عەون زیاب وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق رایگەیاند، حکومەتی تورکیا کارکردنی بۆ دروستکردنی بەنداوی جەزرە لەسەر روباری دیجلە دەستپێکردووە سەرەڕای ئەوەی حکومەتی عێراق بەڕەسمی یاداشتی ناڕەزایی و نیگەرانی خۆی پێڕاگەیاندووە، چونکە ئەو بەنداوە دەبێتە ھۆی زیاتر کەمبوونەوەی بەشەئاوی عێراق لە رێگەی روباری دیجلەوە، بەشێوەیەک نیوەی ئێستا ئاو دەگاتە عێراق.

وتیشی، ماوەی ١٠ ساڵە حکومەتی عێراق لەسەر دروستکردنی بەنداوی جەزرە لەلایەن تورکیاوە ناڕەزایی دەردەبڕێت، بەڵام تورکیا سەرجەم داواکاری و ناڕەزاییەکانی پشتگوێخستووە و بەردەوامە لەسەر کارەکەی بۆ دروستکردنی ئەو بەنداوە.

جەختیشیکردەوە، قەیرانی ئێستای ئاو لە عێراق لەماوەی ٩٠ ساڵی رابردوودا وێنەی نەبووە ئەوەش بەھۆی دروستکردنی بەنداو لەسەر روبارەکان لەلایەن ھەندێک وڵاتەوە.

حسێن تەمیمی، بەڕێوەبەری ئۆپراسیۆنەکان لە بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربوونەوەی تاوانی رێکخراو لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاکو کۆتایی مانگی تشرینی یەکەم، ٤٤٦ کەس بە تۆمەتی بازرگانیکردن بە مرۆڤ و فرۆشتنی ئەندامانی جەستەی مرۆڤ و دەرۆزەکردن، دەستگیرکراون.

وتیشی، منداڵی بچووک و کچان و ژنان و کەسانی بەتەمەن و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، ئەو توێژانەن کە ئەگەر ھەیە بازرگانیانیان پێوەبکرێت، راشیگەیاند، کەسانی بەئەزموون لە بواری چالاکییەکانی باند و تاوانی رێکخراو لە رێگەی گشتی و پێدانی پارەوە، کەسانی بەئامانجگیراو ھەڵدەخڵەتێنن.

حسێن تەمیمی راشیگەیاند، دەستگیرکردنی ئەو کەسانە، لەپێناو سنووردارکردنی تاوانی بازرگانیکردنە بە مرۆڤ و ئەندامانی جەستەی مرۆڤ و دەرۆزکردن، کە سزای ئەو تاوانە بەپێی یاسای سزادانی عێراقی، ١٥ ساڵ زیندانیکردنە.

وەزارەتی کارەبای عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، وەفدێکی حکومی لە تورکمانستانە بۆ تەواوکردنی رێکارەکانی ھاوردەی غاز، ئەوەش دوای یەکەمین سەردانی وەزیری وزەی تورکمانستان مانگی رابردوو بۆ بەغداد بۆ ئیمزاکردنی لێکتێگەیشتنێکی ھاوبەش. 

وەزارەتی کارەبای عێراق رایگەیاندووە، وەفدەکە بە سەرکردایەتی زیاد عەلی فازل وەزیری کارەبا چوونەتە تورکمانستان و چەندین کۆبوونەوە لەگەڵ لێپرسراوانی وزەی ئەو وڵاتە ئەنجام دەدەن. 

ھەر بەپێی راگەیەندراوەکە، ئەو ھەنگاوە ھاوکاتە لەگەڵ پڕۆگرامی حکومی بۆ ھەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی ھاوردەی وزە بۆ عێراق و زیادکردنی سەعاتەکانی پێدانی کارەبا بە ھاووڵاتیان، تا ئەو کاتەی پڕۆژەی وەبەرھێنانی غاز و پڕۆژەکانی وزەی نوێ تەواو دەبن و عێراق دەگاتە ئاستی خودبژێوی لە بەرھەمھێنانی وزەدا.

رۆژنامەی عەرەبی جدیدەی قەتەری لەزاری چەند سەرکردەیەکی عێراقییەوە بڵاویکردەوە، رۆژی دووشەممە دوای گەڕانەوەی محەمەد شیاع سودانی لە تاران، کۆبوونەوەی سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بەبەشداریی سەرۆک وەزیرانی عێراق بەڕێوەچووە و تێیدا سودانی رایگەیاندووە، ئەمریکا جدییە لە ھەڕەشەکانی بۆ وەڵامدانەوەی کردنەئامانجی ھێزەکانی لە عێراق.

