جیهان
گورگە سامناکەکان دوای تێپەڕبوونی 10 هەزار ساڵ بەسەر لەناوچوونیان لەلایەن کۆمپانیایەکی ئەمریکییەوە بە سەرکەوتوویی 'دی ئێن ئەی'یان کۆپی کرایەوە و گەڕێنرانەوە بۆ ژیان.
کۆمپانیای Colossal Biosciences" کە بارەگاکەی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، رایگەیاند، زاناکانیان توانیویانە "DNA" لە گورگە بەبەردبووەکان دەربهێننەوە و رێکیبخەن کە مێژووەکەیان بۆ 11 هەزار و 500 ساڵ تاوەکو 70 هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، دواتر بەسەرکەوتوویی سێ بەچکە گورگی لێ کۆپی بکەن بە ناوەکانی: رێموس، رێمولوس و خالیسی.
ئەو جۆرە گورگە لە زنجیرە درامای "یاریی تەختە پادشاییەکان" و چەندین فیلمی دیکەدا دەردەکەون و بەو هۆیەوە خەڵکی پێیان ئاشنان.
لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ پێگەی "CBR"ـی ئەمریکی، بێن لام هاودامەزرێنەری کۆمپانیای کۆڵۆساڵ ئاماژەی بەوە کردووە، کە بەچکە گورگەکانیان پیشانی جۆرج رایمۆند ریچارد مارتینی نووسەری "یاریی تەختە پادشاییەکان" داوە و راستەوخۆ دەستی کردووە بە گریان.
ئەم کۆمپانیا ئەمریکییە بەردەوامە لە توێژینەوەکانی بۆ زیندووکردنەوەی بوونەوەرە لەناوچووەکانی وەک مامۆس و باڵندەی دۆدۆ و رەخساندنی ژینگەیەکی گونجاو بۆ ژیانیان.
وەزارەتی دەرەوەی چین ئەمڕۆ داوای لە ئەمەریکا کرد بە شێوەیەکی راستگۆیانە مامەڵە لەگەڵ دانوستانە چاوەڕوانکراوەکانی لەگەڵ ئێران بکات کە بڕیارە هەفتەی داهاتوو ئەنجام بدرێت.
لین جیان، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین ئەمڕۆ سێشەممە رایگەیاند؛ کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی 5+1 لە ساڵی 2018 هۆکاری سەرەکی قووڵبوونەوەی ئاڵۆزییەکانی نێوان واشنتۆن و تاران بووە. وتەبێژەکە داوای کرد کە ئەمەریکا پابەندی سیاسەتێکی راستگۆیانە بێت، رێز لە بەرژەوەندییە هاوبەشەکان بگرێت و دەست لە سیاسەتی "فشاری زۆر" بەرانبەر ئێران هەڵبگرێت.
چین رایگەیاندووە کە بەردەوام دەبێت لە هەوڵەکانی بۆ نێوەندگیری و گەیشتن بە چارەسەرێکی ئاشتیانە بۆ کێشەکانی نێوان دوو وڵاتەکە.
بەپێی راگەیاندنەکان، شاندەکانی ئێران و ئەمریکا بڕیارە ڕۆژی شەممە لە عومان کۆ ببنەوە. عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس پشتڕاستی کردەوە کە دانوستانی ناڕاستەخۆی شاندەکان لەو بەروارەدا دەست پێدەکات.
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی دووشەممە وەسفی کۆبونەوەکەی کرد بە "ڕاستەوخۆ، کاریگەر" و ئاماژەی بەوە کرد کە "رێککەوتن باشترە لە کردەوەی دیکە" بەتایبەتی کە دۆخەکە گەیشتووەتە "قۆناغێکی مەترسیدار". سەرۆکی ئەمریکا جەختیشی کردەوە کە نابێت ئێران چەکی ئەتۆمی بەدەست بێنێت.
ئەم لێدوانەی وەزارەتی دەرەوەی چین هاوکاتە لەگەڵ سەپاندنی باجی گومرکی بەسەر ئەو وڵاتەدا لەلایەن ئەمریکاوە، کە لە وەڵامدا چین وتی" تا کۆتایی شەڕی ئەم نابەرانبەرییە دەکەین".
