جیهان
بڕیارە ئەمڕۆ لوتكەی شەرم شێخ بۆ ئاشتی بە سەرۆكایەتی سەرۆكی میسر و ئەمریكا بەبەشداری زیاتر لە 20 سەرۆكی دیكە بەڕێوەبچێت.
سەرۆكایەتی میسر بڵاویكردەوە، پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ لوتكەیەكی نێودەوڵەتی بەناونیشانی "لوتكەی شەرم شێخ بۆ ئاشتی " بە ئامانجی كۆتایی هێنان بە جەنگی غەززە بەرێوەدەچێت عەبدولفەتاح سیسی سەرۆكی میسر و دۆناڵد ترەمپ هاوتا ئەمریكیەكەی سەرپەرشتی لوتكەكە دەكەن.
راشیگەیاند، لە لوتكەكەدا سەركردەی زیاتر لە 20 وڵات و نوێنەری ژمارەیەك ڕێكخراوی نێودەوڵەتی و ناوچەیی بەشدار دەكەن، بەڵام ئێران رایگەیاندووە كە بەشداری لە لوتكەكەدا ناكەن، هەروەها حەماسیش لە رێگای نێوەندگیرەوە بەشداری تیدا دەكەن.
سەرۆكایەتی میسر ئاشکراشیکرد، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل بەشداری لە لوتکەکەدا دەکات.
لە ئێستاشدا، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق و ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا و رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا گەیشتونەتە شەرم شێخ، بڕیاریشە لە پەراوێزی لوتكەكەدا چەندین كۆبوونەوەی دوو قۆڵی لە نێوان سەركردەوە وەزیران و دیپلۆماسیەكاندا بەڕێوەبچێت.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا گەیشتە تەلئەبیب و لەلایەن بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە پێشوازی لێکرا.
بڕیارە لە سەردانەکەیدا دۆناڵد ترەمپ سەردانی کەسوکاری بارمتە ئیسرائیلییەکان بکات.
هاوکات، دوای ئیسرائیل سەرۆکی ئەمریکا سەردانی میسر دەکات، بۆ بەشداریکردن لە لوتکەی شەرم شێخ بۆ ئاشتی.
ئەمەش لە کاتێکدایە، بەیانی ئەمڕۆ ئاڵوگۆڕی بارمتە ئیسرائیلییەکان بەرانبەر بە دەستگیرکراوە فەلەستینییەکان دەستیپێکرد و حەماس حەوت بارمتەی ئازادکرد، لە بەرانبەردا ئیسرائیل هەزار و 716 زیندانیكراوی فەلەستینی لە كۆمەڵگەی ناسریە ئازادكرد
سوپای پاکستان راگەیەندراوێكی لەسەر شەڕ و پێكدادانەکانیان لەگەڵ تاڵیبان بڵاوکردەوە
سوپای پاکستان رایگەیاند، شەوی ڕابردوو لە هێرشەکانی سەر بنکەسەربازییەکانیان لەلایەن تاڵیبانەوە زیاتر لە 200 چەکداری تاڵیبان و ئەندامانی داعش و گروپی تی تی پی کوژراون، و لە بەرامبەردا 23 سەربازیان کوژراوە و 29 سەربازی تریان بریندار بوون.
سوپای پاکستان راگەیەندراوێكی لەسەر شەڕوپێکدادانەکانی دوێنێ شەوی نێوان وڵاتەکەیان و تاڵیبان بڵاوکردوەتەوە و تێیدا هاتوو؛ زیاتر لە 20 چەکداریان کوشتووە کە سەر بە تاڵیبانی پاکستان، تاڵیبان و چەکداری داعش بوون، دەستیشیان گرتووە بەسەر 21 بنکەی سەربازی تاڵیباندا.
ئەمڕۆ یەکشەمە، دوای شەڕی دوێنێ شەوی نێوانیان، پاکستان و تاڵیبان ئاماری جیاواز لەبارەی شەڕەکەوە بڵاو دەکەنەوە، تاڵیبان رایگەیاندوە 58سەربازی پاکستانیان کشتوە و پاکستانیش دەڵێت؛ زیاتر لە 200 چەکداری تاڵیبان کوژراون.
