هەواڵەکان
سەرچاوە پزیشکییەکانی کەرتی غەززە ئەمڕۆ سێشەممە رایانگەیاند، بەهۆی بۆردومانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە 23 کەس کوژران و زیاتر لە 200 کەسی دیکە بریندار بوون لە کاتێکدا کە هاووڵاتیانی غەززە بەرەو ناوەندەکانی هاوکاریی ئەمەریکی دەڕۆیشتن لە رۆژئاوای رەفەح.
میدیا فەڵەستینییەکان رایانگەیاندووە کە سوپای ئیسرائیل تەقەی لە خەڵکی مەدەنی کردووە کە چاوەڕوانی وەرگرتنی هاوکارییەکانی ئەمەریکا بوون لە رۆژئاوای رەفەح، کە لە ئەنجامدا زیاتر لە 15 کەس کوژران و ژمارەیەکی دیکەش بریندار بوون.
هەر لە هەمان رۆژدا، بەهۆی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر خێوەتەکانی نیشتەجێبوونی ئاوارەکان لە ناوچەی ئەسدا لە رۆژئاوای خان یونس و ناوچەی بەرەکە لە دێربلح، شەش کەس کوژراون و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون.
ئاژانسی هەواڵی فەڵەستینی "وەفا" بڵاوی کردەوە کە ئێوارەی رۆژی دووشەممە پێنج فەڵەستینی لە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر شاری غەززە کوژراون.
لە دوای 7ـی ئۆکتۆبەری 2023ەوە، هێزەکانی ئیسرائیل هێرشێکی بەرفراوانیان بۆ سەر کەرتی غەززە دەست پێ کردووە. بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکان:
- 54 هەزار و 470 هاووڵاتی مەدەنی کوژراون، کە زۆرینەیان منداڵ و ئافرەت بوون
- 124 هەزار و 693 کەسی دیکەش برینداربوون
ئەم هێرشانە لە کاتێکدا ئەنجام دەدرێن کە هاووڵاتیانی غەززە چاوەڕوانی وەرگرتنی هاوکاریی مرۆیی دەکەن، کە دۆخی قەیرانەکە زیاتر قورستر دەکات.
ناوەندە هاوکارییەکانی ئەمەریکی کە ئامانجی هێرشەکان بوون، بەشێک بوون لە هەوڵەکانی نێودەوڵەتی بۆ گەیاندنی یارمەتی مرۆیی بە خەڵکی ئاسایی.
حکومەتی بەریتانیا بە بڕی پێنج ملیار پاوەند (6.8 ملیار دۆلار) وەبەرهێنان لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی سەربازی و چەکی لەیزەر و کەشتی ئەتۆمی دەکات و ئەمەش لە دوای هەڕەشەکانی روسیا دێت.
وردەکارەکانی وەبەرهێنانەکە:
بەگوێرەی راگەیاندنی جۆن هیلی، وەزیری بەرگری، ئەم وەبەرهێنانە بریتییە لە:
- چوار ملیار پاوەند بۆ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و سیستەمی ئۆتۆنۆم
- یەک ملیار پاوەندی دیکە بۆ پەرەپێدانی سیستەمی لەیزەر بۆ پاراستنی کەشتی و سەربازانی بریتانیا
ئەم راگەیاندنە دوای بڵاوبوونەوەی پێداچوونەوەی بەرگری ستراتیژی لە رۆژی دووشەممەدا هات، کە پێشنیاز دەکات گرنگی زیاتر بە تەکنەلۆژیای مۆدێرن بدرێت لە بواری سەربازیدا.
جۆن هیلی ئاشکرای کردووە کە ئەم وەبەرهێنانە دەبێتە مایەی "پێشکەوتنی بەرچاو لە تەکنەلۆژیای بەرگری بریتانیا لە ماوەی دەیان ساڵدا."
وەزیری بەرگری رایگەیاند: "دڵنیایی دەدات کە هێزە چەکدارەکان توانای پێویست و پێشکەوتویان هەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەر گۆڕانکارییەک کە دێتە پێش".
هیلی ئاماژەی بەوەش کرد کە "ئێمە دیدگای پێداچوونەوەی بەرگری ستراتیژی جێبەجێ دەکەین بۆ ئەوەی بریتانیا لە پێشەنگی داهێنان لەناو ناتۆدا بێت."
ئەم پلانە لەڕێگەی پشتگیریکردنی پیشەسازی بریتانیا و خێراکردنی گەیاندنی ئامێرەکانی داهاتوو بۆ دەستی سەربازانی هێڵی پێشەوە جێبەجێ دەکرێت.
