جیهان
بەیانی ئەمڕۆ روداوێکی تەقەکردن لە نیویۆرک رویدا و بەهۆیەوە سێ کەس کوژران و هەشت کەسی دیکەش برینداربوون.
رۆژنامەی نیویۆرک پۆست بڵاویکردەوە، روداوێکی تەقەکردن لە چێشتخانەیەکی ناوچەی بروکلینی هایتس لە نیویۆرک رویداوە و بەهۆیەوە کوژرا و برینداری لێکەوتووەتەوە.
هاوکات پۆلیسی نیویۆرک ئاماژەی بەوەکردووە، بریندارەکان گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە، بەڵام تا ئێستا هیچ لە بارەی بارودۆخیان نازانرێت، هاوکات تا ئێستا ناسنامەی تۆمەتباران ئاشکرانەکراوە.
جێگەی ئاماژەیە ئەو روداوی تەقەکردنە لە ناوچەیەکی جولەکەنشین رویداوە.
زاناکان پێشبینیدەکەن تا ساڵی 2050 لە سەدا 20ـی زەوییە شێدارەکان و روبەرە ئاوییەکان لە جیهان لەناوبچن.
زانایانی زانکۆی تۆمسک لە روسیا مەزەندە دەکەن نزیکەی 20%ـی زەوییە شیدارەکانی جیهان تا ساڵی 2050 نەمێنن، هاوکات زاناکان دەستیان کردووە بە لێکۆڵینەوە بۆ دۆزینەوەی رێگەکانی پاراستن و نۆژەنکردنەوەیان.
زەوییە شێدارەکان زەوی و روبەری ئاوی جیهانن، بەپێی دوایین راپۆرتی رێککەوتننامەی زەوییە شیدارەکان، لە ساڵی 1970ەوە مرۆڤایەتی نزیکەی 22%ـی ئەو ناوچانەی لەدەستداوە، کە یەکسانە بە 400 ملیۆن هێکتار.
جێگەی ئاماژەیە ئەم ئامارانە جێگەی نیگەرانی زانایانن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو رۆڵە سەرەکییەی کە ئەو زەوییانە دەیگێڕن لە سەقامگیرکردنی کەشوهەوا، پاراستنی زیندەوەران و گژوگیا جۆراوجۆرەکان.
زەوییە شێدارەکان، دەریاچە، روبار و زەلکاوەکان و کۆگاکانی ئاو، هەروەها ناوچە کەنار دەرییاکان دەگرێتەوە، ئەو زەوییانە نزیکەی 6%ـی رووی زەوی دەگرێتەوە بەڵام زیاتر لە 7.5%ـی بەرهەمی ناوخۆیی گشتی جیهانی بەشدارن.
ئەم سەرچاوانە، ئاوی پاک دابین دەکەن، رێگری لە لافاو دەکات، بۆ کەرتی کشتوکاڵ بەکاردەهێنردرێت، بەڵام بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و چالاکییەکانی مرۆڤەوە بە خێرایی زیاتر لە هەموو ژینگەیەکی دیکەی سروشتی لەناو دەچن.
د.ئیرینا ڤۆڵکۆڤا، مامۆستای یاریدەدەر لە پەیمانگای بایۆلۆجی لە زانکۆی تۆمسک ئاماژە بەوە دەکات کە زەوییە شێدارەکان و روبەرە ئاوییەکان، رۆڵێکی گرنگیان هەیە لە رێکخستنی کەشوهەوادا، هاوکات توانای کۆکردنەوەی کاربۆنیان هەیە، بۆ هەزاران ساڵ و تاکە شوێنی سروشتین کە بەردەوام کەشوهەوای جیهانی سارد دەکەنەوە.
شارەزایان جەخت لەوە دەکەنەوە کە پاراستنی زەوییە شیدارەکان و روبەرە ئاوییەکان جگە لەوەی کە پێویستییەکی ژینگەییە، پێویستییەکی ئابوریشە، بە لە ناوچونییان دەبێتە هۆی ناسەقامگیری کەشوهەوا و کەمبوونەوەی یەدەگی ئاوی شیرین و زیادبوونی شەپۆلی لافاوە کارەساتبارەکان.