پاکستان پشتڕاستیشیکردوەتەوە، سەرەرای هۆشدارییەکانی تاڵیبان، بەرەبەیانی ئەمڕۆ بە هێرشی ئاسمانی چەند بنکەیەکی ئەمنی تاڵیبانیان لە پارێزگاکانی هێلمەند، پاکتیکا و قەندەهار کردوەتە ئامانج و سەرۆک وەزیرانی پاکستان، شەهباز شەریف رایگەیاند، سوپای وڵاتەکەی وەڵامێکی توندی تاڵیبانیان داوەتەوە.
ئەمە لە کاتێكدایە، تاڵیبان لەسەر زاری وتەبێژەکەی رایگەیاندوە؛ هێزەکانیان لە کاتی پێکدادانەکانی دوێنێشەودا، رایگەیاند 25 بنکەی سەربازی پاکستانیان کۆنتڕۆڵکردوە و 58 سەربازیشیان کوشتوە و 30 سەربازی تریش بریندارن.
دوای کوژرانی دەیان کەس لە هێرشەکانی دوێنێی سەر سنووری نێوان پاکستان و ئەفغانستان، هێشتا هەردوولا هەڕەشە لەیەکتر دەکەن و وڵاتانی نێوەندگیریش لە هەوڵی هێورکردنەوەی دۆخەکەدان.
ذەبیحوڵڵا موجاهید، وتەبێژی حکومەتی ئەفغانستان، رۆژی یەکشەممە رایگەیاند کە هێزەکانیان لە ئۆپەراسیۆنێکی شەوانەدا لەسەر سنوور 58 سەربازی پاکستانییان کوشتووە.
ذەبیحوڵڵا موجاهید لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا وتی: "لەم پێکدادانانەدا 58 سەربازی پاکستانی کوژران و 30ی دیکەش بریندار بوون"، ئاماژەی بەوەشدا کە "9 لە هێزەکانی تاڵیبانیش کوژراون".
هەروەها ئەمڕۆ یەکشەممە، ئەمیر خان موتق، وەزیری دەرەوەی ئەفغانستان، رایگەیاند کە وڵاتەکەی "ئامانجەکانی بەدەست هێناوە" لە ئۆپەراسیۆنەکەی شەوی شەممە دژی پاکستان.
وەزیرەکە بە رۆژنامەنووسانی وت کە ئەفغانستان "دەیەوێت پەیوەندی باشی لەگەڵ پاکستان هەبێت"، بەڵام هەڕەشەی ئەوەشی کرد کە "ئەگەر ئیسلامئاباد نەیویست دیالۆگ بکات، ئەوا بە شێوازی دیکە مامەڵە لەگەڵ دۆخەکەدا دەکەن". ناوبراو وتیشی کە "دۆخی سنوور لەگەڵ پاکستان لە ئێستادا ئاساییە"، داوای لە ئیسلامئاباد کرد "کێشەی بزوتنەوە چەکدارییەکان لەناو سنورەکانی خۆیدا کۆنتڕۆڵ بکات".
لەلایەکی دیکەوە، وەزیری دەرەوەی ئەفغانستان رایگەیاند؛ کە قەتەر و سعودیە دوای ئاڵوگۆڕی تەقە لە نێوان ئەفغانستان و پاکستان شەوی شەممە، نێوەندگیرییان کردووە. هەردوو وڵاتیش لە راگەیەندراوێکدا نیگەرانی خۆیان لەبارەی پێکدادانەکانەوە دەربڕی.
لابەرامبەردا، شەهباز شەریف، سەرۆک وەزیرانی پاکستان، ئەمڕۆ یەکشەممە هۆشداریدا بە بزوتنەوەی تاڵیبان و جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی "لە بەرگریکردن لە خاکەکەیدا سازش ناکات" و "هەر پڕوپاگەندەیەک بە وەڵامێکی توند و کاریگەر وەڵام دەدرێتەوە".
شەریف لە لێدوانێکدا کە رۆژنامەی "زە نەیشن"ی پاکستانی بڵاوی کردووەتەوە، وتی کە سوپا وەڵامێکی بەهێز و کاریگەری دایەوە بۆ "دەستدرێژیی ئەفغانستان" لە ناوچە سنورییەکاندا و شانازی بە "لێهاتوویی پیشەیی بەرزی هێزە چەکدارەکانی پاکستان" کرد.