چەند زانیارییەک سەبارەت بە پەیوەندییەکانی چین و ئێران لە بوارە جیاوازەکان دا:
هاوبەشی ستراتیژی:
- لە ساڵی 2021، چین و ئێران رێککەوتننامەی هاوکاریی ستراتیژیی 20 ساڵەیان واژۆ کرد کە بەڵێنی وەبەرهێنانی نزیکەی 400 ملیار دۆلاری لەخۆگرتبوو
- ئەم رێککەوتنە بوارەکانی ئابوری، سەربازی و ئاسایشی دەگرتەوە
- چین وەک هاوپەیمانێکی گرنگی ئێران بەرامبەر بە فشارەکانی رۆژئاوا و گەمارۆکانی ئەمریکا دەردەکەوێت
پەیوەندییە بازرگانییەکان:
- چین گەورەترین هاوبەشی بازرگانیی ئێرانە
- سەرەڕای گەمارۆکان، چین بەردەوامە لە کڕینی نەوتی ئێران
- وەبەرهێنانی چینی لە ژێرخانی ئێران، بەتایبەت لە بوارەکانی وزە، گواستنەوە و پیشەسازیدا.
هاوکاریی سیاسی:
- چین زۆرجار لە ئاستی نێودەوڵەتیدا پشتگیریی ئێرانی کردووە، بەتایبەت لە ڕێککەوتنە ئەتۆمییەکەدا
- هەردوو وڵات لە ڕێکخراوی هاوکاریی شانگهای کاردەکەن
- بەرژەوەندییەکانی هەردوو وڵات لە دژی "هەژموونی ڕۆژئاوایی" یەک دەگرنەوە
هاوکاریی سەربازی:
- بازرگانیی چەک و تەکنۆلۆژیای سەربازی
- مەشقی هاوبەشی سەربازی لە ساڵانی دواییدا
- هەماهەنگیی ستراتیژی لە ناوچەکەدا، بەتایبەت لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست
پرسی ئەتۆمی ئێران:
- چین هەمیشە لایەنگری ڕێککەوتنی ئەتۆمی5+1بووە
- دژایەتیی گەمارۆکانی ئەمریکای کردووە دوای کشانەوەی لە رێککەوتنەکە لە 2018
- پشتگیریی دانوستانە دیپلۆماسییەکان دەکات بۆ چارەسەرکردنی پرسی ئەتۆمی
نوێترین پەرەسەندنەکان:
- چین رۆڵێکی گرنگی هەبووە لە نێوەندگیری نێوان ئێران و سعودیە لە ساڵانی دواییدا
- پەرەپێدانی رێڕەوی بازرگانیی نوێ لە رێگەی پڕۆژەی "یەک پشتێن، یەک رێگا"
- زیادبوونی هەماهەنگیی ئابووری و دراویی لەگەڵ ئێران بۆ دووربوون لە سیستەمی دۆلاری ئەمریکی
چین وەک هێزێکی گەورەی جیهانی، گرنگییەکی تایبەت دەدات بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران بەهۆی شوێنی ستراتیژی و سەرچاوە سروشتییەکانیەوە. هەوڵدانەکانی ئێستای چین بۆ نێوەندگیری لە نێوان ئێران و ئەمەریکا پیشاندەری ئەو رۆڵەیە کە چین دەیەوێت لە ئاشتی و سەقامگیریی ناوچەکەدا بیگێڕێت.
ئەمریکا و ئیسرائیل جەختدەکەنەوە نابێت ئێران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی، سەرۆکی ئەمریکاش دەڵێت؛ لە رۆژی شەممەوە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران دەستپێدەكات.
كۆبوونەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە كۆشكی سپی بەڕێوەچوو، لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێی پرسی ئێران و بازرگانی نێوان هەردوو وڵات کرا.
لەمیانی کۆبونەوەکەدا دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند:لە رۆژی شەممەوە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران دەستپێدەكات، هەروەها كۆبوونەوەكەی شەممە راستەوخۆ و لەسەر ئاستی باڵا دەبێت.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەگەر رێككەوتن سەركەوتوو بێت لە قازانجی ئێران خۆیەتی
لە بەرانبەردا نەتەنیاهۆ رایگەیاند: لەگەڵ ترەمپ هاوڕاین نابێت ئێران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی.
ئاماژەی بەوەشکرد؛ پێناسە گومرگیەكانی سەر ئەمریكا هەڵدەگرین، دەشڵێت؛ سوپاسی ئەمریکا دەکەین لە هاوکاریکردنی دەوڵەتی ئیسرائیل.
