جیهان
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا پەیوەندییەكی تەلەفۆنییان ئەنجامدا.
لە راگەیەنراوێكدا سەرۆكایەتی روسیا ئاشكرایكرد، پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەی ترەمپ و پوتن دوو سەعاتی خایاندووە بەوتەی خۆی، مانادار و راشكاوانە و بەسوود بووە.
راگەیەنراوەكە لە زاری پوتنەوە دەڵێت، سوپاس و پێزانینی بۆ ترەمپ نیشانداوە بۆ بەشداریكردنی ئەمریكا لە دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكان لەگەڵ ئۆكراین و جەختی لەوە كردووەتەوە، مۆسكۆ پاڵپشتی وەستاندنی شەڕ دەكات.
جەختی لەوەش كردۆتەوە، پێویستە كاریگەرترین ڕێگاچارەكان بەرەو ئاشتی پەرەپێبدرێن و ئاگربەستی كاتیش، ئەگەری ڕێككەوتنی درێژخایەنتری هەیە.
هەروەها پوتن دەڵێت، پێویستە سازانێك بدۆزرێتەوە لەگەڵ هەموو لایەنەكان بۆ راگرتنی شەڕ و جەختی لەوەش كردۆتەوە، لەگەڵ ترەمپ ڕێككەوتوون كە مۆسكۆ لەگەڵ لایەنی ئۆكراینی كاربكات لەسەر یاداشتێك بۆ پەیماننامەیەكی ئاشتی.
وەزیری دەرەوەی ئێران دەڵێت كات و شوێنی خولی داهاتووی دانوستانەكان لەگەڵ ئەمریكا دیاریكراوە و نوێنەری ئەمریكاش دەڵێت، لەم هەفتەیەدا و لە ئەوروپا دانوستان بەڕێودەچێت.
عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، كات و شوێنی بەڕێووچونی خولی پێنجەمی دانوستانەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران دیاریكراوە و بەمزاونە ئاشكرا دەكرێت.
وتیشی، تائێستا ئەمریكا هیچ پەیامێكی لەسەر خولی پێنجەمی دانوستانەكان ئاراستەی تاران نەكردووەو تەنها هەردوولا كۆكن لەسەر ئەنجامدانی خولێكی دیكەی دانوستان، بەڵام شوێن و كاتی ئەو دانوستانە لەلایەن وەزیری دەرەوەی عومان رادەگەیەنرێت.
ستیڤ ویتكۆف نوێنەری سەرۆكی ئەمریكاش بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، واشنتۆن دەیەوێت لەگەڵ ئێران بگاتە رێككەوتن و بە ئەگەری زۆریش لەم هەفتەیەدا و لە وڵاتێكی ئەوروپا خولی پێنجەمی دانوستان لەگەڵ ئێران بەڕێودەچێت.
سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا دەڵێت: هەفتەی داهاتوو یەکلایکەرەوە دەبێت بۆ دانوستانەکانی ئاشتی لە ئۆکراین، بەتایبەت دوای ئەوەی بڕیارە سبەینێ پەیوەندیەکی تەلەفونی لەنێوان ترەمپ و پوتن ئەنجامبدرێت.
ئۆرسولا ڤۆن دێرلاین، سەرۆکی کۆمیسیۆنی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند: ئەوەی ئێستا گرنگە بۆ ئەم قۆناغە لەبارەی دانوستانەکانی مۆسکۆ و کیێڤ، بۆ فشارخستنە سەر هەردوولا و پێشخستنی کارەکان.
ئۆرسولا ڤۆن دێرلاین ئاماژەی بەوەشکرد، سبەینێ دوای پەیوەندیە تەلەفونییەکی ترەمپ و پوتن کە بڕیارە ئەنجامبدرێت و گفتوگۆ لەبارەی دانوستانەکان دەکرێت، بۆیە هەفتەی داهاتوو یەکلایکەرەوە دەبێت بۆ دانوستانەکانی ئاشتی لە ئۆکراین.