بەرپرسانی پاکستانی رایانگەیاند کە وڵاتەکەیان رۆژی یەکشەممە دوای ئاڵوگۆڕی تەقەی شەوانە، دەروازە سنورییەکانی لەگەڵ ئەفغانستان داخستووە.
هێزەکانی ئەفغانستان درەنگانی شەوی شەممە ئاگریان لە بنکە سنورییەکانی پاکستان بەردا، وەزارەتی بەرگری ئەفغانستان رایگەیاند کە ئەمە وەڵامێک بوو بۆ هێرشە ئاسمانییەکانی پاکستان لە ئەفغانستان هەفتەی رابردوو.
هەردوو وڵات رایانگەیاند کە ژمارەیەک بنکەی سنوری لایەنەکەی دیکەیان وێران کردووە. بەرپرسانی ئەمنیی پاکستان گرتە ڤیدیۆییەکانیان بڵاوکردەوە کە گوایە تۆپبارانکردنی بنکە ئەفغانییەکان نیشان دەدات.
بەرپرسانی ئەمنیی پاکستان رایانگەیاند کە ئاڵوگۆڕی هێرشەکان بە شێوەیەکی بەرچاو بەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە وەستاوە، بەڵام بەپێی قسەی بەرپرسانی خۆجێیی و دانیشتووان، لە ناوچەی کورامی پاکستان، تەقەی پچڕ پچڕ بەردەوام بووە.
ئێران ئەنجامدانی دانوستان لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی رەتدەكاتەوە.
عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، بەهۆی ئەوەی دانوستانیان لەگەڵ ئەوروپا هیچ ئەنجامی ئەرێنی نابێت و ئەوروپییەكان هیچ هەنگاوێكی ئەرێنی نانێن ، بۆیە هیچ هۆكارێك نابینن بۆ ئەوەی دانوستان لەگەڵیاندا دەستپێكەنەوە سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران .
لێدوانەكانی وەزیری دەرەوەی ئێران لەكاتێكدایە ، فەرەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیا رۆژی هەینی لە راگەیەندراوێكی هاوبەشدا رایانگەیاند ، سورن لەسەر ئەوەی لەگەڵ ئێران دەست بە دانوستان بكەنەوە بۆ ئەوەی بگەنە رێكەوتنێكی گشتگیر و لە رێیەوە گەرەنتی ئەوە بكەن كە ئێران نابێتە خاوەن چەكی ئەتۆمی.
بەپێی راگەیاندنی میدیاکان، تەقینەوەیەکی گەورە لە کارگەیەکی دروستکردنی تەقەمەنی لە ویلایەتی تێنیسی ئەمریکا، بووە هۆی گیانلەدەستدانی 16 کەس.
تەقینەوەکە رۆژی هەینی لە شارۆچکەی باکسنۆرد، لە کارگەیەکی سەر بە کۆمپانیای "ئاکیورێت ئێنێرجێتیک سیستەمز" رویدا، کە تایبەتە بە دروستکردن و بەرهەم هێنانی تەقەمەنی سەربازی.
بەپێی راپۆرتە میدیاییەکان، تەقینەوەکە تەواوی باڵەخانەیەکی گەورەی کارگەکەی وێران کردووە و چەندین کیلۆمەتریش ئەولاتر دانیشتوانی ناوچەکە هەستیان بە لەرینەوە کردووە.
شەڕ و پێکدادانی توند لە نێوان هێزەکانی بزوتنەوەی تاڵیبانی ئەفغانستان و پاسەوانانی سنوری پاکستان رویدا و بەپێی هەواڵەکانی میدیاکانی ئەو دوو وڵاتە کورژا و بریندار لە هەردوولا هەیە.
میدیاکانی ئەفغانستان بڵاویانکردوەتەوە، فەیلەقی 201ـی سوپای سەر بە حکومەتی تاڵیبان، رایگەیاندووە، هێرشەکانیان بۆ سەر بنکە سنورییەکانی پاکستان دەستپێکردووە، وەک وەڵامێک بۆ هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسلام ئاباد بۆ سەر کابول لە رۆژی پێنجشەممەی رابردوو.