دامەزراندنی سەنتەری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان
بەشێک لەم وەبەرهێنانە بۆ دامەزراندنی "سەنتەری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان" تەرخان دەکرێت، بە ئامانجی خێراکردنی بڵاوکردنەوەی ئەم تەکنەلۆژیایە لە سەرجەم لقەکانی هێزە چەکدارەکانی بریتانیا.
بەگوێرەی پێداچوونەوەی بەرگری ستراتیژی، گرنگی تایبەت بە زیرەکی دەستکرد و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان دراوە، وەکو "لەپێشینەی دەستبەجێ" بۆ هێزەکانی بریتانیا.
كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكان، لینكی پێشكەشكردنی داواكاری بۆ كارمەندی سەر سندوقەكانی دەنگدان كارا دەكات.
كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراق، ئێوارەی ئەمڕۆ لینكی پێشكەشكردنی داواكاری بۆ كارمەندی سەر سندوقەكانی دەنگدان، بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران كارا دەكات.
وتەبێژی كۆمیسیۆنیش دەڵێت، لیژنەیەك بۆ هەڵبژاردنی كارمەندانی سەر سندوقەكانی دەنگدان پێكهێنراوە، فەرمانبەران و دەرچوانی زانكۆ و پەیمانگەكان دەتوانن داواكاری پێشكەش بكەن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، دەبێت ئەو كەسەی داواكاری پێشكەش دەكات، لانیكەم بڕوانامەی ئامادەیی هەبێت، هەروەها نابێت لە رابردوودا لەلایەن كۆمیسیۆنەوە هیچ سزایەك درابێت.
ئەوەش لە كاتێكدایە بڕیارە 11ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بەڕێوەبچێت.
سبەینێ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم كۆدەبێتەوە و پرسی موچە و شایستە داراییەكانی فەرمانبەران تاوتوێ دەكات.
بڕیارە سبەینێ چوارشەممە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان كۆببێتەوە، چەند تەوەرێكی گرنگ گفتوگۆیان لە بارەوە بكرێت، یەكێك لە تەوەرەكان گفتوگۆكردن و بەدواداچون بۆ پرسی موچە و شایستە داراییەكانی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێم.
لەبەشێكی دیكەی كۆبونەوەكەی سبەینێی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا پرسی لێخۆشبوون لە پێشینەی هاوسەرگیریی كوڕ و كچی شەهیدان و گرێبەستی كارمەندانی حكومەت تاوتوێ دەكرێت.
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی تەندروستی عیراق، لە سەرەتای ئەمساڵەوە، نزیكەی 50 كەس بەهۆی تای خوێنبەربوون لە عیراق گیانیان لەدەستداوە.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عیراق رایگەیاند، ئەمساڵ 273 توشبووی تای خوێنبەربوون تۆماركراون و 49یان گیانیان لەدەستداوە، زۆرترین توشبووش لە پارێزگای زیقار تۆماركراوە كە ژمارەیان 113 كەس بووە و 26یان گیانیانلەدەستداوە، دواتر پارێزگای میسان دێت بە 31 توشبوو و سێ حاڵەتی گیانلەدەستدان، لە واستیش 24 توشبوو و دوو گیانلەدەستدان هەبووە.
وتیشی، ئەگەر توشبوو گەیشتە حاڵەتی خوێنبەربوون، ئەگەری گیانلەدەستدان زۆر بەرز دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا دامەزراوە تەندروستییەكان ئامادەن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ هەموو جۆرە حاڵەتێكدا و تائێستاش هیچ ڤاكسین یاخود چارەسەرێك بۆ ئەو نەخۆشییە نییە.
پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، لە بەردەم دادگای هەولێر دەستڕێژی گوللـە لە کەسێک کراوە و بریندار بووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، روداوەکە لە ناو گەراجی ئۆتۆمبێلی دادگادا رویداوە و بەهۆی کێشەی کۆمەڵایەتییەوە بووە.
وتیشی، ئەو کەسانەی تەقەیان کردووە دوو کەس بوون و چوار فیشەکیان بە کەسی بەرانبەرەوە ناوە.
ئەوەشی خستە روو، لە ئێستادا دۆخی تەندروستی ئەو کەسەی بریندار بووە ناجێگیرە و دوو نەشتەرگەریی بۆ ئەنجام دراوە.
روونیشیکردەوە، هەردوو لایەنەکە پێستر لە هۆڵی دادگادا بوون و لەوێش دەنگە دەنگ لەنێوانیاندا دروست بووە، دوای تەواوبوونی دانیشتنی دادگا لە دەرەوە جارێکی دیکە لە دەرەوەی دادگا شەڕ لەنێوانیاندا دروست بووە.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، بریندارەکە تەمەنی نزیکەی 35 ساڵ دەبێت.
لەوبارەیەشەوە پۆلیسی هەولێر ئاماژەی بەوەکردووە، راستەوخۆ لەدوای رووداوەکە دوو تۆمەتبارەکەیان دەستگیرکردووە دەستیان گرتووە بەسەر دوو چەک و ئۆتۆمبێلێکیشدا.
