مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی ناتۆ لە برۆکسل رایگەیاند کە وڵاتەکەی "رێگە بە ئێران نادات ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی". ڕوبیۆ جەختی کردەوە؛ کە واشنتن پابەند دەبێت لە رێگریی لەوەی تاران پەرە بە چەکی ئەتۆمی بدات.

وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا روونی کردەوە "دۆناڵد ترەمپ لە نزیکەوە چاودێریی ئەم پرسە دەکات و بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی هەنگاوەکانی داهاتوو دەکات."

هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد "هیچ وڵاتێک لە جیهاندا نایەوێت، ئێران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی واشنتن بەردەوام دەبێت لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی تا دڵنیا دەبێت لەوەی تاران نەتوانێت ئەم ئامانجە بەدەست بهێنێت."

پێشینەی پرسەکە:

پێشتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا رایگەیاندبوو، سەبارەت بە گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی، نامەیەکی بۆ رێبەری باڵای ئێران ناردووە.

ترەمپ روونیشی کردەوە کە واشنتن دوو بژاردە بۆ چارەکردنی قەیرانەکان لەبەرچاو دەگرێت، ئەویش سەربازی و دیپلۆماسی، بەڵام دانووستانەکان لە پێشینەی کارەکانیدایە.

لە ساڵی 2015 ئێران، بەریتانیا، ئەڵمانیا، چین، روسیا، ئەمەریکا و فەرەنسا گەیشتنە رێککەوتنێکی هاوبەش، کە بریتی بوو لە سووککردنی سزاکانی سەر تاران لە بەرامبەر سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی.

لە مانگی ئایاری 2018، ئەمەریکا لەکاتی سەرۆکایەتیی پێشووی ترەمپدا، تاک لایەنە لە رێککەوتنەکە کشایەوە و سزاکانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، ئەمەش وای کرد تاران وردە وردە بەڵێنە ئەتۆمییەکانی کەم بکاتەوە.

ئیداری ترەمپ بە هەڵە داوا لە ئۆکراینیەکانی نیشتەجێی ئەمریکا دەکات وڵاتەکە جێبهێڵن، وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆیی ئەمریکاش دەڵێت؛ هێشتا پارێزبەندی ئۆکرانییەکان کۆتایی نەهاتووە.

ژمارەیەک ئۆکراینی ئیمەیڵێکیان پێگەیشتووە کە تێیدا ئاگادارکراونەتەوە، مافی نیشتەجێبوونیان هەڵوەشاوەتەوە و ماوەی حەوت رۆژیان پێدراوە بۆ ئەوەی وڵاتەکە بەجێبهێڵن یان روبەڕوی لێپرسینەوە دەبنەوە. 

هاوکات وتەبێژی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆی ئەمریکا رایگەیاند، ئیمەیڵەکە بە هەڵە نێردراوە هەروەها پرۆگرامی پارێزبەندی ئۆکراین، لە دوای هێرشەکانی روسیا لە ساڵی 2022 بۆ ئەو وڵاتە دامەزراوە و هێشتا کۆتایی نەهاتووە.

ئاژانسی رۆیتەرز مانگی رابردوو رایگەیاندبوو، ئیدارەی ترەمپ بەنیازە دۆخی نیشتەجێبوونی یاسایی کاتی، نزیکەی 240 هەزار ئۆکراینی هەڵبوەشێنێتەوە، کە لە ململانێکان لەگەڵ روسیا وڵاتەکەیان جێهێشتووە.

ئۆکراینیەکان بە شێوەیەکی یاسایی لە ئەمریکا لەژێر بەرنامەیەکی مرۆیدا نیشتەجێن، هەروەها لە ئیمەیڵەکەدا پێنجشەممەی رابردوو بە هەڵە نێردراوە تێیدا نووسراوە، "ئەگەر دەستبەجێ ئەمریکا بەجێنەهێڵیت، ئەوا توشی رێکاری یاسایی  دەبیت کە دەتوانێت ببێتە هۆی دوورخستنەوەت لە وڵاتەکەمان".

کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور، بەناو نیشانەی چەکێکی نوێی قەناسی وڵاتەکەی  دەڕوانێت و تاقیدەکاتەوە، دەشڵێت؛ هەموو پێداویستییەک بۆ هێزەکانیان دابین دەکەن.

میدیا رەسمییەکانی کۆریای باکور بڵاویانکردوەتەوە، کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکوور دوێنێ هەینی لە کاتی مەشقی هێزە تاییبەتەکانی وڵاتەکەی، چەکێکی نوێی جۆری قەناسی تاقیکردەوەتەوە و بە ئاماژەی سەرکەوتن وەسفی کردووە.

ئاژانسی هەواڵی ناوەندنی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، کیم جۆنگ ئون لەکاتی پشکنین و بەسەرکردنەوەی هێزە تایبەتەکانی رایگەیاندووە، توانای شەڕی راستەقینە بۆ دەستەبەرکردنی سەرکەوتن لە بەرەکانی شەڕدا لە رێگەی راهێنانی چڕەوە بەهێزتر دەکرێت.

کیم جۆنگ ئون ئاماژەی بەوەشکردووە،  کەرەستە و چەکێکی نوێی پێشکەوتوو بۆ یەکەکانی هێزە تایبەتەکان دابین دەکرێت، ئەمەش وەک هەنگاوێکی نیشتمانپەروەری و دڵسۆزیی بۆ وڵاتەکەمان.

سەرۆكی ئەمریكا پێداگری لەسەر دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران دەكاتەوە و تارانیش بە لاواز وەسف دەكات.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە وەڵامی پرسیارێكدا كە ئایا بە پێشنیازەكەی ئێران رازی دەبێت بۆ ئەنجامدانی دانوستانی ناڕاستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات، وتی، پێی باشترە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران بكەن.

وتیشی، دەسەڵاتدارانی ئێران گفتوگۆی راستەوخۆیان ناوێت، چونكە بەوتەی خۆی دڵەڕاوكێیان هەیە و هەست بە لاوازی دەكەن.

مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێرانیش رایگەیاند، وڵاتەكەی بە دوای شەڕ لەگەڵ هیچ وڵاتێكدا ناگەڕێت و ئامادەن بۆ گفتوگۆ، پێشتریش ئێران بە رەسمی وەڵامی ترەمی دایەوە كە نایانەوێت گفتوگۆی راستەوخۆ بكەن.

نزیكەی یەك ملیۆن چەكی ئەمریكی لە ئەفغانستان دیار نییە و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت، كەوتوونەتە دەست رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە.

دوای كشانەوەی بەپەلەی ئەمریكا لە ساڵی 2021 لە ئەفغانستان، نزیكەی یەك ملیۆن چەكی جۆری"ئێم4 و ئێم16" كەوتە دەست چەكدارانی تاڵیبان كاتێك دوای 20 ساڵ گەڕانەوە بۆ جڵەگرتنەوەی وڵاتەكەیان.

هەواڵگری ئەمریكا پێیوایە ئەو چەكانە لەناوچوون یان فرۆشراون یان بە قاچاخ بۆ گروپەكانی دیكە براون، نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێیوایە بەشێك لەو چەكانە كەوتوونەتە دەست لایەنەكانی سەر بە رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە و حوسییەكانی یەمەن.

تاڵیبان لە كۆتایی ساڵی رابردودا لە دەوحە دانی بەوەدا نا كە لانیكەم نیوەی ئەو چەكانەی ئەمریكا لەناوچوون یان لانیكەم لە دەستی ئەواندا نەماون.

دوای ئەوەی تاڵیبان دەسەڵاتی گرتەوە دەست لە ئەفغانستان، بۆ ماوەی ساڵێك بازاڕی چەك لەو وڵاتە گەرم بوو، بەڵام ئێستا لە رێگەی واتسئاپەوە كڕین و فرۆشتنەكە دەكرێت.

دۆناڵد ترەمپ لە یەكەمین كۆبوونەوەی كابینەكەی لە ئیدارەی نوێدا داوای وەرگرتنەوەی ئەو چەكانەی كرد كە بەهاكەیان دەگاتە زیاتر لە 85 ملیار دۆلار.

