سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: هەلێکی گونجاومان لەبەردەستدایە بۆ گەیشتن بە دەستکەوتێک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دڵنییان سەرکەوتووش دەبین.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس لە پۆستێکدا نوسیویەتی، هەلێکی راستەقینەمان لەبەردەستدایە بۆ گەیشن بە دەستکەوتێکی گەورە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها بۆ یەکەمجار لە مێژوودا هەمووان ئامادەکاری بۆ روداوێکی ناوازە دەکەن .

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە گەیشتن بەم کارەدا سەرکەوتوو دەبین و دەستکەوتێکی گەورە بەدەستدەهێنین.

ئەمەش لەکاتێکدایە، سەرۆکی ئەمریکا، سبەینێ دووشەممە، لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، لە کۆشکی سپی کۆدەبێتەوە، لە کاتێکدا کە باس لە نوێترین پلانی ئەمریکا دەکرێت بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگی غەززە، دوای چەندین هەفتە لە ئۆپەراسیۆنی سەربازی چڕی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە.

لە هیندستان بەهۆی قەرەباڵغی بانگەشەی هەڵبژاردنەوە ، لانیكەم 39 كەس گیانیان لەدەستدا و دەیان كەسی تریش برینداربوون.

لە ویلایەتی تامیل نادو لە هیندستان لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی ئەكتەرێكی ناودار كە بەم دواییانە بەشداری كاری سیاسەتی كردووە، بە هۆی قەرەباڵغی و رێژەی زۆری هەوادارانی ئەو ئەكتەرە پشێوی دروستبووە و لە ئەنجامدا 39 كەس گیانیان لە دەستداوە و 51 كەسیش بریندار بوون.

حكومەتی ئەو ناوچەیەش دڵنیایدا،كە خێزانی قوربانییەكان هەریەكەیان نزیكەی 11هەزار دۆلار وەك قەرەبوو وەردەگرن.

هەروەها دەسەڵاتداران لیژنەیەكی لێكۆڵینەوەی تایبەتیان پێكهێنا بۆ لێكۆڵینەوە لە هۆكارەكانی پشت ئەو رووداوە و پێداچوونەوە بە ڕێوشوێنە سەلامەتییەكان لە بۆنە سیاسییەكان.

لە هێرشێكی بەرفراوانی روسیا بۆ سەر كیێڤی پایتەختی ئۆكراین لانیكەم چوار كەس كوژراون و 27 كەسی دیكەش برینداربوون.

وەزیری دەرەوەی ئۆكراین رایگەیاند، روسیا لە دواین هێرشیدا سەدان فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و مووشەكی ئاراستەی ئەو وڵاتە كردووە و لە ئەنجامدا چوار كەس كوژراون و 27 كەسی دیكەش برینداربوون و زیانی بە سییستمی كارەبایی ئەو ناوچەیە گەیاندووە .

ڤۆلۆدیمێر زێلێنسكی سەرۆكی ئۆكراینیش رایگەیاند، ئامانجی روسیا تەنها تیرۆركردنی ئۆكراینییەكان نییە بەڵكو تاقیكردنەوەی سیستمی بەرگری ئەوروپایە، ئاماژەی بەوەشكرد مۆسكۆ دەتوانێت هەڕەشەكانی بۆ سەر وڵاتانی ناتۆ فراوانتر بكات.

 

بەهۆی روداوێکی تەقەکردنەوە لە شارێکی سەربە ویلایەتی کارۆلاینای ئەمریکا ژمارەیەک کەس کوژران نزیکەی 10 کەسیش برینداربوون.

لێپرسراوانی  شاری ساوسپۆرتی ویلایەتی کارۆلاینا رایگەیاند، کەسێک  لە ناو بەلەمێکەوە تەقەی لە رێستۆرانتێکی کەنارە ئاویەکانی شارەکە کردوە و بەهۆیەوە 3 کەس کوژراون و 8ی دیکەش برینداربوون.

پۆلیسی دورگەی ئۆکی نزیک شاری ساوسپۆرت ئاماژەی بەوەکردوە، تیمێکی پاسەوانی کەناراوەکانی ئەمریکا کەسێکیان دەستگیرکردووە کە هاوتای وەسفی تەقەکەرەکە بووە، دوای ئەوەی بینیویانە کە بەلەمێکیان راگرتووە لە رێڕەوێکی ئاوی لە نزیک شارەکەدا.