ئەمەش لە کاتێکدایە جێگری سەرۆکی ئەمریکا رۆژی یەکشەممە لە رۆما لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین کۆبووەوە و بە تایبەتی باسیان لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییە کرد کە بڕیارە سبەینێ لە نێوان دۆناڵد ترەمپ و ڤلادیمێر پوتن ئەنجام بدرێت.
دۆزینەوەیەکی نوێ دەریدەخات، کە لەسەر خاکی سوریا 4500 ساڵ پێش ئێستا کەلوپەلی یاری منداڵان بەرهەمهێنراوە و فرۆشگە هەبووە بۆ فرۆشتنی ئەو کەلوپەلانە.
شەقشەقە و بوکەشووشەی یاریکردنی منداڵان، ئەو دوو کەلوپەلی یارییەن کە بەرکارهێنانێکی بەربڵاویان هەیە لە جیهاندا و ئێستاش تەمەنی نزیک پێنجهەزار ساڵەی چەند شەقشەقە و بوکەشووشەیەک، توێژەرە جیهانییەکانی بەخۆوە سەرقاڵ کردووە.
لێکۆڵەرانی دانیمارکی لە توێژینەوەیەکدا دۆزینەوەی 19 شەقشەقەی منداڵان و چەند پارچەیەکی بوکەشووشەی منداڵانیان لە شاری حەمای سوریا راگەیاندووە، مێژووەکەی بۆ سەردەمی چاخی برۆنز دەگەڕێتەوە.
چاخی برۆنز ئەو چاخە بوو کە تیایدا بۆ یەکەم جار مرۆڤ دەستی بە کارکردن بە کانزا کرد، چەک و ئامراز و ئامێری کانزایی جێگەی بەردینی گرتەوە، ئەگەرچی لە 3000 ساڵ بەر لە زایین یۆنان و چین چوونەتە ئەو قۆناغە، بەڵام لە ئەنادۆڵ و لای سۆمەرییەکان، لە 6000 ساڵ بەر لە زایینەوە چوونەتە ئەو چاخەوە.
گۆڤاری "childhood In the past" توێژینەوەیەکی بڵاوکردووەتەوە کە چەندین لێکۆڵەر تێیدا بەشدارییان کردووە، لە توێژینەوەکەدا 19 شەقشەقەی منداڵانیان لە شاری حەمای سوریا دۆزیوەتەوە، کە بۆیان دەرکەوتووە، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ چوار هەزار و 500 ساڵ بەر لە ئێستا.
4500 ساڵ پێش ئێستا دایکان و باوکان لە بازاڕ یارییان بۆ منداڵەکانیان کڕیوە
ماری هاڵد لێکۆڵەری بەشدار لە توێژینەوەکەدا باسی لەوەکردووە، ئەگەر لەو سەردەمەدا دایک ویستبێتی منداڵەکەی بۆماوەیەک سەرقاڵ بکات، کەوچکێکی دارین یان ئاسنینی داوەتە دەستی، بەڵام لەسەر خاکی سوریا، تەنانەت لەو سەردەمەدا، دایک و باوکەکان هەڵبژاردنێکی دیکەیان هەبووە، کە ئەوە بووە توانیویانە بچن بۆ بازاڕ و یارییەک بۆ منداڵەکەیان بکڕن.
توێژەران لەم توێژینەوەیەوە گەیشتوونەتە ئەو دەرئەنجامەی، کە نزیکەی پێنج هەزار ساڵ بەر لە ئێستا لەسەر خاکی سوریا کەلوپەلی یاری منداڵان بەرهەمهێنراوە و لە بازاڕدا فرۆشراوە، بەوپێیەی مێژووی ئەو شەقشەقانەی دۆزراونەتەوە دەگەڕێنەوە بۆ چاخی برۆنز، کە ئەمە گەورەترین دۆزینەوەیەی لەو شێوەیەیە.
