جیهان
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر کێڵگەیەکی وزەی ئەتۆمی ئێرانە، بیرۆکەی دروستکردنی دامەزراوەکە دەگەڕێتەوە بۆ شا محەمەد رەزا پەهلەوی، کیڵگەکە دەکەوێتە باشووری تاران و 11 کیلۆمەتر لە ناوەندی شاری بوشەهرەوە دوورە و دەکەوێتە کەناراوەکانی کەنداوی خلیج، کە ئێران بە کەنداوی فارس ناوی دەبات.
ئێران لە ساڵی 1975دا بە هاوکاریی کۆمپانیا ئەڵمانییەکان دەستی بە بونیادنانی کێڵگەکە کرد، بەڵام لە ساڵی 1979 و لەدوای شۆڕشی ئیسلامی ئێرانەوە کارکردن لە کێڵگەکە راگیرا.
لە شەڕی 10 ساڵەی نێوان ئێران و عیراقدا کێڵگەکە چەندین جار بەر بۆردومان کەوتووە، کە دواتر لە ساڵی 1995دا ئێران لەگەڵ روسیا گرێبەستێکی 4 بۆ 6 ملیار دۆلاری ئەنجامدا بەمەبەستی تەواوکردنی دامەزراوەکە. لە ساڵی 2007 جارێکی دیکە بەهۆی مەترسییەوە کارکردن لە کێڵگەکەدا راگیرا و لە هەمان ساڵدا دەست بە کارکرایەوە تێیدا، لە کۆتاییدا لە ساڵی 2011 کردنەوەی دامەزراوەکە راگەیەنرا.
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر بە پێچەوانەی بنکەکانی فۆردۆ و ئەسفەهان لەژێر زەویدا بونیاد نەنراوە، بەڵکو لە بۆ کەڵک وەرگرتن وەک باڵەخانە نزیکەی 19 مەتری لەژێر زەوییەوەیە.
دامەزراوەی بوشەهر پێچەوانەی بنکەکانی فۆردۆ و ئەسفەهانە و یۆرانیۆمی تێدا ناپیتێنرێت، بەڵکو بە سودوەرگرتن لە وزەی ئەتۆم کارەبا و وزەی تێدا بەرهەمدەهێنرێت.
پێکانی دامەزراوەکە بەمەبەستی لەناوبردنی ئەگەرێکی دوورە، چونکە تەقاندنەوەی دامەزراوەکە وەک تەقینەوەی چەکێکی ئەتۆمیی وایە کە وێرانکارییەکی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
ئەگەر شتێکی لەو جۆرە رووبدات و دامەزراوەکە بتەقێنرێتەوە، ئەوا بەهۆی ئەو تیشکانەی لێی دەردەچێت، بەنزیکەیی 50 کیلۆمەتری دەوری خۆی پیس دەکات و چیتر بە کەڵکی ژیان نامێنێت، ئەوە جگە لەوەی دووهێندەی ئەو رووبەرە بە پاشماوەکانی پیس دەبێت و لەرێگای ئاو و هەواشەوە کاریگەرییەکەی دەگاتە زۆرینەی وڵاتانی جیهان. هەر بۆیە بەئامانجگرتن و پێکانی ئەو دامەزراوەیە ئەگەرێکی لاوازە.
دۆناڵد ترەمپ رایگەیاندووە، وادەی کارابوونی تیکتۆکی لە ئەمریکا بۆماوەی 90 رۆژی دیکە درێژ کردووەتەوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، 90 رۆژی دیکە وادەی کارابوونی تیکتۆکی لە ئەمریکا درێژ کردووەتەوە.
بەوپێیەش تاوەکو 17ی ئەیلوولی ئەمساڵ لەبەردەم ئەو تۆڕە کۆمەڵایەتییەدایە کە بەڕێوەبەرەکەی بگۆڕێت بە کەسێک کە چینی نەبێت، بەپێچەوانەوە تیکتۆک لە ئەمریکا 'بان' دەکرێت و چیتر کارا نابێت.
ترەمپ لە سەرەتای ئەمساڵەوە کە بۆ جاری دووەم بووەوە بە سەرۆکی ئەمریکا، هەڕەشەی زیادکردنی باجی لە چین کرد ئەگەر گرێبەستێک لەبارەی تیکتۆکەوە ئیمزا نەکات لەگەڵیدا.
