ئابووری
نرخی زێڕ لە بازاڕەكانی هەرێم بەرزترین ئاستی مێژوویی تۆماركرد و نرخی نەوتیش بەرزبووەو گەیشتە 76 دۆلار.
نرخی زێڕ لە بۆرسەكانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەرچاوی بە خۆیەوە بینی و لە هەرێمی كوردستانیش گەیشتە ئاستێك كە لە مێژوودا وێنەی نەبووە، بەششێوەیەك نرخی یەك مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 625 هەزار دینار مامەڵەی پێوە دەكرێت، لە ماوەی تەنها یەك شەویشدا نرخی ئۆنسەیەك زێڕ 50 دۆلار بەرزبووەوە و گەیشتە 2 هەزار و 945 دۆلار.
ئەوەش لە كاتێكدایە چەند رۆژێكە بە بەردەوامی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا لە بەرزبوونەوەدایە و نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی برێنت گەیشتووەتە 76 دۆلار.
بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ و نەوت دوای ئەوە دێت كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاریدا بە سەپاندنی سزا و باج بەسەر چەند وڵاتێكدا و ئەوەش ناجێگیری ئابووری و بازرگانی لە جیهاندا دروستكردووە.
وەزیری وزەی توركیا دەڵێت تائێستا عیراق هیچ زانیارییەكی لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم پێنەداون.
ئاڵپ ئارسڵان بایراكتار وەزیری وزەی توركیا لە لێدوانێكیدا بۆ ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاند، تائێستا هیچ زانیارییەكیان لەلایەن حكومەتی عیراقەوە پێنەگەیشتووە، لەبارەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە.
رۆژی 2ی ئەم مانگە، هەمواری یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق پەسەندكراو تێچوی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوتیش بە 16 دۆلار دیاریكرا، ئەوەش رێگەخۆشكەربوو بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كە بە بڕیاری دادگا پاریس لەمانگی سێی 2023ەوە راگیراوە.
لەئێستاشدا وەفدێكی وەزارەتی نەوتی عیراق لە هەولێرە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیاوە، وەزیری نەوتی عیراق و وەزیری سامانە سروشتییەكانیش رایانگەیاندووە، لە چەند هەفتەی داهاتوودا، هەناردەی نەوتی هەرێم لەرێگەی كۆمپانیای سۆمۆوە دەستپێدەكاتەوە.
دوای ئەو بەرزبوونەوە بەرچاوەی لەماوەی رابردوودا نرخی زێڕ بەخۆیەوە بینی، ئەمڕۆ نرخی زێڕ لە بەرزیدا ماوەتەوە و یەک ئۆنسە بەرامبەر بە دوو هەزار و 899 دۆلارە.
ئەمڕۆ دووشەممە، نرخی یەک گرام زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 93 دۆلار و 205 سەنتە.
نرخی زێڕ لە بازاڕەکانی هەرێمدا بەمجۆرەیە:
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 18 بە 525 هەزار دینارە
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 21 بە 613 هەزار دینارە
یەک مسقاڵ زێڕی عەیار 24 بە 700 هەزار دینارە
داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنووری پارێزگای سلێمانی زیاتر لە چوار ملیار دینارە و بەراورد بە هەفتەی رابردوو پێنج ملیار دینار كەمیكردووە.
ماڵپەری شەفافیەت كە چاودێری داهاتی نانەوتی پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆكانی ڕاپەڕین و گەرمیان دەكات، بڵاویكردەوە، داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیە لە رۆژی 8 تاكو 13 ی شوبات، زیاتر لە چوار ملیار و 266 ملیۆن دینار بووە، لەو بڕەش 85%ی نەختینە و 10%ی بە چەك بووە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، داهاتەكە بەراورد بە هەفتەی رابردوو، پێنج ملیار دینار كەمیكردووە كە لەو هەفتەیەدا داهاتەكە زیاتر لە نۆ ملیار دینار بووە.
کونسوڵی چین رایگەیاند تەنیا لە ساڵی رابردوودا ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان چین و عیراق گەیشتووە بە 50 ملیار دۆلار کە ئەوەش ژمارەیەکی پێوانەییە.