ژاپۆن وەفدێك دەنێرێتە ئەمریكا بە ئامانجی دانوستان لەسەر پێناسە گومرگییەكان، ترەمپیش دەڵێت؛ ژاپۆن لە رووی بازرگانییەوە بە خراپی مامەڵەی لەگەڵ ئەمریكا كردووە.
دوای داواكاری ژاپۆن بۆ پێداچوونەوە بە پێناسە گومرگییەكان، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تروس رایگەیاند، گفتوگۆی لەگەڵ شیگێرو ئیشیبا سەرۆك وەزیرانی ژاپۆن كردووە و بەنیازە وەفدێك رەوانەی ئەمریكا بكات بۆ ئەنجامدانی دانوستان لەسەر پێناسە گومرگیەكان.
ئاماژەی بەوەش كرد، لە ماوەكانی رابردوودا ژاپۆن مامەڵەیەكی خراپی بازرگانی لەگەڵ ئەمریكا كردووە چونكە ژاپۆن ئۆتۆمبێل لە ئەمریكا ناكڕێت بەڵام ئەمریكا ملیۆنان ئۆتۆمبێل لە ژاپۆنەوە هاوردە دەكات.
پێشتر، چەند سەرچاوەیەكی میدیایی بڵاویان كردبووەوە دۆناڵد ترەمپ هەڵسەنگاندن بۆ هەڵپەساردنی پێناسە گومریگیەكان دەكات بۆ ماوەی 90 رۆژ، بەڵام كۆشكی سپی سەرجەم ئەو لێدوانانەی بەدرۆخستنەوە و بە هەواڵی ساختە ناوی بردن.
مەسعود پزیشکیان سەرۆک کۆماری ئێران رایدەگەینێت: وڵاتەکەی نایەوێت لەگەڵ ئەمریکییەکان بکەوێتە شەڕەوە جەختی لەوەشکردەوە ئێران خاوەنی چەکی ئەتۆمی نییە.
ئاژانسی تەنسیم بڵاویکردەوەتەوە، سەرۆک کۆماری ئێران ئاشکرایکردوە، لەکاتێکدا واشنتۆن بەردەوام فشار دەخاتە سەرمان و هەڕەشەمان لێدەکات، چۆن دەتوانین دانوستان لەگەڵیاندا بکەین؟
ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە باوەڕمان بە دانوستان هەیە، بەڵام بە مەرجێک هەڕەشە و فشارمان لەسەر نەبێت.
سەرۆک کۆماری ئێران راشیگەیاندووە، وڵاتەکەی ئامادەیە "لە ئاستێکی یەکساندا" گفتوگۆ لەگەڵ ئەمەریکا بکات، بەبێ ئەوەی ئەگەری بەشداریکردنی تاران لە دانوستانی راستەوخۆدا ڕوون بکاتەوە.
ئەم هەڵوێستەی پزیشکیان دوای ئەوە دێت دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا پێشتر داوای لە تاران کردبوو کە گفتوگۆی راستەوخۆی لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی بکات، هەروەها هەڕەشەی کردەوەی سەربازی کردبوو، ئەگەر هەوڵە دیپلۆماسییەکان شکستی هێنا.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، باجە گومرگییەكانی وڵاتەكەی رێگریكردوە لەوەی چین تیك تۆك بفرۆشێت.
ترەمپ لەناو فڕۆكەكەی بە رۆژنامەنوسانی وتوە، ئەگەر هەندێك لە باجە گومرگییەكانی لەسەر پەكین كەمبكردایەتەوە، لێپرسراوانی ئەو وڵاتە لە ماوەی 15 خولەکدا بە رێككەوتنێك رازی دەبوون بۆ فرۆشتنی تیك تۆك، ئەوەش گەورەیی كاریگەری باجە گومرگییەكەی ئەمریكا دەسەلمینێت.
تیك تۆك لە ئەمریكا نزیكەی 170 ملیۆن بەكارهێنەری هەیە و بە هۆكاری پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا، ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتیە مەترسی قەدەغەكردنی لەو وڵاتە لەسەرە.