ئاماژە بەوەشکراوە، هێرشەکان لە ناوچە سنورییەکانی نێوان ویلایەتەکانی لە رۆژهەڵاتی ئەفغانستان دەستیپێکردووە.
هاوکات بەپێی سەرچاوە هەواڵییەکان ماوەی چەند سەعاتێکە پێکدادانەکان بەردەوامن و تادێت رووبەڕووبونەوەکان توندتر دەبن.
بەپێی زانیارییەکانی سوپای پاکستان، لەئەنجامی شەڕ و پێکدانانەکان لە ناوچە سنورییەکان، پێنج سەربازی پاکستان کوژراون و دوو سەربازی دیکەش برینداربوون، دوو بنکەی ئەمنی و سەربازی وڵاتەکەی خاپورکراون.
پەروین بوڵدان دەڵێت، پرۆسەی ئاشتی بەردەوامە و پێویستە پرۆسەكە خێراتر بكرێت و كۆمسیۆنی پشتیوانیش سەردانی ئیمراڵی بكات.
پەروین بوڵدان ئەندامی وەفدی ئیمراڵی دەم پارتی رایگەیاند، ئەو دەنگۆیانەی باس لە پەككەوتنی پرۆسەی ئاشتی دەكەن لە توركیا دورن لە راستییەوە، وتیشی، هەرچەندە پرۆسەكە لەسەرخۆ بێت، بەڵام هێشتا بەردەوامە و ئەو لەسەرخۆییەش لە بەڕێوەچوونی پرۆسەكەدا ئاستەنگ دروست دەكات و باشتر وایە خێراتر بكرێت.
ئاماژەی بەوەشكرد، لە كۆتا دیداری وەفدەكەیاندا بۆ ئیمراڵی عەبدوڵا ئۆجەلان پێی راگەیاندوون، پێویستە هەنگاوەكان پێكەوە بنرێن، بەپێچەوانەوە نەیارانی ئاشتی زیاتر دەبن و ئاستەنگی زیاتر دەخەنە بەردەم پرۆسەكە.
پەروین بوڵدان راشیگەیاند، ئۆجەلان داوایكردووە كۆمسیۆنی ئاشتی لە قۆناغەكانی داهاتووتریدا بچێتە ئیمراڵی و سەردانی بكەن، چاوەڕوانیش دەكرێت وەفدێكی پێنج كەسی كە پێكهاتوون لە ئەندامانی كۆمسیۆن لە داهاتوودا سەردانی ئیمراڵی بكەن.
دوای هەڕەشەکانی دۆناڵد ترەمپ بۆ سەپاندنی باجی گومرگی زیاتر بەسەر کاڵاکانی چیندا، نرخی نەوت4% دابەزی. ئەم دابەزینە بەهۆی نیگەرانی وەبەرهێنەرانەوە دێت کە پەرەسەندنی جەنگی بازرگانی ئابوری جیهان خاو دەکاتەوە و داواکاری لەسەر نەوتی خاو کەم دەکاتەوە.
لە دواین مامەڵەکانی رۆژی هەینی، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت بۆ 62.73 دۆلار دابەزی، کە نزمترین ئاستە لە ماوەی پێنج مانگی رابردوودا. هاوکات، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی ئەمریکا 4.24% دابەزی و گەیشتە 58.98 دۆلار.
ترەمپ لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی تروس سۆشیاڵ رایگەیاندبوو کە "ناچار دەبم، وەک سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، لە روی داراییەوە بەرپەرچی هەنگاوەکەیان بدەمەوە" و ئاماژەی بەوەدا کە سەپاندنی باجی گومرگی یەکێکە لەو سیاسەتانەی جێبەجێی دەکەن.
جگە لە هەڕەشەکانی ترەمپ، نرخی نەوت بەهۆی زیادبوونی خستنەڕووی نەوتی خاو لەلایەن وڵاتانی ئۆپێک پڵەسەوە کە بڕیارە مانگانە 137 هەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بەرهەمهێنانی نەوت بەرز بکەنەوە، زیاتر کەوتووەتە ژێر فشار.