لیۆ جیۆن کونسوڵی چین لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند: ئەگەر تەماشای بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان بکەین کاڵایەکی زۆری چینی بوونی هەیە، هاوكات ئۆتۆمبێلێکی زۆری چینی لە بازاڕەکانی هەرێم هەن بە براندی جیاواز و بە ئۆتۆمبێلی کارەبایشەوە، دەتوانم بڵێم پەیوەندی نێوان هەرێم و چین زۆر بە باشی و بە سوودی گەورە گەشەی کردووە.
وتیشی: لە داهاتووشدا کاڵای چینی کوالێتیی بەرز و هەرزان لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستان دەبینین کە سودی بۆ خەڵکی هەیە چونکە خەرجییان کەم دەکاتەوە.
بەرپرسی ئۆفیسی هەولێری کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان رایگەیاند، 15 هەزار کارمەندمان لەسەر سندووقەکانی دەنگدان هەبووە و دەتوان لە رۆژی یەکشەممەوە سەردانی بانکەکان بکەن بۆ وەرگرتنی پاداشتەکانیان.
مەریوان محەمەد بەرپرسی ئۆفیسی هەولێری کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "ئەو بڕە پارەیەی بۆ پاداشتی کارمەندانی سەر سندووقەکانی دەنگدان داندراوە، بەگوێرەی جۆری وەزیفەکە دەبێت".
ئاماژەی بوەشدا، بەڕێوەبەری بنکەی دەنگدان 350 هەزار دینار وەردەگرێت، بەڕێوەبەری وێستگە و کارمەندانی دیکە 250 هەزار دینار وەردەگرن، ئەگەر دەرچووی کۆلێژ یان پەیمانگە یان ئامادەیی بن.
ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵاکەی سەرۆک کۆمار تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم کۆدەبێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا تۆماری کردبوو.
بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەکی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق کۆببێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆماری کردبوو.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە کە لە چوار خاڵ پێكهاتووە، کە داوایکردووە، فەرمانێكی وەلائی خێرا دەربکرێت بۆ پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.
هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام و بەبێ وەستان، هەروەها جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچە بەپێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن، بە جۆرێک هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە حكومەتی عیراق دەیگرێتە بەر.
رۆژی سێشەممە هەفتەی داهاتوو لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، بانگێشتی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و گفتوگۆ لەبارەی موچەی مانگی 12ی فەرمانبەرانی هەرێم دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لەسەرچاوەیەکی تایبەتەوە زانیاری دەستکەوتوە، رۆژی سێشەممەی هەفتەی داهاتوو، لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، بانگهێشتی لێپرسراوانی وەزارەتی دارایی عیراق دەکات و لە نزیکەوە گفتوگۆی دیاریکردنی چارەنوسی موچەی مانگی 12ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دەکەن.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە سەرچاوە تایبەتییەکەیەوە ئاشکرای دەکات، لە کاتی پێویستدا لیژنە حەوت ئەندامییەکەی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، لەگەڵ وەزارەتی دارایی هەرێمیش کۆدەبنەوە و چارەنووسی موچەی ئەو مانگە تاوتوێ دەکەن، کە لە نێوان هەرێم و بەغداد بە نادیاری ماوەتەوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز ئەو زانیاریەشی دەستکەوتوە، لە کۆبونەوەکەی رۆژی سێشەممەدا پرسیار ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عیراق دەکرێت، لە بارەی رادەستکردنی داتای فەرمانبەرانی هەرێم، لەلایەن وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستانەوە بە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ و دەستپێکردنەوەی هەوڵەکان بۆ بەبانکیکردنی موچەی موچەخۆرانی حکومەتی هەرێم.
وەزارەتی نەوتی عیراق ئاشکرای کرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانی دەبێت بۆ پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک، دەشڵێت: بەرهەمی ئێستای غاز نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێ سێجایە لە رۆژێکدا.
عەلی مەعرەج، بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق بۆ دابەشکردن رایگەیاند: ئامانجمان پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان و بە دامەزراوکردنی کەرتی غازە، لەپێناو بەدیهێنانی ئاستی خۆبژێوی و دامەزراندنی پاڵاوگەی مۆدێرن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەرنامەیەکی هاوبەشمان لەگەڵ کۆمپانیای پترۆلیۆمی بەریتانیای هەیە، بۆ پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە کێڵگە نەوتییەکان لە پارێزگای کەرکوک، کە لە ئێستادا گفتوگۆ تەکنیکی و گرێبەستییەکانی بەڕێوەدەچێت بۆ گەیشتن بە یاداشتێکی لێکتێگەیشتن لە نێوان هەردوولادا.
بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق سەبارەت بە بەرهەمهێنانی غازیش ئاماژەی بەوەدا، کە بەرهەمهێنانی غاز ڕۆژانە نزیکەی سێ هەزار و 200 ملیۆن پێی سێجایە، بەڵام ٪60-65ی وەبەرهێنانی بۆ دەکرێت و ئەو بڕەی دەمێنێتەوە دەسوتێنرێت.
راشیگەیاند، بڕیارە لە ماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا بڕی سوتانی غاز بگاتە سفر و بەرهەمهێان بۆ ٪100 بەرزببێتەوە، ئەمەش لەرێگەی جێبەجێکردنی پڕۆژەی ستراتیژی بۆ وەبەرهێنان لە غازدا.
ئەمڕۆ بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئێرانییە.
ئەمڕۆ دووشەممە، بەهای تمەن بەرانبەر بە دۆلاری ئەمریکی زیاتر دابەزی و 100 دۆلار بەرانبەر بە 9 ملیۆن و 100 هەزار تمەنی ئیرانیە بەشێوەی کاش و بەشێوەی حەواڵەش بەرانبەرە بە 9 ملیۆن و 600 هەزار تمەنە.
لەلایەکی دیکەوە 100 دۆلار بەرانبەر 150 هەزار و 250 دیناری عیراقیە.
سیتی گروپی ئەمریکی پێشبینی دەکات لە چەند مانگی داهاتوودا نرخی ئۆنسەیەک زێڕ بۆ سێ هەزار دۆلار بەرزبێتەوە.
شرۆڤەکارانی سیتی گروپی ئەمریکی کە یەکێکە لە گەورەترین کۆمپانیاکانی بواری خزمەگوزاری دارایی ئەو وڵاتە، پێشبینی دەکەن لە سێ مانگی داهاتوودا نرخی زێڕ بۆ هەر ئۆنسەیەک بۆ سێ هەزار دۆلار بەرزببێتەوە، هۆکارەکەشی بۆ لێدوانەکانی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا گەڕاندوەتەوە بۆ ئەو ناسەقامگیرییەی کە لە نرخی زێڕدا دروستبووە.
هەروەها ئاماژەیان بەوەکردووە، ئەو ناسەقامگیرییە دەبێتە هۆی زیادبوونی کڕینی زێڕ لەلایەن بانکە ناوەندییەکانەوە.
ئەمەش لەکاتێکدایە، دوێنێ نرخی هەر ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی بازرگانیدا بۆ سەرووی ٢٩٠٠ دۆلار بەرزبووەوە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر هەمواری یاسای بودجە دەدات كە تایبەتە بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆببێتەوە، بەپێی كارنامەی كۆبوونەوەكەش لە بڕگەی یەكەمدا دەنگ دەدرێت بە هەمواری یاسای بودجە، كە هەموارەكە پەیوەندی بە دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانەوە هەیە.
ئەوەش لە كاتێكدایە هەفتەی رابردوو سەرۆك و جێگرانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆكی فراكسیۆنە كوردی و عیراقییەكان، لەماڵی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق كۆبوونەوە بۆ رێككەوتن لەسەر تێپەڕاندنی هەمواری یاساكە.
بڕگەكانی تری كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەران تایبەتن بە دەنگدان بە پێشنیازەیاسای هەمواری هاوتاكردنی بڕوانامە و خوێندنەوەی دووەمیش بۆ پێشنیازەیاسای خوێندنی باڵای ناحكومی دەكرێت.
قائیمقامییەتی پێنجوێن هاووڵاتیانی ئاگادار کردووەتەوە، سبەینێ لە سنووری پێنجوێن دەست بە دابەشکردنی نەوتەکەی عیراق دەکەن.
قائیمقامییەتی قەزای پێنجوێن رایگەیاندووە، سبەینێ پێنجشەممە، لە هەردوو ناحیەی گەرمک و ناڵپارێز، یەکەم کاروانی نەوتی سپی کە لە بەغداوە نێردراوە بەسەر هاوڵاتیانی سنوورەکەدا دابەشی دەکەن.