خاکی سوریا یەکێکە لەو خاکانەی بەهۆی نزیکییەکەی لە ئەنادۆڵ و خاکی کوردستانەوە، مێژوویەکی دێرینی هەیە و یەکێکیشە لەو خاکانەی لەپاڵ کوردستاندا کە کۆنترین پاشماوەی مرۆڤی تێدا دۆزراوەتەوە. سوریا یەکێک بوو لە ناوەندە سەرەتاییەکانی چاخی بەردینی نوێ '12 هەزار ساڵ' لەمەوبەر.
خاکی سوریای ئێستا چەندین فەرمانڕەوایی بەخۆوە دیوە و لەناو فەرمانڕەوایەتییە کوردییەکانیشدا بەشێکی زۆریان لەو خاکەدا باڵادەست بوون و شارستانییەتیان فراوان بووە، لەناویشیاندا سۆمەری و ئاشوری و ئارامی و سەلجوقی و هوری و بێزەنتی و ئاموری، ئێستاش لەدوای گۆڕانی سەردەمەکان و ناساندنی سوریا وەک وڵاتێکی عەرەبی، بەڵام مۆرکی کوردیبوونی لەدەستنەداوە و تەنانەت زۆرینەی ناوی شار و شوێنەکان زمانی کوردین.
ئەگەرچی گڵینن بەڵام لەناونەچوون
بەپێی توێژینەوەکە، شەقشەقەکان لە قوڕ دروست کراون و پێکهاتەکەیان بە جۆرێکە، کە دوای نزیکەی پێنج هەزار ساڵ هێشتا لەناونەچوون.
توێژەران ئەوەیان بۆ دەرکەوتووە، گڵەکان بە جۆرێک کاریان لەسەر کراوە، وەک ئەوەی کەسانی شارەزا و پیشەگەر کاریان لەسەر کردبن، بەڵام شێوەی دروستکردنەکەیان بەهێندەی پێکهاتەکەیان جیاواز نییە.
بوکەشووشەیمنداڵانیش بەرهەمهێنراون
توێژەران داواش دەکەن، رێگە بە پسپۆڕانی ئەو بوارە بدرێت کە لە نزیکەوە کار لەسەر دۆزینەوەکانی دیکە و پارچە گڵەکان بکەن، چونکە پێدەچێت بەشێکیان کەلوپەلی دیکەی یاریکردن بن وەک بوکەشووشەی قوڕین.
توێژەرەکان ئەوەشیان خستووەتە روو، ئەگەرچی ئەو پارچە گڵانەی دیکە وەک پەیکەری پەرستگەکان دەردەکەون، بەڵام پێناچێت پەیکەر بن، بەڵکو زیاتر لە بوکەشووشە دەچن چونکە شێوەکانیان تاڕادەیەک وادەردەکەون بیانەوێت منداڵان بخەنە پێکەنین.
بەپێی توێژینەوەی گۆڤارەکە، بەشێکی زۆری یارییەکانی دیکە بەشێوەی پارچە پارچە دۆزراونەتەوە و دەبێت پارچەکان پێکەوە بنرێنەوە، بۆیە ئەوە دیاریکردنی سروشتی یارییەکانی سەختتر کردووە، بەشیکیشیان هێشتا سەرجەم پارچەکانیان نەدۆزراوەتەوە.
وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، بەبێ ترەمپ دانوستانی نێوان ئۆكراین و روسیا سەركەوتوو نابێت و كۆتاییهێنان بە شەڕ كاتی دەوێت.
ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ كەناڵی سی بی ئێس رایگەیاند، تاكە رێگە بۆ بەرەوپێشچونی دانوستانەكانی نێوان روسیا وئۆكراین ئەوەیە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بە شێوەیەكی راستەوخۆ چاوی بە ڤلادیمێر پوتن بكەوێت و گفتوگۆش لەگەڵ زیلینسكی بكات.
دەشڵێت، ترەمپ بە ئاشكرا پێشنیازی كرد كۆبوونەوەیەكی جیابكرێت و چونكە ئەوان بەدوای ئاشتی و كۆتاییهێنان بە شەڕێكی خوێناوین.