سودانی داواشی لە سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی کردووە، فشار بکەن لە گرووپە چەکدارەکان بۆ راگرتنی ھێرشەکانیان دژی ھێزەکانی ئەمریکا.

جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەکە بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاندووە، ھۆکاری ناجێگیری بەھای دینار بەرامبەر دۆلار زۆرە، وتیشی، چارەسەرەکانی بانکی ناوەندی ھاوکار نەبوون بۆ سەقامگیرکردنی بازاڕی دراو و ھەنگاوی لاوەکی بوون. 

داواشیکرد بودجە خەرجبکرێت و ئاسانکاری بۆ وەبەرھێنەران بکرێت و رێکارە حکومییەکان بۆ دەستگەیشتن بە دۆلار ئاسان بکرێت. 

ھەروەھا داواشیکرد، سەرکردەی کوتلە سیاسییەکان کۆبوونەوەیەکی بەپەلە بکەن، بۆ تاوتوێکردنی مەترسییەکانی جێبەجێنەکردنی سیستمی سویفت و کاریگەرییەکانی لەسەر بواری سیاسی و ئەمنی و ئابوری و کۆمەڵایەتی. 

یەحیا ئیسحاق، سەرۆکی ژووری بازرگانی ئێران- عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ھەماھەنگییەکی باشی ئابووری و بازرگانی لەنێوان ئێران و عێراق ھەیە و لە ئەمساڵدا قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ھەردوو وڵات گەیشتووەتە ١٠ ملیار دۆلار، چاوەڕوانیشدەکرێت تاکۆتایی ئەمساڵ بگاتە ١٢ ملیار دۆلار.

ئەوەشی خستەڕوو، بەشێکی زۆری ئەو کاڵا و شتومەکانەی لە ئێرانەوە ھەناردەی عێراق دەکرێت، پەیوەندییان بە ژێرخانی بیناسازییەوە ھەیە لەو وڵاتە، لەوانە ئاسن و پۆڵا.

سەرۆکی ژووری بازرگانی ئێران-عێراق جەختیلەوەشکردەوە، عێراق ھیچ بڕە پارەیەک قەرزاری کەرتی تایبەتی ئێران نییە و بازرگانان و پیشەوەرانی کەرتی تایبەتی ئێران ھەموو شایستە داراییەکانیان لە عێراق وەرگرتووە.

د.لەتیف ڕەشید، سەرۆککۆماری عێراق، بانگهێشتنامەیەکی لە شا سەلمان بن عەبدولعەزیز ئال سعود، پاشای شانشینی سعودیە پێگەیشت بۆ بەشداریکردن لە کارەکانی خولی نائاسایی ئەنجومەنی کۆمکاری عەرەبی لەسەر ئاستی سەرکردایەتی بۆ تاوتوێکردنی دەستدرێژییەکان بۆسەر  کەرتی غەززە و پێشهاتەکانی ناوچە داگیرکراوەکانی فەلەستین. 

ئەمەش لە میانی پێشوازیکردنی لەبەڕێزیان هات لە سەعید ئەلقەحتانی جێگری باڵیۆزی شانشینی سعودیە لە ڕۆژی سێشەممە 2023-11-7، لە کۆشکی بەغدا.

هەروەها سەرۆککۆمار سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ خاوەن شکۆ شا سەلمان دەربڕی بۆ ئەو بانگهێشتە و ئاماژەی بە گرنگی هاوکاری و هەماهەنگی و کاری هاوبەش لەبارەی پرسە جێ بایەخە هاوبەشەکان کرد، هاوکات بەڕێزیان ستایشی ئەو پەیوەندییە برایانەی نێوان هەردوو وڵات و گەلی برای  کرد.

 لە بەرامبەردا ئەلقەحتانی جەختی لە پەرۆشی وڵاتەکەی کردەوە بۆ پتەوکردنی پەیوەندیەکی بونیادنەرانە لەگەڵ عێراق و فراوانکردنی ئاسۆی هاریکاریەکان بەشێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشە کان بکات.

نیبراس ئەبو سۆدە، ئەندامی تیمی رۆژنامەوانیی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، کۆمیسیۆن بەردەوامە لە چاپکردنی کارتەکان و لەدوای ١٠ی ئەم مانگەوە دەستدەکەن بە رادەستکردنەوەی کارتەکان بەو دەنگدەرانەی کارتەکانیان نوێکردووەتەوە یاخود ئەو دەنگدەرانەی نوێن و یەکەمجارە کارتی دەنگدان دەردەھێنن.