لە وەڵامی لێدوانەكانی ترەمپدا، زەبیحوڵا موجاهید وتەبێژی تاڵیبان بە تەلەفزیۆنی رەسمی ئەفغانستانی راگەیاند، ئەوان ئەو چەكانەی ئەمریكایان بە دەسكەوتی جەنگ گرتووە و بەكاریان دەهێنن بۆ بەرگریكردن لە وڵات و رووبەڕووبوونەوەی هەر هەڕەشەیەكی گروپەكان.

جگە لە چەكە سوكەكان، سەدان ئۆتۆمبێلی هامڤی و هەمەر و هێلیكۆپتەری جۆری بلاك هۆك لە كۆگاكانی قەندەهاردا بەجێهێڵراون، بەڵام هێشتا نەتوانراوە بەكاربهێنرێن، بەهۆی كەمی توانای كارپێكردن و نەبوونی كەسی شارەزا.

بەپێی راپۆرتێكی 2023ـی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی یاسایی سەر بە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، 78 فڕۆكە بۆ حكومەتی ئەوكاتەی ئەفغانستان بە تێچووی 923.3 ملیۆن دۆلار كڕدراون، بەڵام لە ئێستادا لە خزمەتكردن نەماون و ماوەیان بەسەرچووە.

95 هەزار و 524 موشەكی زەمینیش بە بەهای 6.54 ملیۆن دۆلار، زیاتر لە 40 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازیی و ناسەربازیی و دوو هەزار ئۆتۆمبێلی هامڤی و 70 ئۆتۆمبێلی پاككردنەوەی كێلگەكانی مین، زیاتر لە 300 هەزار چەك و دوربین لە نێوان ساڵانی 2005 بۆ 2020 بۆ سوپای پێشوی ئەفغانستان بەجێهێڵراون.

راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهای ئەو چەكانەی ئەمریكا كە تاڵیبان دەستیبەسەردا گرتوون، حەوت ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.

ئیدارەی ئەمریكاش پێیوایە وەرگرتنەوەی ئەو چەكانە تێچووی گواستنەوەیان لە بەهاكەی خۆیان زیاتر دەبێت تەنانەت ئەگەر تاڵیبانیش رازی بێت بەو داوایە.

 ئاماری گیانلەدەستدان بەهۆی بومەلەرزە بەهێزەكانی میانمارەوە سێ هەزار و 300 كەسی تێپەڕاند و ژمارەی بریندارانیش نزیك دەبێتەوە لە پێنج هەزار كەس.

دەستەی راگەیاندنی رەسمی میانمار رایگەیاند، ژمارەی قوربانیانی دوو بومەلەرزە بەهێزەكەی رۆژی 28ی مانگی رابردوو، بەرزبووەتەوە و تائێستا گیانلەدەستدانی سێ هەزار و 301 كەس و برینداربوونی چوار هەزار و 792 كەس پشتڕاستكراوەتەوە، لەكاتێكدا گەڕانیش بەدوای بێسەروشوێنبووان لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا بەردەوامە و تائیستاش 221 چارەنووسیان نادیارە.

ئاماژەی بەوەشكرد، لە 17 وڵاتەوە كارمەندانی هاوكاری و فریاگوزاریی چونەتە میانمار و  دەیان كاروانی ئاسمانی هاوكاری و پێداویستی و كەرەستەی فریاگوزاری رەوانەی میانمار كراون بۆ بەهاناوەچوونی لێقەوماوان.

دادگای باڵای ئەرجەنتین بڕیاریدا کە حەوت پزیشک و کارمەندی تەندروستی بە تۆمەتی "کەمتەرخەمی کوشندە" لە مردنی ئەفسانەی تۆپی پێی ئەرجەنتین، دیێگۆ مارادۆنا، بخرێنە بەر لێپرسینەوەی یاسایی.

دوای وەرگرتنی وتەی خوشکە بچوکەکەی مارادۆنا لەلایەن دادگاوە، ئەم بڕیارە درا کە دەکرێت سزای زیندانیکردن بۆ ماوەی 8 تا 25 ساڵی بەدوادا بێت.