سزاكانی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ سەر ئێران چونەوە بواری جێبەجێكردنەوە، ترویكای ئەوروپاش هۆشداری دەدات لە هەر كاردانەوەیەكی تاران، وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش دەڵێت، ئێران پێویستە بەدانوستانی راستەخۆ لەگەڵ ئەمریكا رازبێت.
ئاژانسی فرانس پرێس بڵاویكردەوە، دوای ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایش شكستهێنا لە درێژكردنەوەی وادەی نەگەرانەوەی سزاكانی سەر ئێران، ترۆیكای ئەوروپی (فەرەنسا، ئەڵمانیا و بەریتانیا)  لە راگەیەندراوێكی هاوبەشدا ئاماژەیان بۆ ئەوەكرد، بەهۆی پابەندنەبونی ئێران بە یاساو پرێنسیپەكانەوە، لە ئەمڕۆوە سزاكانی نەتەوە یەكگرتووەكانی سەر ئێران سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی لە رێگەی میكانیزمێكەوە كە بە "سناپباك" ناسراوە، دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمەش دوای دە ساڵ لە هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایانە.

ئاماژەیان بەوەشكردووە، ترۆیكا بەردەوام دەبن لە كاركردن لەگەڵ هەموو لایەنەكان بۆ گەیشتن بە چارەسەرێكی دیپلۆماسی كە دڵنیابێت لەوەی ئێران چەكی ئەتۆمی بەدەست نەهێنێت، هەروەها هۆشداریشیاندا لە هەر كاردانەوەیەكی تاران لەدوای گەڕانەوەی ئەو سزایانە.

ماركۆ ڕوبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش لەدوای گەرانەوەی سزاكان، داوای لە ئێران كرد كە ڕازی بێت لەسەر دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئەمەریكا، هەروەها داواشی لە هەموو وڵاتان كرد ئەو سزایانە جێبەجێ بكەن كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە بەسەر ئێراندا سەپێنراونەتەوە

 

روسیا، ئەوروپا بە بێدەنگبوون لە ئاست تاوانكاریەكانی ئۆكراین تۆمەتباردەكات و جەختیشدەكاتەوە لەوەی بەمەرجی پاراستنی ئاساییش و گەرەنتیكردنی بەرژەوەندیەكانی وڵاتەكەی ئامادەیە دانوستان لەگەڵ ئۆكراین بكات.

سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا، لەمیانی وتارێكیدا لە كۆبوونەوەی گشتی كۆمەڵەی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، هەر دەستدرێژییەك بۆ سەر روسیا بە وەڵامێكی یەكلاكەرەوە بەرپەرچ دەدرێتەوە، پێوسیتیشە ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا گومان لەو بابەتە نەكەن.

ئاماژەی بەوەش كرد، پێدەچێت ئۆكراین و ئەو وڵاتە ئەوروپییانەی پاڵپشتی دارایی لە كیێڤ دەكەن لە قورسایی رەوشەكە تێگەیشتبن بۆیە ئامادە نین دانوستانێكی راستگۆیانە بكەن.

ئاشكراشیكرد، روسیا تەنها لەسەر بنەمای پاراستنی ئاسایش و بەرژەوەندیەكانی و گەڕاندنەوەی ئەو خاكانەی خەڵك بە روسی قسەیان لەسەر دەكات و لەئێستادا لەژێر كۆنتڕۆڵی كیێڤدان، ئامادەیە تاووتوێی گەرەنتی ئەمنی بۆ ئۆكراین بكات.

ئەوەشی خستەڕوو، لە سایەی گفتوگۆكانی روسیا و ئەمریكا لە ئێستادا هیوایەك پەیدا بووە بۆ دۆزینەوەی رێگەیەكی واقیعی بۆ چارەسەری كۆتایی قەیرانی ئۆكراین.

لەدرێژەی وتارەكەشیدا لاڤرۆڤ ئەوروپای تۆمەتباركرد بەوەی رێگەی بە ئۆكراین داوە پێشێلكاریی گەورە ئەنجام بدات و لەوبارەیەوە رایگەیاند، ئۆكراین بەبەرچاوی ئەوروپاوە هێرشی تیرۆریستی و لەسێدارەدانی دەرەوەی دادگا و بۆردومانی خەڵكی مەدەنی و هێرشكردنە سەر رۆژنامەنووس و سیاسەتمەداران و تەنانەت بەئامانجگرتنی وێستگەكانی وزەی ئەتۆمیشی ئەنجامداوە.

سەرۆکی ئۆکراین دەڵێت: ئەگەری کشانەوەی ئەمریکا لە دانوستانەکانی نێوان کیێڤ و مۆسکۆ دوور نییە رووبدات، بەڵام لە ئێستادا ئەو بابەتە لە ئارادا نییە.

ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆچوونی هاوبەشیان هەیە لەسەر ئەوەی چیبکرێت بۆ وەڵامدانەوەی جوڵەکانی روسیا، دەشڵێت، وەفدێکی حکومەتی ئۆکراین لە کۆتاییەکانی مانگی ئەیلول یان تشرینی یەکەم سەردانی ئەمریکا دەکات، بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ سەبارەت بە ئابوری و هاوکاری سەربازی.

