هەواڵەکان
بەپێی راپۆرتی تەلەڤیزیۆنی BBC، تا رۆژی 28ـی مانگی مایس، 26 حاڵەتی توشبون بە سورێژە تەنیا لە سکۆتلەندا پشتڕاستکراونەتەوە، کە ئەمەش زیاترە لە تەواوی ئامارەکانی ساڵی 2024.
ئەم بەرزبونەوەیەی رێژەی توشبوون، لە کاتێکدایە کە دو ساڵ لەمەوبەر تەنها یەک حاڵەتی سورێژە لە سکۆتلەندا تۆمارکرابوو، بەڵام ساڵی رابردو ئەو ژمارەیە بەرزبوەوە بۆ 24 حاڵەت.
پسپۆڕانی تەندروستی ئاماژە بەوە دەکەن کە کەمی رێژەی کوتان لە هەندێک ناوچە دەبێتە هۆکاری سەرەکی زیادبونی حاڵەتەکان، ئەمەش لە کاتێکدایە کە سورێژە یەکێکە لە درمیترین نەخۆشییەکان کە لە رێگەی کۆکە و پژمینەوە بڵاودەبێتەوە.
رێکخراوی تەندروستی جیهانی لە مانگی ئاداری رابردودا راپۆرتێکی بڵاوکردەوە کە تێیدا رایگەیاند ژمارەی توشبوانی سورێژە لە ئەوروپا لە بەرزترین ئاستی خۆیدایە بۆ ماوەی 25 ساڵ.
بەپێی ئەم راپۆرتە، منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵ، زیاتر لە 40% لە ئەو حاڵەتانە پێک دەهێنن کە لە ئەوروپا و ناوەڕاستی ئاسیا تۆمارکراون.
هێلین بێنسۆن، راوێژکاری تەندروستی گشتی لە NHS، دەڵێت: "زیادبونی حاڵەتەکان لە سەرانسەری سکۆتلەندا بەرچاوە، پێشتر ئەمساڵ ئامارێکی زیاترمان بینیوە لە چاو تەواوی ساڵی ڕابردو."
ئەو وتیشی: "لە گلاسکۆ لە سەرەتای ئەمساڵەوە چەندین حاڵەتمان بینیوە، هەروەها لە چەند هەفتەی رابردوشدا ژمارەیەکی کەممان لە ناوچەی گۆڤانهیل تۆمارکردووە.
بێنسۆن جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە ئەگەری گواستنەوەی نەخۆشییەکە لە کۆمەڵگەدا هەیە، بۆیە هەوڵەکانیان ئێستا ئەوەیە کە ژمارەی حاڵەتەکانی دیکە کەم بکەنەوە.
مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان لەبارەی نەناردنی موچەی مانگی پێنجی موچەخۆرانی هەرێمەوە راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ئەگەر پێش جەژن بەغدا موچەی هەرێم رەوانە نەکات، هەڵوێستی جدییان دەبێت.
مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، "حکومەتی فیدراڵی بەردەوامە لە پێشێلکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان و دوا پێشلکاریشی نووسراوەکەی دوێنێی وەزارەتی داراییە کە دژی دەستوور و بنەماکانی رێککەوتنی پێکهێنانی حکومەتە و بە سیاسیکردنی قوتی خەڵکە".
دەشڵێت، "ئەگەر تا پێش جەژنی قوربان ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستان رەوانە نەکرێت هەڵوێستی جدیمان دەبێت و رایدەگەیەنین".
قائیمقامییەتی سلێمانی بەرهەمهێنانی ساڵانەی مریشک و هێلکەی لە پارێزگاکە راگەیاندووە و دەڵێت، لە بەرهەمهێنانی ئەو دوو بەرهەمەدا پێشەنگی شارەکانی عیراقە.
قائیمقامییەتی سلێمانی رایگەیاندووە، لە سلێمانی 14 پرۆژەی بەرهەمهێنانی هێلکەی مریشک لە کاردان و بەرهەمی ساڵانەیان دەگاتە 65 ملیۆن هێلکە، کە نیوەی دەخرێتەوە ناو بازاڕی سلێمانی و نیوەکەی دیکەشی دەنێردرێتە بازاڕی شارەکانی دیکە و ناوەراست و خوارووی عیراق.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئێستادا حەوت پرۆژەی دیکەی بەرهەمهێنانی هێلکە لە قۆناغی تەواوبووندان.