وتیشی، کارتی بایۆمەتری بەسەر ئەو دەنگدەرانەدا دابەشدەکرێت کە لە مانگی ئازاری ساڵی رابردووەوە داتاکانیان تۆمارکردووە لەگەڵ ئەو دەنگدەرانەی لە ماوەی ئەمساڵدا تۆماریان نوێکردووەتەوە، کە ژمارەیان نزیکەی دوو ملیۆن دەنگدەرە.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لەکۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیارێکی تایبەت بە رێکخستنی مامەڵەکردن بە دۆلار ھەموارکراوە و بڕیاردراوە  ئەو کەسانەی لەو بانکانە بە دۆلار قەرزیان وەرگرتووە بە نرخی رەسمی بانکی ناوەندیی قەرزەکەیان لێوەربگیرێتەوە.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەشڵێت، پێویستە بانکی ناوەندیی عێراق دۆلاری پێویست بۆ بانکەکان دابینبکات و بڕیارەکە بڕیارەکە  بانکە حکومییەکان و بانکی بازرگانی عێراقی دەگرێتەوە.

عیماد جەمیل، سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمسیۆنی سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، کارمەندانی کۆمسیۆن بەردەوامن لە ئامادەکارییەکانیان بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق و لەو چوارچێوەیەشدا ناوەند و بنکەکانی دەنگدان بۆ دەنگدانی گشتی و تایبەت و ئاوارەکان دیاریکراون.

ئەوەشی خستەڕوو، دەنگدانی تایبەت بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دوو رۆژ پێش دەنگدانی گشتی بەڕێوەدەچێت.

سەرۆکی تیمی راگەیاندنی کۆمسیۆنی سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق وتیشی، لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ناوەندێکی دەنگدان تایبەت دەکرێت بە ئەندامانی یەکە سەربازییەکان.

ڤیدانت پاتێل، جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ئەمریکا و عێراق لە گفتوگۆدان سەبارەت بە ھێرشی گروپە چەکدارەکان بۆسەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و رێوشوێنی پێویست دەگیرێتەبەر بۆ رێگریکردن لەو ھێرشانە. 

ئەوەشی خستەڕوو، ژیانی ھاوڵاتییانی مەدەنی عێراق بۆ ئەمریکا گرنگە و سەرۆکوەزیرانی عێراقیش جەختیلەوەکردووەتەوە، کە ھێرشەکان بۆسەر ‌ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق قبوڵکراو نییە. 

لە دیدارەکەدا، سەرۆککۆمار گرنگی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و پاکستانی دووپاتکردەوە، ھەروەھا جەختی لە پێویستی پەرەپێدان و گەشەپێدانی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا کردەوە بە شێوەیەک کە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو  گەل و وڵات دەستەبەربکات و ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە بەھێزتر بکات.

ھەروەک بەڕێزیان، ستایشی ھەوڵەکانی باڵیۆزی کرد بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە ھاوبەشەکان و ھیوای سەرکەوتنی بۆ خواست لە ئەرکەکانی داھاتوویدا.

لەبەرامبەردا باڵیۆزی پاکستان، خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بۆ ماوەی کارکردنی لە عێراقدا و جەختی لە پابەندبوونی وڵاتەکەی کردەوە بە پشتیوانیکردنی ئاسایش و سەقامگیری عێراق و سەلامەتی گەلەکەی و کارکردن بۆ بەھێزکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی نێوان ھەردوولا.

میدیاکانی عێراق بڵاویانکردووەتەوە، شەوی رابردوو گرووپە چەکدارەکان بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بنکەی سەربازیی عەین ئەسەدیان لە پارێزگای ئەنبار و تەنەفیان لەسەر سنوری عێراق و سوریا و ئوردن کردووەتە ئامانج، بەڵام ھێزەکانی ئەمریکا ھەردوو فڕۆکەکەیان خستووەتە خوارەوە، بەشێک لە میدیاکانیش باسیان لەوەکردووە، ھەر شەوی رابردوو بنکەی سەربازیی ھەریریش لە سنوری پارێزگای ھەولێر کراوەتە ئامانج، بەڵام تائێستا پشتڕاست نەکراوەتەوە.