وتیشی، ئۆکراین سیستمی بەرگری ئاسمانی جۆری "پاتریۆت"ـی لە ئیسرائیلەوە وەرگرتووە و لە وڵاتەکەی جێگیر کراوە، ئاماژەی بەوەشدا کیێڤ لە چەند مانگی داهاتوودا دوو سیستمی دیکەی هەمان جۆری پێدەگات.

ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەڵێت، لەم هەفتەیەدا پشكنینی دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران دەستپێدەكاتەوە و ئێرانیش دەڵێت ئەوەی دەوترێت تەنها خەیاڵێكی بەڕێوەبەری ئاژانسەكەیە.

رافایل گرۆسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، بەپێی رێككەوتن و ئەو هەماهەنگییانەی كراوە، بڕیارە لەم هەفتەیەدا پشكنەرانی ئاژانسەكە بگەڕێنەوە بۆ ئێران بە مەبەستی دەستپێكردنەوەی پشكنین لە بنكە و دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئەو وڵاتە.

وتیشی، ئەگەر سزا نیودەوڵەتییەكانی سەر ئێران كارا بكرێنەوە، پێویستە دڵنیاییان پێبدرێت كە دەتوانن بەردەوام بن لە كاركردن لەگەڵ ئێران و ئەگەر ئەوەش روبدات پەیوەندی و راوێژ و دانوستانیان لەگەڵ ئەو وڵاتە بەردەوام دەبێت لە پێناو گەیشتن بە رێككەوتن.

ئیبراهیم عەزیزی سەرۆكی لیژنەی ئاسایشی نەتەوەیی و كاروباری دەرەوەی پەرلەمانی ئێرانیش رایگەیاند، ناردنی پشنكەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دوورە لە راستییەوە و تەنها خەیاڵێكی گروسییە كە دەیەوێت لە ناو ئێران كار بۆ ئەمریكا بكات و راپۆرتێك بەنهێنی بەرزبكاتەوە لە بارەی زیانەكانی بنكە ئەتۆمییەكانی ئێران.

 

وتەبێژی كرملن رەخنەی توند لە لێدوانێكی دۆناڵد ترەمپ لەبارەی خستنە خوارەوە فرۆكەكانیان لایەن وڵاتانی ئەندامی ناتۆوە دەگرێت و دەڵێت ئەو جۆرە لێدوانانە  لێكەوتەی مەترسیداری دەبێت.

 دیمیتری پێسكۆڤ وتەبێژی كۆشكی كرملن لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی رەسمی روسیا رایگەیاند، لێدوانەكەی دۆناڵد ترەمپ لەبارەی ئەگەری خستنە خوارەوەی فرۆكەكانی روسیا لەلایەن وڵاتانی ئەندامی ناتۆوە لێدوانێكی نابەرپرسیارانەیە.

وتیشی: ئەو جۆرە لێدوانانە لێكەوتەی مەترسیداری دەبێت.

 ئەو كاردانەوەیەی وتەبێژی كۆشكی كرملن دوای ئەوەهات كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا  رایگەیاند پێموایە دەبێت وڵاتانی ئەندامی ناتۆ ئەو فرۆكە روسیانە بخەنە خوارەوە كە كایەی ئاسمانی وڵاتەكەیان دەبەزێنن

 لەلایەكی ترەوە مارك روتە سكرتێری گشتی ناتۆ رایگەیاند، پشتیوانی بیرۆكەی خستنە خوارەوەی فرۆكەكانی روسیا دەكات ئەگەر بێـتو بواری ئاسمانی وڵاتانی ئەندامی پەیمانی ناتۆ ببەزێنن.

سەرۆكی ئەمریكا، فەرمانێكی دەركرد بۆ بەردەوامبوونی تیك تۆك  و لەگەڵ چینیش رێككەوتن بۆ فرۆشتنی ئەو ئەپڵیكەشنە بە وەبەرهێنەرانی ئەمریكا.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، لەگەڵ شی جین پینگ سەرۆكی چین قسەی كردووە و گفتوگۆیەكی باشیان ئەنجامداوە و ئەپڵیكەیشنی تیك تۆك بە بەهای 14 ملیار دۆلار بە وەبەرهێنەرانی ئەمریكا دەفرۆشرێت.

دەشڵێت، چین رەزامەندی لەسەر فرۆشتنی تیك تۆك و خاوەنداریەتی كردنی لەلایەن ئەمریكاوە داوە و هیوادارن چین پابەندبێت بە رێككەوتنەكە.