داواکاری گشتی ئەرجەنتین لە لێدوانێکدا بۆ میدیاکان رایگەیاند: "لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە ئەو حەوت پزیشکە تۆمەتبارن بە کەمتەرخەمی پزیشکی، لەوانە پزیشکی نەشتەرگەری دەمار و پزیشکی دەروونی و ئەو پزیشک و پەرستارانەی کە چاودێری ئەستێرەی ئەرجەنتینییان کردووە".

لە راپۆرتی فەرمی دادگادا هاتووە: "تۆمەتباران چاودێرییەکی پێویستیان پێشکەش نەکردووە، ئەمەش بووەتە هۆی مردنی ناوبراو کە دەکرا بەرپرسیارانەتر مامەڵەی لەگەڵبکرێت".

پارێزەری خێزانی مارادۆنا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "ئێمە داوای دادپەروەری دەکەین. دیێگۆ شایەنی ئەوە بوو کە چارەسەری باشتر وەربگرێت. لێکۆڵینەوەکان نیشانیان داوە کە ئەو بە شێوەیەکی کەمتەرخەمانە پشتگوێ خراوە، ئەمەش کۆتایی بە ژیانی هێنا".

دادگاییکردنەکە چاوەڕوان دەکرێت لە سەرەتای ساڵی داهاتوودا دەست پێبکات، کە یەکێک لە دادگاییە هەرە گرنگەکانی مێژووی ئەرجەنتین دەبێت.

ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا هەوڵێكی رێگریكردن لە فرۆشتنی چەك بە ئیسرائیل شكستپێهێنا.

درەنگانێكی شەوی رابردوو، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا بە زۆرینەی دەنگ شكستی بە هەوڵێك هێنا بۆ رێگریكردن لە فرۆشتنی چەكی قورس بە ئیسرائیل بە بڕی هەشت ملیار و 800 ملیۆن دۆلار كە لەلایەن بێرنی ساندەرز هاوپەیمانی دیموكراتەكانەوە بە پرۆژەیەك پێشكەشكرابوو.

ساندەرز بە ئاماژەدان بە قەیرانی مافی مرۆڤ كە روبەڕوی فەلەستینییەكان بووەتەوە لە غەززە دوای بۆردومانی ئیسرائیل و رێگریكردن لە گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەكان، داوای كردبوو فرۆشتنی چەك بە ئیسرائیل رابگیرێت.

لە بەرامبەریشدا جەیمس ریش سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیران رایگەیاند، ساندەرز دەیەوێت ئەمریكا لە ساتێكی هەستیاردا دەستبەرداری ئیسرائیل ببێت كە نزیكترین هاوپەیمانیەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

کۆمپانیای ئەپڵی بەناوبانگ، ئەمڕۆ هەینی، گەورەترین دابەزینی مێژوویی بەخۆوە بینی و نزیکەی 10% لە بەهای بازاڕی لەدەستدا و زیانێکی قورسی بەرکەوت. ئەمەش دوابەدوای راگەیاندنی سەپاندنی باجی نوێ لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە بەسەر بەرهەمە چینییەکاندا.

میدیاکانی نیویۆرک رایانگەیاند، دوای راگەیاندنی باجی نوێ لەلایەن ترەمپەوە، تەنها لە یەک رۆژدا کۆمپانیای ئەپڵ بەهای بازاڕی 314 ملیار دۆلاری لەدەستدا و پشکەکانی لە وۆڵ ستریتدا بەڕێژەی 9% دابەزینیان بەخۆوە بینی، ئەگەری دابەزینی زیاتریش چاوەڕێی ئەم کۆمپانیایە دەکات، لە رۆژانی داهاتودا.

تیم کوک، بەرێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای ئەپڵ، لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ رۆژنامەوانان رایگەیاند: “ئەم بڕیارە لە کاتێکی هەستیاردا هاتووە و کاریگەری گەورەی لەسەر کۆمپانیاکەمان و زنجیرەی دابینکردنمان دەبێت، بەتایبەت لە چین کە 85% لە بەرهەمەکانمان تێیدا بەرهەم دەهێنرێن.”