بەهۆی ئەو شەپۆلی بارانبارین و زریانە بەهێزەی چەند ویلایەتێکی ئەمریکای گرتووەتەوە، 17 کەس گیانیان لەدەستداوە. کەشناسیش هۆشداری دەدات، شەپۆلێکی دیکەی بارانبارین و رەشەبای بەهێز وڵاتەکە دەگرێتەوە.
ماوەی چەند رۆژێکە شەپۆلی بارانبارین و زریانێکی بەهێز چەند ویلایەتێکی ئەمریکای گرتووەتەوە، کە بەهۆیەوە زیانێکی زۆری گیانی و ماددی لێکەوتووەتەوە.
بەهۆی زریانەکانەوە لە ویلایەتی تینیسی ئەمریکا 10 کەس گیانیان لەدەستدا، لە ویلایەتەکانی میزۆریو کێنتاکیش چوار کەس گیانیان لەدەستداوە، هەروەها لە هەریەک لە ویلایەتەکانی ئارکێنسۆ و ئیندیانا و میسیپیسی یەک کەس گیانیان لەدەستداوە.
هەربەهۆی زریان و رەشەباوە لە چەند ویلایەتێک چەندین باڵەخانە رووخاون و زیان بە خانوو و ماڵی هاووڵاتیان کەوتووە، چەندین هاووڵاتیش ماڵەکانیان چۆڵ کردووە.
ئەوە جگە لەوەی چەندین دار بەهۆی رەشەباکەوە شکاونەتەوە و لە چەند ناوچەیەکیش هێڵەکانی کارەبا پچڕاون، هەروەها چەندین ئۆتۆمبێل زیانیان پێگەیشتووە.
دەستەی کەشناسیی نیشتمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان هۆشداری داوە لە بەردەوامی شەپۆلی بارانبارین و زریانی بەهێز و داواش لەو کەسانە دەکات کە ماڵەکانیان لەو ناوچانەوە نزیکە کە ئەگەری هەیە شەپۆلەکە زیاتر بیانگرێتەوە، ماڵەکانیان چۆڵ بکەن و بچنە شوێنێکی پارێزراوتر.
US Floods Break Record? Building Floats, Rivers Swell, Emergency| On Cam: Catastrophic Scenes| Watch#TNDIGITALVIDEOS #USFloods pic.twitter.com/gpBwBDLWeL
— TIMES NOW (@TimesNow) April 6, 2025
???#BREAKING | NEWS ⚠️
— Todd Paron?????? (@tparon) April 5, 2025
Flood emergency’s in the US states after torrential rains have hit the area,pic.twitter.com/uq1NoZct2n
پرۆژەیاسایەك بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران لە عیراق لە لایەن دوو ئەندامی كۆنگرێسی ئەمەریكاوە دەخرێتە روو.
جۆ ویلسۆن، ئەندامی كۆمارییەكان لە كۆنگرێس لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێمس نوسیویەتی، بە هاوبەشی لەگەڵ ئەندامێكی دیموكراتەكان لە كۆنگرێس پڕۆژەیاسایەكیان بە ناوی "رزگاری عیراق" پێشكەش كردوە، كە ئامانج لەو پرۆژەیە كەمكردنەوەی هەژمونی تارانە لە عیراق و پاڵپشتیكردنی زیاتری سەربەخۆیی ئەو وڵاتەیە.
ئەو كۆنگریسمانە رایگەیاندوە، بەپێی پرۆژە یاساكە دەبێت لە ماوەی 180 رۆژدا پرۆژە یاساكە جێبەجێبكرێت وەك یەكەم هەنگاویش دەبێت سەرجەم ئەو گروپە چەكدارانەی ناوچەكە بە تیبەتیش حەشدی شەعبی لە عیراق هەڵبوەشێنرێنەوە.
لە دووەم هەنگاویشدا پێویستە واشنتۆن هاوكارییە ئەمنییەكانی بۆ عیراق رابگرێت تا ئەو كاتەی گروپەكانی لایەنگری تاران لە دامودەزگاكانی دەوڵەت دوور دەخرێنەوە، هەروەها پاڵپشتیكردنی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ عیراق زیاتر بكرێت.
دەشڵێت، پرۆژەكە لە ماوەی 60 رۆژدا پێشكەشی كۆنگرێس دەكرێت و دەنگی لەسەر دەدرێت.
نوسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئەمڕۆ رایگەیاند کە ناتانیاهۆ سبەی یەکشەممە بەرەو واشنتن بەڕێ دەکەوێت و لەگەڵ گەیشتنی، کۆبوونەوەیەک لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا ئەنجام دەدات.