کەشناسیی هەرێم پێشبینییەکانی کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، خێرایی با زیاد دەکات و خۆڵ دەبارێت، هەروەها پلەکانی گەرما نزم دەبنەوە.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ دووشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت، دواتر لە دواى نیوەڕۆ و ئێوارەوە لە ئەنجامى زیادبوونى خێرایی با ئەگەرى بەرزبوونەوەى تۆز و خۆڵ هەیە، کە کاریگەرى ئەم تۆز و خۆڵە لەسەر هەندێک ناوچەى دەشتایى و ناوچە کراوەکان بەرووى خێراى با زیاتر دەبێت .
ئەوەش هاتووە، ئەمڕۆ بە گشتی خێرایی با مامناوەند دەبێت لەنێوان 10 بۆ 20 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، هەندێک کاتیش دەگاتە سەروو 25 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، پلەکانی گەرماش 2 بۆ 3 پلەی سیلیزی نزم دەبنەوە.
کەشناسی ئاماژەی بەوەشکردووە، سبەینێ سێشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت و کەش ئاسایی دەبێتەوە، بەڵام پلەکانی گەرما 1 بۆ 2 پلەی سیلیزی نزمتر دەبنەوە.
بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەینێ بەمجۆرە دەبن:
هەولێر : 36 پلەی سیلیزی
سلێمانی : 35 پلەی سیلیزی
دهۆک : 34 پلەی سیلیزی
کەرکوک : 38 پلەی سیلیزی
زاخۆ : 36 پلەی سیلیزی
هەڵەبجە :35 پلەی سیلیزی
سۆران : 34 پلەی سیلیزی
حاجی ئۆمەران : 24 پلەی سیلیزی
گەرمیان :39 پلەی سیلیزی
لەماوەی مانگی رابردوودا رێژەی مایەپوچبوونی کۆمپانیاکان لە سوید رووی لە زیادبوون کردووە، بەتایبەتیش لەدوای سەپاندنی باجە گومرگییەکان کە نادڵنیایی لای بازرگانان دروست کردووە و کاریگەریشی کردووەتە سەر خەرجی بەکاربەران.
ئاژانسی هەواڵیی بلومبێرگ بە پشتبەستن بە داتاکانی کۆمپانیای کریدیت سەیف ئای سێڤردیچی سویدی بۆ پێدانی قەرز، رایگەیاندووە، ئەو کۆمپانیایانەی لە ماوەی مانگی رابردوودا لە سوید مایەپوچبوونی خۆیان راگەیاندووە گەیشتووەتە نزیکەی 906 کۆمپانیا، لەکاتێکدا لە هەمان مانگی ساڵی رابردوودا ژمارەی کۆمپانیاکان بەرێژەی 3٪ زیادی کردبوو.
بەوەش ژمارەی ئەو کۆمپانیایانەی لە پێنج مانگی سەرەتای ئەمساڵدا لەو وڵاتە مایەپوچ بوون گەیشتووەتە چوار هەزار و 616 کۆمپانیا.
ئەگەرچی رێژەی مایەپوچبوونی کۆمپانیاکان تاوەکو ئەم ساتە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو نزیکە لەیەکەوە، بەڵام ئەوەی ئەو جیاوازییەی دروست کردووە زۆری ژمارەی مایەپوچبوونەکانە تەنها لەماوەی مانگی ئایاردا.
لەوبارەیەوە هێنریک ڤاکۆپسن سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیای کریفیت سەیف باسی لەوەکردووە، هێشتا نەگەیشتوونەتە ئەو ئاستەی لەرووی ئابوورییەوە خۆشگوزەرانی بەدەست بهێنن، ئەوەش بەتایبەتی لە بازرگانییە بچوک و تاکە کەسییەکاندا دەردەکەوێت.
بەریتانیا پلانی هەیە بۆ دروستكردنی 12 ژێردەریایی نوێی ئەتۆمی، ئەوەش لە چوارچێوەی خۆپڕچەككردن دژی هەڕەشەكانی روسیا.
جون هیلی وەزیری بەرگری بەریتانیا رایگەیاند، ژێردەریاییە نوێیەكان لە جۆری "ئێس ئێس ئێن-ئوكوس"ە و جێی ژێر دەریاییە كۆنەكان دەگرێتەوە و بڕیاریشە پلانەكە تا كۆتایی ساڵی 2030 جێبەجێ بكرێت.
ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزیش بڵاویكردەوە، ئەو ژێر دەریاییە نوێیانە لە چوارچێوەی هاوپەیمانی ئوكوسی ئەمنی سێ قۆڵی بە هەماهەنگی بەریتانیا و ئەمریكا و ئوسترالیا دروست دەكرێن.