لەو ناوەندەدا، ترەمپ خواستی خۆی بۆ کڕینەوەی تیکتۆک راگەیاند و پێشنیازی ئەوەی بۆ چین کرد، کە ئەگەر تیک تۆکی پێ بفرۆشێتەوە ئەوا باجی سەر ئەو وڵاتە کەم دەکاتەوە، بەڵام چین پێشنیازەکەی رەتکردەوە.
روسیا هۆشداری دەداتە ئیسرائیل کە هێرشە ئاسمانییەکانی بۆسەر دامەزراوەی ئەتۆمی بوشەهر رابگرێت، دەشڵێت: چەندین زانای روسی لەوێ کار دەکەن.
ئەمڕۆ حەوت رۆژ بەسەر شەڕی نێوان ئیسرائیل و ئێراندا تێدەپەڕێت و ماوەی سێ رۆژیشە روسیا هۆشداری دەداتە ئەمریکا لەوەی بەشداری شەڕەکە نەکات.
سەرەڕای هۆشدارییەکانی روسیا بۆ ئەمریکا، ئەمڕۆ رووی دەمی کردووەتە ئیسرائیل و هۆشداری دەداتێ لەوەی بۆردومانەکانی سەر دامەزراوەی ئەتۆمی بوشەهر رابگرێت، کە ئەو کێڵگەیەیە تیایدا پیتاندنی یۆرانیۆمی لێ ئەنجام نادرێت بەڵکو وێستگەیەکی ئەتۆمییە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا.
ئەگەرچی پێشتر باڵیۆزخانەی روسیا لە ئێران باسی لەوەکرد، کە کارەکانی دامەزراوەی بوشەهر بەشێوەی ئاسایی بەردەوامە و هیچ مەترسییەک لەسەر دامەزراوەکە نییە، بەڵام فەرماندەیەکی سەربازی ئیسرائیلی ئەوەی ئاشکرا کرد کە بۆردومانی دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر و ئەسفەهان و ناتانزیان کردووە.
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر دەکەوێتە کەناراوەکانی کەنداوی عەرەبییەوە و سود لەو سوتەمەنیانەی روسیا وەردەگرێت کە روسیا دوای ئەوەی ئێران بەکاریهێنا بۆ کەمکردنەوەی مەترسی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆم، لێی وەردەگرێتەوە، هەر بۆیەش چەندین زانای روسی تێیدا کار دەکەن.
چی دەبێت ئەگەر هێرشەکان دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر بپێکێت؟
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر کێڵگەیەکی وزەی ئەتۆمی ئێرانە، بیرۆکەی دروستکردنی دامەزراوەکە دەگەڕێتەوە بۆ شا محەمەد رەزا پەهلەوی، کیڵگەکە دەکەوێتە باشووری تاران و 11 کیلۆمەتر لە ناوەندی شاری بوشەهرەوە دوورە و دەکەوێتە کەناراوەکانی کەنداوی خلیج، کە ئێران بە کەنداوی فارس ناوی دەبات.
ئێران لە ساڵی 1975دا بە هاوکاریی کۆمپانیا ئەڵمانییەکان دەستی بە بونیادنانی کێڵگەکە کرد، بەڵام لە ساڵی 1979 و لەدوای شۆڕشی ئیسلامی ئێرانەوە کارکردن لە کێڵگەکە راگیرا.
لە شەڕی 10 ساڵەی نێوان ئێران و عیراقدا کێڵگەکە چەندین جار بەر بۆردومان کەوتووە، کە دواتر لە ساڵی 1995دا ئێران لەگەڵ روسیا گرێبەستێکی 4 بۆ 6 ملیار دۆلاری ئەنجامدا بەمەبەستی تەواوکردنی دامەزراوەکە. لە ساڵی 2007 جارێکی دیکە بەهۆی مەترسییەوە کارکردن لە کێڵگەکەدا راگیرا و لە هەمان ساڵدا دەست بە کارکرایەوە تێیدا، لە کۆتاییدا لە ساڵی 2011 کردنەوەی دامەزراوەکە راگەیەنرا.
دامەزراوەی ئەتۆمیی بوشەهر بە پێچەوانەی بنکەکانی فۆردۆ و ئەسفەهان لەژێر زەویدا بونیاد نەنراوە، بەڵکو لە بۆ کەڵک وەرگرتن وەک باڵەخانە نزیکەی 19 مەتری لەژێر زەوییەوەیە.