بەگوێرەی ڕاپۆرتی بلومبێرگ، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ هەینی، تەنها لە کاتژمێرەکانی کردنەوەی بازاڕی بۆرسەدا، دەوڵەمەندەکانی جیهان 208 ملیار دۆلار زیانیان بەرکەوتووە، کە زۆربەی لەسەر حیسابی دابەزینی پشکەکانی کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا بووە.

شارەزایانی بواری ئابووری بە کوردسات نیوزیان ڕاگەیاند، ئەم دابەزینە بەرچاوە لە ئەنجامی کاردانەوەی بەهێزی بازاڕ بووە، بەتایبەتی کاریگەری لەسەر کۆمپانیا گەورەکانی دیکەی تەکنەلۆژیا هەبووە، کە پێیان دەگوترێت “حەوت سەرەکی” - ئەپڵ، مایکرۆسۆفت، گووگڵ، میتا، ئەمازۆن، ئینڤیدیا و تێسلا.

سەرچاوەیەکی نزیک لە کۆشکی سپی ئاشکرای کرد، سەپاندنی باج لەلایەن سەرۆکی ئەمەریکاوە گەورەترین کاریگەری لەسەر ئەپڵ هەبووە بەتایبەتی بەسەر دامەزراوە بەرهەمهێنانەکانی دەرەوەی وڵاتدا سەپێنراوە. ترەمپ زیادکردنی باجی هاوردەکردنی لە چینەوە لە 34% بۆ 54% ڕاگەیاند، ئەمەش تێچووی بەرهەمهێنانی بۆ ئەپڵ و کۆمپانیاکانی دیکەی تەکنەلۆژی زیادکردووە.

هاوکات باجەکان بۆ ناوەندە گەورەکانی دیکەی بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکە دەگونجێت، وەک ڤێتنام (46%) و هیندستان (26%)، ئەمەش پلانی کۆمپانیای ئەپڵ بۆ جیاکردنەوەی بەرهەمهێنان لە چین و گواستنەوەی بۆ ئەم وڵاتانە ئاڵۆزتر دەکات.

وارین سورک، شارەزای بازاڕی بۆرسە لە نیویۆرک دەڵێت: “کاریگەرییەکانی ئەم بڕیارە لەسەر تێچووی بەرهەم و نرخی کۆتایی بەرهەمەکانی ئەپڵ دەبێت. بەکاربەران دەبێت چاوەڕێی بەرزبوونەوەی نرخی ئایفۆن و ئایپاد و بەرهەمەکانی دیکەی ئەپڵ بکەن لە ماوەی داهاتوودا.

دادگای دەستووری کۆریای باشور ئەمڕۆ هەینی، بڕیاری لەکارلادانی بۆ یون سیک یۆل، سەرۆکی وڵاتەکەی بە تاوانی ئەوەی مانگی کانونی یەکەمی رابردو، هەوڵی سەپاندنی یاسای عورفی داوە، دەرکرد.

میدیاکانی ئەو وڵاتە رایانگەیاند، مون هیونگ بای، سەرۆکی دادگا لە کاتی دادگایی کردنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد، رەفتارەکانی یون، پێشێلی بنەما سەرەکییەکانی سەروەری یاسا و حکومڕانی دیموکراسی کردوە.

سەرۆکی دادگا بڕیارەکەی دژی سەرۆکی وڵات خوێندەوە و وتی: “بە رەزامەندی تەواوی دادوەرانی ئامادەبو لە دادگاییەکە، یون سوک یۆل وەکو سەرۆکی کۆریای باشور لەکار لا دەدەین.”

دادگا ئاشکرای کردووە، یۆن بە تەنها بڕیاری عورفی دەرنەکردووە، بەڵکو پێشێلی دەستوور و یاسای کردووە، بەتایبەتیش لەکاتی کۆکردنەوەی سوپا و پۆلیس بۆ رێگریی کردن لە کۆمەڵەی نیشتمانی بۆ ئەوەی چالاکی خۆیان بکەن.