بۆیە زانایان داوای هاوکاری نێودەوڵەتی لەم بوارەدا و تێکەڵکردنی داهێنانە زانستییەکان لە بەرنامە و ستراتیژییەکانی پاراستنی ژینگەدا دەکەن بۆ پاراستنی روبەرە ئاوییەکان و زەوییە شێدارەکان.
سەرۆکی ئۆکراین دەڵێت: روسیا ئاگربەست رەتدەکاتەوە و رەوشەکەی ئاڵۆزتر کردووە.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند: رەتکردنەوەی ئاگربەست لەلایەن روسیاوە، هەوڵەکان بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگ ئاڵۆزتر دەکات، کە ماوەی سێ ساڵە مۆسکۆ جەنگەکەی دەستیپێکردووە.
وتیشی، دەبینین روسیا چەندین داوای ئاگربەست رەتدەکاتەوە و هێشتا دیاری نەکردووە کەی جەنگەکە رابگرێت، ئەمەش رەوشەکە ئاڵۆزتر دەکات.
زیلینسکی ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر ئەوان ئیرادەی جێبەجێکردنی فەرمانێکی سادەیان نەبێت بۆ وەستاندنی هێرشەکان، رەنگە هەوڵێکی زۆری بوێت بۆ ئەوەی روسیا ئیرادەی جێبەجێکردنی شتێکی زۆر گەورەتری هەبێت.
ئاژانسی هەواڵی "ئەکسیۆس" بڵاویکردەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، بە سەرکردەکانی یەکێتیی ئەوروپا و کیێڤی راگەیاندووە کە دەیەوێت لە 22ی ئاب کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا و ڤلۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراین ئەنجام بدات.
بەگوێرەی ماڵپەڕەکە، کە زانیارییەکانی لە سەرچاوەی ئاگادارەوە وەرگرتووە، "ترەمپ لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دوای لوتکەی ئالاسکا، بە سەرکردە ئەوروپییەکانی راگەیاندووە کە نیازی هەیە کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی لەگەڵ پوتن و زێلێنسکی لە رۆژی هەینی داهاتوو، 22ی ئاب، رێکبخات."
هاوکات، ترەمپ داوای لە سەرکردە ئەوروپییەکانیش کردووە، بەشداری لەو کۆبوونەوەیەدا بکەن کە بڕیارە ڕۆژی 18ی ئەم مانگە لەگەڵ ڤلۆدیمیر زێلێنسکی لە کۆشکی سپی ئەنجامی بدات بۆ تاوتوێکردنی پلانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکرانیا.
لەلایەن خۆیەوە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، دوای کۆبوونەوەکەی نێوان پوتن و ترەمپ لە ئالاسکا، ئاشکرایکرد کە لە داهاتوویەکی نزیکدا نوێنەرانی "هاوپەیمانیی خوازیاران" بۆ پشتیوانیکردن لە ئۆکرانیا کۆدەبنەوە.
ئەم پێشهاتانە دوای ئەوە دێت کە ڤلادیمیر پۆتن و دۆناڵد ترەمپ لە بنکەی سەربازیی "ئیلمێندۆرف-ڕیچاردسۆن" لە شاری ئانکۆراج لە ویلایەتی ئالاسکا کۆبوونەوە و گفتوگۆکانیان ماوەی دوو کاتژمێر و 45 خولەکی خایاند. دوای کۆبوونەوەکەش، ڤلادیمیر پوتن رەزامەندیی لەسەر پێویستیی دابینکردنی ئاسایشی ئۆکرانیا نیشاندا و جەختی کردەوە کە مۆسکۆ ئامادەیە بۆ کارکردن لەو بوارەدا.
ڤلادیمیر پوتین، سەرۆکی روسیا رایگەیاند، مۆسکۆ خوازیارە لە زووترین کاتدا شەڕ لە ئۆکراین بوەستێنرێت.
پوتن لە وتەیەکدا دوای گفتوگۆکانی لەگەڵ ترەمپ، رایگەیاند: "دەخوازم ئاماژە بەوە بکەم کە سەردانەکە بۆ ئەلاسکا لە کاتێکی گونجاودا بووە و زۆر بەسوود بووە."