وتیشی، كاتیان نییە بۆ بەفیڕۆدان، زۆر شتی تر هەیە لە جیهاندا ڕوو دەدەن، دەبێت بەهەمان شێوە بایەخیان پێ بدەن.
وەزیری دەرەوەی ئەمریكا راشیگەیاند، سبەینێ دووشەممە دۆناڵد ترەمپ پەیوەندیی بە پوتنەوە دەكات، دواتر قسە لەگەڵ زیلینسكی دەكات.
نەتەوە یەكگرتووەكان ئاشكرایكرد، لە ساڵی 2024 دا زیاتر لە 290 ملیۆن كەس لە جیهاندا بەدەست برسێتی لە رادە بەدەر ناڵاندویانە.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە پەیامێكی ڤیدیۆییدا سەبارەت بە قەیرانی خۆراك لە جیهاندا لە ژێر ناونیشانی "برسێتی بەهۆی ململانێكانەوە ژمارەی پێوانەی دەشكێنێت" رایگەیاند، لە ساڵی 2024 دا 295 ملیۆن كەس رووبەڕووی برسێتی بوونەتەوە، كە زۆرینەیان لە غەززە و سودان و یەمەن و مالی بوون.
ئاماژەی بەوەشكرد، ماوەی شەش ساڵە لەسەر یەك ئەو رەوشە بەو شێوەیە بەردەوامە و ساڵانە برسێتی زیاد دەكات.
جەختیشی لەوەشكردەوە، ناكۆكییەكان و گۆڕانی كەشوهەوا وەك بزوێنەری سەرەكی قەیرانەكە دەمێننەوە.
ئاماژەی بەوەشكرد، بەهۆی خراپبوونی زیاتری رەوشی ئاسایشی خۆراك و بەدخۆراكی و بڕینی بەشێكی زۆری بودجەی رێكخراوەكەیان، توانای وەڵامدانەوەیان بۆ كاریگەرییەكانی برسێتیی كەمیكردووە.
كەشتییەكی هێزی دەریایی مەكسیك خۆی كێشا بە پردی بروكلین لە نیویۆركی ئەمریكا و بەهۆیەوە لانیكەم دوو كەس گیانیان لەدەستدا و 22 كەسی دیكەش بریندار بوون.
هێزی دەریایی مەكسیك لەراگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، كەشتییەكی هێزی دەریایی وڵاتەكەی كە بۆ مەشق و راهێنان بەكاردەهێنرێت خۆی كێشاوە بە پردی بروكلین لە نیویۆرك بەهۆیەوە لانیكەیم دوو كەس گیانیان لەدەستداوە و 22 كەسی دیكەش برینداربوون كە تەندروستی سیانیان ناجێگیرە.
ئاماژە بەوەشكراوە، لە كاتی رووداوەكەدا زیاتر لە 200 كەس لەسەر كەشتییەكە بوون، بەڵام هیچ كەسێك نەكەوتووەتە ناو روبارەكە، بۆیە پێویست نەبووە ئۆپەراسیۆنی رزگاركردن لە ئاوەكەدا ئەنجامبدەن.
هێزی دەریایی مەكسیك ئاماژەیان بۆ ئەوەشكردووە، كەشتیی دەریای كووتێمۆك لە ساڵی 1982 دروستكراوە و بەرزییەكەی 48.2 مەتر بووە، لەو كاتەوە لە كاردایە، بەڵام بەهۆی ئەو پێكدادانەوە بە تەواەتی پەكی كەوتووە.
Why were all these people on the masts of the ship that hit the Brooklyn Bridge?!
— Bhola (@sumityou40) May 18, 2025
The Captain of this boat has to be guilty of multiple crimes, other than bad taste, and should face severe pushishment and never be on a boat again.
Hopefully everyone is ok. pic.twitter.com/FqaiqDGUkd
Why were all these people on the masts of the ship that hit the Brooklyn Bridge?!
— Bhola (@sumityou40) May 18, 2025
The Captain of this boat has to be guilty of multiple crimes, other than bad taste, and should face severe pushishment and never be on a boat again.
