دوای تێپەڕینی زیاتر لە یەک مانگ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی یەکی موچەخۆران، رۆژی 13ی ئەم مانگە دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو کرا.

ئەمڕۆ دووشەممە، 17ی مانگ، 22 دەستە و وەزارەت موچەی مانگی دوو وەردەگرن.

ئەو شوێنانەی ئەمڕۆ موچە وەردەگرن ئەمانەن:

کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، دارایی و ئابووری، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، دیوانی چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، تەندروستی، ناوخۆ، داد، ئەنجومەنی دادوەری، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتیەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار

رۆژی 13ی ئەم مانگە دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو کرا و بەپێی خشتەی موچەی مانگی 3، لەماوەی پێنج رۆژدا موچەی سەرجەم دەستە و وەزارەتەکان دابەشدەکرێت.

12ی ئەم مانگە، دوای ئەوەی بەغداد پارەی موچەی مانگی دووی خستە سەر هەژماریی بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم، خشتەی موچە راگەیەنرا.

لەلایەکی دیکەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، هەوڵدەدەن بەر لە جەژن موچەی مانگی سێ'ش دابەش بکەن.

رۆژی 4ی مانگی رابردوو، موچەی مانگی 1ی موچەخۆرانی هەرێم دابەشکرا، لەکاتێکدا موچەخۆران دەبوو موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوو وەربگرن، لەئێستاشدا چارەنووسی موچەی مانگی 12 یەکلا نەکراوەتەوە.

دوای تێپەڕینی زیاتر لە یەک مانگ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی یەکی موچەخۆران، ئەمڕۆ دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو دەکرێت.

ئەمڕۆ پێنجشەممە، 13ی 3، دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دووی موچەخۆرانی هەرێم دەکرێت و یەکەم شوێنیش موچەی 'خانەنشینان، خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، زیندانییە سیاسییەکان و بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی' دابەشدەکرێت.

بەپێی خشتەی موچەی مانگی 3، لەماوەی پێنج رۆژدا موچەی سەرجەم دەستە و وەزارەتەکان دابەشدەکرێت.

دوێنێ چوارشەممە، دوای ئەوەی بەغداد پارەی موچەی مانگی دووی خستە سەر هەژماریی بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم، خشتەی موچە راگەیەنرا.

لەلایەکی دیکەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، هەوڵدەدەن بەر لە جەژن موچەی مانگی سێ'ش دابەش بکەن.

رۆژی 4ی مانگی رابردوو، موچەی مانگی 1ی موچەخۆرانی هەرێم دابەشکرا، لەکاتێکدا موچەخۆران دەبوو موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوو وەربگرن، لەئێستاشدا چارەنووسی موچەی مانگی 12 یەکلا نەکراوەتەوە.

وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لیستی موچەی مانگی دووی 2025ـی بڵاوکردەوە.

بەپێی ئەو لیستەی وەزارەتی دارایی هەرێم بڵاویکردوەتەوە، سبەینێ پێنجشەممە دابەشکردنی موچەی مانگی شوبات فەرمانبەرانی هەرێم دەست پێدەکات و رۆژی سێشەممەی هەفتەی داهاتوو کۆتایی بە دابەشکردنی موچە دێت.

جێگەی ئاماژەیە، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران کە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، جەخت لەوەکراوەتەوە لیستی موچەی مانگی سێ بە زووترین کات ئامادە بکرێت و رەوانەی بەغداد بکرێت، بۆ ئەوەی پێش جەنگی رەمەزان فەرمانبەران موچەیەکی دیکە وەربگرن.

 ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایدەگەیەنێت، "باڵێۆزی ژاپۆن پرۆژەیەک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی مۆزەخانەی سلێمانی بەبڕی زیاتر لە یەک ملیار دینار خەرج دەکات و لەم مانگەوە دەستپێدەکات".

د. بڕیار رەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە هەژماری تایبەتی خۆی رایگەیاندووە: دوای هەوڵەکانمان لەماوەکانی رابردوو بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی و کەموکوڕی بەشێک لەدامەزراوەکانی سلێمانی لە رێگەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتی و ناوەندە جیهانیەکان، بەڵێمان لە باڵێۆزی ژاپۆن وەرگرت بۆ ئەنجامدانی پرۆژەیەک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی مۆزەخانەی سلێمانی بەبڕی زیاتر لە یەک ملیار دینار".