سەرۆکی روسیا دووپاتیکردەوە کە لەگەڵ ترەمپ هۆکارەکانی قەیرانی ئۆکراینیان تاوتوێ کردووە و وتی: "فرسەتمان هەبوو، کە بەکردەوەش کردمان، قسە لەسەر رەگ و ریشەی ئەم قەیرانە و هۆکارەکانی بکەین." جەختیشی کردەوە کە "نەهێشتنی ئەم هۆکارە ریشەییانە، دەبێت بنەمای چارەسەر پێکبهێنێت."
پوتن ئاماژەی بەوەشکرد، "روسیا رێز لە هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریکا دەگرێت، کە پێی وایە پێویستە شەڕ بەخێرایی کۆتاییان پێبێت، ئێمەش خوازیاری هەمان شتین و دەمانەوێت لە رێگەی ئاشتییانەوە هەموو کێشەکان چارەسەر بکەین."
لە کۆتاییدا پوتن وتی: "لە ئەلاسکا دەرفەتێک هەبوو بۆ خستنەڕووی هەڵوێستی روسیا بە هێمنی و بە وردی، گفتوگۆمان لەبارەی رێگاکانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین لەسەر بنەمایەکی دادپەروەرانە کرد."
پوتین و ترەمپ لە بنکەی سەربازیی 'ئێلمندۆرف-ڕیچاردسۆن' لە شاری ئانکۆرەیجی ویلایەتی ئەلاسکا کۆبوونەوە، کە دوو کاتژمێر و45 خولەکی خایاند.
لە کۆبوونەوەکەدا سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا و یوری ئوشاکۆڤ، یاریدەدەری سەرۆکی روسیا ئامادەبوون. لەلایەنی ئەمریکیشەوە مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوە و ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بەشداربوون.
رۆژنامەی دەیلی مەیلی بەریتانی لە راپۆرتێکدا بە پشتبەستن بە شارەزایەکی جوڵەی لێو، ئەو گفتوگۆیەی لە نێوان سەرۆکی ئەمریکا و روسیا کردیان لە کاتی بەیەک گەیشتنیان دەخاتەڕوو.
رۆژنامەی دەیلی مەیلی بەریتانی بە پشتبەستن بە شارەزایەکی جوڵەی لێو بڵاویکردەوە، لە کاتی بەیەک گەیشتنی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا لە بنکەی ئاسمانی ئێلمێندۆرف – ریچاردسۆن ، چەند گفتوگۆیەکی خێرایان لە ژێر لێوەوە ئەنجامداوە و تێیدا، ترەمپ بە پوتنی وتوە، "لە کۆتایدا"، پاشانیش وتویەتی "دڵخۆشم بە بینینت و ئامادەبونت بەرزدەنرخێنم"، لە وەڵامدا پوتن بە ترەمپی وتوە، "من لێرەم بۆ یارمەتیدانت"، ترەمپیش پێی وتوە، "منیش یارمەتی تۆ دەدەم".
بڵاویشیکردەوە، لە کاتی سڵاوکردن لە یەکتر، پوتین رایگەیاندوە، "ئەگەر داوای لێبکرێت، کۆتایی بە ململانێکان دەهێنێت".
پوتن جەختیشیکردوەتەوە، "ئەوەی تەنها پێویستە بیکەن، داواکردنە"، لەلایەکی دیکەوە، ترەمپ وتویەتی "هیوادارم وابێت"، پێش ئەوەی پوتین بانگهێشتی ئۆتۆمبێلەکەی بکات، وتویەتی "با بڕۆینە پێشەوە، ئەمە شتێکی جدییە و گەشتێکی دوور و درێژە، چ گەشتێک دەبێت".
پێش گەیشتنی فڕۆکەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ئامانجی سەرەکی لە دیدارەکەی لەگەڵ پوتن راگرتنی جەنگی ئۆکراینە، دواتر لە هەمان رۆژدا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاندەوە، نازانێت ئاخۆ ئەمڕۆ یاخود دواتر جەنگەگە رادەوەستێت یاخود نا.