ئەو ئامادەكارییەی بەریتانیاش لە چوارچێوەی خۆ پڕچەككردنە دژی هەڕەشەكانی روسیا بۆ سەر ئۆكراین و مەترسییەكان بۆ سەر ئەوروپا.
بە ئامادەبوونی سەرۆك بافڵ جەلال تاڵەبانی كەرنەڤاڵی یادی 50 ساڵەی دامەزراندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە یاریگای چوارباخ لە سلێمانی بەڕێوەچوو.
سەرۆك بافڵ جەلال تاڵەبانی وتارێكی پێشكەشكرد و لە بەشێكیدا رایگەیاند، باڵانسی هێزیان رێكخستووەتەوە و یەكێتیش سازش لەسەر داواكارییەكانی ناكات و لە هەموو كاتیش زیاتر لە خەمی موچەی خەڵكە و لەسەر ئەو بابەتەش پەیوەندی بە سەرۆك وەزیرانی عیراقەوە كردووە.
وتیشی: مێژووی یەکێتی پر لە خەبات و قوربانیدانە، ئەم حکومەتی کە دروستی دەکەین دەبێت وەکو پێویست خزمەتی میللەت بکات.
بافڵ تاڵەبانی ئاماژەی بەوەشکرد: وڵاتە زلهێزەکان پرس بە یەکێتی دەکەن و بۆچوونی حزبەکەمان وەردەگرن.
سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا سەرۆکی یەکێتی وتی، بەبێ ئەوەی یەک پەنجەی خیانەت درێژ بکەین بەشداربووین لەپرۆسەی ئاشتی لە تورکیا کە ئێستا وا خەریکە جێبەجێ دەکرێت.
سەرۆکی یەکێتی راشیگەیاند، پەیوەندیم بە سودانییەوە کرد و قسەکانی زۆر ئەرێنی بوون، چاوەڕێین لە چەند رۆژی داهاتوودا کێشەی موچە چارەسەر بکرێت
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ یەکشەممە 1ـی 6ـی 2025 لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی لە جۆزاف عەون سەرۆک کۆماری لوبنان و وەفدی یاوەری کرد.
سەرۆک کۆمار کۆبوونەوەیەکی دووقۆڵی لەگەڵ هاوتا لوبنانییەکەی ئەنجامدا، لەو میانەیدا بەخێرهاتنی جۆزاف عەون، سەرۆک کۆماری لوبنانی کرد و جەختی لە بەهێزی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان عیراق و لوبنان و پەرۆشی پەرەپێدان و گەشەپێدانیان و گرنگی بەرزکردنەوەی ئاستی هاوکاری و ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەبوارە جیاجیاکاندا کردەوە.
هەروەها تاوتوێی رەوشی لوبنان و ناوچەکه کرا و جەختیش له پێویستی هەوڵدانی زیاتری نێودەوڵەتی بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان و بەشداریکردن لە گفتوگۆی هێمن و بنیاتنەر بۆ به دیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری له ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی کردەوه، هەروەها رەوشی فەلەستین و غەززە تاوتوێ کرا و هەردوو سەرۆک جەختیان لەگرنگی بەردەوامبوون لە پشتیوانیکردنی گەلی فەلەستین لە گەیشتن بەمافەڕەواکانی و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان کرد وهاوکات هەردوو سەڕۆک پشتیوانی خۆیان بۆ یه کڕیزی و سەقامگیری سوریا و پاراستنی سەروەری و ئاسایشی سوریا دووپات کردەوه .
دواتر کۆبوونەوەیەکی فراوانتر لە نێوان هەردوولا ئەنجامدرا، کەژمارەیەک بەرپرسی عیراقی و لوبنانی ئامادەی بوون و سەرۆک کۆمار هەڵوێستی نەگۆڕی عیراقی بەرانبەر لوبنان دووپاتکردەوە، لەسەربنەمای پشتگیریکردنی لە ئاسایش و سەقامگیری و سەروەری و یەکپارچەیی خاکەکەی و خزمەت بە بەرژەوەندی گەلەکەی و ئاماژەی بەوەشکرد کە عیراق بەگوێرەی بڕیارەکانی لوتکەی بەغداد، هەموو هەوڵەکانی خۆی دەخاتەگەڕ، بە هەماهەنگی لەگەڵ برایان و دۆستان، بۆ پاڵپشتیکردنی گەلی لوبنانی برا و تا گەیشتن بە خواست و هیوای هەموو پێکهاتەکانی لوبنان و لای خۆیەوە سەرۆک کۆماری لوبنان سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەڵوێستی پشتیوانی عیراق بەرانبەر بە لوبنان لە بوارە جیاجیاکان و رۆڵی لە یەکگرتن و دروستکردنی پردی هاوکاری نێوان وڵاتانی ناوچەکەدا دەربڕی و جەختی لە پەرۆشی وڵاتەکەی کردەوە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات و چەسپاندنی هاوکاریی دوو قۆڵی بۆ خزمەتکردنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان. هاوکات رونکردنەوەیەکی سەبارەت بە رەوشی لوبنان خستەڕوو و جەختی لەوە کردەوە کە دەوڵەتی لوبنان سیاسەتێکی ڕوون پەیڕەو دەکات کە پابەندە بە چاکسازی لە بوارە جیاجیاکاندا لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە سەروەری و سەقامگیری لوبنان.
