جیهان
ئیسرائیل لێكۆڵینەوە و بەدواداچوون بۆ راگرتنی شەڕ بەشێوەیەكی كاتی لە لوبنان دەكات و بۆئەو مەبەستەش وەزیرێكی رەوانەی ئەمریكا كردووە.
كەناڵی ١٢ی ئیسرائیلی بڵاویكردووەتەوە، مەترسییەكی زۆر لای دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل بە گشتی و خودی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە دروستبووە بەرامبەر ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە پێدەچێت لە داهاتوویەكی نزیكدا بڕیارێكی قورس لەبارەی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی لە كەرتی غەززە و لوبنان دەربكات و یاخود كۆتوبەندی قورس بەسەر سوپای ئیسرائیلدا بسپێنێت و گومانیشیان هەیە ئەمریكا مافی ڤیتۆ لە دژی بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەكاربهێنێت.
ئاماژەی بەوەشكردووە، لەگەڵ ئەوەی دامەزراوە ئەمنییەكان لەگەڵ ئەوەدان ئۆپراسیۆنەكانی سوپای ئیسرائیل لە غەززە و لوبنان بەردەوام بێت، بەڵام ئەنجومەنی وزاری بە باشی دەزانێت لانیكەم شەڕ لە باشووری لوبنان رابگیرێت ئەگەر بۆ ماوەیەكی كاتیش بێت، بۆئەو مەبەستەش رۆن دیمێر وەزیری كاروباری ستراتیژی ئیسرائیل رەوانەی ئەمریكا كراوە بۆئەوەی لەسەر ئەو بابەتە بگەنە رێككەوتن.
رۆژی چوارشەممەی داهاتوو رافائیل گرۆسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی وزەی ئەتۆمی نێودەوڵەتی دەگاتە تاران و رۆژی دواتر دەست بە راوێژ لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئێران دەكات.
ئاژانسی هەواڵی تەسنیم رایگەیاند، سەردانەكە لەسەر بانگهێشتنامەی ئێرانە بۆ ئەوەی گرۆسی دیدار لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای تاران ئەنجام دەدات.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم، لە بەیاننامەیەكدا رونیكردەوە كۆبونەوەكانی تاران لەسەر بنەمای وتوێژەكانی گرۆسی لەگەڵ عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران دێت لە پەراوێزی كۆبونەوەی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان.
ئاژانسەكە لەزاری گرۆسییەوە دەڵێت، زۆر گرنگە پێشكەوتنی بەرچاو لە جێبەجێكردنی ئەو بەیاننامە هاوبەشەدا بەدەست بهێنرێت كە لە مانگی ئازاری 2023 لەگەڵ ئێران لەسەری رێككەوتون، لەم چوارچێوەیەشدا سەردانەكەی بۆ تاران زۆر گرنگ دەبێت.
لێپرسراوی سیاسەتەكانی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا رایگەیاند، یەكێتیەكەیان دەیەوێت سزای نوێ بەسەر روسیادا بسەپێنێت.
جوزێف بۆرێل لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا لە كیێڤی پایتەختی ئۆكراین رایگەیاند، یەكێتی ئەوروپا ١٥ سزای نوێی ئامادەكردووە و بەنیازە بەمنزیكانە بەسەر روسیادا بیسەپێنێت، بەشێوەیەك كە مۆسكۆ لە بواری پیشەسازیدا گۆشەگیر بكرێت و بە تەنیا بمێنێتەوە.
وتیشی، ٧٥ هەزار سەربازی ئۆكراین لە یەكێتی ئەوروپا مەشق و راهێنانی پێدەكرێت لەگەڵ وەرگرتنی مۆڵەت دەگەرێنەوە خاكی ئۆكراین دژی روسیا دەجەنگن.
كۆشكی سپی رایگەیاند، رۆژی چوارشەممە جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێدراوی وڵاتەكە كۆدەبێتەوە.