ترەمپ ستایشی تیك تۆكی كرد كە 170 ملیۆن بەكارهێنەری لە ئەمریكا هەیە و یارمەتی داوە لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی ڕابردوودا لە هەژماری تایبەتی خۆیدا 15 ملیۆن فۆڵۆوەری هەیە و هەروەها كۆشكی سپی مانگی رابردوو هەژمارێكی فەرمی تیك تۆكی كردەوە.

لای خۆشیەوە جەی دی ڤانس، جێگری سەرۆكی ئەمریكا ڕایگەیاند، یەكەمجارە نرخی تیك تۆك ئاشكرا بكرێت و ئەوەی ویستیان ئەوە بوو تیكتۆك بەردەوام بێت و دڵنیابن لەوەی داتای ئەمریكییەكان دەپارێزێت.

سەرۆکی کۆریای باشور رایگەیاند، کۆریای باکور نزیکە لە پەرەپێدانی موشەکێکی بالیستیی کە توانای هەڵگرتنی کڵاوەی ئەتۆمی هەیە و ئەو موشەکە دەتوانێت بگاتە ئەمریکا.

لی جای میونگ، سەرۆکی کۆریای باشور رایگەیاند، کۆریای باکوور لە قۆناغی کۆتاییدایە بۆ پەرەپێدانی موشەکێکی بالیستیی نێودەوڵەتی کە توانای هەڵگرتنی کڵاوەی ئەتۆمی هەیە و دەتوانێت بگاتە  ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، سەرەڕای ئەوەی هێشتا تەکنەلۆژیای گەڕانەوەی بۆ ناو بەرگەهەوا بە تەواوی پەرەپێنەداوە.

وتیشی، بەهۆی دانوستاندن لەگەڵ ئەمریکا بێت یان بەهۆی سیستمی حوکمڕانی خۆیانەوە، ئەوان بەردەوامن لە پەرەپێدانی موشەکە بالیستییە نێودەوڵەتییەکان کە توانای هەڵگرتنی بۆمبی ئەتۆمییان هەیە.

لی جای میونگ ئاماژەی بەوەشکردووە، پێدەچێت هێشتا نەگەیشتبنە ئامانجی خۆیان، بەڵام ئەوان لە قۆناغی کۆتاییدان، تەنها ئەوەی کە پێی دەوترێت تەکنەلۆژیای گەڕانەوە بۆ ناو بەرگەهەوا ماوە، پێدەچێت ئەم بابەتەش بە زوویی چارەسەر بکرێت.

سەرۆکی کۆریای باشور جەختی لەوەشکردوەتەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، تاکە کەسە کە دەتوانێت ببێتە هاوتا بۆ دانوستان لەگەڵ کۆریای باکور، هاوکات ترەمپ لە مانگی ئابی رابردوودا رایگەیاندبوو، حەز دەکات لە نزیکترین دەرفەتدا لەم ساڵدا، چاوی بە کیم جۆنگ ئۆن، سەرۆکی کۆریای باکور بکەوێت.

لەلای خۆیەوە کیم جۆنگ ئون ئاشكرایکردووە، لەداهاتوودا وڵاتەکەی کراوەیە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ ئەمریکا، بەڵام ئەگەر واشنتۆن واز لە داواکارییەکەی بهێنێت سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی پیۆنگیانگ.

جێگەی ئاماژەیە، کۆریای باشور و هاوپەیمانەکانی لە رۆژئاوا شکستیان هێنا لە راگرتنی پڕۆگرامە ئەتۆمییەکەی کۆریای باکور، کە پیۆنگیانگ جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە هەرگیز وازی لێناهێنێت.

سەرۆکی کۆریای باشور مەزەندەی کردووە، دراوسێ باکورییەکەی ساڵانە مادەی پێویست بۆ "نزیکەی 15 بۆ 20 بۆمبی ئەتۆمیی زیادە" بەرهەم دەهێنێت.

سەرۆکی ئەرمریکا دەڵێت: گفتوگۆی زۆر باشمان ئەنجامداوە سەبارەت بە راگرتنی شەڕ لە غەززە، بۆ ئەو مەبەستەش قسەی لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کردووە.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، لەگەڵ هەموو سەرکردەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست قسەی کردووە کە هەموویان کەسانی نایابن  و زۆر نزیکن لە رێککەوتن لەسەر غەززە، رەنگە تەنانەت ئاشتی بێت.

وتیشی، دەتوانن بارمتەکان بە زیندووی یان مردوو بگەڕێننەوە و لە رێگەی دانوستانی تایبەتەوە ئاشتی بەدەست بهێنین.

ترەمپ ئاماژەی بەوەشکرد، رێگە نادات ئیسرائیل کەرتی رۆژئاوا بخاتە ژێر رکێفی خۆیەوە.