دامەزراوەی بوشەهر پێچەوانەی بنکەکانی فۆردۆ و ئەسفەهانە و یۆرانیۆمی تێدا ناپیتێنرێت، بەڵکو بە سودوەرگرتن لە وزەی ئەتۆم کارەبا و وزەی تێدا بەرهەمدەهێنرێت.
پێکانی دامەزراوەکە بەمەبەستی لەناوبردنی ئەگەرێکی دوورە، چونکە تەقاندنەوەی دامەزراوەکە وەک تەقینەوەی چەکێکی ئەتۆمیی وایە کە وێرانکارییەکی گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
ئەگەر شتێکی لەو جۆرە رووبدات و دامەزراوەکە بتەقێنرێتەوە، ئەوا بەهۆی ئەو تیشکانەی لێی دەردەچێت، بەنزیکەیی 50 کیلۆمەتری دەوری خۆی پیس دەکات و چیتر بە کەڵکی ژیان نامێنێت، ئەوە جگە لەوەی دووهێندەی ئەو رووبەرە بە پاشماوەکانی پیس دەبێت و لەرێگای ئاو و هەواشەوە کاریگەرییەکەی دەگاتە زۆرینەی وڵاتانی جیهان. هەر بۆیە بەئامانجگرتن و پێکانی ئەو دامەزراوەیە ئەگەرێکی لاوازە.
چین و روسیا هۆشداری دەدەن لە بەشداریكردنی ئەمریكا لە جەنگی نێوان ئیسرائیل و ئێران.
سەرۆكایەتی روسیا رایگەیاندوە ، دەستوەردانی ئەمریكا لە ململانێكانی نێوان ئیسرائیل و ئێران ، پەرەسەندێكی ترسناك لە ناوچەكەدا دروست دەكات.
هاوكات وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین رایگەیاندووە، پەكین دژی هەر كارێكە كە سەروەری وڵاتان پێشێل بكات و دژی بەكارهێنانی هێز و هەڕەشەشە لە نێو وڵاتـاندا .هەروەها داوای لە لایەنە ناكۆكەكان بە تایبەت ئیسرائیل كردوە بە زوترین كات شەر ڕا بگرن.
لای خۆیەوە باڵیۆزخانەی چینیش لە ئیسرائیل رایگەیاندوە، هاوكاریی هاووڵاتیەكانی دەكات كە دەیانەوێت ئیسرائیل بە جێبهێڵن و بە چەند كاروانێك لە رێی میسرەوە دەیانگوازنەوە.
ئاماژە بەوەشكراوە، هەزار و 600 هاوڵاتی چینی لە ئێران و ئیسرائیل گەڕێنراونەتەوە.
تەلەفزیۆنی ئێران ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاویکردەوە کە ئیسرائیل هێرشی کردوەتە سەر ریاکتۆری ئاوی قورسی راک، بەڵام ئاماژەی بەوە کرد کە “هیچ مەترسییەکی تیشکدار نییە”.
رۆژنامەنووسێکی تەلەفزیۆنی دەوڵەتی ئێران لە شارۆچکەی خوندابی نزیک لە ویستگەکەوە بڵاویکردەوە کە ریاکتۆرەکە پێشوەختە چۆڵکراوە و هیچ زیانێک بە ناوچە مەدەنییەکانی دەوروبەری نەگەیشتوە.
سوپای ئیسرائیل پێشتر لە بەیانی ئەمڕۆدا هۆشداری دابوو کە هێرش دەکاتە سەر ریاکتۆرەکە و داوای لە خەڵکی ناوچەکە کردبوو لە شوێنەکە دوربکەونەوە.
ریاکتۆری ئاوی قورسی راک بە دووری 250 کیلۆمەتر لە باشووری رۆژئاوای تاران دامەزراوە. ئەم ریاکتۆرە بە یەکێک لە گرنگترین ویستگە ئەتۆمییەکانی ئێران دادەنرێت.
ئاوی قورس بۆ ساردکردنەوەی ریاکتۆرە ئەتۆمییەکان بەکاردەهێنرێت، بەڵام پلۆتۆنیۆم وەک بەرهەمێکی لاوەکی بەرهەم دەهێنێت کە دەتوانرێت لە چەکی ئەتۆمیدا بەکاربهێنرێت. ئەمەش رێگەیەکی دیکە دەدات بە ئێران بۆ بەرهەمهێنانی بۆمبی ئەتۆمی، جگە لە پیتاندنی یۆرانیۆم.