کەمبوونەوەی گرژییەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش، بەتایبەتی دوای ئاگربەستی نێوان حەماس و ئیسرائیل، کاریگەری نەرێنی لەسەر نرخی نەوت هەبووە.
هێلیما کرۆفت، بەرپرسی ستراتیژیی کاڵاکان لە دامەزراوەی بانکی ئار بی سی، دەڵێت: "بەشداربووانی بازاڕ دەرفەتەکە دەقۆزنەوە و سەرنجەکانیان لە جیۆپۆلیتیکەوە بۆ خستنەڕوویی نەوتی خاو بۆ بازاڕەکانی جیهان دەگۆڕن."
سەرەڕای ئەوەی نرخی نەوت لەمساڵدا زیاتر لە 4% بەهاکەی خۆی لەدەستداوە، بەڵام ئیدارەی زانیاریی وزەی ئەمریکا پێشبینی دەکات نرخی نەوت لە ساڵی داهاتوودا بە نزمی بمێنێتەوە و تێکڕای نرخی نەوتی خاوی برێنت 50.43 دۆلار بێت.
دوێنێ هەینی پزیشکێک رایگەیاند کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، دوای ئەنجامدانی دووەم پشکنینی پزیشکی ئەمساڵ، خاوەنی تەندروستییەکی باشە و ئەمەش وەک دەنگۆیەک بۆ ئەو تۆمەتانە دێت کە دەدرانە پاڵ تەندروستی ترەمپ.
ترەمپ، کە تەمەنی 79 ساڵە و بەتەمەنترین سەرۆکی هەڵبژێردراوە لە مێژوی ئەمریکادا، بەیانی دوێنێ، سەردانی سەنتەری پزیشکی واڵتەر ریدی کرد لە نزیک واشنتۆن بۆ ئەنجامدانی پشکنینی ساڵانەی خۆی. کاتێک رۆژنامەنووسان دوای گەڕانەوەی بۆ کۆشکی سپی پرسیاریان لێکرد سەبارەت بە ئەنجامەکە، ترەمپ وەک نیشانەی رازیبوون لە دۆخی خۆی؛ پەنجە گەورەی بەرز کردەوە.
دکتۆر شۆن باربابێلا، پزیشکی ترەمپ، لە نامەیەکدا کە کۆشکی سپی بڵاوی کردەوە، نووسیویەتی: "سەرۆک ترەمپ بەردەوامە لە نیشاندانی تەندروستییەکی گشتی نایاب." ئەو وتیشی: "تەمەنی دڵی، کە پێوەرێکی پشتپێبەستراوە بۆ چالاکی دڵ و بۆرییەکانی خوێن لە رێگەی ئەنجامدانی نەخشاندنێکەوە، نزیکەی 14 ساڵ لە تەمەنی کەمترە. ناوبراو بەردەوامە لە پابەندبوون بە خشتەیەکی رۆژانەی پڕ لە کار بەبێ هیچ سنووردارکردنێک."
باربابێلا وتیشی کە ترەمپ چەندین پشکنینی ئەنجامداوە و ژەمێکی بەهێزکەری ڤاکسینی کۆڤید-19 و ژەمێکی ساڵانەی هەڵامەتی وەرگرتووە.
ترەمپ کحول ناخواتەوە و جگەرە ناکێشێت، بەڵام حەز و خولیای بۆ خواردنەوە گازییەکان و ژەمە خێراکان ناشارێتەوە، وەک ئەوەی ئاژانسی "فرانس پرێس" بڵاوی کردووەتەوە.
لێتیتیا جەیمس، داواکاری گشتی نیویۆرک، کە نەیاری سەرسەختی دۆناڵد ترەمپە، بە تۆمەتی ساختەکاری لە بانکەکان و لێدوانی ناڕاست بۆ دامەزراوەیەکی دارایی لە سەر کڕینی خانوویەک لە ڤێرجینیا تۆمەتبارکراوە و ئەگەری سزادانی بۆ 30 ساڵ لە ئارادایە.