بەپێی راگەیەنراوی فەرمی سەرۆکایەتیی حکوومەتی ئیسرائیل، لەم کۆبوونەوەیەدا هەردوولا تاوتوێی سەپاندنی باجی گومرگی و هەڕەشەکانی ئێران دەکەن.
هاوکات، پێگەی ئاکسیۆسی ئەمەریکی ئاشکرای کردووە کە سەردانەکەی ناتانیاهۆ بۆ واشنتن تەوەری سەرەکیی سەردانەکە، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێرانە، لەگەڵ پرسی شەڕی غەززە و دەستپێکردنەوەی کردە سەربازییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئەو کەرتە.
پێگەی ئاکسیۆس هەروەها ئاماژەی بەوەش کردووە کە ناتانیاهۆ دەیەوێت لەبارەی چۆنییەتی هێرشکردنە سەر پێگە ئەتۆمییەکانی ئێران لەگەڵ ترەمپ ڕێک بکەوێت لە ئەگەری شکستهێنانی دانوستانەکان.
شایانی باسە، ئەمە دووەم سەردانی ناتانیاهۆیە بۆ ئەمەریکا لەوەتەی دۆناڵد ترەمپ دووبارە بووەتەوە سەرۆک.
جارێكی تر هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر حەماس لە غەززە چڕ دەبێتەوە و ئەمجارە، ئیسرائیل هەوڵ بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی کەرتەکە دەدات، لە رووی سەربازیی و سیاسیشەوە.
راپۆڕتە رۆژنامەوانییەكان پلانێكی پێشوەختی ئیسرائیل بۆ بە تەواوی كۆنتڕۆڵكردنی غەززە ئاشكرا دەكەن، كە لەلایەن ئیال زامیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیلەوە ئامادەكراوە و لە ریشەوە رەوتی شەڕی غەززە دەگۆڕێت، بەو پێیەی ئیال زامیر فەرماندەیەكی تایبەتە بە پلانی هێرشبردن و تەنها باوەڕی بە بژاردەی سەربازیی هەیە، پلانەكەش تەنها بە نەمانی حەماس لە غەززە كۆتایی دێت.
پلانەكەی ئیسرائیل، بە هێرشێكی فراوانی زەمینی دەستپێدەكات و دواتر هەنگاو بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام و میحوەر و رێڕەوی ئەمنی دەنێت لە چەند شوێنێكی غەززە، هاوشێوەی سیناریۆی رێڕەوی فیلادیلفیا، ئەمەش رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ دابەشكردنی هەمیشەیی خاكی غەززە و سەپاندنی رەوشێكی نوێ لە شەڕەكە، كە هەر چارەسەرێكی سیاسی داهاتوو سەختر دەكات.
بەپێی پلانەكە، دابەشكردنی خاكی غەززە بەجۆرێك دەبێت، ئیسرائیل رەفەح لە خان یونس جیا دەكاتەوە و تەواوی پەیوەندییەكانیش لە نێوان باشوور و باكووری كەرتی غەززە دەبچڕێنێت.
لە پلانەكەدا ئاگربەست تەنها بۆ ئازادكردنی بارمتەكان ناوی هاتووە، ئەویش بەو مەرجەی نەبێتە هۆی وەستانی هەمیشەیی شەڕ، جەختیشكراوەتەوە لە بە تەواوی كۆنترۆڵكردنی غەززە لە رووی سەربازیی و سیاسی و جێبەجێكردنی پلانی پارتی راستڕەوەكانی ئیسرائیل، بۆ ئاوارەكردنی زۆرەملێی خەڵكی غەززە.
بەپێی لێكدانەوەی شیكەرەوە و شارەزایانی سەربازیش، پلانەكە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ژمارەی سەربازانی سوپای ئیسرائیل و لەلایەن زۆرینەوەی دامەزراوە باڵا حكومییەكانی ئیسرائیلیشەوە رەتكراوەتەوە، بەڵام ناتانتاهۆ سوورە لەسەر جێبەجێكردنی.