*مێژووی رێککەوتنە ئەتۆمییەکە:
ئێران لە چوارچێوەی رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی 2015 لەگەڵ زلهێزەکانی جیهان رەزامەندی دەربڕی لەسەر دووبارە دیزاینکردنی ریاکتۆرەکە بۆ کەمکردنەوەی نیگەرانییەکان سەبارەت بە بڵاوبونەوەی چەکی ئەتۆمی.
لە ساڵی 2019دا ئێران دەستیکرد بە کارپێکردنی بازنەی لاوەکی ریاکتۆری راک، ئەوەش لە کاتێکدا بوو کە پرس لەسەر پابەندنەبوون بە رێککەوتنە ئەتۆمییەکە هەبوو.
*بەردەوامی شەڕ
ئەم هێرشەی ئەمڕۆ بەشێکە لە حەوت رۆژی هێرشی ئیسرائیل لەسەر ئێران. پێشتر ئیسرائیل هێرشی کردوەتە سەر وێستگەی پیتاندنی یۆرانیۆم لە نەتەنز، کارگەکانی سەنترێفیۆژ لە دەوروبەری تاران و ویستگەیەکی ئەتۆمی لە ئیسفەهان.
بەپێی راپۆرتەکان، لەم هێرشانەدا لانیکەم 639 کەس لە ئێراندا کوژراون، لە نێوانیاندا 263 هاوڵاتی ئاسایی، لەگەڵ زیاتر لە 1300 برینداریش. لە بەرامبەردا ئێران نزیکەی 400 مووشەک و سەدان درۆنی ناردوە، کە لانیکەم 24 کەسی لە ئیسرائیل کوشتوە و سەدان کەسی برینداری کردوە.
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: تائێستا بڕیاری كۆتاییم لەبارەی شەڕی ئیسرائیل و ئێران نەداوە و هەرگیز رێگە نادەم تاران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ئیسرائیل ئاستێكی باشی هەیە لە شەڕی دژی ئێران و نامەوێت بەشداری شەڕی دژ بە ئێران بكەم.
ئاماژەی بەوەشکرد، رێگەنادەم ئێران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی، تائێستاش بڕیارم لەبارەی هێرشكردنەسەر دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ نەداوە.
ترەمپ وتیشی، هێشتا دەرفەت ماوە بۆ گەیشتنە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران و دەرگای گفتوگۆ بە رووی تاراندا كراوەیە.
جێگەی ئاماژەیە، جەنگەکە بەرەبەیانی 13ـی مانگ، بە هێرشی ئیسرائیل بۆسەر ئێران دەستیپێکرد و تا ئێستا لەلایەن هەردوولاوە بەردەوامە.
باڵیۆزی ئێران لە نەمسا رایگەیاندووە، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ئاشتییانەیە، دەشڵێت: ئێران سروشتی ئاشتیخوازانەیە، بەڵام وەڵامی هێرشەکانی سەر وڵاتەکەی دەداتەوە.
ئەسەدوڵا ئیشراغ جەهرومی باڵیۆزی ئێران لە نەمسا رایگەیاندووە، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ئاشتییانەیە و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم سەرپەرشتی دەکات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێران سروشتێکی ئاشتیخوازانەی هەیە، بەڵام وەڵامی دەستدرێژییەکانی ئیسرائیل دەداتەوە، ئەگەر ئیسرائیل هێرشەکانی رابگرێت ئێرانیش رایدەگرێت.
ئەو باڵیۆزە دەشڵێت، هەموو وڵاتانی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان، دەبێت بە توندی ئیدانەی هێرشەکانی ئیسرائیل بکەن، لەکاتێکدا ئیسرائیل ئەندامی پەیمانی قەدەغەکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆم 'ئێن پی تی' نییە، مەترسیی لەسەر ئاشتی و ئاسایشی جیهان دروست دەکات.
بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسی وزەی ئەتۆم رایگەیاندووە، هیچ بەڵگەیەک نییە کە ئێران هەوڵ بۆ پەرەدان بە چەکی ئەتۆم بدات و دەشڵێت: بۆ شەڕی ئێران و ئیسرائیل؛ وەک روسیا و ئۆکراین دەستەوەستان نابین.
رافایل گرۆسی بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسی وزەی ئەتۆم رایگەیاندووە، هیچ بەڵگەیەک نییە کە ئێران هەوڵ بۆ پەرەدان بە چەکی ئەتۆم بدات و لە بۆردومانەکانی چەند رۆژی رابردووشدا زیان بە بنکەی فۆردۆ نەگەیشتووە.