Hopefully everyone is ok. pic.twitter.com/FqaiqDGUkd
سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند: رۆژی دووشەممە ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا و زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین قسە دەکات و دەربارەی دانوستانەکانی مۆسکۆ و کیێڤ گفتوگۆیان لەگەڵ دەکەم.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە پۆستێکیدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس رایگەیاندووە: رۆژی دووشەممە بە تەلەفۆن لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕووسیا قسە دەکەم دانوستانەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین تاوتوێ دەکەم.
ئاماژەی بەوەشکردووە، گفتوگۆکان بریتیە لە وەستاندنی ئەو خوێن رشتنەی کە هەفتانە زیاتر لە 5 هەزار سەربازی روسیا و ئۆکراین دەکوژێت.
ترەمپ راشیگەیاند، دوای پوتن لەگەڵ زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین قسە دەکەم، دواتریش لەگەڵ ژمارەیەک ئەندامی ناتۆ گفتوگۆ دەکەم، بۆ گەیشتن ە چارەسەرێکی گونجاو لەپێناو راگرتنی جەنگ لە نێوان ئەو دوو وڵاتە.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەو جەنگەی لە ساڵی 2022ەوە لە نێوان روسیا و ئۆکراین هەڵگیرساوە، دەبێت بە زووترین کات ئاگبەستێکی هەمیشەیی رابگەیەنرێت، لە کۆتایی پەیامەکەشی ئاماژەی بەوەکردووە، هەرگیز نەدەبوو ئەو جەنگە هەڵبگیرسایە.
ئەمڕۆ سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا، پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ هاوتا ئەمریکییەکەی مارکۆ رۆبیۆ ئەنجامدا و تاوتوێی دانوستانەکانی نێوان مۆسکۆ و کیێڤیان کرد.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا ئاشکرایکرد، لاڤرۆڤ "ئاماژەی بە رۆڵی ئەرێنی ئەمریکا کرد لە یارمەتیدانی کیێڤ و رازیبوونی ئۆکراین بە پێشنیاری ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان لە ئیستەنبوڵ ، ئاماژەی بەوەشکرد کە مۆسکۆ ئامادەیە بەردەوام بێت لە کارکردن لەگەڵ واشنتۆن لەسەر ئەو بابەتە.
راشیگەیاندووە، لاڤرۆڤ لەگەڵ روبیۆ رێککەوتووە بۆ بەردەوامبوون لە پەیوەندییەکانی نێوان روسیا و ئەمریکا.
جێگەی ئاماژەیە، لەدوای ساڵی 2022ەوە دانوستانی راستەوخۆی روسیا و ئۆکراین لە ئیستەنبوڵ ئەنجامدرا، وەفدەکەی ئۆکراین بە پلەی یەکەم داوای ئاگربەستی "بێ مەرج"یان لە روسەکان و کۆبوونەوەی نێوان ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی و ڤلادیمێر پوتن کرد.
ماکرۆن: بارودۆخی مرۆیی غەززە قبوڵکراو نییە، لەگەڵ نەتەنیاهۆ و ترەمپ تاوتوێی دەکەم
ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا جەختی کردەوە کە بارودۆخی مرۆیی لە کەرتی غەززە بە هیچ شێوەیەک قبوڵکراو نییە و رایگەیاند هیوادارە بەم زوانە لەگەڵ بنیامین نەتەنیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ئەو بابەتە تاوتوێ بکات.
سەرۆکی فەرەنسا لە میانی کۆبوونەوەی سەرکردەکانی ئەوروپا لە ئەلبانیا بە راگەیاندنەکانی وت: "بارودۆخی مرۆیی غەززە قبوڵکراو نییە، لە سەرەتای ئەم دۆخەدا گەیشتووینەتە ئاستێک کە پێشتر نەمانبینیوە، لە روی کاریگەرییە مرۆییەکانییەوە".