محەمەد میسری بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان دەڵێت، پلانەكەی ئیسرائیل تەنها پلانێكی سەربازیی نییە، بەڵكو پرۆژەیەكی سیاسی مەترسیدارە، كە بە داگیركاری دەستپێدەكات و دواتر سەقامگیری و لە كۆتاییشدا كۆنترۆڵكردنی پرسە مرۆییەكان، ئەمەش دەرفەت دەداتە ئیسرائیل بۆ كاتێكی زیاتر و بەبێ زیانێكی زۆر لە غەززەدا بمێنێتەوە.
بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان پێی وایە، ئیسرائیل گەیشتووەتە ئەو تێڕوانینەی، بە هێرشی ئاسمانی بە یەكجاری ناتوانێت حەماس لەناوبەرێت، بۆیە دەیەوێت بە هێرشی زەمینی فراوان، ناوچەكانی غەززە قۆناغ بە قۆناغ لە حەماس پاكبكاتەوە.
ئاشكرابوونی ئەو پلانەی ئیسرائیل لەكاتێكدایە، لە 25ـی ئاداری ئەمساڵەوە، لە غەززە زنجیرەیەك خۆپیشاندان و گردبوونەوەی مەدەنی دژی حەماس دەستیپێكردووە و داوای كۆتایی پێهێنانی حكومڕانی حەماس لە غەززە و شەڕی ئەو بزوتنەوەیە لەگەڵ ئیسرائیل دەكرێت.
مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی ناتۆ لە برۆکسل رایگەیاند کە وڵاتەکەی "رێگە بە ئێران نادات ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی". ڕوبیۆ جەختی کردەوە؛ کە واشنتن پابەند دەبێت لە رێگریی لەوەی تاران پەرە بە چەکی ئەتۆمی بدات.
وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا روونی کردەوە "دۆناڵد ترەمپ لە نزیکەوە چاودێریی ئەم پرسە دەکات و بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی هەنگاوەکانی داهاتوو دەکات."
هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد "هیچ وڵاتێک لە جیهاندا نایەوێت، ئێران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی واشنتن بەردەوام دەبێت لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی تا دڵنیا دەبێت لەوەی تاران نەتوانێت ئەم ئامانجە بەدەست بهێنێت."
پێشینەی پرسەکە:
پێشتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا رایگەیاندبوو، سەبارەت بە گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی، نامەیەکی بۆ رێبەری باڵای ئێران ناردووە.
ترەمپ روونیشی کردەوە کە واشنتن دوو بژاردە بۆ چارەکردنی قەیرانەکان لەبەرچاو دەگرێت، ئەویش سەربازی و دیپلۆماسی، بەڵام دانووستانەکان لە پێشینەی کارەکانیدایە.
لە ساڵی 2015 ئێران، بەریتانیا، ئەڵمانیا، چین، روسیا، ئەمەریکا و فەرەنسا گەیشتنە رێککەوتنێکی هاوبەش، کە بریتی بوو لە سووککردنی سزاکانی سەر تاران لە بەرامبەر سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی.
لە مانگی ئایاری 2018، ئەمەریکا لەکاتی سەرۆکایەتیی پێشووی ترەمپدا، تاک لایەنە لە رێککەوتنەکە کشایەوە و سزاکانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، ئەمەش وای کرد تاران وردە وردە بەڵێنە ئەتۆمییەکانی کەم بکاتەوە.
ئیداری ترەمپ بە هەڵە داوا لە ئۆکراینیەکانی نیشتەجێی ئەمریکا دەکات وڵاتەکە جێبهێڵن، وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆیی ئەمریکاش دەڵێت؛ هێشتا پارێزبەندی ئۆکرانییەکان کۆتایی نەهاتووە.
ژمارەیەک ئۆکراینی ئیمەیڵێکیان پێگەیشتووە کە تێیدا ئاگادارکراونەتەوە، مافی نیشتەجێبوونیان هەڵوەشاوەتەوە و ماوەی حەوت رۆژیان پێدراوە بۆ ئەوەی وڵاتەکە بەجێبهێڵن یان روبەڕوی لێپرسینەوە دەبنەوە.
هاوکات وتەبێژی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆی ئەمریکا رایگەیاند، ئیمەیڵەکە بە هەڵە نێردراوە هەروەها پرۆگرامی پارێزبەندی ئۆکراین، لە دوای هێرشەکانی روسیا لە ساڵی 2022 بۆ ئەو وڵاتە دامەزراوە و هێشتا کۆتایی نەهاتووە.