ئاماژەی بەوەشداوە، "رۆژی سێ شەممە 4ی 3 ی 2025 بۆ هەمان بەمەبەست سەردانی باڵیۆزخانەی ژاپۆنمان کرد لە بەغداد و لەگەڵ کێنجی یۆکۆتا کاربەرێکەری باڵیۆزخانەی ژاپۆن و هیدێکی ئۆکادا سکرتێری سیاسی کۆبووینەوە و گفتوگۆی جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیەمانکرد، دوای واژۆکردنی لەیەک تێگەشتنێک لە نێوان باڵیۆزخانە و وەزارەتی دەروەی عیراق، بریار وایە پڕۆژەکــە لەم مانگەدا بە پاڵپشتی رێکخراوی JICA لە مۆزەخانەی سلێمانی دەستپێدەکات و رۆڵی گەورەی دەبێت لە پاراستنی موڵکی کلتووری و دەوڵەمەنکردنی مۆزەخانەی سلێمانی لەکەلوپەلی مێژووی و بەرەوپێشبردنی کەرتی گەشتیاری لە سلێمانی و هەرێمی کوردستان".

وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، بەمزووانە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆریەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا دەستپێدەكاتەوە. 

وەزارەتی نەوتی عیراق بڵاویكردەوە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت سەرپەرشتی كۆبونەوەیەكی هاوبەشی عیراق – توركیای كردووە بۆ تاوتوێكردنی دۆسیەی ئاو و نەوت.

لە كۆبوونەوەكەدا وەزیری نەوت جەختی لە چارەسەركردنی دۆسیەی ئاو كردووەتەوە كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی عیراق بكات و پشكەكەی بەشێوەیەكی دادپەروەرانە بەدەستبێت. 

وتوشیەتی، هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا بەم نزیكانە دەستپێدەكاتەوە. 

وەزارەتی نەوت راشیگەیاندوە، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆ كراوە لەسەر كارنامەی لیژنە لاوەكیەكان لە بوارەكانی ئاو و وزە و پەروەردە و دەروازە سنورییەكان و ئاڵوگۆڕی بازرگانی. 

 

سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی عیراق رایگەیاند ، وردبینی لە لیستی موچەی مانگی شوباتی موچەخۆرانی هەرێم تەواو بووە . 

ئەو سەرچاوەیە بە كوردسات نیوزی راگەیاند ، وەزارەتی دارایی كاری وردبینیكردنی  لیستی موچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی هەرێمی تەواو كردوە  و تەنها نوسراوێك ماوە تا بدرێتە تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق بۆ ئەوەی ئیمزای بكات و بیداتە بەشی ژمێریاری تا پارەكە خەرج بكرێت.

رۆژی 26 ی شوبات ، وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاند ، لە رێگەی تیمی تەكنیكی وەزارەتەكەوە لیستی موچەی مانگی شوبات رەوانەی بەغداد كراوە. 

بەهۆی نزمبوونەوەی بەرچاوی نرخی تمەنەوە، پەرلەمانی ئێران متمانەی لە وەزیری دارایی و ئابووری وڵاتەکەی سەندەوە.

تەلەفزیۆنی رەسمی ئێران رایگەیاندووە، بەهۆی ئەو نزمبوونەوە بەرچاوەی تمەن بەرانبەر بە نرخی دۆلار دیویەتی، پەرلەمانی ئێران عەبدولناسڕ هیممەتی وەزیری دارایی و ئابووری ئێران لەسەر کار لابرد.

لە 19ی مانگی رابردوودا، ئەحمەد نادری پەرلەمانتار ئەوەی خستە روو، پەرلەمان داواکاری پێگەیشتووە بۆ لێپرسینەوە لە وەزیری دارایی و ئابووری، کە رەنگە دانیشتنەکان بە لێسەندنەوەی متمانە لەو وەزیرە کۆتایی پێبێت.

بەپێی یاسای ئێران، ئەو وەزیرەی سکاڵای لەسەرە و داوادەکرێت لێپرسینەوەی لێبکرێت، مۆڵەتی 10 رۆژی لەبەردەمدایە بۆ ئامادەبوون لە پەرلەمان و وەڵامدانەوەی پرسیاری پەرلەمانتارەکان، بۆ وەزیری داراییش، پێویست بوو روونکردنەوەی تەواو بدات لەسەر دۆخی ئابووری وڵات، بەر لەوەی دەستبکرێت بە دەنگدان بۆ لێسەندنەوەی متمانە لێی.

پێشتریش ئەو وەزیرە لە پۆستی پارێزگاری بانکی ناوەندی ئێراندا بووە و بەهەمان شێوە متمانەی لێسەندراوەتەوە.

دوای ئەوەی ساڵی 2018 دۆناڵد تڕەمپ لە رێککەوتنی ئەتۆمی ئێران کشایەوە، چەندین سزای بەسەر ئەو وڵاتەدا سەپاند و ئێران کەوتە ناو قەیرانێکی ئابووری قوڵەوە، بەهۆی سزاکانی ئەمریکاشەوە، ماوەی چەند ساڵێکە نرخی تمەن بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە، لەدوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەدیشەوە لە سوریا لە مانگی 12ی ساڵی رابردوودا، نرخی تمەن زیاتر رووی لە دابەزین کرد.