ماکرۆن جەختی کردەوە کە ئەولەویەتەکان بریتین لە گەیشتن بە ئاگربەست لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی و دەستپێکردنەوەی هاتنە ناوەوەی هاوکارییە مرۆییەکان.
سەرۆکی فەرەنسا ئاماژەی بەوەش کرد: "دەرفەتم دەبێت بۆ ئەوەی لەگەڵ نەتەنیاهۆ لەسەر ئەم بابەتە قسە بکەم، هەروەها ئەم بابەتەشم لەگەڵ سەرۆک ترەمپ وروژاندووە".
هاوکات، ترەمپ پێشتر ئەمڕۆ هەینی باسی لەوە کردبوو کە "ئێمە چاو لە پرسی غەززە دەکەین، کار بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە دەکەین، خەڵکێکی زۆر لە برسێتی دەمرن".
شایانی باسە، لە 2ـی ئازاری ئەمساڵەوە ئیسرائیل بە توندی هاتنە ناوەوەی یارمەتییە مرۆییەکانی بۆ ناو کەرتی غەززە قەدەغە کردووە کە ژمارەی دانیشتوانی دوو ملیۆن و 400 هەزار کەسە. لە 18ـی هەمان مانگدا، دوای ئاگربەستی دوو مانگە، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی دەستپێکردەوە، ئەوەش دوای شەڕێک کە لە کەرتی غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا سەریهەڵدا.
ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ، ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر داوای سێ وڵاتی گەورە (ئەمریکا، بەریتانیا و فەرەنسا) کۆبوونەوەیەکی نا ئاسایی داخراوی سازکرد بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ناجێگیری ئەمنی لە پایتەختی لیبیا.
بەپێی زانیاری میدیا جیهانیەکان، لەم کۆبوونەوەیەدا "هانا سێروا تێتە"، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری لیبیا، راپۆرتێکی تێروتەسەلی پێشکەش کرد دەربارەی پێکدادانە خوێناوییەکانی چەند رۆژی رابردوو و هەوڵەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئەم بارودۆخە ناسەقامگیرە.
سەرچاوەیەکی نزیک لە کۆبوونەوەکە بە ئەکسیۆسی وتووە: "ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش بە توندی نیگەرانی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە قوربانیانی مەدەنی لە پێکدادانەکاندا، و داوایان لە هەموو لایەنەکان کرد خۆیان بگرن و پابەندی رێککەوتننامەی ئاگربەستەکە بن کە چەند کاتژمێرێک پێش ئێستا راگەیەندرا".
بەپێی بەیاننامەی فەرمی ئەنجومەنی ئاسایش، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەختیان لەسەر "پێویستی دەستپێکردنی پرۆسەیەکی سیاسی گشتگیر بە سەرکردایەتی خودی لیبیا" کردۆتەوە، کە رێگە خۆش بکات بۆ هەڵبژاردنێکی نیشتمانی بە مەبەستی "کۆتاییهێنان بە دابەشبوونە ناوخۆییەکان و گەڕاندنەوەی سەقامگیری سیاسی، ئەمنی و ئابووری بۆ وڵات".
شایەنی باسە، پێکدادانە چەکدارییەکان لە تەرابلوس لە ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو (12ـی ئایاری 2025) دەستیان پێکرد، دوای کوژرانی عەبدولغەنی ئەلکیکلی ناسراو بە "غەنیوە" کە فەرماندەی پێشووی هێزی پشتیوانی سەقامگیری بوو. ئەم روداوە بووە هۆی تێکچوونی دۆخی ئەمنی لە پایتەخت و بڵاوبوونەوەی شەڕ بۆ چەندین ناوچەی تر.
بەگوێرەی سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا، کۆبوونەوەکەی نێوان وەفدەکانی روسیا و ئۆکراین لە ئەستەنبوڵ، دوای نزیکەی سەعاتێک و 40 خولەک کۆتایی هات.