گرۆسی داوای لە سەرجەم لایەنەکان گرتووە کە تاوەکو دەتوانن دان بە خۆیاندا بگرن بۆ دووربوون لە گرژیی زیاتر، کە دەکرێت چارەسەرە دیپلۆماسییەکان دوا بخات.
ئەوەشی خستووەتە روو، بە پشتبەستن بە رێکارەکانی ئاژانسی وزەی ئەتۆم، ئەنجومەنی پارێزگاکان هەفتەی رابردوو بڕیارنامەیەکی گرنگی لەبارەی ئەرکەکانی ئێران پەسەند کردووە.
جەختیشی کردەوە لەسەر ئەوەی، پێویستە چارەسەرەکان لە رێگەی دیپلۆماسییەوە بێت، دەشڵێت: بەمەبەستی دڵنیابوون لە دامەزراوە ئەتۆمییەکان و گرەنتی بەکارهێنانی وزەی ئەتۆمیی بەشێوەیەکی پارێزراو، ئامادەم بەخێرایی بچمە ئێران یان هەر شوێنێکی دیکە.
"دەستەوەستان نابین"
لە کۆتاییشدا وتوویەتی، ئاژانسەکە لەبەرانبەر ئەو جۆرە گرژییانەدا کە هەڕەشەن بۆسەر ئاسایشی ئەتۆمیی، دەستەوەستان نامێنێتەوە؛ وەک ئەوەی پێشتر بۆ روسیا و ئۆکراین کردی.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران جیهان بەرەو كارەساتێكی ئەتۆمی دەبات .
وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە راگەیاندراوێكدا ئیدانەی هێرشە بەردەوامەكانی ئیسرائیلی كردوە بۆ سەر ئێران و بە نایاسایی ناوی بردوە ، دوپاتیشیكردوەتەوە كە تەنها بەرێگەی دیپلۆماسی دەكرێت ناكۆكییەكان لەبارەی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران چارەسەر بكرێن .
هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە كراوە، هێرشە چر و بەردەوامەكانی ئیسرائیل بۆ سەر پێگە ئەتۆمییەكانی ئێران هەرەشە لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی دروست دەكات و جیهان بەرەو كارەساتێكی ئەتۆمی دەبات .
وەزارەتی دەرەوەی روسیا ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە ، ئیدانەكردنی فراوانی هێرشەكانی ئیسرائیل ، بەڵگەیە بۆ ئەوەی كە تەلئەبیب هیچ پشتگیرییەكی نییە تەنها لەلایەن ئەو دەوڵەتانەوە نەبێت كە خۆیان لە راستیدا بەشدارن لە پێشهاتەكاندا .
سی ئێن ئێن رایگەیاند: دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پێش کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل قسەی کردوە.
بەپێی ئەم میدیای ئەمریکییە، کۆبوونەوەی تیمی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا یەک کاتژمێری خایاندووە و تیایدا ئەگەرەکانی بەردەم بەشداریکردنی ئەمریکا لە جەنگەکەدا تاوتوێکراوە.
لە هەمان کاتدا تۆڕی تەلەفزیۆنی سی بی ئێسی ئەمریکیش دەنگۆی ناکۆکی لە نێوان راوێژکارانی ترەمپ سەبارەت بە ئێران بڵاوکردەوە.
سی بی ئێس بە پشت بەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بڵاوی کردەوە کە هیچ کۆدەنگییەک لە نێوان راوێژکارە نزیکەکانی تررمپ سەبارەت بە چۆنیەتی کارلێککردن لەگەڵ پرسی ئێراندا نییە.
هێرشەكانی ئیسرائیل و ئێران بۆ سەر یەكتر دەرئەنجامی ناكۆكییەكی سیاسی تازە نییە، بەڵكو ململانێیەكی ئاڵۆز و درێژخایەنە و ریشەكەی دەگەڕێتەوە بۆ كاتی سەركەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران لە ساڵی 1979
لەم واڵەدا 10 سەرەكیترین خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی ململانێكانی نێوان ئێران و ئیسرائیل دەخەینەڕوو
سەرەتای گرژییەكان 1979
پاش شۆڕشی ئیسلامی ئێران، تاران سەرجەم پەیوەندیەكانی لەگەڵ تەلئەبیب پچڕاند و ئیسرائیلی بە (دوژنمی زایۆنیست) ناوبرد.