لە روداوێکی هاتوچۆدا لە نەیجیریا 22 وەرزشوان لەکاتی گەڕانەوەیان لە کەرنەڤاڵی نیشتمانیی نەیجیری بۆ وەرزش، گیانیان لەدەستدا.
میدیا جیهانییەکان بڵاویان کردەوە، پاسەکە 30 یاریزانی تێدا بووە و لە کەرنەڤاڵی نیشتمانیی نەیجیری بۆ وەرزش گەڕاوەتەوە و لەرێگادا توشی روداوی هاتوچۆ بووە و بەهۆیەوە 22 یاریزان گیانیان لەدەستداوە و هەشت یاریزانی دیکە بریندار بوون.
کەرنەڤاڵی نیشتمانیی نەیجیریا بۆ وەرزش یەکێکە لە کەرنەڤاڵە گەورەکانی ئەو وڵاتە و دوو ساڵ جارێک ئەنجام دەدرێت، کە لە هەر 35 ویلایەتەکەی نەیجیریاوە یاریزانان بەشداری تێدا دەکەن.
تاوەکو ئێستا هۆکاری روداوەکە ئاشکرا نەکراوە و نازانرێت هۆکاری ئەوەی پاسەکە چۆن لە رێرەوی خۆی لایداوە و وەرگەڕاوە چییە.
A road accident in Kura Local Government Area, Kano, involving the Kano State sports delegation returning from the National Sports Festival in Ogun State, is feared to have resulted in multiple fatalities after their vehicle reportedly plunged off a bridge. pic.twitter.com/5b9b6eLgdf
— News Central TV (@NewsCentralTV) May 31, 2025
منداڵی؛ ئەو قۆناغەی تەمەن کە داهاتووی کۆمەڵگەی پێوە پەیوەستە، ئەو تیانووسە سپیەی چی تێدا بنووسی ئەوەت نیشان دەداتەوە.
منداڵان ئەو نەوەیەن کە لە داهاتوودا دەبنە دەستی کار بۆ کۆمەڵگە، گەورە دەبن و خێزان پێکدەهێنن پێکهاتەی کۆمەڵایەتی داهاتووی کۆمەڵگە دیاری دەکەن، بۆیە پەروەردەکردن و زانینی مافەکان و پێدانی مافەکانیان بەر لە هەر شتێکی دیکەیە.
وەک کوردەواری دەڵێت: منداڵ وەک هەویر وایە، چۆنی بشێلی ئاوا دێتە بار.
بۆیە گرنگە دایکان و باوکان؛ مامۆستایان کە پەروەردەکاری ئەو نەوەیەن، هەروەها سەرجەم تاکەکانی کۆمەڵگە لە دنیای رەنگاورەنگ و پاکی منداڵان تێبگەن و بە ئاراستەی پەروەردەکردنیان بە شێوەیەکی دروست هەموو هەوڵێک بدەن.
رۆژی 1ی حوزەیران؛ رۆژی جیهانیی پاراستنی منداڵانە، کە لە ساڵی 1925دا لە شاری جنێڤی سویسرا و لە کۆنفرانسی جیهانیی چاودێری منداڵاندا ئەو رۆژە راگەیەنرا و بەڕێوەچوونی ئەو یادەشیان دانا بە ئامانجی خۆشگوزەرانی منداڵان و کۆتاییهێنان بە دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان و زەوتکردنی مافەکانیان.
جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ
منداڵان خاوەنی جاڕنامەی گەردوونی تایبەت بە خۆیانن و سەرجەم مافەکانیانی تێدا جێگیر کراوە.
جاڕنامەکە لە 54 ماددە پێکدێت، کە تایبەتە بە مافەکانی منداڵان و جێبەجێکردنی لەلایەن وڵاتانەوە.
جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵ لە 20ی تشرینی دووەمی ساڵی 1989 لەلایەن رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەرچووە و لە ساڵی 1990ـەوە جێبەجێ دەکرێت، کە ١٩٦ وڵاتی جیهان ئەندامن لە رێککەوتنەکەدا و ئەو وڵاتانەشی رێککەوتننامەکەیان پەسەند کردووە، پێویستە لەسەریان سەرجەم ماددەکانی جاڕنامەکە جێبەجێ بکەن.