دیدارەکە یەکەم دیداری راستەوخۆی روس و ئۆکراینیایە لە دوای ساڵی 2022ەوە، بەگوێرەی نوسینگەی وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان، لەگەڵ ئیبراهیم کالین، بەرپرسی هەواڵگری تورکیا، بەشداری گفتوگۆکانیان کردووە. بەرپرسێکی ئۆکراینیاش رایگەیاند، کە خولی نوێی دانوستان لەگەڵ روسیا "ئەگەری هەیە، بەڵام بەرنامەی بۆ دانەنراوە".
هاوکات، سەرۆکی وەفدی روسیا رایگەیاند؛ "ئێمە لە ئەنجامی دانوستانەکان رازین و بەوردی هەردولا بۆچونەکان دەخەنە رو".
ڤلادیمێر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراین داوای کرد ئەگەر دانوستانەکان لەگەڵ مۆسکۆ لە ئەستەنبوڵ شکستی هێنا ئەوا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی پێویستە "وەڵامێکی بەهێز"ی روسیا بداتەوە و ئامادەنەبوونی پوتنیشی ئیدانە کرد.
زێلێنسکی لە تیرانای پایتەختی ئەلبانیا وتی: ئەگەر دەرکەوت کە شاندی ڕروسیا تەنها بۆ نمایشکردن لەوێن و نەمانتوانی هیچ ئەنجامێک بەدەستبهێنین، ئەوا دەبێت هەمووان وەڵام بدەنەوە.
جەختیشی لە پێویستی "وەڵامدانەوەی بەهێز و سزا" کردەوە و وتی، "پوتن ترساوە" بۆیە نەهاتووە بۆ تورکیا.
سەرۆكی ئەمریكا کۆتایی بە گەشتەکەی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێنا و لە کۆتایی گەشتەکەیدا رایگەیاند، سعودیە و ئیمارات و قەتەر و بۆ واشنتن زۆر گرنگن، هەروەها لەگەڵ پوتن كۆدەبێتەوە و چارەسەرێك بۆ رەوشی غەززە دەدۆزێتەوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە دوای كۆتاییهاتنی سەردانەكەی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، چەند هەفتەیەكی تر رەوشی جیهان باشتر دەبێت بەراورد بە ئێستا. وتیشی، بیر لە دۆزینەوەی چارەسەرێكی گونجاو بۆ رەوشی غەززە دەكاتەوە.
لەبارەی شەڕی نێوان ئۆكراین و روسیاش ترەمپ وتی، دەبێت شەڕی نێوان ئەو دوو وڵاتە رابگیرێت كە رۆژانە ژمارەیەكی زۆر كوژراو و برینداری لێدەكەوێتەوە.
ئاشكراشیكرد، لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا كۆدەبێتە بۆئەوەی رێگە چارەیەكی گونجاو بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ بدۆزێتەوە.
لە چەند رۆژی رابردوودا ترەمپ سەردانی سعودیە و ئیمارات و قەتەری كرد و ژمارەیەك رێككەوتنیشی لەگەڵ ئەو وڵاتانە ئیمزاكرد كە سەرجەمیان بە نزیكەی چوار تریلۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.
توركیا میوانداری دانوستانی راستەوخۆی نێوان روسیا و ئۆكراین دەكات و زیلینسكیش دەڵێت، یەكەم هەنگاو ئاگربەستە بۆ ماوەی مانگێك.
ئەمڕۆ دانوستانی راستەوخۆی نێوان ئۆكراین و روسیا لە ئیستەنبوڵ بەڕێوەدەچێت و بڕیارە کۆبوونەوەکە سەعات 7:00ی ئێوارە دەست پێ بکات.
ڤلادیمیر میدینسكی راوێژكاری سەرۆكی روسیا سەرۆكایەتی وەفدی وڵاتەكەی دەكات.
بەپێێ زیانیاری میدیكانیش ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا ئامادەی دانوستانەكە دەبێت و گفتوگۆكان زیاتر تیشك دەخەنە سەر ئاگربەست بۆ ماوەی مانگێك.