بەپێی هەواڵێکی کەناڵی ئێن بی سی، جەیمسی تەمەن 66 ساڵ، ئەگەر تاوانەکانی بەسەردا ساغببێتەوە ئەگەری سزادانی بۆ 30 ساڵ زیندانیکردن و پێژاردنی بە یەک ملیۆن دۆلار لە ئارادایە.
دۆناڵد ترەمپ کە ماوەی چەند مانگێکە داوای لێپێچینەوە لە لێتیتیا جەیمسی داواکاری گشتی نیویۆرک دەکات و پێشتریش لە سۆشیال میدیاوە بەبێ ئەوەی بەڵگەی بۆ بخاتەروو، وتبوی “ئەو کچە زۆر تاوانبارە”.
لا خۆیەوە جەیمس کە سەر بە دیموکراتەکانە، ئەو تۆمەتانەی بە بێ بنەما و سیاسی ناوبرد و جەختی لەوە کردەوە کە ئەو دۆسیەیە بەشێکە لە "خراپ بەکارهێنانی سیستەمی دادوەری بۆ تۆڵەسەندنەوەی سیاسی بە هەر نرخێک بێت" لەلایەن ترەمپەوە.
ئەمە لە کاتێكدایە، ئەو دادوەرەی نیویۆرک چەندین جار رووبەڕوی ترەمپ بووەتەوە و ساڵی 2024 گورزێکی کوشندەی لە ترەمپ دا بە دەرکردنی بڕیارێک کە مۆڵەتی بازرگانی خۆیی و دوو کوڕە تازە پێگەیشتووەکەی بۆ ماوەی سێ ساڵ هەڵوەشاندەوە و چەندین جاریتریش بە راستەوخۆ هێرشیان کردوەتە سەر یەکتری.
میلانیا ترەمپ، هاوسەرەکەی دۆناڵد ترەمپ، رایگەیاند؛ ئەو لە سێ مانگی ڕابردودا پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ پوتن هەبوە و بە راستەوخۆ قسەی لەگەڵ کردوە و توانیویەتی رازیبکات هەشت منداڵی ئۆکراینی کە لە روسیا دەستبەسەر بوون بگەڕێنێتەوە بۆ خێزانەکانیان.
ئەمڕۆ هەینی، خانمی یەکەمی ئەمریکا لە وتارێکیدا لە کۆشکی سپی، ئاشکرای کرد لەگەڵ پوتن بە شێوەیەکی تایبەت و کەسی پەیوەندیان هەبووە، لەسەر پرسی گەڕانەوەی ئەو منداڵانەی ئۆکراین کە لە روسیا دەستبەسەرکراون.
خانمی یەکەمی ئەمەریکا ئاماژەی بەوەشکردوە؛ ئەو و سەرۆک پوتن هێڵێکی راستەوخۆی پەیوەندیان هەبووە سەبارەت بە حاڵ و رەوشی ئەو منداڵانە و لە ماوەی سێ مانگی رابردوودا هەردووکیان بە نیازپاکییەوە سەرقاڵی چەندین کۆبوونەوەی ئاشکرا نەکراو بوون.
خانمی یەکەمی ئەمریکا جەختیشیکردوەتەوە، نوێنەرەکی لەگەڵ تیمی سەرۆکی روسیا، هەماهەنگ بوون و کاریان کردووە بۆ دڵنیابوون لە گەڕانەوەی ئەو منداڵانە بۆ خێزانەکانیان بە سەلامەتی .
ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا رایگەیاند، جێبەجێکردنی سەرکەوتووانەی پلانەکەی دۆناڵد ترەمپ بۆ غەززە، "دەستکەوتێکی مێژوویی" دەبێت و لەبارەی ئەگەری تاقیکردنەوەی چەکی ئەتۆمیشەوە لەلایەن واشنتۆنەوە هۆشداریدا کە ئەوانیش ئامادەی هەمان کارن.
ئەمڕۆ هەینی ، سەرۆکی روسیا رایگەیاند؛ مۆسکۆ پشتیوانی لە هەوڵەکانی ترەمپ دەکات بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە و جەختیشی لەوە کردەوە کە بەشداریی روسیا لە پڕۆسەی ئاشتیدا، رەنگە پێویست بێت بە لەبەرچاوگرتنی ئەو پەیوەندیەیی هەیانە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و بەتایبەتیش فەلەستین.