سەرچاوەیەکی نزیک لە دەسەڵاتی دادوەری ئاشکرای کردووە، دوای دەرچونی بڕیاری دادگا، دەستبەجێ بڕیارەکە جێبەجێکرا، داوای هەڵبژاردنی پیشوەختەی سەرۆکایەتی وڵاتیش بۆ ماوەی 60 رۆژ کرا بۆئەوەی جێی یۆن پڕ بکرێتەوە، زۆرینە پێیان وایە ئەم هەڵبژاردنە لە 3ـی حوزەیران ئەنجام بدرێت.

شایەنی باسە، کۆمەڵەی نیشتمانی کۆریای باشوور کە ئۆپۆزسیۆن سەرکردایەتی دەکات، وایان کرد یۆن سوک یۆل وەک سەرۆکی وڵات لەکار لابدرێت.

هێڵی ئاسمانی ئیسرائیل (EL AL) رایگەیاند کە دوای نزیکەی شەش مانگ راوەستان، گەشتە ئاسمانییەکانی بۆ مۆسکۆ دەستپێدەکاتەوە.

ئەمڕۆ پێنجشەممە 3ـی نیسانی 2025، هێڵی ئاسمانی ئیسرائیل لە راگەیاندراوێکدا ئاشکرای کرد کە لە 1ـی ئایاری داهاتو گەشتە ئاسمانییەکانیان بۆ پایتەختی روسیا دەستپێدەکەنەوە، ئەوەش دوای ئەوەی کە کۆمپانیاکە دڵنیاییان لەبارەی پاراستنی ئاسمانی ئیسرائیلەوە پێدراوە.

بەپێی راگەیاندراوەکە، هێڵی ئاسمانی ئیسرائیل هەفتانە حەوت گەشتی ئاسمانی ئەنجام دەدات، واتە لە هەموو رۆژەکانی هەفتەدا گەشتی ئاسمانی نێوان تەلئەبیب و مۆسکۆ بەردەست دەبێت.

هەڵگیرانی گەشتە ئاسمانییەکان بۆ کۆتاییەکانی ساڵی 2024دەگەڕێتەوە، کاتێك فڕۆکەیەکی ئازەربایجانی لە ئاسمانی روسیا لەلایەن هێزەکانی ئەو وڵاتەوە تێکشکێنرا و بوە هۆی کوژرانی 38 کەس.

شایەنی باسە، بەهۆی شەڕی ئۆکراینەوە، ژمارەیەک وڵاتی ئەوروپی سزای ئابوریان بەسەر روسیادا سەپاند، بەمەش مۆسکۆ ئاسمانی وڵاتەکەی بەسەر 36وڵاتدا داخست کە 27یان وڵاتانی ئەوروپا بوون. بەڵام ئیسرائیل لە نێو لیستی وڵاتە قەدەغەکراوەکاندا نەبو، ئەگەرچی هاوپەیمانێکی نزیکی ئەمریکاشە.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، ئیمزای كرد لەسەر بەرزكردنەوەی پێناسی گومرگی بەسەر زیاتر لە 180 وڵاتدا ، لەنێویشیاندا عیراق، بەبێ ئەوەی هیچ كاریگەرییەك دروست بكات.

ترەمپ لە لێدوانێكدا وتی، ئەو وڵاتانە چەندین ساڵە ئابووری ئەمریكا لە بەرژەوەندی خۆیاندا بەكاردەهێنن.

زیادكردنی پێناسی گومرگی لەسەر ئەو وڵاتانە لە 10% وە دەستپێدەكات بۆ 49% كە بە وتەی پسپۆڕای ئابووری، بڕیارەكە كاریگەری نەرێنی بەرچاوی نەك تەنها لەسەر وڵاتانی دەرەكی، بەڵكو لەسەر بەكاربەری ئەمریكیش دەبێت، بەوپێیەی هاوڵاتیانی ئەمریكی ناچار دەبن باجی زیاتر بدەن بۆ بەدەستهێنانی هەمان كاڵا كە پێشتر بە نرخێكی كەمتر بەدەستیانهێناوە، بەوپێیەی كۆمپانیاكان ناچارن نرخەكان بەرزبكەنەوە.