ئەمڕۆ شەممە، ژمارەیەک لە سەرکردەی باڵای ئەوروپا، لە راگەیەندراوێکی هاوبەشدا جەختیان لە بەردەوامیی پشتیوانییەکانیان بۆ ئۆکراین و فشارخستنە سەر روسیا کردەوە. ئەم هەڵوێستە دوای کۆبوونەوەی لوتکەی نێوان دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا لە ئەلاسکا دێت.
راگەیەندراوە هاوبەشەکە لەلایەن ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، جۆرجیا میلۆنی، سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا، فریدریش مێرتس، راوێژکاری ئەڵمانیا، کییەر ستارمەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا و ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپاوە دەرچووە، دوای ئەوەی ترەمپ لە ئەنجامی گفتوگۆکانی لەگەڵ پوتن ئاگاداری کردوونەتەوە.
لە راگەیەندراوەکەدا، سەرکردە ئەوروپییەکان رایانگەیاندوە: "پێشوازی لە هەوڵەکانی ترەمپ دەکەین بۆ وەستاندنی خوێنڕشتن لە ئۆکراین و کۆتاییهێنان بە جەنگی روسیا و گەیشتن بە ئاشتییەکی دادپەروەرانە و بەردەوام."
هەروەها هاتووە: "هەنگاوی داهاتوو دەبێت ئێستا ئەنجامدانی گفتوگۆی زیاتر بێت بە بەشداریی زێلێنسکی، هەروەک چۆن ترەمپ پێشبینی کردووە."
سەرکردەکان ئامادەیی خۆیان نیشانداوە بۆ کارکردن لەگەڵ ترەمپ و زێلێنسکی بۆ ئەنجامدانی لوتکەیەکی سێقۆڵی بە پشتیوانیی ئەوروپا، جەختیشیان لە پێویستیی پێدانی زەمانەتی ئەمنیی بەهێز بە ئۆکراین کردەوە بۆ بەرگریکردن لە سەروەری و یەکپارچەیی خاکەکەی.
لە بەشێکی دیکەی راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "نابێت هیچ کۆت و بەندێک لەسەر هێزە چەکدارەکانی ئۆکراین یان لەسەر هاوکارییەکانی لەگەڵ وڵاتانی سێیەمدا هەبێت،" و رایانگەیاندووە کە روسیا ناتوانێت دژایەتیی هەوڵەکانی ئۆکراین بکات بۆ چوونە ناو یەکێتیی ئەوروپا و هاوپەیمانیی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ).
لە کۆتاییدا سەرکردە ئەوروپییەکان دووپاتیانکردەوە: "نابێت سنوورە نێودەوڵەتییەکان بە زۆر بگۆڕدرێن و مۆسکۆ ناتوانێت مافی ڤیتۆی هەبێت لەسەر پرۆسەی چوونەپاڵی ئۆکراین بۆ یەکێتیی ئەوروپا یان ناتۆ."
ئێران دەڵێت دەستبەرداری دانوستان لەگەڵ ئەوروپا نەبووە و جێگری وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەش دەڵێت تاران پێویستی بە دڵنیاییە.
سەعید خەتیب زادە، جێگیری وەزیری دەرەوەی ئێران لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنی لە توركیا رایگەیاند، وڵاتەكەی بڕیاریداوە بەردەوام بێت لە دانوستان لەگەڵ بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا، بەڵام نایانەوێت هیچ لایەنێك بە خراپی سود لەو دانوستانانە وەبگرێت و دژی ئێران بەكاری بهێنێت.
بە وتەی خەتیب زادە هەندێك وڵات وەك چەكێك دانوستانی ئێران لەگەڵ ئەوروپا بەكاردەهێنن، بەڵام تاران دڵنیایی دەوێت كە ئامانجی ئەوروپا دانوستان بێت نەك زیانگەیاندن بە ئێران.
بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا كە هاوبەشی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران كە (5+1) ناسراوە، هۆشدارییان داوەتە تاران ئەگەر بەردەوام بێت لە پیتاندنی یۆرانیۆم، سەرجەم سزاكانی پێش رێككەوتنەكە بەسەر ئێراندا دەسەپێننەوە كە بە سیاسەتی پەنجە لەسەر پەلەپیتكە ناودەبرێت.
دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، رۆژی دووشەممە ڤۆڵدۆمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین سەردانی کۆشکی سپی دەکات، ئەگەر هەموو شتێک بە باشی بەڕێوەبچێت، بڕیار بۆ کۆبوونەوەیەکی سێ قۆڵی لەگەڵ سەرۆک پوتن دادەنێین.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە پۆستێکیدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی " تروپ سۆشیال" نووسیویەتی، "لە درەنگانی شەودا پەیوەندییەکی تەلەفۆنیم لەگەڵ ڤۆڵدۆمیر زێلێنسکی و ژمارەیەک سەرکردەی ئەوروپا هەبووە، هەمووان هاوڕان لەسەر ئەوەی باشترین رێگە ئەوەیە، دەستبەجێ بگەینە رێککەوتنێکی ئاشتی کە کۆتایی بە شەڕەکە بهێنرێت، نەک تەنها ئاگربەستێک".
پێگەی ئاکسیۆس پێشتر بڵاویکردبووەوە، "ترەمپ بە زێلێنسکی و سەرکردەکانی ناتۆی راگەیاندووە، پوتن نایەوێت ئاگربەستێکی کاتی ئەنجام بدرێت و رێککەوتنێکی هەمەلایەنەی پێ باشترە بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕەکە".
پێگەکە دەشڵێت، "ترەمپ سەرەتا لەگەڵ زێلێنسکی قسەی کردووە، دواتر رۆبیۆ و ویتکۆڤ و سەرکردەکانی بەریتانیا، فەرەنسا، ئیتاڵیا، ئەڵمانیا، فینلاند و پۆڵەندا، هەروەها سکرتێری گشتی ناتۆ و سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا بەشدارییان لە گفتوگۆکەدا کردووە.
هاوکات زێلێسنکی وتویەتی، "ئێمە پشتیوانی لە پێشنیازی سەرۆک ترەمپ دەکەین بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لە نێوان ئۆکراین و ئەمریکا و روسیا"، جەختیشی لەوە کردووەتەوە، پرسە سەرەکییەکان دەتواندرێت لەسەر ئاستی سەرکردەکان تاوتوێ بکرێن، بۆ ئەمەش لوتکەی سێ قۆڵی گونجاوە.
لە چەند سەعاتی رابردوودا روداوێکی هاتوچۆ خەڵکی جەزائیری تووشی شۆک کرد و بەهۆیەوە 18 کەس گیانیان لەدەستدا، دوای ئەوەی پاسێکی نەفەرهەڵگر کەوتە ناو دۆڵێکەوە.
لە روداوەکەدا پاسێکی نەفەرهەڵگر بەسەر پردێکدا لە رۆژهەڵاتی جەزائیر وەرگەڕا، بەو پێیەی شۆفێرەکە نەیتوانیوە کۆنترۆڵی پاسەکە بکات و راستەوخۆ دەکەوێتە ناو بەناوبانگترین دۆڵی جەزائیر بەناوی "حەراش"، لە روداوەکەدا تەنها شۆفێرەکە و کۆکەرەوەی بلیتەکان رزگاری بووە.
راستەوخۆ دوای روداوەکە، دەیان گەنج دەستیان کرد بە رزگارکردنی سەرنشینەکان و توانیان زۆرێکیان دەربهێنن، بەڵام بەپێی ئامارەکان 18 سەرنشین خنکاون.
یەکێک لە رزگاربووانی روداوەکە دەڵێت: "باش لەبیرم نییە، تەنها ئەوە نەبێت هەر کە شۆفێرەکە کۆنتڕۆڵی پاسەکەی لەدەستدا و دواتر کەوتینە خوارەوە و بازم دا، دەڵێت، من لە پێشەوەی پاسەکە وەستابووم و توانیم لە پەنجەرەکەوە دەربچم، پاشان هاووڵاتییان هاوکارم بوون بۆ ئەوەی بگەمە وشکانی"، بەپێی میدیا ناوخۆییەکان.