مافی ژیان، خوێندن، دەربڕینی بیروڕا، بەشداری چالاکی هونەریی و کلتوری و وەرزشی و پێکهێنانی هاوڕێ
مافە بنەڕەتییەکانی منداڵان ئەوەیە کە، منداڵان مافی ژیان و خوێندن و دەربڕینی بیر و ڕای خۆیان هەیە، هەروەها مافی خۆیانە بەشداری چالاکییە هونەری و کلتوریی و وەرزشییەکان بکەن، دەبێت دایک و باوک لە پرسە گرنگەکانی پەیوەندییان بە خودی منداڵەوە هەیە ڕا و خواستی منداڵ خۆی وەربگرن.
بەپێی جاڕنامەکە، منداڵان مافی پێکهێنانی هاوڕێیان هەیە و هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی کە لە ژینگەیەکی پەروەردەیی باشدا بێت و لە هەر رەگەز و نەتەوەیەک بێت مافی خۆیەتی کلتوری تایبەت بە خۆی هەبێت و بە زمانی دایک قسە بکات.
جاڕنامەکە بە تەواوی جەخت دەکاتەوە لەسەر ئەوەی، پێویستە دایک و باوک و دەوڵەت پێکەوە هاوکار بن بۆ جێبەجێکردنی تەواوی بەندەکانی ئەو جاڕنامەیە.
بەندەکانی مافەکانی منداڵ:
1.منداڵ ئەو مرۆڤەیە کە تەمەنی لە خوار 18 ساڵەوەیە.
2.مافەکانی منداڵ بۆ هەموو منداڵێکە بەبێ جیاوازی و ئەرکی دەوڵەتە لە هەموو جۆرە جیاوازییەک بیپارێزێت.
3.لە هەموو بڕیار و هەڵسوکەوتێکدا کە پەیوەندی بە منداڵەوە هەیە پێویستە باشترین بەرژەوەندی رەچاوبکرێت.
4.پێویستە دەوڵەت هەموو رێوشوێنێک بگرێتەبەر بۆ دەستەبەرکردنی مافەکانی منداڵان.
5.پێویستە لەسەر دەوڵەت رێز لە ئەرک و مافی دایک و باوکی منداڵ بگرێت لە رێنمایی کردنیدا.
6.ئەرکی دەوڵەتە تا ئەوپەڕی توانا دەستەبەری گەشە و مانەوەی منداڵ بکات.
7.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە ناو و ناسنامە و رەگەزنامەی تایبەت بە خۆی هەبێت.
8.ئەرکی دەوڵەتە رێز لە مافی پاراستنی ناو و ناسناە و رەگەزنامە و پەیوەندیی خێزانیی منداڵ بگرێت.
9.هەموو مندالێک مافی ئەوەی هەیە لەناو خێزانی خۆیدا بژی و بە زۆرەملێ لە خێزانەکەی جیانەکرێتەوە.
10.منداڵ و دایک و باوک مافی ئەوەیان هەیە بە مەبەستی بەیەک شادبوونەوە وڵاتێک جێبهێڵن و بڕۆنە وڵاتێکی دیکە.
11.پێویستە دەوڵەت رێگە بە رفاندن و دەستبەسەرکردنی منداڵ نەدات ئەگەر لەلایەن هەر کەس و لایەنێکەوە بێت.
12.هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی ڕای خۆی سەربەستانە دەرببڕێت لەسەر ئەو بابەتانەی پەیوەندی بە خۆیەوە هەیە.
13.هەموو منداڵێک مافی خۆیەتی ئازادانە بیر و ڕای خۆی دەرببڕێت.
14.پێویستە دەوڵەت رێز لە مافی ئازادی بیر و ویژدان و ئایینی منداڵ بگرێت.
15.منداڵان مافی پێکهێنانی کۆمەڵە و ئازادی کۆبوونەوەی ئاشتیانەیان هەیە. لە چوارچێوەی یاسایەکدا کە ئارامی و ئاسایش و سیستمی گشتی سەربەستی کەسانی تر تیایدا پارێزراو بێت.
16.هەموو منداڵێک مافی پاراستنی هەیە لە هەر جۆرە خۆهەڵقورتاندنێک لە ژیانیتایبەتی خۆی و خێزانەکەیدا.
17.ئەرکی دەوڵەتە دەستەبەری بەدەستهێنانی زانیاری بەسود و گونجاو بکات لە سەرچاوە و کەناڵی جیاجیای راگەیاندنەوە بۆ هەموو منداڵێک.
18.پەروەردەکردنی منداڵ بەرپرسیارێتی هاوبەشی دایک و باوکە بۆ ئەو مەبەستەش ئەرکی دەوڵەتە هاوکاریی گونجاویان بکات.