كاریگەرییە چاوەڕوانكراوەكان لە بڕیارەكەی ترەمپ بریتین لە بەرزبوونەوەی نرخەكان، بەرزبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسان و ئەگەری داخستنی هەندێك كارگە لە ژمارەیەك وڵاتی ئامانجدار، لەوانەش كەنەدا و مەكسیك.

عیراق لەنێو ئەو 180 وڵاتەدایە كە ترەمپ پێناسی گومرگی لەسەر زیادكردووە بەرێژەی 39% بەبێ ئەوەی نەوت و غاز بگرێتەوە، لەكاتێكدا عیراق پێش چەندین ساڵ بە رێژەی 78% پێناسی گومرگی لەسەر كاڵای ئەمریكی سەپاند بوو.

نەبیل مەرسومی شارەزای بواری ئابووری پێیوایە، لەبەرئەوەی هەناردەی عیراق بۆ ئەمریكا زۆر سنووردارە و ساڵانە نزیكەی 500 ملیۆن دۆلارە، بڕیارەكەی ئەمریكا كاریگەرییەكی كەمی دەبێت.

دوابەدوای بڕیارەكەی ئەمریكا، نرخی نەوت بەرێژەی 6% دابەزینی بەخۆیەوە بینی، بەڵام هۆكارەكەی بۆ بڕیارێكی ئۆپێك پڵەس دەگەڕێتەوە كە بڕیاریدا لە مانگی ئایارەوە تا مانگی ئاب، ئاستی بەرهەمهێنان بۆ 411 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا زیاد بكات، لەكاتێكدا ترسی دابەزینی خواست لەسەر نەوت لەدوای بڕیارەكەی ترەمپەوە لەزیادبووندایە.

ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا گەورەترین پەیوەندی بازرگانییان لەنێواندا هەیەو لە ساڵی 2023دا گەیشتووەتە یەك ترلیۆن و 700 ملیار دۆلار كە 30% بازرگانی جیهانی پێكدەهێنێت.

چاودێران پێانوایە ترەمپ ستراتیژی دانوستانی گومرگی بۆ وڵاتانی عەرەبی فراوان بكات ئەگەر بەردەوام بن لە ڕەتكردنەوەی داواكارییەكانیی بۆ نیشتەجێكردنی پەنابەرانی فەلەستینی پێش ئەوەی دەست بە هەوڵەكانی پاككردنەوەی غەززە بكات.

مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا، دەنگۆی کشانەوەی وڵاتەکەی لە هاوپەیمانیی ناتۆ رەت کردەوە و داواشی لە ئەندامانی هاوپەیمانییەکە کرد بودجەی گشتیی بەرگریان بە رێژەی ٪5 بەرز بکەنەوە.

لە سەردانەکەی بۆ برۆکسل، روبیۆ رایگەیاند کە "نیگەرانی و دڵەڕاوکێی میدیا ناوخۆییەکان لەبارەی کشانەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە ناتۆ زۆر بێبنەمان و زیاد لە پێویست گەورە کراون".

ناوبراو جەختی کردەوە کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمرریکا، بە ئاشکرا پابەندبونی خۆی بە ناتۆ دەربڕیوە و "بە هیچ شێوەیەک لە دژی ئەو هاوپەیمانییە نییە، بەڵکوو دژی ئەو ئەندامانەیە کە پابەندی یاساکان نابن".

مارک روتە، سکرتێری گشتیی ناتۆ ئاماژەی بەوەدا کە لە چەند مانگی رابردودا "سەدان ملیار یۆرۆ بۆ بودجەی هاوپەیمانییەکە زیاد کراوە، ئەمەش بۆ یەکەم جارە دوای جەنگی سارد بودجەی ناتۆ بۆ ئەو ئاستە بەرز بێتەوە".

وەزیری بەرگری ئەمەریکا جەختی کردەوە کە "دەبێت هەموو ئەندامانی هاوپەیمانی ناتۆ پابەندی بەڵێنەکانیان بن" و رونیشی کردەوە کە ئەم کارە "رێڕەوێکی دروست و درێژی دەوێت" و لە ماوەی ساڵێک یان دوو ساڵدا ناکرێت.