لەبارەی ئەنجامەکانی رێککەوتنەکەشەوە پوتن دەڵێت؛ گرنگترین پرس کە پێویستە جێبەجێبکرێت دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستینە.
پوتن سەبارەت بە پێدانی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بە کەسێکی تر جگە لە ترەمپ، رایگەیاند؛ ترەمپ کاری زۆری بۆ ئاشتی کرد، ئاگربەستی غەززەی وەک نموونەیەکیش هێنایەوە، دەشڵێت؛ ئەو ناتوانێت بڕیاربدات کە کێ شایەنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییە.
لەبارەی گرژییەکانیشەوە سەرۆکی روسیا ئاماژەی بەوەکردوە؛ وڵاتەکەی بەرگری ئاسمانی خۆی بەهێزتر دەکات ئەگەر ترەمپ رازی بێت بە دابینکردنی مووشەکی تۆماهۆک بۆ ئۆکرانیا.
پوتن نەیشاردەوە کە وڵاتەکەی لەگەڵ زلهێزە گەورەکانی جیهان لە نێویاندا ئەمریکا لە پێشبڕکێی چەکی ئەتۆمیدایە و لە ئەگەری تاقیکردنەوەی چەکەکە لەلایەن هەر وڵاتێکی زلهێزەوە، ئەوا مۆسکۆش ناچاردەبێت و هەمان کاردەکات.
لیژنەی نۆبڵ بڕیاریدا خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی 2025 ببەخشێتە "ماریا کۆرینا ماچادۆ"، بەهۆی کارە ماندوونەناسەکانی لە پێشخستنی مافە دیموکراسییەکان بۆ گەلی ڤەنزوێلا و خەباتی بۆ گەیشتن بە گواستنەوەیەکی دادپەروەرانە و ئاشتییانە لە دیکتاتۆرییەتەوە بۆ دیموکراسی.
ماریا کۆرینا ماچادۆ، رابەری دیموکراتی وڵاتی ڤەنزویلا رۆڵێکی گرنگ و یەکلاکەرەوەی هەبوو لە گۆڕینی رژێمی دیکتاتۆریی ڤێنزولا بۆ حکومەتێکی دیموکراسی و بە یەکێک لە فیگەرە دیارەکانی ئەمریکای لاتین دادەنرێت کە لە پێناو مافی مرۆڤ و ئاشتیدا هەوڵێکی بێوچانی داوە. وەک سەرکردەی بزوتنەوەی دیموکراسی لە ڤەنزوێلا، یەکێکە لە نموونە هەرە نایابەکانی ئازایەتی مەدەنی لە ئەمریکای لاتین لەم ساڵانەی دواییدا.
لیژنەی نۆبڵی ئاستی نووسیوێتی: ڤەنزوێلا لە وڵاتێکی تاڕادەیەک دیموکرات و خۆشگوزەرانەوە گۆڕاوە بۆ دەوڵەتێکی دڕندانەی دیکتاتۆری کە ئێستا بە قەیرانێکی مرۆیی و ئابووریدا تێدەپەڕێت. زۆربەی هاووڵاتیانی ڤەنزوێلا لە هەژارییەکی قووڵدا دەژین، لە کاتێکدا چەند کەسێکی سەرەوە سامانەکانیان قۆڕخ کردووە. دامودەزگا توندوتیژەکانی دەوڵەت دژ بە هاووڵاتیانی خۆی بەکاردەهێنرێت. نزیکەی 8 ملیۆن کەس وڵاتەکەیان جێهێشتووە. ئۆپۆزسیۆن بە شێوەیەکی سیستماتیک لە رێگەی ساختەکاری لە هەڵبژاردن و رێگەکانی ترەوە سەرکوت کراوە.
ماچادۆ، وەک یەکێک لە دامەزرێنەرانی رێکخراوی "سوماتێ" کە تایبەتە بە پەرەپێدانی دیموکراسی، زیاتر لە 20 ساڵ لەمەوبەر داکۆکی لە هەڵبژاردنی ئازاد و دادپەروەرانە کردووە. وەک خۆی دەڵێت: "بڕیارمدا سندوقی دەنگدان هەڵبژێرم نەک فیشەک".