یەکێک لە رزگاربووەکان وتی، "ئێمە یەک بە یەک خەڵکمان دەهێنایە دەرەوە، هەندێکیان لە ژیاندا بوون، هەندێکی دیکەیان نەمانتوانی رزگاریان بکەین، چونکە هەموو شتێک زۆر بە خێرایی رویدا، لە روداوەکەدا منداڵیشی تێدابوو".
دوای روداوەکە، دەسەڵاتدارانی جەزائیر رۆژێکی ماتەمینی نیشتمانییان راگەیاند و ئاڵاکان بۆ نیوە دابەزاند، هەروەها بڕیاریاندا بە بڕی 4 هەزار و 500 دۆلار قەرەبووی کەسوکاری قوربانییەکان بکەنەوە.
سەعید سەعیود وەزیری گواستنەوەی جەزائیر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا دوای روداوەکە دانی بەوەدانا، "پێویستە 84 هەزار پاس نوێبکرێنەوە، بە پڕۆژەیەک قۆناغ بە قۆناغ حکومەت هەوڵی جێبەجێکردنی دەدات ".
ڤۆڵدۆمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، کیێڤ ئامادەیە بۆ هاوکاری بنیاتنەر و پاڵپشتی لە بەڕێوەچوونی لوتکەی سێ قۆڵی نێوان ئەمریکا، ئۆکراین و روسیا دەکات.
زێلێنسکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نووسیویەتی: "ئۆکراین ئامادەیە بۆ کارکردن بە زۆرترین هەوڵ بۆ گەیشتن بە ئاشتی و دەتواندرێت پرسە سەرەکییەکان لەسەر ئاستی سەرکردەکان تاوتوێ بکرێن".
زێلێنسکی رونیکردەوە، "ترەمپ کورتەیەکی لە "خاڵە سەرەکییەکان"ی دانوستانەکانی لەگەڵ پوتن پێوتوە، و بە تەلەفۆن لەگەڵ ترەمپ و سەرکردەکانی ئەوروپا باسیان لە "ئاماژە ئەرێنییەکان"ی ئەمریکا کردووە سەبارەت بە گەرەنتی ئەمنی".
سەرۆکی ئۆکرانیا وتیشی: "دەبێت ئەوروپا لە هەموو قۆناغەکاندا بەشێک بێت لە دانوستانەکان".
زێلێنسکی باسی لەوەشکرد، رۆژی دووشەممە گەشتی واشنتۆن دەکات و لەگەڵ ترەمپ تاوتوێی "کۆتاییهێنان بە کوشتن و شەڕ" دەکات.
ئیسرائیل رایگەیاند، چین سەرقاڵی چاككردنەوەی قەڵغانی بەرگری ئێرانە بەڵام تەلئەبیب بە وردی چاودێریی دەكات و رەنگە لە ماوەیەكی نزیكدا هێرشەكان دژی ئێران دەست پێبكاتەوە.
رۆژنامەی یەدیعوت ئەحرەنوت-ی چاپی ئیسرائیل بڵاویكردەوە، بە پێی زانیارییە هەواڵگریی و سەربازییەكان كە دەست ئیسرائیل كەوتوە، چین سەرقاڵی چاككردنەوەی سیستمی بەرگری ئاسمانی ئێرانە كە لە جەنگی 12 رۆژەدا بەشێكی بەرچاوی لەناوچووە.
رۆژنامەكە لە زاری ئەیال زەمیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل ئاماژەی بەوەكردوە، چاككردنەوە و دامەزراندنی سیستمی بەرگری نوێی لە ئێران لە لایەن ئیسرائیلەوە بە وردی چاودێریی دەكرێت و هەر ئەوەش وا دەكات بیر لە هێرشی دووبارە بۆسەر ئەو وڵاتە بكرێتەوە.