ئەوەش هاتووە، لە ئێستادا 12 پرۆژەی هەڵهێنانی جوچک لە پارێزگاکەدا هەیە و بەرهەمەکەیان دەنێردرێت بۆ کێڵگە پەلەوەرییەکان، بە جۆرێک لە سنوری سلێمانی 620 کێڵگەی پەلەوەری هەیە و توانای بەرهەمهێنانی رۆژانەیان دەگاتە 350 تۆن مریشک لە رۆژێکدا، کە 150 تۆنی لە بازاڕەکانی سلێمانیدا ساغ دەکرێتەوە و رێژەی 60٪یشی دەنێردرێتە ناوەراست و خوارووی عیراق.
هەریەک لە هێلکە و مریشک پێداویستییەکی سەرەکی رۆژانەی هاووڵاتیانن و لە رابردووشدا چەندین جار ئەوە روویداوە کە بەرهەمی کارگەکان نەیانتوانیوە پێداویستی ناوخۆ پڕ بکەنەوە و بەهۆیەوە نرخەکانیان روویان لە بەرزبوونەوە کردووە، بەڵام لە ئێستادا بەپێی راگەیەنراوەکانی قائیمقامییەتی سلێمانی، بە نزیکەیی ئەو گرفتە نەماوە.
پۆلیسی سلێمانی دەستگیركردنی دوو تۆمەتباری راگەیاند كە یەکێکیان موەلیدەی کارەبا و ئەوەی تریان كێبڵی كارەبایی دزیوە.
پۆلیسی سلێمانی لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، دوای ئەوەی هاوڵاتییەك سكاڵای تۆماركرد كە مووەلیدەی كارەبایی لێدزراوە، مەفرەزەكانی نوسینگەی نەهێشتنی تاوانی كوردسات لێكۆڵینەوەو بەدواداچوونەكانیان دەستپێكرد و دوای وەرگرتنی بڕیاری بەڕێز دادوەر توانرا تۆمەتبار بدۆزرێتەوەو دەستگیربكرێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ئێستادا تۆمەتبار " ع ، ر ، م" لەدایكبووی ١٩٧٦ دانی بەتاوانەكەیدا ناوەو بەبڕیاری بەڕێز دادوەرو بەپێی ماددەی ٤٤٦ لەیاسای سزادانی عیراقی ڕاگیراوە.
پۆلیسی سلێمانی راشیگەیاند، لەچالاكییەكی تردا و لەلایەن نوسینگەی نەهێشتنی تاوانی كوردسات و بەهاوكاری نوسینگەی نەهێشتنی تاوانی ڕۆژئاواو لەسەر سكاڵای چەند هاوڵاتییەك، تۆمەتبارێك دەستگیركرا كە كێبڵی كارەبایی دزیبوو.
لە راگەیەنراوەکەدا هاتووە، تۆمەتبار (م، س، خ) لەدایكبووی ١٩٩٢ دانی بەتاوانەكەیدا ناوەو بەبڕیاری بەڕێز دادوەری لێكۆڵینەوەو بەپێی ماددەی ٤٤٦ لەیاسای سزادانی عیراقی ڕاگیراوە.
سەرۆكی ئێران رایگەیاند، تاران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نادات، بەڵام دەستبەرداری پیتاندنی یۆرانیۆم نابێت.
مەسعود پزیشكیان سەرۆكی ئێران لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندوە، مەرجە بنەڕەتییەكانی ئێران بۆ رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمریكا، جێبەجێكردنی یاسا نێودەوڵەتییەكانە، چونكە بەپێی ئەو ئەو یاسایانە هەموو دەوڵەتێك مافی هەیە توێژینەوەی زانستی تایبەت لە بواری پیتاندنی یۆرانیۆم و بەكارهێنانی وزەی ئەتۆم بەشێوەی ئاشتیانە ئەنجام بدات .