19.ئەرکی دەوڵەتە منداڵ بپارێزێت لە هەر توندوتیژییەک کە لەلایەن دایبابان و چاودێرانەوە بەرانبەر بە منداڵان دەکرێت.
20.ئەرکی دەوڵەتە بەشێوەیەکی گونجاو دەستەبەری پاراستنی ئەو منداڵانە بکات کە بێبەش دەبن لە ژینگەی خێزانیی.
21.ئەو دەوڵەتانەی گرتنەخۆیان قبوڵە، دەبێت ئەو کارە بە رەچاوکردنی باشترین بەرژەوەندییەکانی منداڵ و پەیڕەوی یاسا ئەنجام بدەن.
22.پێویستە دەوڵەت بە هاوکاریی رێکخراوەکان رێکاری گونجاو بگرێتە بەر بۆ ئەو منداڵانەی هەوڵی پەیداکردنی جێگەیەکی پەنابەری دەدەن، یان ئەوانەی بە پەنابەر دادەنرێن.
23.هەموو منداڵێکی خاوەنپێداویستی تایبەت مافی چاودێری و فێرکردن و راهێنانی تایبەتی هەیە بۆئەویە ژیانێکی شەرەفمەندانە بژی.
24.ئەرکی دەوڵەتە چاودێری تەندروستی سەرەتایی و پاراستن بۆ هەموو منداڵێک دەستەبەر بکات و هەوڵ بدات بۆ کەمکردنەوەی رێژەی مردنی منداڵ.
25.دەوڵەت دەبێت بە رێکوپێکی چاو بە رەوشی ئەو منداڵانەدا بخشێنێتەوە کە لەبەر هەر هۆیەک بە مەبەستی چاودێری و چارەسەر و پاراستن سپێردراون بە دامەزراوەکان.
26.منداڵ مافی هەیە سودمەندبێت لە دابینکردنی بیمەی کۆمەڵایەتی.
27.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە کە لە ئاستی گوزەرانێکی وادا بژی لەگەڵ گەشەی جەستەیی و عەقڵیدا بگونجێت کە ئەمەش ئەرکی باوانە بۆی جێبەجێ بکەن، دەوڵەتیش دەبێت یارمەتی بەجێگەیاندنی ئەو ئەرکە بدات.
28.ئەرکی دەوڵەتە خوێندنی سەرەتایی خۆڕایی و ناچاری بۆ هەموو منداڵێک دەستەبەر بکات، بەشێوازێک کە سیستمی قوتابخانە بگونجێت لەگەڵ مافەکان و کەرامەتی منداڵدا.
29.پێویستە خوێندن پەرە بە کەسایاتی منداڵ بدات و ببێتە هۆی گەشەکردنی توانا و بەهرەکانی منداڵ.
30.منداڵانی کەمینەکان مافی ئەوەیان هەیە زمان و ئایین و کلتوری خۆیان بەکار بهێنن.
31.منداڵ مافی حەوانەوە و یاری و بەشداریکردنی چالاکی رۆشنبیری و هونەریی هەیە.
32.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە لە ئیشی قورس و مەترسیدار بەدوور بێت کە رێگر بێت لە گەشەی ژیری و جەستەیی و کۆمەڵایەتی و خوێندنیدا.
33.هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە پارێزراو بێت لە بەکارهێنان و بەرهەمهێنان و دابەشکردنی مادە هۆشبەرەکاندا.
34.پێویستە لەسەر دەوڵەت منداڵ بپارێزێ لە هەموو شێوازێکی دەستدرێژی و هەراسانکردنی سێکسی.
35.ئەرکی دەوڵەتە هەموو رێکارێک بگرێتە بەر بۆ پاراستنی منداڵ لە کڕین و فرۆشتن و رفاندن.
36.منداڵ دەبێت پارێزراوبێت لە هەموو شێوەکانی قۆستنەوە کە لە بەندەکانی 32، 33، 34 و 35دا نەهاتووە.
37.منداڵ نابێت رووبەڕووی ئەشکەنجە یان هەر شێوازێکی دیکە لە مامەڵەی خراپبکرێتەوە و نابێت سزای لەسێدارەدان یان هەتاهەتایی بەسەردا بدرێت.
38.پێویستە دەوڵەت دەستەبەری بەشداریینەکردنی منداڵ بکات لە کێشە و ململانێی چەکداریدا.
39.پێویستە دەوڵەت راهێنانەوەی جەستەیی و دەروونی بۆ ئەو منداڵانە دابین بکات کە بوونەتە قوربانی هەراسانکردن و ململانێی چەکداریی و هەر مامەڵەیەکی خراپ.