ئێران دەستیكرد بە پشتیوانیكردنی ژمارەیەك گروپی چەكدار لە فەڵەستین و لوبنان، دیارتینیان حزبوڵای لوبنان.
پشتیوانی ئێران بۆ حزبوڵا 1982
ئێران بەشداریكرد لە دامەزراندنی حزبوڵا لە كاتی داگیركردنی لوبنان لەلایەن ئیسرائیلەوە.
لەو كاتەوە ئێران هاوكاری حزبوڵا دەكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئیسرائیل.
شەڕی ساڵی 2006 ی نێوان حزبوڵا و ئیسرائیل
ئەم شەڕە بە یەكێك لە سەرەكیترین شەڕە ناڕاستەوخۆكانی نێوان ئێران و ئیسرائیل دادەنرێت
لەو شەڕە 34 رۆژییەدا ئێران لەڕێی دابینكردنی پشتیوانی سەربازی و داراییەوە بۆ حزبولا رۆڵێكی جەمسەری لە شەڕەكەدا گێڕا.
بەرنامەی ئەتۆمی ئێران
لە سەرەتای هەزارەی نوێوە، بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێران بە یەكێك لە سەرەكیترین خاڵەكانی ناكۆكی نێوان ئیسرائیل و ئێران دادەنرێت.
تەلئەبیب بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران بە هەڕەشە بۆ سەر بوونی خۆی دەزانێت و دوپاتیكردووەتوە كە هەموو رێگەیەك بۆ لەناوبردنی دەگرێتەبەر.
سوریا-گۆڕەپانی رووبەڕووبوونەوە 2011
سوریا لە چەند ساڵی دواییدا بووە مەیدانێكی كراوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ناڕاستەوخۆ لەنێوان ئیسرائیل و ئێران.
ئیسرائیل هەژموونی ئێران و بوونی گروپە چەكدارەكانی نزیك لەو وڵاتە لە سوریا بە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی خۆی دەزانێت.
شەڕی نوێنەرایەتی، لە دەریادا 2019-2022
بە ئامانجگرتن و لێدان لە كەشتییە بازرگانی و نەوتهەڵگرەكانی یەكتر لە كەنداو و دەریای سور.
هێرشی فڕۆكە بێفڕۆكەوان و موشەك
بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و موشەك لە نێوان ئێران و ئیسرائیل لە ساڵانی رابردوودا پەرەی سەندووە و بووەتە یەكێك لە دیارترین شێوازەكانی رووبەڕووبوونەوە.
ئیسرائیل ئێران تۆمەتبار دەكات بەوەی پاڵپشتی لەو هێرشانە دەكات كە لە غەززە و لوبنان و سوریا و یەمەن و تەنانەت عیراقیشەوە دەكرێتە سەری.
شەڕی غەززە 2023
پاش توندبوونەوەی گرژییەكانی نێوان ئیسرائیل و حەماس، ئیسرائیل ئێرانی بە پاڵپشتیكردن لە هیرشەكەی 7ی ئۆكتۆبەری 2023 تۆمەتبار كرد.
ئێران رەتیكردەوە بەشداریی راستەوخۆی هەبێت، بەڵام لەرووی بنەماییەوە پشتیوانی لە حەماس كرد.
هێرشی راستەوخۆی ئێران (نیسانی 2024)
بۆ وەڵامدانەوەی بە ئامانجگرتی باڵیۆزخانەكەی لە دیمەش لەلایەن ئیسرائیلەوە، ئێران 300 موشەكی رەوانەی ئیسرائیل كرد.
سەرەڕای ئەوەی زۆربەی موشەكەكان لەلایەن سیستەمی بەرگری ئەمریكا و وڵاتانی ترەوە بەرپەرچدرانەوە بەڵام بە یەكەمین هێرشی راستەوخۆی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.
لێدان لە حزبوڵا (ئەیلولی 2024)
ئیسرائیل لە 7ی ئەیلولی 2024 هێرشێكی وردی بۆسەر باشوری لوبنان ئەنجامدا و لە بارەگایەكدا حەسەن نەسروڵا ئەمیداری گشتی حزبوڵای كوشت.