پێشتر بنیامین ناتانیاهۆ رۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاندبوو، لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ هاوڕایە لەسەر پێویستی تەواوکردنی ئامانجەکانی شەڕ لە غەززە.

ناتانیاهۆ ئاشکراشیکردبوو، ئەو ئامانجانەی لە غەززە لەگەڵ ترەمپ هاوبەشە، بریتین لە گەڕانەوەی هەموو بارمتەکان و شکستی حەماس و فراوانکردنی بازنەی ئاشتی.

جێگەی ئاماژەیە، رۆژی سێشەممە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، ئیدارەی ترەمپ پلانێکی ئاشتیی 21 خاڵی بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی کەرتی غەززە پێشکەش بە سەرکردە عەرەبی و ئیسلامییەکان کرد.

لەمیانی دیدارێکی گرنگدا کە ئێستا لە کۆشکی سپی بەڕێوەدەچێت، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا، کۆبووەتەوە و سەبارەت بە پرسی سوریا و سیاسەتی ئەمریکا قسەدەکات.

یەکێک لە گرنگترین خاڵەکانی قسەی ترەمپ، بەستنەوەی چارەنووسی سزاکانی سەر تورکیا بوو بە ئەنجامی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ ئەردۆغان. ترەمپ بە رونی وتی: "پێشبینی دەکەم سزا سەپێنراوەکانی سەر تورکیا دەستبەجێ هەڵبگیرێن ئەگەر کۆبوونەوەکەمان باش بێت." 

سەرۆکی ئەمریکا دیدارەکەی لەگەڵ ئەردۆغاندا قۆستەوە بۆ ناردنی پەیام بۆ ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا. ترەمپ رایگەیاند: "حەز دەکەم ئەردۆغان واز لە کڕینی نەوتی روسیا بهێنێت... پێویستە پوتین واز لە جەنگەکەی لە ئۆکراین بهێنێت. من لە پوتن نیگەرانم."

پێزانین بۆ ئەردۆغان و چاوەڕوانی 'راگەیەندراوێکی گەورە' لەسەر سوریا

ترەمپ ستایشی ئەردۆغانی کرد و وتی: "ئەردۆغان پیاوێکی بەڕێزە و سوپایەکی زەبەلاحی دروستکردووە و کەلوپەلی ئێمەش بەکاردەهێنێت." لە بەشێکی تری قسەکانیدا کە جێگەی سەرنج بوو، ترەمپ ئاماژەی بە رۆڵی ئەردۆغان لە سوریادا کرد و وتی: "پێموایە دەبێت قەرزاری سەرۆک ئەردۆغان بین لەوەی کە لە سەرۆکی پێشووی سوریای رزگاری کردین."

هەروەها وتی: "پێموایە دەبێت ئەمڕۆ راگەیەندراوێکی گەورەمان هەبێت سەبارەت بە سوریا."

وتیشی: ئەردۆغان پێی وتم؛ سوریا داگیر دەکەم، وتم بیکە.

سەبارەت بە دۆخی فەڵەستین، ترەمپ ئاشکرای کرد: "کۆبوونەوەیەکی نایابم لەگەڵ سەرکردەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامداوە سەبارەت بە غەززە و پێموایە لە رێککەوتنێک نزیکین." هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە "پێویستە لەگەڵ ئیسرائیلییەکانیش کۆببمەوە و پێموایە ئەوان دەزانن من چیم دەوێت."

کۆبوونەوەکە هێشتا بەردەوامە و چاوەڕوان دەکرێت لە سەعاتەکانی داهاتوودا زانیاریی زیاتر لەسەر ئەنجامەکانی بڵاوبکرێتەوە.

 

لە هەنگاوێکی نائاسایی و پڕ لە نهێنیدا... وەزیری بەرگریی ئەمریکا سەدان ژەنەراڵی لە سەرتاسەری جیهانەوە بۆ کۆبوونەوەیەکی بەپەلە بانگهێشت کردەوە

واشنتۆن پۆست: ئەم جووڵەیە نیگەرانی و ترسی لێکەوتووەتەوە و رەنگە ئەمریکا بەرەو جەنگ هەنگاو بنێت

لە هەنگاوێکی زۆر نائاساییدا کە بووەتە هۆی دروستبوونی شڵەژان و نیگەرانییەکی زۆر، پیت هیگسێس، وەزیری بەرگریی ئەمریکا، فەرمانێکی دەرکردووە بۆ کۆکردنەوەی بەپەلەی سەدان ژەنەراڵ و ئەدمیراڵی سوپای ئەمریکا لە هەفتەی داهاتوودا لە بنکەیەکی مارێنز لە ویلایەتی ڤێرجینیا، بەبێ ئەوەی هیچ هۆکارێکی رەسمی بۆ کۆبوونەوەکە ئاشکرا بکرێت.