ماچادۆ لە رێگەی پۆستە رێکخراوەیی و سیاسیەکانیەوە قسەی لەسەر سەربەخۆیی دادوەری و مافەکانی مرۆڤ و ئازادی کردووە. ئەو ساڵانێکی زۆرە بۆ ئازادی گەلی ڤەنزوێلا کار دەکات.
کەمێکیتری خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بۆ ساڵی 2025 رادەگەیەنرێت و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، یەکێکە لە کاندیدە دیارەکان و زۆر بە پەرۆشە بۆ وەرگرتنی. ئەو بە بەردەوامی جەخت دەکاتەوە کە شایەنی ئەم خەڵاتەیە بەهۆی رۆڵی لە کۆتاییهێنان بە چەندین جەنگدا، بەتایبەتی رێککەوتنی ئاگربەستی غەززە کە تازە رایگەیاند. بەڵام پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە: گەر ترەمپ ئەم خەڵاتە نەبات، ئایا ئەمەش دەبێتە هۆی سەرهەڵدانەوەی پشێوی و جەنگ لە جیهاندا؟
لیژنەی نۆبڵ کە لە پێنج ئەندام پێکدێت و لەلایەن پەرلەمانی نەرویجەوە هەڵدەبژێردرێن، بە نهێنی تەواو بڕیار لەسەر براوە دەدەن. هەرچەندە ترەمپ لە کەمپەینێکی چڕدایە بۆ بردنەوەی ئەم خەڵاتە، بەڵام پسپۆڕانی خەڵاتەکە پێیان وایە کە ئەگەری بردنەوەی زۆر کەمە. بڕیاری لیژنەکە لە پێش راگەیاندنی رێککەوتنی غەززە دراوە و لەوانەیە زیاتر سەرنجیان لەسەر هەوڵەکانی دیکەی ئاشتی بێت کە بە درێژایی ساڵ پێشکەش کراون و ئەمەش وادەکات چانسی ترەمپ کەم ببێتەوە و رێککەوتنی غەززەی بۆ هەژمار نەکرێت!
لەم کاتەدا کە جیهان بە دۆخێکی ناسەقامگیردا تێپەڕ دەبێت، پرسی سەرهەڵدانەوەی جەنگەکان پەیوەست نییە بە بردنەوە یان نەبردنەوەی خەڵاتێک لەلایەن کەسێکەوە. جەنگ و ئاشتی دیاردەی ئاڵۆزن و زۆر هۆکاری دیکەی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی و مێژوویی کاریگەرییان لەسەرە. لە رابردوودا، خەڵاتی نۆبڵ بە کەسانێک بەخشراوە کە هەوڵیان بۆ ئاشتی داوە، بەڵام ئەمە بە مانای ئەوە نەهاتووەتەوە کە ئاشتی بۆ هەمیشە سەقامگیر بووبێت.
بەپێی لێدوانی بەرپرسانی نەرویج، حکومەتی وڵاتەکەیان هیچ دەستوەردانێک لە بڕیارەکانی لیژنەی نۆبڵدا ناکات. هەندێک نیگەرانی هەیە لەناو نەرویجدا سەبارەت بەوەی کە ئەگەر ترەمپ خەڵاتەکە نەباتەوە، چ کاردانەوەیەکی دەبێت، بەتایبەتی لە کاتێکدا کە پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و نەرویج لە هەندێک ڕووەوە گرژی تێکەوتووە. بەڵام لیژنەکە دووپاتی دەکاتەوە کە بڕیارەکانی سەربەخۆن و گوێ بە فشارەکان نادەن.
لەکۆتاییدا، خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی هێمایەکە بۆ ئاشتی و کاری مرۆیی، بەڵام نەبوونی خەڵاتەکە بە مانای کۆتاییهاتنی هەوڵەکان بۆ ئاشتی یان سەرهەڵدانەوەی جەنگەکان نییە. ئاشتی پڕۆسەیەکی بەردەوامە و پێویستی بە هەوڵ و کۆششی زۆری هەموو لایەنەکان هەیە.