوە هێزی ئاسمانی کۆریای باشوور پۆزشی بۆ تەواوی شارەکە هێنایەوە و داوای لێبوردنی کرد و ئەوەی خستە روو، هەڵەی فڕۆکەوانی بووە و لێکۆڵینەوەکان دەستیان پێکردووە.

بەهۆی روبەڕووبونەوەی نێوان هێزە ئەمنیەكانی سوریا و گروپێكی چەكدار كە بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، سەر بە رژێمی بەشار ئەسەدن لە ناوچە كەنارییەكانی سوریا، نزیكەی 50 كەس كوژران.

بەدرێژایی شەوی رابردوو، شەڕ لەنێوان گروپێكی چەكدار، كە بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، سەر بە رژێمی بەشار ئەسەدن كە بە عەلەوییەكانیش ناسراون لەگەڵ هێزەكانی سوپای سوریای نوێ و گروپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی لە چەند شار و ناوچەیەك بەردەوام بوو، بە تایبەت لە لازقیە و تەرتوس. 

ڕوانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاویكردەوە، زیاتر لە 48 كەس لە شەر و  روبەڕووبونەوەكانی شەوی رابردوودا  كوژراون كە 24 یان لە عەلەوییەكان و 20 یان لە سوپا و گروپە چەكدارەكانی سوریا و چواریشیان هاووڵاتی مەدەنی بوون. 

لای خۆیەوە وەزارەتی بەرگری سوریا رایگەیاندووە، بۆ ئاساییكردنەوەی رەوشی لازقیە هێزێكی گەورەی پشتیوانییان رەوانەی ناوچەكە كردووە و لە پارێزگای حومسیش قەدەغەی هاتووچۆ راگەیەندراوە.

بەریتانیا بڕیاریدا سزاكانی سەر سوریا لەنێویشیاندا سزاكانی سەر بانكی ناوەندی ئەو وڵاتە هەڵبگرێت.

بەپێی بەڵگەنامەیەك كە لە ماڵپەڕی گەنجینەی بەریتانیا بڵاوكراوەتەوە، حكومەتی بەریتانیا سزاكانی سەر 24 قەوارەی سوریای هەڵگرتووە، لەنێویشیاندا بانكی ناوەندی و ژمارەیەك بانك و چەند كۆمپانیایەكی نەوت كە بریتین لە فورات، دێرەزوور، ئیبلا، كۆمپانیای گشتی نەوت، كۆمپانیای مەحروقات، كۆمپانیای گواستنەوەی نەوتی سوریا، كۆمپانیای نەوتی سوریا، كۆمپانیای گشتی بۆ پاڵاوگەی حومس و كۆمپانیای پاڵاوگەی بانیاس.

هەر لەو چوارچێوەیەدا، سزاكانی سەر هێڵی ئاسمانی عەرەبی سوریاش هەڵگیران جگە لە 8 بانك كە لەنێویاندا بانكی پیشەسازی و بانكی بازرگانی سوریا هەیە.

مانگی ڕابردوو وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا ڕێككەوتن لەسەر راگرتنی كۆمەڵێك سزای سەر سوریا، لەوانەش كەرتی وزە، گواستنەوە و بیناسازی، جەختیان لەوەشكردەوە، بەردەوام دەبن لە چاودێریكردنی دۆخی سوریا بۆ دڵنیابوون لە گونجاوی هەڵپەساردنی سزاكان.

ناوی ترەمپ لە ساڵانی پێشووتریشدا وەک کاندیدێک دەرکەوتووە، بەڵام کاندیدکردنی لە ئەمساڵدا زیاتر جێگەی مشتومڕە، بە تایبەتی لە پاش هەڵوێستە دژ بەیەکەکانی ئەم دواییەی پەیوەست بە پرسی کۆچبەران و راگواستنی خەڵکی غەززەو جەنگی ئۆکراینەوە. 

ئەمساڵ زیاتر لە 300 کەس و دامەزراوە، کاندید کراون بۆ وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی، رێکخەرانی ئەمساڵیش رایانگەیاند، بەرپرسانی سیاسی دامەزراوەکە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکایان کاندید کردووە بۆ وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی.

بەپێی ئامارەکانی دامەزراوەی نۆبڵ، ژمارەی پاڵێوراوانی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی گەیشتووەتە 338 کەس، کە 244 کەسیان کەسایەتین و 94 یان دامەزراوەن، ئەمەش لەچاو ساڵی پێشوو کە ژمارەکە 286کەسە، زیاد بوونێکی بەرچاوە.

ڕۆژی دووشەممە دارێل عیسا ئەندامی کۆنگرێسی ئەمریکا لە پۆستێکدا لە پلاتفۆرمی “X” رایگەیاند: ترەمپ کاندید دەکات بۆ وەرگرتنی خەڵاتەکە و ئاماژەی بەوەشکرد “کەس لە ئەو زیاتر شایەنی ئەوە نییە”.