كوشتنی نەسروڵا بەهێزیی توانای هەواڵگریی ئیسرائیلی ئاشكرا كرد
وەزارەتی دەرەوەی ئێران وەڵامی لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەداتەوە و دەڵێت: ئێران بەرنامەی ئەتۆمییەکەی ئاشتیخوازانەیە و لە ژێر پشکنینی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیدایە.
ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی درەوەی ئێران لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس بڵاویکردەوە، چۆن دەتوانن نیگەرانی لە بەرنامەی ئاشتیخوازانەی ئێران دەرببڕن لەکاتێکدا لەژێر چاودێری پشکنینی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمیدایە، بەڵام چاوپۆشی لە جبەخانەکان و چەکی ئەتۆمی ئیسرائیل دەکەن .
ئاماژەی بەوەشکرد، ئێران هەرگیز بەدوای چەکی ئەتۆمیدا نەبووە و لە ساڵی 1974وە ئێران داوای کردووە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێ چەکی ئەتۆمی بێت.
ئەمە لە کاتێکدایە، کایا کاڵاس لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا هەمومان هاوڕاین کە ئێران بەهیچ شێوەیەک نابێت ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی، یەکێتی ئەوروپاش رۆڵی دیپلۆماسی خۆی دەگێڕێت لەو پێناوەدا.
باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە ئیسرائیل دوبارە هۆشداری دایە هاوڵاتیانی كە ناتوانن هاوكاریان بكەن لە جێهێشتنی ئیسرائیل بەهۆی گرژیەكانی نێوان ئیسرائیل و ئێرانەوە.
باڵیۆزخانەی ئەمریكا ڕایگەیاند كە لە ڕۆژی سێشەممەوە باڵیۆزخانەكە دادەخرێت بەهۆی دۆخی ئاسایشی ناوچەكە.
راشیگەیاندوە، چیدیكە لە توانایاندا نیە هاوكاری پێشكەشی هاوڵاتیانیان بكەن وە هەروەها ڕێنمایی پێویستیان داوە بە كارمەندانیان و خێزانەكانیان كە لە جێگەی خۆیاندا بمێننەوە.
هەروەها لە هۆشداریەكەشدا ئاماژە بەوە كراوە، كە گرنگە هاوڵاتیانی ئەمریكی وریابن و بزانن نزیكترین پەناگە لێیانەوە لە كوێیە بۆ ئەوەی لە كاتی هێرشدا پەنای بۆ ببەن.
تاوەكو ئێستا فڕۆكەخانەكانی ئیسرائیل و هەموو بەندەرە ئاویەكانی بە داخراوی ماونەتەوە لە پاش ململانێكانی ئەم دواییانەی لەگەڵ ئێراندا.
بۆ رۆژی پێنجەم هێرشەكانی ئێران وئیسرائیل دژ بە یەكتر بەردەوامە و سوپای ئیسرائیل كوژرانی سەرۆكی دەستەی ئەركانی جەنگیی ئێرانی راگەیاند ، سوپای پاسدارانی ئێرانیش دەڵێت بەشێكی تر لە بەهێزترین موشەكەكانیان ئاراستەی ئیسرائیل كردوە.
سوپای ئیسرائیل ئاشكرایكرد ، شەوی رابردوو لە ئۆپراسیۆنێكدا "عەلی شادمانی" سەرۆكی دەستەی ئەركانی جەنگیی لە تاران كوژراوە كە بە نزیكترین فەرماندە لە خامنەیی ناوی بردوە ، بەڵام تا ئێستا لێپرسراوانی ئێران ئەو هەواڵەیان پشتراست نەكردوەتەوە.
هەروەها سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاندووە ، بەشێكی تر لە بەهێزترین موشەكەكانیان ئاراستەی ئیسرائیل كردوە و چەندین ئامانجی ستراتیژیان لەناوبردوە . دوپاتیشیكردۆتەوە كە ئامادەن بۆ جەنگێكی دورودرێژ و گشتگیر .
سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاندووە ، زنجیرەیەك بۆردومانیان دژی ئامانجە سەربازییەكان لە رۆژئاوای ئێران ئەنجامداوە .
هەر لە بەردەوامیی هێرشەكاندا ، ئەمرۆ دوو موشەك لە تەلئەبیب كەوتنە خوارەوە و لە ناوچەی "غوش دان"یش موشەكێكی تر كەوتە خوارەوە ، لە قودسیش دەنگی تەقینەوە بیسترا هەروەها سوپای ئیسرائیل لە بەرزاییەكانی جۆلان درۆنێكی ئێرانی خستە خوارەوە .