هەروەها رایگەیاندوە، بەپێی فەتوای رابەری باڵای شۆرشی ئێران، تاران هەوڵ نادات بە هیچ شێوەیەك چەكی ئەتۆمی هەبێت، بەڵام دەستبەرداری پیتاندنی یۆرانیۆم نابێت كە بۆ چارەسەركردن و كشتوكاڵ و پیشەسازی بەكاریدەهێنن .
نەخۆشی بەشێکی دانەبڕاوە لە ژیان، بەپێی جۆری نەخۆشییەکە و ئاستەکەشی نیشانەکانی دەگۆڕێت، بەڵام شۆفێریکردن بەهۆی ئەوەی کارێکی هەستیارە و راستەوخۆ پەیوەستە بە ژیانی شۆفێر و سەرنشین و شۆفێرەکانی دیکەوە، بۆیە پێویستە لەکاتی شۆفێریدا کەسەکان لە ئاگایی تەواو و تەندروستییەکی جێگیردا بن.
یەکێک لەو گرفتانەی رووبەڕووی شۆفێران دەبێتەوە هەندێک جار توشبوونە بە نەخۆشییەکانی گوێ یان ئەو جۆرە نەخۆشیانەی دیکەی کاریگەریی لەسەر هۆشی شۆفێر دروست دەکات.
لەوبارەیەوە پێشڕه‌و بورهان پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كانی بیستن و گێژبوون و ئاخاوتن بە رادیۆی رەسمی هاتوچۆی سلێمانی راگەیاندووە، ئەو شۆفێرانەی کێشەی سستی دەمارەکانی گوێیان هەیە پێویستە بیستۆک بەکاربهێنن، ئەگەر لە هەردوو گوێیاندا ئەو گرفتەیان هەیە دەبێت بیستۆک بۆ هەردوو گوێیان بەکار بهێنن.
لەبارەی ئەو کەسانەشی گرفتی ناهاوسەنگی و گێژبوونیان هەیە، رێنماییان دەکات، ئەگەر لەکاتی شۆفێریدا هەستیان بەوە کرد خەریکە گێژ دەبن، ئەوا پێویستە دەستبەجێ لابدەنە لایەکی شەقامەکە بەر لەوەی تەندروستییان بە تەواوی تێک بچێت، تاوەکو هەست بە باشبوون دەکەنەوە و تەندروستیان جێگیر دەبێت.
لەگەڵ ئەوەشدا، ئەگەر شۆفێران دۆخی تەندروستیان ناجێگیر بوو و هەستیان بەوە کرد زوو زوو تەندروستییان تێک دەچێت، ئەوا باشترین رێنمایی ئەوەیە، بۆ پاراستنی گیانی خۆیان و سەرنشینان و شۆفێرانی دیکەی سەر شەقام، تاوەکو بەرەو باشبوون دەچن شۆفێری نەکەن.
ئەندامێكی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، نووسراوەكەی وەزیری دارایی عیراق بۆ نەناردنی موچەی هەرێم، هیچ بنەمایەكی یاسایی نییە.
د. نەرمین مەعروف لە فەیسبوك نوسیویەتی، "رۆژی چوارشەممە بۆ بەدواداچوونی چەند پرسێك سەردانی وەزارەتی دارایی عیراقی كردوە و تەیف سامی وەزیری دارایی عیراقیی بینیوە و لەسەر پرسی نەناردنی موچەی هەرێم مشتومڕێكی زۆری لەگەڵ وەزیری دارایی كردووە، لەبەرئەوەی هەڵوێستەكەی وەزارەتی دارایی پێچەوانەی بڕیاری ژمارە 224ی دادگای فیدڕاڵییە.
دەشڵێت ئەو شێوازەی پشكی هەرێمی پێ ئەژمار كراوە لە نووسراوەكەی وەزارەتی دارایی هیچ بنەمایەكی یاسایی و ژمێریاری نییە، حكومەتی فیدڕاڵیش هێشتا خشتەی داهات و خەرجی ساڵی 2025ی نەناردووە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران كە پێچەوانەی مادەی 77ـە لە یاسای بودجە سێ ساڵییەكە.