ترەمپ لە گوتارێکی دوێنێ شەودا، ڕەخنەی لە وڵاتە هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا گرت و گوتی "هەندێکجار  دۆستەکانمان لە دوژمنەکانمان خراپترن".

بەلەمێکی کۆچەران بە 31 کۆچەرەوە نوقم بوو و تاوەکو ئێستا شەش تەرم دۆزراونەتەوە.

بەلەمێکی کۆچەران لە ناوچەی سکالا سیکامنیا لە باکوری لێسبۆسی یۆنان نوقم بوو و تاوەکو ئێستا تەرمی شەش کۆچەر دۆزراونەتەوە و 23 کەسی دیکە رزگار کراون.

بەپێی زانیاریەکان لەناو بەلەمەکەدا ٣١ کۆچبری تێدا بووە، کە زۆرینەیان خەڵکی سوریا و ئەفغانستانن و لە کەناراوەکانی تورکیاوە بەڕێکەوتوون.

هێزەکانی پاسەوانی کەناراوەکانی یۆنان دەستبەجێ گەیشتوونەتە شوێنی رووداوەکە، هەروەها هێزی دەریایی لەرێگای بەلەم و هەلیکۆپتەرەوە سەرقاڵی گەڕانن بەدوای کۆچەرەکانی تردا.

لە ئێستادا دوو کۆچەر بێسەروشوێنن و تیمەکانیش بەردەوامن لە گەڕان، ئەو تەرمانەشی دۆزراونەتەوە سێ ژن و کچێکی گەنج و پیاوێک و کوڕێکن.

ئەنجوومەنی سەربازیی میانمار ڕایگەیاند، ئاماری گیان لەدەستدان بەهۆی ئەو  بوومەلەرزە بەهێزەی وڵاتەكەی گرتەوە بۆ زیاتر لە سێ هەزار كەس بەرزبووەوە.

وتەبێژی ئەنجوومەنی سەربازیی دەسەڵاتداری میانمار لە راگەیەنراوێكدا ئاماری گیان لەدەستدانی بوومەلەرزە بەهێزەكەی میانماری بڵاوكردەوە و رایگەیاند ،  سێ هەزار و 85 كەس گیانیان لەدەستداوە و تا ئێستاش 341 كەس بێسەروشوێنن و 4 هەزار و 715 كەسیش بریندارن، ئەمەش دوای شەش رۆژ لەو بوومەلەرزە بەهێزەی ئەو وڵاتەی هەژاند، كە گورەكەی 7.7 پلەی رێختەر بوو . 

ئاماژەی بەوەشكرد، لە 17 وڵاتەوە كارمەندانی هاوكاری و فریاگوزاری چونەتە میانمار و  نزیكەی هەزار تۆن پێداویستی و كەرەستەی فریاگوزارییان لەگەڵ خۆیان بردوە بۆ هاوكاریكردنی لێقەوماوان .  وتیشی، بەردەوامدەبن لە ئۆپەراسیۆنەكانی گەڕان بەدوای بێسەروشوێنبوەكاندا.

لە پشوەكانی نەورۆز لە ئێران نزیكەی 800 كەس بە روداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە و پۆلیسیش ئاشكرای دەكات زیاتر لە 88 هەزار روداوی هاتوچۆ تۆماركراوە.

پۆلیسی هاتوچۆ ئێران بڵاویكردەوە كە لە ماوەی 18رۆژدا 88 هەزار و 489 روداوی هاتوچۆ لەو وڵاتەدا تۆمار كراوە و بەهۆشیانە لانیكەم 796 كەس گیانیان لەدەستداوە.

بە پێی زانیارییەكانی پۆلیس 615 روداوی هاتوچۆ بوەتە هۆی گیانلەدەستدان و روداوەكانی دیكە تەنها برینداری لێكەوتوەتەوە.

پۆلیسی هاتوچۆی ئێران ئاماژەی بەوەشكردوە 60٪ی هۆكاری روداوەكانی هاتوچۆ خەواڵوبون و نا وشیاریی شۆفێران بوە .