40.ئەومندالانەی کە تۆمەتبار دەکرێن بە ئەنجامدانی کەتنێک، پێویستە تەمەنیان لەبەرچاوبگیرێت و کەرامەتیان پارێزراو بێت، هەروەها راوێژکاری یاسایی و هەر یارمەتییەکی دیکەیان بۆ دەستەبەر بکرێت بۆ بەرگریکردن. باشتر وایە منداڵ نەخرێتە زیندانەوە.
41.ئەگەر یاسا دەوڵەتییەکان یان هەر یاسایەکی پەیڕەکراو لە بواری مافی منداڵدا باشتر بوون لە بەندەکانی ئەم رێککەوتنە، ئەوا دەبێت باشترەکان پەیڕەو بکرێن.
42.پێویستە دەوڵەت پابەند بێت بە هەموو ئەو مافانەی لەم رێککەوتنندامەیەدا ئاماژەیان پێکراوە و لیژنەی چاودێریکردنی مافەکان پێکبهێنرێت بۆ بەدواداچوونی ئەو راپۆرتانەی پێشکەش دەکرێت لەپێناو جێبەجێکردنی رێککەوتننامەکەدا.
هاتوچۆی هەولێر رایگەیاندووە، لە دوو شوێی سوڕانەوەی ئۆتۆمبێل 'یوتێرن' کامێرای تۆمارکردنی سەرپێچی دەکەونە کار و هەر ئۆتۆمبێلێک بە پێچەوانەوە پێچ بکاتەوە، سزای سەرپێچی یاساکانی هاتوچۆی بۆ دەنووسرێت.
هاتوچۆی هەولێر شۆفێران ئاگادار دەکاتەوە، تا رۆژی 6ی ئەم مانگە و دوای سەعات 12:00ی شەو کامێراکانی تۆمارکردنی سەرپێچی بەشێوەی تاقیکردنەوە لە شوێنی سوڕانەوەکانی شەقامی 40 مەتری عەشتار و شەقامی 100 مەتری جەودەت ئەسعەدی دەکەونە کار.
ئەوەش هاتووە، لەدوای ئەو رێکەوتەوە و لە رۆژی 7ی ئەم مانگەوە، کە هاوکاتە لەگەڵ دووەم رۆژی جەژنی قوربان، کامێراکان بە شێوەی هەمیشەیی دەکەونە کار و لە قۆناغی تاقیکردنەوەدا نامێنن و سەرپێچییەکان تۆمار دەکەن.
داواش لە شۆفێران دەکەن، بەهیچ جۆرێک سوڕانەوە 'یوتێرن' بەشێوەی پێچەوانە ئەنجام نەدەن، بۆئەوەی هەم ژیانی خۆیان و شۆفێرانی دیکە نەخەنە مەترسییەوە، هەم دووربن لە سزای پێبژاردن.
ئەوەش لەکاتێکدایە، ماوەی نزیکەی دوو ساڵە کامێراکانی تۆمارکردنی تیژڕەوی و سەرپێچی لە ناو شارەکانی هەرێم و رێگاکانی دەرەوەی شاردا کەوتوونەتە کار و هاتوچۆش دەڵێت، دانانی ئەو کامێرایانە بەشێکی زۆری روداوەکانی هاتوچۆی کەمکردووەتەوە.
ئەمڕۆ لە هەرێم تاقیکردنەوەی نیشتمانیی پۆلی 12 دەستی پێ کرد و لە سەرجەم شارەکانی هەرێمەوە خوێندکاران چوونە هۆڵەکانی تاقیکردنەوە و دەستیان بە تاقیکردنەوە کرد.
ئەمڕۆ یەشەممە، 1ی حوزەیران، پۆلی 12ی ئامادەیی یەکەم تاقیکردنەوەی نیشتمانیی خولی یەکەمی وەرزی خوێندنی 2024-2025یان دەست پێ کرد و لە سەعات 7:30 خولەکی بەیانییەوە لە هۆڵەکانی خوێندان.
بۆ خوێندنی ئەمساڵ، بە سەرجەم پارێزگاکانی هەرێمەوە 115 هەزار و 787 خوێندکار بەشداری تاقیکردنەوەکان دەکەن.
خوێندکارەکان بەسەر زیاتر لە دوو هەزار هۆڵدا دابەشکراون و سێ هەزار و 81 سەرپەرشتیار چاودێری هۆڵەکانی تاقیکردنەوە دەکەن.
قۆناغی 12ی ئامادەیی دوایین قۆناغی پەروەردەییە لە هەرێم، خوێندکاران لەدوای بڕینی ئەو قۆناغە دەچنە پەیمانگە و زانکۆکانی سەر بە خوێندنی باڵا، ئەوەشی دیاری دەکات لە چ بەشێکدا بخوێنن ئەو نمرەیەیە کە لە تاقیکردنەوەی نیشتمانیی بەدەستی دەهێنن.