رۆژی چوارشەممە تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق نووسراوێكی ئاڕاستەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە كە تیایدا هاتووە، بەگوێرەی یاسای بودجەی ساڵەكانی 2023، 2024، 2025، هەرێمی كوردستان رێژەی 12.67٪ی پشكی خۆی لە بودجە وەرگرتووە و هیچ تەرخانێكی دارایی بۆ مووچە نەماوە.
دەسەڵاتی دیمەشق رەتیدەكاتەوە شەڕڤانێكی ژن رادەستی یەپەژە بكاتەوە و ئاڵوگۆڕی دیل و زیندانییەكانیش راگیرا.
ئاژانسی هاوارنیوز بڵاویكردەوە، قۆناغی دووەمی رێككەوتنی ئاڵوگۆڕی دیلەكان لە نێوان دەسەڵاتی دیمەشق و ئەنجومەنی گشتی گەڕەكەكانی شێخ مەقسود و ئەشرەفییە لە حەلەب بەهۆی ئەوەی دیمەشق ڕەتیكردەوە كە شەڕڤانانی یەكینەكانی پاراستنی ژنان یەپەژە ئازاد بكات، دواخراوە.
بڕیار بو رۆژی چوارشەممە لە چوارچێوەی ڕێككەوتنەكاندا 285 دیل و 161 زیندانی لەنێوان دیمەشق و ئیدارەی خۆسەریی لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا ئاڵوگۆڕ بكرێن، بەڵام دیمەشق بڕگەكانی ڕێككەوتنەكەی جێبەجێ نەكردوە و ڕەتیكردووتەوە زیندانییەكان ئازاد بكات.
لای خۆیەوە قەهرەمان بەكر، بەڕێوەبەری هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ رایگەیاند قۆناغی یەكەمی ئاڵوگۆڕی زیندانییەكان سەركەوتوو بووە، بەڵام لە قۆناغی دووەمدا دەسەڵاتی دیمەشق پرۆسەكەی ڕاگرتووە، ئەگەرنا ئەوان ئامادەن هەموو زیندانییەكان ئازاد بكەن بەڵام دیمەشق ئامادە نەبووە شەڕڤانێكی یەپەژە ئازاد بكات.
تیمەکانی بەرگری شارستانی گەرمیان ئەمشەو توانیان دوو هاووڵاتی ئێرانی رزگار بکەن کە لە کاتی خاڵیکردنەوەی گاز لە تەنکەرێکی سوتەمەنی کەوتبوونە ناو تەنکەرەکە.
روداوەکە لە گوندی ساڵەح-ی سنوری ناحیەی قۆرەتووی گەرمیان رویداوە، کە دوو هاووڵاتی ئێرانی لە کاتی خاڵیکردنەوەی گاز لە تەنکەرێکی سوتەمەنی کەوتوونەتە ناو تەنکەرەکەوە.
رەفیق قادر، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی فریاکەوتنی شەهید هەژار لە کەلار، بە کوردسات نیوزی راگەیاند: "ئەو دوو هاووڵاتییە رەوانەی نەخۆشخانەی شەهید هەژار کراون."
بەڕێوەبەری نەخۆشخانەکە ئاماژەی بەوەکرد کە "دۆخی تەندروستی یەکێکیان ناجێگیرە" و لەژێر چاودێری پزیشکدایە.
لە روداوێکی تەقەکردنی هەڕەمەکیدا لە شاری تویسەرکان لە پارێزگای هەمەدان لە رۆژئاوای ئێران، کەسێک کوژرا و هەشت کەسی دیکەش برینداربوون، کە سێ کەسیان باری تەندروستییان ناجێگیرە.
مەجید شەماعی، پارێزگاری تویسەرکان، لە راگەیەندراوێکدا رایگەیاند: "روداوەکە لەسەر رێگای نێوان پارێزگای کرماشان و تویسەرکان رویداوە، کە کەسێکی چەکدار بە شێوەیەکی هەڕەمەکی تەقەی لە هاووڵاتییان کردووە."