ئەو ھێرشانەش دوای ئەوەدێت شەوی رابردوو ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەسەردانەکەیدا بۆ بەغداد و دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق وتی، سودانی بەڵێنیداوە بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بپارێزت و رێگری لە دووبارەبوونەوەی ھێرشەکان بکات.

لەلایەکی تریشەوە، بزوتنەوەی نوجەبای عێراقی ھەڕەشەی لە ھێزەکانی ئەمریکا کردووە و رایگەیاندووە، ھەموو بنکە و بارەگا سەربازییەکانی ئەمریکا لەناوچەکە دەکرێنە ئامانج.

دواتر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا، رەئیسی رایگەیاند، بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکەیان رەوشی غەززە بووە و وتی، ئەوەی لە کەرتی غەززە روودەدات کۆمەڵکوژییە و پێویستە بۆردوومانەکان رابگیرێن. 

رەئیسی وتیشی، کەرتی غەززە پێویستی بە ھاوکاری مرۆیی بەپەلە ھەیە و ھاوکارییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل ئاڵۆزییەکان فراوانتر دەکات، ھەموو ئەوانەشی ھاوکاری ئیسرائیل دەکەن بەشدارن لەو تاوانانەی لە کەرتی غەززە ئەنجام دەدرێن. 

لای خۆشیەوە سودانی ئاماژەی بەوەدا، سەردانەکەی بۆ تاران جەختکردنەوەیە لە گرنگی پەیوەندییەکانیان و رایگەیاند، گەلی فەڵەستین کۆمەڵکوژ دەکرێن و ھەڵوێستی عێراق بەرامبەر کێشەی فەڵەستین روون و ئاشکرا و نەگۆڕە.

وتیشی، بێدەنگی کۆمەڵی نێودەوڵەتی بەرامبەر کۆمەڵکوژی غەزە نیشانەی شکستە و لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە لە ھەوڵدان بۆ راگرتنی ھێرشەکان بۆ سەر کەرتی غەززە، ئاشکراشی کرد کە چەند کاروانێکی ھاوکاری مرۆییان رەوانەی کەرتی غەززە کردووە و جەختیکردەوە لە گرنگی کردنەوەی رێرەوی مرۆیی. بە وتەی سودانی، عێراق رۆڵی ھەیە لە ھەوڵەکان بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە.

وەزارەتی نەوتی عێراق لەراگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ستافی تەکنیکیی، پڕۆژەی راکێشانی بۆری گواستنەوەی غازی لە کێڵگەکانی کۆرمۆرەوە بۆ وێستگەی کارەبای کەرکوک بە درێژایی ھەزار و ٥٠ مەتر و بە دوو قۆناغ تەواو کردووە.

 دەشڵێت، بۆرییەکە رۆژانە بڕی ١٠٠ پێ سێجا غاز، بۆ بەھێزکردنی وێستگەکە دابین دەکات بۆ زیادکردنی بەرھەمھێنانی وزەی کارەبا.

لای خۆیەوە، عەلی عەبدولکەریم موسەوی بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای بۆری نەوت، راشیگەیاند، کارەکانی جێبەجێکردنی بۆرییەکە بە ھەماھەنگیی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی کارەبای پارێزگای کەرکوک و کۆمپانیای غازی باکور و کۆمپانیای نەوتی باکور و بەڕێوەبەرایەتیی ھاتوچۆ و رێگەوبان و پرد و پەیوەندییەکان بەمەبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژەکە ئەنجامدراوە.

سودانی لە وتارێکدا کە رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی بڵاویکردووەتەوە رایگەیاند، عێراق بەرگەی نەھامەتی زۆری گرتووە بە درێژایی پەنجا ساڵی رابردوو، لەو کاتەوەشی دەسەڵاتی گرتووەتە دەست ھەنگاوی گرنگی ناوە بۆ گەڕانەوەی شکۆ و ناوبانگی عێراق لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی.

سودانی وتیشی، بەرنامەیان ھەیە بۆ روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی، چونکە ئاستەنگێکی گەورەی بەردەم کارەکانی حکومەتە. 

ئاماژەی بەوەشدا، داوایان لە پۆلیسی "ئینتەرپوڵ" کردووە، لێپرسراوە باڵاکانی پێشووی عێراق دەستگیر بکەن و رادەستیان بکەنەوە، کە زیاتر لە دوو ملیار و٥٠٠ ملیۆن دۆلاریان لە سندوقی باجدا بردووە.