ئەم فەرمانە چاوەڕواننەکراوە، کە ئاراستەی نزیکەی سەرجەم فەرماندە باڵاکانی سوپای ئەمریکا لە سەرتاسەری جیهاندا کراوە، لە کاتێکدایە کە حکومەتی ئەمریکا لەبەردەم مەترسیی داخراندایە و چەند مانگێکیش دێت دوای ئەوەی ئیدارەی ترەمپ ژمارەیەک سەرکردەی باڵای سەربازیی لە پۆستەکانیان دوورخستەوە.

شۆن پارنێڵ، وتەبێژی پێنتاگۆن، ئەمڕۆ پێنجشەممە لە لێدوانێکدا پشتڕاستی کردەوە کە هیگسێس "لە سەرەتای هەفتەی داهاتوودا وتارێک بۆ سەرکردە باڵا سەربازییەکانی پێشکەش دەکات"، بەڵام هیچ زانیارییەکی زیاتری لەبارەی ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکە نەدرکاند کە بڕیارە ڕۆژی سێشەممە لە کوانتیکۆ، ڤێرجینیا، بەڕێوەبچێت.

نیگەرانی و شڵەژان لەناو سوپادا:

بەپێی زانیارییەکانی واشنتۆن پۆست، نزیکەی 800 ژەنەراڵ و ئەدمیراڵ لە سەرانسەری ئەمریکا و دەیان وڵاتی دیکەدا بڵاوبوونەتەوە. فەرمانەکەی هیگسێس سەرجەم ئەفسەرە باڵاکان لە پلەی لیوا (brigadier general) و بەرزترەوە دەگرێتەوە کە لە پۆستی فەرماندەییدان، لەگەڵ راوێژکارە باڵاکانیان.

فەرماندە باڵاکانی ناوچەکانی جەنگ و سەرکردە سەربازییەکانی جێگیرکراو لە ئەوروپا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی ئاسیا-پاسفیک لەنێو ئەو کەسانەدان کە چاوەڕوان دەکرێت ئامادەبن.

چەندین سەرچاوە کە قسەیان بۆ رۆژنامەکە کردووە، جەختیان لەوە کردووەتەوە کە لە مێژوودا ڕووی نەداوە وەزیرێکی بەرگری بەم شێوەیە داوای کۆبوونەوەی هەموو ژەنەراڵەکان بکات و ئەمەش نیگەرانی ئەمنی دروست کردووە. یەکێک لە سەرچاوەکان دەڵێت: "خەڵک زۆر نیگەرانە، هیچ کەس نازانێت مانای ئەمە چییە."

سەرچاوەیەکی تر رەخنەی توندی گرتووە و دەڵێت: "ناتوانیت هەموو فەرماندەکان لە ئەرکەکانیان لە سەرتاسەری جیهاندا بانگ بکەیت بۆ هۆڵێک لە دەرەوەی واشنتۆن، بەبێ ئەوەی پێیان بڵێیت هۆکار و ئەجێندای کۆبوونەوەکە چییە." بەرپرسێکی ئەمریکیش بە سەرسوڕمانەوە دەپرسێت: "ئایا ئێمە هەموو ژەنەراڵ و ئەفسەرێکی باڵا لە ناوچەی زەریای هێمن دەهێنینە دەرەوە؟ هەموو ئەمە شتێکی نامۆیە."

گۆڕانکارییە یەکلایەنەکانی هیگسێس:

ئەم فەرمانە لە کاتێکدایە کە هیگسێس لەم دواییانەدا چەندین گۆڕانکاریی گەورەی بە شێوەی تاکلایەنە لە پێنتاگۆن ئەنجامداوە، لەوانە:

• بڕیاری کەمکردنەوەی ژمارەی ئەفسەرانی پلە ژەنەراڵ بە رێژەی 20%.

• دوورخستنەوەی چەندین سەرکردەی باڵا بەبێ هیچ هۆکارێکی دیار.

• دەرکردنی فەرمانێکی پرۆپاگەندەیی بۆ گۆڕینی ناوی "وەزارەتی بەرگری" (Department of Defense) بۆ "وەزارەتی جەنگ" (Department of War).

هاوکات، بەرپرسانی باڵای ئیدارەی ترەمپ خەریکی ئامادەکردنی ستراتیژییەکی نوێی بەرگریی نیشتمانین کە چاوەڕوان دەکرێت "بەرگری لە نیشتمان" (homeland defense) بکاتە ئەولەویەتی سەرەکیی وڵات، دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەند ساڵێک چین وەک گەورەترین مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا ناسێنرابوو.