پارێزگارەکە ئاماژەی بەوەکرد کە روداوەکە لە ناوچەیەکی نزیک لە رێگای سەرەکی ڕویداوە و بەو هۆیەوە "ترس و دڵەڕاوکێ و شۆک لای دانیشتوانی ناوچەکە دروستبووە."
بەپێی زانیارییەکان، هێزە ئەمنییەکان توانیویانە ناسنامەی ئەنجامدەرەکە دەستنیشان بکەن و دەستبەجێ دوای روداوەکە دەستگیری بکەن.
پارێزگاری تویسەرکان گوتی: "تا ئێستا پاڵنەرەکانی پشت هێرشەکە نادیارن."
شەماعی خستەیە رو کە "لێکۆڵینەوەی بەرفراوان دەستی پێ کردووە، دوای تەواوبوونی دانیشتنەکانی لێپرسینەوە و شیکاری ئەمنی وردەکارییەکان ڕادەگەیەنرێن."
ئەم هێرشە دوای کەمتر لە 24 کاتژمێر دێت لە کوژرانی دادوەرێک لە شیراز.
دەم پارتی داوا دەكات ئەو قەیومانەی سەپێندراون بەسەر شارەوانییەكاندا لاببرێن و هاوسەرۆكی شارەوانییەكان بگەڕێنەوە سەر ئەركەكانیان.
دەستەی بەڕێوەبەریی خۆجێی دیموكراتی پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان "دەم پارتی" لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە، لە هەڵبژاردنەكانی 31ی ئاداری 2024، توانرا 78 شارەوانی بەدەستبهێنن لە سەدان شارەوانی و ئەنجومەنی گشتیی شارەكانیشدا نوێنەرایەتییان بەدەستهێناوە، بەڵام دوای هەڵبژاردن دەسەڵات دەستیبەسەر 10 شارەوانی دەم پارتیدا گرت و قەیومی لە جێگەی هاوسەرۆكی شارەوانییەكان دانا.
جەختیشیكردووەتەوە، دەبێت ئەو قەیومانەی سەپێندراون لە شارەوانییەكان لاببرێن و كەسە هەڵبژێردراوەكان بگەڕێنەوە سەر ئەركەكانیان، ئاماژەی بەوەشكردوە، دەبێت خاڵە پەیوەندیدارەكانی یاسای شارەوانییەكان كە رێگە بە سەپاندنی قەیووم دەدات، هەمووار بكرێتەوە و سەپاندنی قەیووم كۆتایی پێبهێنرێت.
ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانیی سلێمانی ژماره‌یه‌ك بڕیاری له‌باره‌ی سێكته‌ری گه‌شتوگوزار ده‌ركرد و به‌گوێره‌ی یه‌كێك لە بڕیاره‌كانیش، ڕه‌زامه‌ندیدرا له‌سه‌ر ئه‌نجامدان و جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی گه‌شتیاریی و بازرگانیی له زۆنی سێی گه‌شتیاریی به‌كره‌جۆ.
به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی شاره‌وانی سلێمانی، ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانیی به‌سه‌رپه‌رشتیی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌ن، كۆبونه‌وه‌ی ئاسایی هه‌فتانه‌ی ئه‌نجامدا، ته‌وه‌ری سه‌ره‌كیی كۆبونه‌وه‌كه‌ش له‌سه‌ر داواكاریی ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن، زیاتر كاركردن بو له‌سه‌ر پرۆژه گه‌شتیارییه‌كان و بردنه پێشه‌وه‌ی سێكته‌ری گه‌شتیاریی له‌سنوری شاره‌وانیی سلێمانی.