وەزارەتی دەرەوەی توركیاش رایگەیاند، بڕیار وابوو دانوستانی نێوان روسیا و ئۆكراین رۆژی پێنجشەممە بەڕێوەبچێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین رەتیكردەوە دانوستان بكات لەگەڵ وەفدی روسیا بەبێ ئامادەبوونی ڤلادیمیر پوتن، دانوستانەكە بۆ ئەمڕۆ دواخراوە.
بەپێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز" کە ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاوکراوەتەوە، مارکۆ رۆبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لە گفتوگۆیەکدا لەگەڵ بنیامین نەتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، نیگەرانی وڵاتەکەی لە بارودۆخی مرۆیی کەرتی غەززە دەربڕیوە.
مارکۆ رۆبیۆ لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەنووسان لە شاری ئەنتالیای تورکیا وتی: "ویلایەتە یەکگرتووەکان بێباک نییە بەرامبەر بە ئازاری خەڵک لە غەززە، کە لە دووی مارسەوە هیچ هاوکارییەکی مرۆییان پێنەگەیشتووە".
لە لایەکی دیکەوە، وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان، ئەمڕۆ پێنجشەممە رایگەیاند، کە چاوی بە هاوتا ئەمریکییەکەی، مارکۆ رۆبیۆ، کەوتووە و باسیان لە قەیرانەکانی ناوچەکە کردووە.
ئەم دیدارە لە کاتێکدایە کە هەردوو وەفدی روسیا و ئۆکراین لە تورکیان بۆ گفتوگۆکردن لەسەر راگرتنی شەڕ.
ئەمڕۆ پێنجشەممە، پێگەی هەواڵی ئەکسیۆس بڵاوی کردەوە کە ئیدارەی سەرۆک ترەمپ لە دوایین گەڕی دانوستانەکانی لەگەڵ ئێران، پێشنیازێکی نووسراوی لەبارەی رێککەوتنی ئەتۆمی پێشکەشی تاران کردووە.
بەپێی ئەو هەواڵەی کە لەسەر زاری بەرپرسێکی باڵای ئەمریکی و سەرچاوەیەکی ئاگادار بڵاوکراوەتەوە، ئەم پێشنیازە نووسراوە، بە شێوەیەکی فەرمی پێشکەش بە عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران کراوە. سەرچاوەکان دەڵێن عراقچی پێشنیازەکەی ئاراستەی سەرکردایەتیی باڵای ئێران کردووە و لە ئاستی باڵادا تاوتوێ کراوە.
هاوکات، سەرچاوەیەکی نزیک لە دانوستانەکانی هەردوو وڵات بە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزی رایگەیاندووە کە "سەرەڕای پێشکەوتنەکان، هێشتا کەلێن و بۆشایی لە نێوان هەڵوێستی هەردوو لا ماون کە پێویستە پڕ بکرێنەوە".
لە بەرامبەردا، عەلی شەمخانی، راوێژکاری سەید عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی ئێم بی سی نیوز رایگەیاند: "ئێران ئامادەیە دەستبەرداری کۆگاکانی یۆرانیۆم بێت، لە بەرامبەر هەڵگرتنی گەمارۆ ئابوورییەکان".
جێی باسە، دوێنێ سەرۆک دۆناڵد ترەمپ لەمیانەی کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ شێخ تەمیم بن حەمەد ئال سانی، میری دەوڵەتی قەتەر، رایگەیاند کە "پێشکەوتنی بەرچاو لە دانوستانەکان لەگەڵ ئێران هەبووە و تاڕادەیەکی زۆر بە مەرجەکانی رێککەوتنێک گەیشتووین". ترەمپ هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد کە "بەم زووانە" چاوەڕوان دەکرێت رێککەوتنێکی نوێ لەگەڵ ئێران لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی واژۆ بکرێت.
ئەم پێشهاتانە لە کاتێکدا دێن کە پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن و تاران دوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی و دەستبەکاربوونی لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ، گۆڕانکاری بەرچاویان بەسەردا هاتووە.