لە ئێستادا لە بازاڕەکانی هەرێم 100 دۆلار بەرانبەر بە نۆ ملیۆن و 210 هەزار تمەنە.

 

 

ئەمڕۆ هەینی، حیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، عیراق لە چەند سەعاتی داهاتوودا دەستدەکاتەوە بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە.

وەزارەتی نەوت لە بەیاننامەیەکدا، ئاماژەی بەوەکردووە، "حەیان عەبدولغەنی، جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوت، رایگەیاندووە: "عیراق لە چەند کاتژمێری داهاتوودا دەستدەکاتەوە بە کارەکانی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆ وە."

ئەوەش هاتووە، لە سەرەتادا 185 هەزار بەرمیل دەنێردرێت و وردە وردە بەرزدەبێتەوە بۆ ئەوەی بگاتە ئەو ئاستەی لە بودجەی گشتی فیدراڵیدا دیاریکراوە.

بەپێی دوایین ئاماری سەرژمێری عیراق، رێژەی هەژاری لە هەرێم کەمترین رێژەیە بەراورد بە پارزێگاکانی دیکەی عیراق و لە هەرێمیشدا هەولێر کەمترین رێژەی هەژاری تێدایە.

بەپێی ئامایر سەرژمێری، رێژەی هەژاری لە پارێزگای هەولێر بە 6٪ کەمترین رێژەیە، بەدوای ئەویشدا پارێزگای سلێمانی بە 8٪ لە پلەی دووەمدایە.

بەپێی ئامارەکە، دهۆک زۆرترین ریژەی هەژاری تێدایە لەناو پارێزگاکانی هەرێمدا و رێژەکەی گەیشتووەتە 15٪.

لەلایەکی دیکەوە پارێزگاکانی دیکەی عیراق رێژەکانیان بەراورد بە هەرێم بەرزترە و هەندێکیان دووهێندە یان زۆر زیاترن.

ئامارەکە بەم جۆرەیە:

موسەنا 44٪

بابل 34٪

قادسیە 29٪

نەجەف 25٪ 

بەسڕە 28٪

ئەنبار 21٪

کەربەلا 20٪

سەڵاحەدین و واست 19٪

دیالە 17٪

نەینەوا و میسان 16٪

بەغداد و زیقار 14٪

کەرکووک 10٪

هەرچەندە بڕیاربوو هەفتەی رابردوو لیستی موچەی مانگی دووی هەرێم رەوانەی بەغداد بكرێت، بەڵام تاوەكو ئێستا لیستەكە ئامادە نەكراوە.

سەرچاوەیەكی ئاگادار لە وەزارەتی دارایی هەرێم بە كوردسات نیوزی راگەیاند، تاوەکو ئێستا لیستی موچەی مانگی شوبات ئامادە نییە و كارەكانی تەواو نەكراون، بەڵام چاوەروان دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا لیستەكە ئامادە بكرێت و رەوانەی بەغداد بكرێت .

لەلایەكی دیکەوە، كارەكانی وەفدی دیوانی چاودێری عیراق كە ماوەی هەفتەیەكە لە هەولێرن بۆ وردبینكردنی داهات و خەرجییەكانی شەش مانگی رابردووی هەرێم بەردەوامە.

بڕیاریشە، دوای تەواوكردنی كارەكانیان راپۆرتێك لەو بارەیەوە رادەستی چاودێری دارایی عیراق بكەن .

لە ئێستادا موچەخۆرانی هەرێم لە کۆتایی مانگی دوو نزیک دەبنەوە، بەڵام لیستی موچە نەنێردراوە بۆ بەغداد و چارەنووسی موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردووشیان نادیارە.

كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان - ئەپیكۆر، قەبارەی زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم ئاشكرا دەكات و دەڵێت، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار.

مایڵز كاكینز وتەبێژی ئەپیكۆر بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ئەپیكۆر ئامادەیە لە رێی بەندەری عێراق - توركیاوە، هەناردەی نەوت دەستپێبكاتەوە، بەو مەرجەی گرێبەستی كاركردنی ئەوان لەبەرچاو بگیرێت.

بەوتەی خۆی، زیانەكانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، گەیشتووەتە 27 ملیار دۆلار، لەكاتێكدا پێشتر كۆمەڵەكە رایگەیاندبوو، قەبارەی زیانەكان 22 ملیار دۆلارە.

لەلایەكی ترەوە كۆمەڵەكە كە وەبەرهێنان لە بواری نەوت و گازی هەرێمی كوردستاندا دەكات، لەبارەی گفتوگۆكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عیراق رایگەیاند، ئامادەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت لە رێگەی بەندەری جەیهان.

وتیشی، هەوڵدەدەن رێكەوتنەكەی نێوان حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان بكرێت بە نوسراو كە تێیدا شەفافیەت هەبێت لە شێوازی پارەدان دوور لە دەستێوەردانی سیاسی.

وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند کە حکومەتی هەرێم پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان. لە راگەیەندراوێکدا کە لەلایەن وەفدی دانوستانکاری حکومەتی هەرێمەوە بڵاوکرایەوە، ئاماژە بەوەدراوە کە حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوت دەکاتەوە.  

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەندە بە جێبەجێکردنی هەمواری یاسای بودجە و جەخت لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم دەکاتەوە."  

لە کۆبوونەوەی هاوبەشی وەفدی حکومەتی هەرێم لەگەڵ وەفدی وەزارەتی نەوتی فیدراڵ، دووپاتکرایەوە کە جێبەجێکردنی یاسای بودجە پێویستی بە رێککەوتنێک لەسەر بڕی تێچووی دەرهێنانی نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان هەیە. هەروەها جەخت لەوە کراوەتەوە کە پێویستە میکانیزم و پێدانی شایستەی کۆمپانیاکان بە شێوەیەکی یاسایی رێکبخرێت.  

هەروەها ئاماژەی بەوەشکردووە کە پێویستە چارەسەری خێرا بۆ سەرجەم ئەو کێشانە بدۆزرێتەوە کە لە پڕۆسەی هەناردەکردنەوەی نەوتدا رووبەڕووی دەبنەوە.  

لە کۆتاییدا، وەفدی حکومەتی هەرێم جەخت لەسەر پێویستی دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم بە زووترین کات دەکاتەوە و پێشنیاری کردووە کە پێویستە هەموو لایەنەکان هەوڵبدەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشانەی کە لەم بوارەدا هەن.  

ئەم راگەیەندراوە هاوکاتە لەگەڵ راگەیەندراوێکی رۆژی شەممەی وەزارەتی نەوتی عیراق کە تیایدا هاتبوو: "ئامادەکارییەکان بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە تەواو بووە."

نرخی نەوت  لە بازاڕەکانی جیهان بۆ هەر بەرمیلێک 4 دۆلار دابەزی.

ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک خاوی برینت لەبازاڕەکانی جیهان بەراورد بە دوێنێ 4 دۆلار دابەزی و بۆ هەر بەرمیلێک بە 74 دۆلار 40 سەنات مامەڵەی پێوەدەکرێت.

هاوکات نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی تەکساس، بە 70 دۆلار و 40 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت. 

ئەمەش لەکاتێکدایە دوێنێ هەینی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە سەروو 78 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرا.

دوای زیاتر لە شەش ساڵ لە دورستکردنی، ئەمڕۆ سەکۆی ئۆکەی ئێکس رایگەیاند، دراوی ئەلیکترۆنی پای لیست کراوە و لەمڕۆوە مامەڵەی پێوەدەکرێت.

لە سەرەتادا یەک پای بەرامبەر بە دوو دۆلار دانرا، بەڵام بەهۆی مامەڵەکردن پێوەی، لەئێستادا نرخەکەی بۆ 1.4 دۆلار دابەزیوە.

پرۆژەی پای نێتۆرك یەكێك لەو دراوە ئەلیكترۆنییانەی كە لەساڵی 2019ـەوە دروستكراوە و بەكارهێنەرانی تەنها لەرێی رۆژانە كرتەكردن لەنێو بەرنامەكە بوونەتە خاوەنی دراوەكە و چاویان لە بەدەستهێنانی قازانجێكی زۆرە.

لە ئێستادا زیاتر لە 19 ملیۆن هەژماری پشتڕاستكراوەی پای بوونیان هەیە، لە كوردستانیش رێژەیەكی زۆر بەكارهێنەری هەیە، تەنانەت لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان.

نرخی زێڕ لە بازاڕەكانی هەرێم بەرزترین ئاستی مێژوویی تۆماركرد و نرخی نەوتیش بەرزبووەو گەیشتە 76 دۆلار.

نرخی زێڕ لە بۆرسەكانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەرچاوی بە خۆیەوە بینی و لە هەرێمی كوردستانیش گەیشتە ئاستێك كە لە مێژوودا وێنەی نەبووە، بەششێوەیەك نرخی یەك مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 625 هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەكرێت، لە ماوەی تەنها یەك شەویشدا نرخی ئۆنسەیەك زێڕ 50 دۆلار بەرزبووەوە و گەیشتە 2 هەزار و 945 دۆلار.

ئەوەش لە كاتێكدایە چەند رۆژێكە بە بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا لە بەرزبوونەوەدایە و نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی برێنت گەیشتووەتە 76 دۆلار.

بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ و نەوت دوای ئەوە دێت كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا بە سەپاندنی سزا و باج بەسەر چەند وڵاتێكدا و ئەوەش ناجێگیری ئابووری و بازرگانی لە جیهاندا دروستكردووە.