زەمیر وتویەتی، پێش تەواوكردنی پلانەكەنی تاران بە هاوكاری وڵاتی چین، هێرشەكانی ئیسرائیل دژی ئێران دەست پێدەكاتەوە چونكە ئەو ئامادەكارییانە راستەوخۆ هەڕەشەن بۆسەر تەلئەبیب.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دیدارەکەی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا بە"زۆر بەرهەمدار" ستایش کرد و رایگەیاند، لە کۆمەڵێک پرسدا "پێشکەوتنێکی گەورە" بووە، دیارترینیان قەیرانی ئۆکراین بوو، ئاماژەی بەوەشدا، پێدەچێت بەمزووانە سەردانی مۆسکۆ بکات.
ترەمپ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا دوای دیدارەکەی لەگەڵ پوتن لە ئەلاسکا رونیکردەوە، لەسەر زۆر خاڵی پەیوەست بە قەیرانەکە رێککەوتوون و هەندێک پرسی هەڵپەسێردراویش ماونەتەوە و ئەگەرێکی زۆر هەیە بۆ گەیشتن بە رێککەوتنێکی تەواو.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە دەمانەوێت کۆتایی بە کوشتن لە ئۆکراین بهێنین، پوتنیش دەیەوێت کۆتایی بەو کوشتنە بهێنێت، پێموایە ئەویش وەک من ئارەزووی کۆتاییهێنان بە ململانێکانی هەیە.
پوتن: گفتوگۆکان بنیاتنەر بوون
سەبارەت بە پێشنیارەکەی پوتن بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەی داهاتوو لە مۆسکۆ، ترەمپ رایگەیاند، بیرۆکەکە "سەرنجڕاکێشە" و ئەو کارە دەکات، پێشبینیش دەکات "زۆر بە زوویی" دیدارێکی دیکەی لەگەڵدا بکات، هەروەها هیوای خۆی بۆ بەردەوامبوونی دیالۆگ و دیدارە بەرهەمهێنەرەکانی نێوان واشنتۆن و مۆسکۆ لە داهاتوودا دووپات کردەوە.
لای خۆیەوە پوتن وتی، گفتوگۆکان لە کەشێکی رێزلێگرتنی یەکتردا بەڕێوەچوون و بنیاتنەر بوون، ئاماژەی بەوەشکرد، ئۆکراین یەکێکە لە پرسە سەرەکییەکانی گفتوگۆکەیان و ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ ترەمپ کاری لەسەر دەکرێت دەروازەیەک دەبێت بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکە و دەستەبەرکردنی ئاسایشی ئۆکراین و گەڕاندنەوەی ئارامی لە ئەوروپا و ناوچەکە.
سەرۆکی روسیا وتیشی، "پێویستە لە روبەڕووبوونەوە و شەڕەوە بگوازینەوە بۆ دیالۆگ، رەوشی ئۆکراین هەڕەشە لە ئاسایشی روسیا دەکات، هەروەها لە ماوەی چوار ساڵدا بەهۆی شەڕەوە لوتکەی ئەمریکا و روسیا ئەنجام نەدراوە".
پوتن سوپاسی ترەمپی کرد بۆ پێشنیازی ئەنجامدانی دانوستان، جەختی لەسەر خواستی مۆسکۆ بۆ کردنەوەی لاپەڕەیەکی نوێ لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ واشنتۆن و پتەوکردنی هاوکارییە دووقۆڵییەکان کرد.
لە سەروبەندی بەڕێوەچونی کۆبونەوەی لوتکەی نێوان هەردوو سەرۆکی ئەمریکا و روسیا، چاودێرانی سیاسی و سەربازی، پێشبینی دابەشکردنی خاکی ئۆکراین لە نێوان ئەو دوو وڵاتە دەکەن، کە زیاترە لە 114 هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە.
لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، سەبارەت بە ئەگەری رادەستکردنی زەویە داگیرکراوەکانی ئۆکراین بە روسیا، بووەتە هۆی دروستبوونی ناڕەزایەتی لەلای هاوپەیمانە ئەوروپییەکان، ئۆکراینیش رەتیدەکاتەوە لە خاکە داگیرکراوەکانی وڵاتەکەی خۆشبێت.