بڕیاره‌كانی ئه‌مڕۆی ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانیی سلێمانی:
یه‌كه‌م:
كۆمه‌ڵێك پرۆژه‌ی گرنگیی وه‌به‌رهێنان كه نزیكه‌ی 20 پرۆژه بون له سێكته‌ره‌كانی (گه‌شتیاریی و بازرگانیی و نیشته‌جێیی) بڕیاریان له‌سه‌ردرا كه ڕێكاره‌كانیان بۆ ته‌واو بكرێت و جێبه‌جێكردنی ئه‌م پرۆژانه‌ش ده‌بنه هۆكاری زیادكردنی جوڵه‌ی ئابوریی و گه‌شتیاریی و ڕه‌خساندنی هه‌لیكارو نیشاندانی سیمایه‌كی جوانتر به شاری سلێمانی، هه‌روه‌ها جێبه‌جێكردنی چه‌ندین پرۆژه‌ی خزمه‌تگوزاریی بۆ هاوڵاتیان و جوانكردنی شاره‌كه‌مان.
دوه‌م:
ڕه‌زامه‌ندیدرا له‌سه‌ر ئه‌نجامدان و جێبه‌جێكردنی پرۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی گه‌شتیاریی و بازرگانیی له زۆنی سێی گه‌شتیاریی به‌كره‌جۆ، كه خۆی ده‌بینێته‌وه له چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی گه‌وره‌ی "گه‌شتوگوزاریی" و هه‌روه‌ها دروستكردنی (كۆڕنیشێكی گه‌وره‌ی سه‌رده‌میانه)، له‌هه‌مانكاتدا ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن بڕیاریاندا به دروستكردنه‌وه‌ی ئه‌و پرده پیاده‌ڕه‌وه كلتوریی و مێژوییه‌ی كه ده‌كه‌وێته ناو سنوری ئه‌م پرۆژه گه‌شتیارییه‌وه، كه سه‌رده‌مه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 1922، به جێبه‌جێكردنی ئه‌م پرۆژه گه‌وره‌یه‌ش له ڕوی گه‌شتیارییه‌وه شاری سلێمانی ده‌چێته قۆناغێكی زۆر پێشكه‌وتوه‌وه.
سێیه‌م:
بیرۆكه و دیزاینێكی گه‌شتیاریی و مێژویی له‌لایه‌ن ئه‌ندازیارێكی كوردی شاری سلێمانی شاره‌زا و خاوه‌ن ئه‌زمونی وڵاتانی ده‌ره‌وه، كه ئاماده‌بو له كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌ن، بۆ گه‌یاندنی بیرۆكه‌كه‌ی و نیشاندانی دیزاینه‌كه‌ی بۆ دروستكردنی شوێنێكی گه‌شتیاریی و مێژویی له‌سه‌ر شاخی گۆیژه، كه له‌لایه‌ن ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نه‌وه تاوتوێكرا.
شاره‌وانی سلێمانی باسی له‌وه‌شكردوه، "چه‌ندین هاوڵاتیی و وه‌به‌رهێن ئاماده‌بون له كۆبونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی شاره‌وانیی، بۆ له نزیكه‌وه گه‌یاندنی داواكارییه‌كانیان به ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌ن و بڕیاری پێویست له‌سه‌ر داواكارییه‌كان دران به پێی یاساو ڕێنماییه‌كان، كۆبونه‌وه‌كه‌ش هه‌شت كاتژمێری خایاند".
سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ رۆژی چوارشەممە ئاشکرای کرد کە نزیکن لەوەی لەگەڵ ئێران بگەینە رێککەوتن، لە هەمان کاتدا ئاگاداری بە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل داوە کە کارێک نەکات زیان بە دانوستانەکان بگەیەنێت.
ترەمپ: دیپلۆماسی باشترین رێگایە
ترەمپ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "دەتوانن بە رێگەی دیپلۆماسی کێشەکانیان لەگەڵ ئێران چارە بکەن، بنیامین ناتەنیاهۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیلیشم ئاگادار کردووەتەوە، نابێت کارێک بکات زیان بە دانوستانەکانیان لەگەڵ تاران بگەیەنێت."
سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەش دا کە "دەتوانن هێرش بکەنە سەر بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران و لەناویان ببەن، بێ ئەوەی هیچ کەسێکیش بکوژرێت، بەڵام ئێستا کاتێکی گونجاو نییە بۆ ئەوە، چونکە خەریکە لەگەڵ تاران بگەنە رێککەوتن."