ئەوەش هاتووە، بە کارتی سوتەمەنی پێنجوێن کۆدی- 283 نەوتەکە دەدرێت بەهاوڵاتیان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بۆ یەک بەرمیل نەوتی 200 لیتری 60 هەزار دینار لە هاووڵاتیان وەردەگیرێت و نەوتەکەش بە چەند قۆناغێک دابەشدەکرێت.
قائیمقامییەتی پێنجوێن داواش لە هاووڵاتیان دەکات، بەرمیلی نەوتەکانیان لە گەڕەکەکانی خۆیاندا ریز بکەن و پێویست ناکات بچنە گەڕەکەکانی دیکە.
دەشڵێت، دابەشکردنی نەوتەکە لە گەڕەکی 'بەرکێو'ـەوە دەستپێدەکات و بەرەو ناو گەڕەکەکانی دیکەی پێنجوێن و ناحیەی گەرمک و ناڵپارێز و نەوتەکە بە چەند قۆناغێک دابەشدەکرێت.
قائیمقامییەتی پێنجوێن ئەوەشی خستووەتە روو، هەر هاووڵاتییەک کارتی نەوتەکەی نەخوێنرایەوە، پێویستە سەردانی قائیمقامییەتی پێنجوێن بکات بۆ چارەسەری گرفتەکەی.
هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم و عیراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، وەزیری نەوتی عیراقیش دەڵێت، دوای نەوتەكە بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غازی هەرێم دەكەن.
سەفین دزەیی لێپرسراوی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم رایگەیاند، راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم 22 ملیار دۆلار زیانی بە عیراق گەیاندووە و لەگەڵ عیراق لەسەر هێڵن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان.
لەلایەکی دیکەوە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، حكومەتی عیراق پرۆژەیاسایەكی پێشكەشی ئەنجومەنی نوێنەران كردووە بۆ وەرگرتنی نەوتی هەرێم.
وتیشی، وەك قۆناغی سەرەتا بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 16 دۆلار دیاریكراوە.
باسی لەوەشکرد، لە داهاتوودا بەدواداچوون بۆ بەرهەمهێنان و هەناردەی غاز لە كێڵگەكانی هەرێم دەكەن و وەبەرهێنانی تێدا دەكەن.
پلاتفۆرمی دیپ سیكی چینی لەرووی دابەزاندنەوە پێش چات جی پی تی كەوتووە، لە ماوەیەکی کەمیشدا بۆتە رکابەرێکی گەورەی کۆمپانیا تەکنەلۆژیەکانی ئەمریکا.
كۆمپانیایەكی چینی بواری زیرەكی دەستكرد لە كەمتر لە دوو ساڵدا بووەتە ركابەری سەرەكی گەورەترین كۆمپانیاكانی تەكنەلۆژیای ئەمریكا و بەهۆیەوە ئەمرۆ دوای كردنەوەی بازارەكانی ئەمریكا زیانێكی گەورە بەر بازارەكان كەوت.
كۆمپانیای دیپ سیكی چینی لەئێستادا لەرووی دابەزاندنی پلاتفۆرمەكەی لە ئەپ ستۆری تایبەت بە ئایفۆن پێش پلاتفۆرمی چات جی پی تی كەوتووە بەڵام بەهۆی ئەوەی سانسۆری لەسەرە و پلاتفۆرمەكە رێگە نادات زانیاری دژی پارتی دەسەڵاتداری چینی دابنرێت روبەرووی رەخنە بووەتەوە.
سبەینێ جارێكی دیکە وەفدی دارایی حكومەتی هەرێم سەردانی بەغداد دەكاتەوە و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق دەبێتەوە.
بڕیارە سبەینێ وەفدی دارایی هەرێم سەردانی بەغداد بكات و لەگەڵ وەزارەتی دارایی عیراق كۆببێتەوە و بڕیاری پێویست لەسەر ماف و شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بدرێت و راسپاردەی پێویستیش ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بكرێت.
ئەوەش لە كاتێكدایە سێشەممەی رابردوو تیمێكی وەزارەتی دارایی عیراق لە وەزارەتی دارایی هەرێم بوون، بۆ وردبینی لیستی موچە و شایستە داراییەكان و ئامادەكاری پێویست بۆ كۆبوونەوەكەی رۆژی یەكشەممە.