ئاژانسی رۆیتەرز مانگی رابردوو رایگەیاندبوو، ئیدارەی ترەمپ بەنیازە دۆخی نیشتەجێبوونی یاسایی کاتی، نزیکەی 240 هەزار ئۆکراینی هەڵبوەشێنێتەوە، کە لە ململانێکان لەگەڵ روسیا وڵاتەکەیان جێهێشتووە.
ئۆکراینیەکان بە شێوەیەکی یاسایی لە ئەمریکا لەژێر بەرنامەیەکی مرۆیدا نیشتەجێن، هەروەها لە ئیمەیڵەکەدا پێنجشەممەی رابردوو بە هەڵە نێردراوە تێیدا نووسراوە، "ئەگەر دەستبەجێ ئەمریکا بەجێنەهێڵیت، ئەوا توشی رێکاری یاسایی دەبیت کە دەتوانێت ببێتە هۆی دوورخستنەوەت لە وڵاتەکەمان".
کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور، بەناو نیشانەی چەکێکی نوێی قەناسی وڵاتەکەی دەڕوانێت و تاقیدەکاتەوە، دەشڵێت؛ هەموو پێداویستییەک بۆ هێزەکانیان دابین دەکەن.
میدیا رەسمییەکانی کۆریای باکور بڵاویانکردوەتەوە، کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکوور دوێنێ هەینی لە کاتی مەشقی هێزە تاییبەتەکانی وڵاتەکەی، چەکێکی نوێی جۆری قەناسی تاقیکردەوەتەوە و بە ئاماژەی سەرکەوتن وەسفی کردووە.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندنی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، کیم جۆنگ ئون لەکاتی پشکنین و بەسەرکردنەوەی هێزە تایبەتەکانی رایگەیاندووە، توانای شەڕی راستەقینە بۆ دەستەبەرکردنی سەرکەوتن لە بەرەکانی شەڕدا لە رێگەی راهێنانی چڕەوە بەهێزتر دەکرێت.
کیم جۆنگ ئون ئاماژەی بەوەشکردووە، کەرەستە و چەکێکی نوێی پێشکەوتوو بۆ یەکەکانی هێزە تایبەتەکان دابین دەکرێت، ئەمەش وەک هەنگاوێکی نیشتمانپەروەری و دڵسۆزیی بۆ وڵاتەکەمان.
سەرۆكی ئەمریكا پێداگری لەسەر دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران دەكاتەوە و تارانیش بە لاواز وەسف دەكات.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە وەڵامی پرسیارێكدا كە ئایا بە پێشنیازەكەی ئێران رازی دەبێت بۆ ئەنجامدانی دانوستانی ناڕاستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات، وتی، پێی باشترە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران بكەن.
وتیشی، دەسەڵاتدارانی ئێران گفتوگۆی راستەوخۆیان ناوێت، چونكە بەوتەی خۆی دڵەڕاوكێیان هەیە و هەست بە لاوازی دەكەن.
مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێرانیش رایگەیاند، وڵاتەكەی بە دوای شەڕ لەگەڵ هیچ وڵاتێكدا ناگەڕێت و ئامادەن بۆ گفتوگۆ، پێشتریش ئێران بە رەسمی وەڵامی ترەمی دایەوە كە نایانەوێت گفتوگۆی راستەوخۆ بكەن.
نزیكەی یەك ملیۆن چەكی ئەمریكی لە ئەفغانستان دیار نییە و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت، كەوتوونەتە دەست رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە.
دوای كشانەوەی بەپەلەی ئەمریكا لە ساڵی 2021 لە ئەفغانستان، نزیكەی یەك ملیۆن چەكی جۆری"ئێم4 و ئێم16" كەوتە دەست چەكدارانی تاڵیبان كاتێك دوای 20 ساڵ گەڕانەوە بۆ جڵەگرتنەوەی وڵاتەكەیان.
هەواڵگری ئەمریكا پێیوایە ئەو چەكانە لەناوچوون یان فرۆشراون یان بە قاچاخ بۆ گروپەكانی دیكە براون، نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێیوایە بەشێك لەو چەكانە كەوتوونەتە دەست لایەنەكانی سەر بە رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە و حوسییەكانی یەمەن.
تاڵیبان لە كۆتایی ساڵی رابردودا لە دەوحە دانی بەوەدا نا كە لانیكەم نیوەی ئەو چەكانەی ئەمریكا لەناوچوون یان لانیكەم لە دەستی ئەواندا نەماون.