لە مانگی ئابدا، هیگسێس ژەنەراڵ جێفری کروس (بەڕێوەبەری ئاژانسی هەواڵگریی بەرگری)، ئەدمیراڵ نانسی لاکۆر (سەرۆکی هێزی یەدەگی دەریایی)، و ئەدمیراڵ میڵتن ساندز (فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانی هێزی دەریایی)ی لەکار دوورخستەوە بەبێ هیچ رونکردنەوەیەک. ئەمەش بەشێک بوو لە پاکتاوکردنێکی بەرفراوانتر کە لەوەتەی ئیدارەی ترەمپ دەستبەکاربووە ژمارەیەکی زۆر لە سەرکردە باڵاکانی گرتووەتەوە، لەنێویاندا سەرۆکی ئەرکانی هاوبەش و فەرماندەی هێزەکانی دەریا و ئاسمان، کە ژمارەیەکی بەرچاویان ژن بوون.

 

رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی بەریتانی بڵاویکردەوەتەوە، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لەهەوڵی پەرەپێدانی چەکی درۆنن کە راستەوخۆ لەسەر بنچینەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژەکانی (شاهید – 136) دروستدەکرێن، کە وەک یەکێک لە کاریگەرترین گۆرانکاری مەیدانی شەڕ لە جەنگی رووسیا و ئۆکرانیادا دەرکەوتووە، کە جگە لەوەی فڕۆکەیەکی خۆکوژە تێچوەکەشی کەمە.

فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی (شاهید-136) کە ئێران لە سەرەتای ساڵانی 2000وە بەرهەمی هێناوە، وەک کاردانەوەیەک دژی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە دوور مەوداکانی ئیسرائیل پەرەی پێدا، شاهید-136 ئێستا لە چەند بەرەیەکی جەنگدا چالاکە و ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە بە فڕینی ژمارەیەکی زۆر، توانای تێکدانی سیستەمی بەرگری ئاسمانی دوژمنیان هەیە.

لە شەڕی ئۆکرانیادا، رووسیا لە ساڵی 2022ەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان فڕۆکەی شاهید-136 بەکاردەهێنێت، بە هەندێک دەستکارییەوە، لە ژێر ناوی "جیران"، مۆسکۆ تەنها لە مانگی تەمموزدا زیاتر لە 550 لەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی ئاراستەی ئۆکرانیا کردوە و سیستەمی بەرگری ئۆکرانیایان هەراسان کردوە.

دوای هەراسانکردنی ئۆکرانیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهید 136، لەلایەن مۆسکۆوە، ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا رایگەیاند، رووسیا  فڕۆکەی (شاهید 136)ـی ئیرانی زیاتر پەرە پێداوە و تەنها بۆخۆی بەکارناهێنێت بەڵکو  شێوازی تەکنلۆژیاکە و دیزاینەکەشی بۆ کۆریای باکوور ناردوە.

لە بەرامبەردا،  ئەمریکا و ئەورووپا لە مەترسی ئەو جۆرە فڕۆکەیە تێگەیشتون،ئەمەش وایکردوە چاویان لە بەرهەمهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بێت بە شێوەیەکی بەرفراوان بە هەمان توانا و زیاتر پێشکەوتوو لە چاو ئەوانی ئێراندا،  هاوینی رابردوو وەزارەتی بەرگری ئەمریکا پەردەی لەسەر 18 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نوێی لادا، لەنێویاندا مۆدێلەکانی هاوشێوەی شاهید-136ی ئێران زۆرترین سەرنجیان راکێشا، کە بە تەواوەتی هاوشێوەی فڕۆکە خۆکوژییەکەی تارانە.

لە بەریتانیا کۆمپانیای MGI Engineering فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی skyshark ی خستە بازاڕەوە کە دەتوانێت خێراییەکەی بگاتە نزیکەی 450 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، کەئەمەش نزیکەی دوو هێندەی خێرایی فڕۆکەی شاهید-136ی ئێرانییە.

سەرەڕای ئەم هەوڵانەی ڕۆژئاوا، بەڵام تێچووی بەرهەمهێنان لە ڕۆژئاوا زۆر زیاترە  لە نرخی مۆدێلەکانی ئێرانی یان ڕووسی، بۆ نموونە کۆمپانیای ئەندوریل ئیندستریز، کە کاری پیشەسازی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانە، لە ساڵی رابردوودا 291 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئاڵتیوسی بە تایوان فرۆشت، کە تێچووی یەکدانەیان یەک ملیۆن دۆلار بووە.