بەپێی راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز، روسیا 114 هەزار و 500 کیلۆمەتر چوارگۆشەی کۆنتڕۆڵکردوە، کە دەکاتە 19٪ی خاکی ئۆکراین، ئەو ناوچانەش پێکدێن لە نیمچە دورگەی کریمیا و باشور و رۆژهەڵاتی ئۆکراین.
روسیا بانگەشەی ئەوە دەکات، کە ناوچەکانی نیمچە دورگەی کریمیا، دۆنێتسک، لوهانسک، زاپۆریژیا و خێرسۆن، لەگەڵ روخانی یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی 1991دا وەک بەشێک لە ئۆکرانیان ناساندوە، بەڵام ئێستا بەشێکن لە روسیا.
لەلایەکی دیکەوە، ئۆکراین چەندین جار رایگەیاندوە، دان بە داگیرکاری روسیا بۆ سەر خاکەکەی نانێت، هەروەها زۆربەی وڵاتانی جیهان دان بە سنورەکانی ئۆکراین دەنێن کە لەساڵی 1991 دیاریکراون.
دوای شەش ساڵ لە دوایین كۆبوونەوەیان بۆ یەكەم جار سەرۆكی ئەمریكا و هاوتا روسیەكەی لە ئالاسكا بە ئامادەبوونی لێپرسراوانی باڵای هەردوولا لە كۆبوونەوەدان.
كۆبوونەوەی لوتكەی نێوان دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا دەستیپێكرد، كۆبوونەوەكە بە ئامادەبوونی ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا و ستیڤ ویتكۆف نوێنەری تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا و سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا و یوری ئوشاكۆڤ یاردەدەری سەرۆكی روسیا بەڕێوەدەچێت.
دوای گەیشتنی فڕۆكەی سەرۆكایەتی روسیا بۆ بنكەی سەربازی ئێڵمێندۆرف-ریچاردسۆن، پوتن لەلایەن ترەمپەوە پێشوازیەكی گەرمی لێ كرا و هەردوولا بەرەو هۆڵی لوتكە بۆ ئەنجامدانی كۆبوونەوەیەكی داخراو بەڕێكەوتن و تا ئێستاش لە كۆبوونەوەدان.
پێشتر، ترەمپ لە فڕۆكەكەیدا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، كۆبوونەوەكە بە ئەرێنی دەبینێت بەڵام ئەگەر بزانێت بەباشی ناچێت بەڕێوە و پوتن بەنیاز نییە ئاگربەست رابگەیەنێت، ئەوا لە كۆبوونەوەكە دەكشێتەوە.
چاوەڕوان دەكرێت لە كۆبوونەوەكەدا بڕیاری گرنگ بدرێت، لەوانە راگەیاندنی ئاگربەست لە ئۆكراین و پرسی سزاكانی سەر روسیا.
کەمێک پێش ئێستا ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا گەیشتە ویلایەتی ئالاسکا بۆ کۆبوونەوەی لوتکەی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا.
هاوکات پێش گەیشتنی پوتن، فڕۆكەكەی سەرۆكی ئەمریكا گەیشتە بنكەی سەربازیی "ئێلمێندۆرف – ریچاردسۆن" لە ئالاسكا.
بڕیارە لە لوتکەی ئالاسکا گفتوگۆ لەبارەی کۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆکراین بکرێت.
هەروەها پێش کۆبوونەوەی ترەمپ رایگەیاند: ئەگەر دیدارەکەم لەگەڵ پوتن بە باشی بەرێوەنەچێت من دوور دەرۆم، هاوکات دەمەوێت ئاگربەست ببینم، دڵخۆش نابم گەر ئەمرۆ نەیبینم.
لەلای خۆشیەوە کۆشکی کرملن رایگەیاندووە، کۆبوونەوەی پوتن و ترەمپ رەنگە شەش بۆ حەوت کاتژمێر بخایەنێت.
كۆبوونەوەكەی ترەمپ و پوتن لە بنكەی سەربازیی "ئێلمێندۆرف – ریچاردسۆن" لە ئالاسکا بەڕێوەدەچێت، بۆ یەکەمجاریش لە مێژوودا فەرشی سور لە خاکی ئەمریکادا بۆ پوتن راکخرا