دوای ئەوەی تاڵیبان دەسەڵاتی گرتەوە دەست لە ئەفغانستان، بۆ ماوەی ساڵێك بازاڕی چەك لەو وڵاتە گەرم بوو، بەڵام ئێستا لە رێگەی واتسئاپەوە كڕین و فرۆشتنەكە دەكرێت.
دۆناڵد ترەمپ لە یەكەمین كۆبوونەوەی كابینەكەی لە ئیدارەی نوێدا داوای وەرگرتنەوەی ئەو چەكانەی كرد كە بەهاكەیان دەگاتە زیاتر لە 85 ملیار دۆلار.
لە وەڵامی لێدوانەكانی ترەمپدا، زەبیحوڵا موجاهید وتەبێژی تاڵیبان بە تەلەفزیۆنی رەسمی ئەفغانستانی راگەیاند، ئەوان ئەو چەكانەی ئەمریكایان بە دەسكەوتی جەنگ گرتووە و بەكاریان دەهێنن بۆ بەرگریكردن لە وڵات و رووبەڕووبوونەوەی هەر هەڕەشەیەكی گروپەكان.
جگە لە چەكە سوكەكان، سەدان ئۆتۆمبێلی هامڤی و هەمەر و هێلیكۆپتەری جۆری بلاك هۆك لە كۆگاكانی قەندەهاردا بەجێهێڵراون، بەڵام هێشتا نەتوانراوە بەكاربهێنرێن، بەهۆی كەمی توانای كارپێكردن و نەبوونی كەسی شارەزا.
بەپێی راپۆرتێكی 2023ـی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی یاسایی سەر بە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، 78 فڕۆكە بۆ حكومەتی ئەوكاتەی ئەفغانستان بە تێچووی 923.3 ملیۆن دۆلار كڕدراون، بەڵام لە ئێستادا لە خزمەتكردن نەماون و ماوەیان بەسەرچووە.
95 هەزار و 524 موشەكی زەمینیش بە بەهای 6.54 ملیۆن دۆلار، زیاتر لە 40 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازیی و ناسەربازیی و دوو هەزار ئۆتۆمبێلی هامڤی و 70 ئۆتۆمبێلی پاككردنەوەی كێلگەكانی مین، زیاتر لە 300 هەزار چەك و دوربین لە نێوان ساڵانی 2005 بۆ 2020 بۆ سوپای پێشوی ئەفغانستان بەجێهێڵراون.
راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهای ئەو چەكانەی ئەمریكا كە تاڵیبان دەستیبەسەردا گرتوون، حەوت ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.
ئیدارەی ئەمریكاش پێیوایە وەرگرتنەوەی ئەو چەكانە تێچووی گواستنەوەیان لە بەهاكەی خۆیان زیاتر دەبێت تەنانەت ئەگەر تاڵیبانیش رازی بێت بەو داوایە.
ئاماری گیانلەدەستدان بەهۆی بومەلەرزەكانی میانمارەوە سێ هەزار و 300 كەسی تێپەڕاند
ئاماری گیانلەدەستدان بەهۆی بومەلەرزە بەهێزەكانی میانمارەوە سێ هەزار و 300 كەسی تێپەڕاند و ژمارەی بریندارانیش نزیك دەبێتەوە لە پێنج هەزار كەس.
دەستەی راگەیاندنی رەسمی میانمار رایگەیاند، ژمارەی قوربانیانی دوو بومەلەرزە بەهێزەكەی رۆژی 28ی مانگی رابردوو، بەرزبووەتەوە و تائێستا گیانلەدەستدانی سێ هەزار و 301 كەس و برینداربوونی چوار هەزار و 792 كەس پشتڕاستكراوەتەوە، لەكاتێكدا گەڕانیش بەدوای بێسەروشوێنبووان لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا بەردەوامە و تائیستاش 221 چارەنووسیان نادیارە.
ئاماژەی بەوەشكرد، لە 17 وڵاتەوە كارمەندانی هاوكاری و فریاگوزاریی چونەتە میانمار و دەیان كاروانی ئاسمانی هاوكاری و پێداویستی و كەرەستەی فریاگوزاری رەوانەی میانمار كراون بۆ بەهاناوەچوونی لێقەوماوان.