ئەمە لە کاتێکدایە کە خەمڵاندنەکان باس لەوە دەکەن، رووسیا دەتوانێت بە کەمتر لە 35 بۆ 60هەزار دۆلار ئەو فڕۆکە خۆکوژییە بەرهەم بهێنێت، و لە ئێرانیش کەمتر لە 30 هەزار دۆلاری تێدەچێت.

شارەزایانی سەربازی پێیان وایە ئەزموونی ئۆکرانیا دەریخستووە کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژی کەم تێچووی هاوشێوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهید-136ـی ئێران  یاساکانی شەڕی مۆدێرنیان گۆڕیوە.

لەوبارەیەوە جەیمس پاتۆن ڕۆجەرز، پسپۆڕی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە زانکۆی کۆرنێل دەڵێت؛ "بەکارهێنانی بەرفراوانی رووسیا لە فڕۆکەی شاهید-136 بەتەواوەتی گۆڕانکارییان لە جەنگەکەدا کردوە و بونەتە هۆی  لاوازکردنی سیستەمی بەرگریی ئاسمانی ئۆکرانیا و تێجوی زۆر لە وەڵامدانەوەیان لەلایەن کیێڤەوە، ناوبراوە دەشڵێت؛ هێرشی بەرفراوان، بە وردی و کەم تێچوو ئێستا بووەتە یەکێک لە گەورەترین هەڕەشەکان بۆ سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی."

لە کۆتایدا ئەوە بەوەتە ڕاستییەک و نکوڵی لێناکرێت، کە دەرکەوتنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی شاهید 136ـی ئێران و دەستکاریکردنیان بە تەکنەلۆژیای نوێ لە ڕووسیا و کۆریای باکوورەوە، ڕۆژئاوای ناچار کردووە بە خێرایی بەرەو بەرهەمهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هاوشێوە هەنگاو بنێن. 

ئەوەی گرنگە تەنها هەنگاونان بەس نییە، چونکە پێدەچێت پێشبڕکێی نوێ لە گۆڕەپانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا تەنها پەیوەندی بە تەکنەلۆژیاوە نەبێت، بەڵکو پەیوەندی بە "کاریگەری تێچوون"یشەوە هەبێت؛ کە ئێستا پێوەرێکە و بە ئاسانی دەتوانێت چارەنووسی شەڕەکان و هاوسەنگی هێزی جیهانی بگۆڕێت.

 

 

بەهۆی درۆنی نەناسراوەوە، فڕۆكەخانەكانی دانیمارك رووبەڕووی مەترسی بوونەتەوە و بەهۆیەوە ژمارەیەک لە  فڕۆکەخانەی ئەو وڵاتە داخران.

ئاژانسی فرانس پرێس لە زاری پۆلیسی دانیماركەوە بڵاویكردەوە، چەندین درۆنێك بەسەر ژمارەیەك لە فڕۆكەخانەكانی وڵاتی دانیماركدا رۆشتوون و بەهۆیەوە فڕۆكەخانەیەك بۆ ماوەی چەند سەعاتێك داخراوە.

درۆنەكان، لە فڕۆكەخانەكانی ئاڵبۆرگ و ئیسبێرگ و سۆندەربۆرگ و بنكەی سەربازی سكرید سترۆپ بینراون و بەهۆی ئەمەوە فڕۆكەخانەی ئاڵبۆرگ  بۆ ماوەی چەند سەعاتێك داخراوە و دواتر كراوەتەوە، دوو فڕۆكەخانەكەی تریش لەبەر نەبوونی هیچ جۆرە گەشتێك بە کراوەیی مانەوە.

 پۆلیسی دانیمارک راشیگەیاند، تاوەكو ئێستا نەیانتوانیوە ئەو كەسانە دەستگیربکەن كە درۆنەكانیان كارپێكردووە.

ئەم روداوە لە پاش ئەوە دێت، كە دوو رۆژ لەمەوپێش لە رووداوێكی هاوشێوەدا درۆن بەسەر فڕۆكەخانەی كۆپنهاگنی پایتەختی دانیماركدا تێپەڕی.

دواتر، لەلایەن ئەو وڵاتەوە ئیدانەی ئەم كردەوەیەی كراو و بە هێرش بۆ سەر ژێرخانی وڵاتەكە ناوی برد, و سەرۆك وەزیرانی دانیمارك پەنجەی تۆمەتی ئاڕاستەی روسیا كرد، و مۆسكۆش رەتیكردەوە هیچ پەیوەندیەكی هەبووبێت بەم ڕووداوەوە

ئەمە لەكاتێكدایە، رووداوی هاوشێوە لە وڵاتەكانی پۆڵەندا و رۆمانیا روویداوە، و فڕۆكەی جەنگی رووسیاش ئاسمانی ئیستوانیایان بەزاند.