ئومێدی رێککەوتن لە چەند هەفتەی داهاتوودا
ترەمپ دووپاتی کردەوە کە "ئێران چاوی لە رێککەوتنە، ئەگەر بگەنە رێککەوتن ژیانی زۆر کەس دەپارێزن، بەڵام کاتی رێککەوتنەکەش دیار نییە، لەوانەیە لە چەند هەفتەی داهاتوودا بێت."
کۆتایی گەڕی پێنجەمی دانوستانەکان لە رۆما
لە 23ی ئایاری 2025دا، گەڕی پێنجەمی دانوستانە ناڕاستەوخۆکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران لە ڕۆما کۆتایی هات.
عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لەو بارەیەوە رایگەیاند: "گفتوگۆی ئەتۆمی لەگەڵ واشنتن ئاڵۆزە و کاتی زیاتری پێویستە."
وەزیری دەرەوەی ئێران وتیشی: "بەهۆی پێشکەشکردنی پێشنیازەکانی عوممان، پێشکەوتنی باش لە دانوستانەکاندا هەبوو."
لە لایەکی ترەوە، بەدر ئەلبوسەعیدی، وەزیری دەرەوەی عوممان رایگەیاند کە "لە دانوستانەکانی گەڕی پێنجەمی نێوان ئەمەریکا و ئێران کەمێک پێشکەوتن هەبووە، بەڵام یەکلاکەرەوە نەبووە."
هاوکات هەر لەو دیدارە رۆژنامەوانییەدا سەبارەت بە جەنگی روسیا و ئۆکراین، رایگەیاند؛ نازانم پوتن بە نیازی چییە، بەڵام ئەگەر فریومان بدات وەڵامێکی جیاوازمان دەبێت.
بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند کە لەگەڵ ستیڤ ویتکۆف نوێنەری ئەمریکا لەسەر چوارچێوەیەکی گشتی بۆ ئاگربەست لە غەززە رێککەوتوون.
بزووتنەوەی حەماس لە راگەیەندراوێکدا رونی کردەوە کە " لەگەڵ ستیڤ ویتکۆف نوێنەری ئەمەریکا لەسەر چوارچێوەیەکی گشتی کە ئاگربەستێکی هەمیشەیی بهێنێتە ئارا، گەیشتینە رێککەوتن".
ئاماژەی بەوەداوە، کە تیایدا کشانەوەی تەواوەتی هێزەکانی ئیسرائیک لە کەرتی غەززە، رۆیشتنی یارمەتییەکان، هەروەها لیژنەیەکی تایبەت کە کاروبارەکانی کەرتی غەززە لە پاش ئاگربەست راستەوخۆ بگرێتە دەست.
ئەوەشی خستۆتەروو کە رێککەوتنەکە ئازادکردنی 10 بارمتەی ئیسرائیلی و ژمارەیەک تەرم لەخۆدەگرێت، لە بەرامبەر ئازادکردنی ژمارەیەکی زیندانی فەلەستینییەکان.
ئەمە لە کاتێکدایە، کە سەرچاوە میدیاییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ئیسرائیل پێداگرە لەسەر ئازادکردنی 10 دیل بەسەر یەکەوە لەلایەن حەماسەوە، بەڵام حەماس بە ویتکۆفی وتووە؛ بە دوو وەجبە دیلەکان ئازاد دەکرێن.
ئاژانسی رۆیتەرز بە پشتبەستن بە سێ سەرچاوەی ئاگاداری روسی رایگەیاندووە، ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا، بەو مەرجە کۆتایی بە شەڕی ئۆکراین دەهێنێت؛ کە سەرکردە رۆژئاواییەکان بەڵێنێکی نووسراوی بدەنێ بۆ راگرتنی فراوانبوونی ناتۆ بەرەو رۆژهەڵات و هەڵگرتنی هەندێک سزاکان لە سەر روسیا.
دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو پوتن زیاتر لە دوو سەعات گفتوگۆی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا کرد، رایگەیاند، رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر کارکردن لەگەڵ ئۆکراین بۆ داڕشتنی یاداشتێک کە پێکهاتەکانی رێککەوتنی ئاشتی دەخاتە روو. بە کاتی ئاگربەستیشەوە. مۆسکۆ رایگەیاندووە کە لە ئێستادا سەرقاڵی داڕشتنی یاداشتەکەی خۆیەتی، بەبێ ئەوەی وادەی تەواوکردنی دیاری بکات.
بەڵام حکومەتەکانی کیێڤ و ئەوروپا، مۆسکۆیان تۆمەتبار کردووە بەوەی کە کات درێژ دەکاتەوە و یاری بەکات دەکات لە کاتێکدا هێزەکانی لە پێشڕەوی بەردەوامن لە رۆژهەڵاتی ئۆکراین.
رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی باڵای روسییەوە رایگەیاندووە: پوتین ئامادەیە بۆ ئاشتی، بەڵام بە مەرجەکانی خۆی.
بەگوێرەی ئەو سێ سەرچاوەیە، پوتن دەیەوێت بەڵێننامەیەکی نووسراو لەلایەن زلهێزە گەورەکانی رۆژئاواوە بۆ فراواننەکردنی ناتۆ- ئەمەش ئاماژەیەکی رونە بۆ ئەوەی ئۆکراین، جۆرجیا، مۆڵدۆڤا و وڵاتانی دیکەی سۆڤیەتی پێشوو نەچنە ناو هاوپەیمانییەوە.
هەروەها روسیا داوا دەکات ئۆکراین لە دەرەوەی ناتۆ بمێنێتەوە و هەندێک سزای رۆژئاوا هەڵبگیرێت و سەروەت و سامانی بەستووی روسیا لە رۆژئاوا یەکلایی بکرێتەوە و مافی قسەکەرانی روسی لە ئۆکراین دەستەبەر بکرێت. سەرچاوەی یەکەم ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر پوتن درک بەوە بکات کە ناتوانێت بە مەرجەکانی خۆی بگاتە رێککەوتنی ئاشتی، ئەوا پەنا بۆ هەنگاوی سەربازی دەبات بۆ ئەوەی ئۆکراین و ئەوروپییەکان قەناعەت پێبکات کە "رەنگە سبەینێ ئاشتی بەئازارتر بێت".
لای خۆیەوە ئۆکراین پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە نابێت ڤیتۆی لەسەر بێت بۆ ئەندامێتی لە ناتۆ و دەڵێت پێویستی بە گەرەنتی و دڵنیایی ئاسایشی رۆژئاوا هەیە بۆ ئەوەی رێگری لە هەر هێرشێکی داهاتووی روسیا بکات.
بەرێوەبەری گومرگی دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ رایگەیاندووە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا زیاتر لە 14 هەزار ئۆتۆمبێل هاوردە کراوە و هیچ باجێکی گومرگیش لە ئۆتۆمبێلی کارەبایی و هایبرد وەرناگیرێت.
شاخەوان بەکر بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ بە ترافیک ئێف ئێمی سەر بە هاتوچۆی سلێمانی رایگەیاندووە، گۆڕانکاری بەسەر باج و رسوماتی ھاوردەکردنی ئۆتۆمبێلدا نەھاتووە و لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا 14 هەزار و 522 ئۆتۆمبێل لە دەروازەکەوە هاوردە کراوە.
ئاماژەی بەوەشكرد، لە ژمارە ئۆتۆمبێلەی هاوردە کراون، 23 ئۆتۆمبێلیان بەھۆی نەبوونی مەرجەکانی توندوتۆڵی و سەلامەتی، رێگە بە داغڵبوونیان نەدراوە.
ئەوەشی خستە روو، هیچ باجێک لە ئۆتۆمبێلی کارەبایی و ھایبرید وەرناگیرێت، بەڵکو تەنها رسوماتیان لێ وەردەگیرێت.
لەبارەی پشکنینی ئۆتۆمبێلەکانیشەوە بەڕێوەبەری گومرگی دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ روونیکردەوە، لە ساڵی داهاتووەوە پشکنینەکان بۆ ئەو ئۆتۆمبێلانەی ھاوردەدەکرێن زیاتر دەکرێن.