بەپێی راگەیەندراوێكی كۆشكی سپی، كۆبونەوەكەی بایدن و ترەمپ رۆژی چوارشەممە سەعات ١١ بە كاتی ئەمریكا لە كۆشكی سپی ئەنجام دەدرێت.
كۆبونەوەكە دوای ئەوە دێت دوای سەركەوتنی ترەمپ لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی بایدن رایگەیاند، بەشێوەیەكی ئاشتیانەو رێكخراو دەسەڵات رادەستی ترەمپ دەكات و بانگهێشتیشی كرد سەردانی كۆشكی سپی بكات.
تیمی بانگەشەی ترەمپیش لە وەڵامدا رایگەیاند، ترەمپ زۆر بە ئارامی چاوەروانی كۆبونەوەكەی لەگەڵ بایدن دەكات.
وەزارەتی تەندروستی لوبنان رایگەیاند، لە ئەنجامی بۆردومانی ئیسرائیل بۆ سەر باشور و رۆژهەڵاتی وڵاتەكە ٣٣ كەس كوژراون.
وەزارەتی تەندروستی لوبنان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئیسرائیل بۆردومانی بەعلەبەگ و هەرملی لە رۆژهەڵاتی لوبنان كردوەو ٢٠ كەس كوژراون كە ١١ كەسیان مەدەنی بوون.
دەشڵێت، ئیسرائیل چەند ناوچەیەكی تری باشوری لوبنانیشی بۆردومان كرد و ١٢ كەسی تر كوژران بەوەش ژمارەی كوژراوان گەیشتوەتە ٣٣ كەس.
ئەوەش لەكاتێكدایە، دوای ئاڵۆزبوونی دۆخی غەززە و شەڕی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا، ئیسرائیل بۆردومانەكانی بۆ سەر باشوری لوبنان چڕكردوەتەوە و بەهۆی هێرشەكانیشەوە زیاتر لە سێ هەزار كەس لە لوبنان كوژراون.
رۆژنامەیەكی ئەمریكی بڵاویكردەوە فشارەكانی ترەمپ لەسەر ئێران زیاد دەكات و لێپرسراوێكی تارانیش داوا دەكات ئیدارەی نوێی ئەمریكا پێداچوونەوە بە سیاسەتەكانیدا بكاتەوە.
رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵ لە زاری سەرچاوەیەكی نزیك لە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا بڵاویكردوەتەوە فشارەكانی واشنتۆن دژی تاران لەسەر دەستی ترەمپ زیاتر دەبێت.
بە وتەی ئەو سەرچاوەیە ترەمپ بە ئامانجی لاوازكردنی گروپەكانی سەر بە ئێران رێگریی لە فرۆشتنی نەوتی زیاتری وڵاتەكە بكات و فشارەكانیشی بۆسەر بەرنامەی ئەتۆمیی ئەو وڵاتە بۆ بەرزترین ئاست زیاتر بكات.
زانیارییەكانی رۆژنامەكە لە كاتێكدایە پێشتر محەمەد جەواد زەریف، راوێژكاریی ستراتیژیی سەرۆك كۆماری ئێران داوای لە دۆناڵد ترەمپ كردبوو فشارەكانی دژی تاران كەمبكاتەوە بۆ ئەوەی ئێران پابەندنی رێككەوتنی ئەتۆمی بێت.
لەبەرانبەر سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئەمریکا، بزوتنەوەیەکی تووندڕەوی فیمێنیستی لە ئەمریکا داوا دەکات ژنان بە هەموو شێوەیەک بایکۆتی 'پیاوان' بکەن.
سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ، کانیدی کۆمارییەکان لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئەمریکا، ترس و دڵەڕاوکێی لەلای ژمارەیەکی بەرچاو لە ژنانی وڵاتەکە دروستکردووە و چالاکەوانانی مافەکانی ژنان پێیان وایە، دوای شکستی کامالا هاریس و سیاسەتەکانی ترەمپ، ئایندەی ژن مەترسی لەسەرە و ئێستا کاتی ئەوەیە سزای پیاوان بدرێت.
رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، ژنانی ئەمریکا هەوڵی ئەوە دەدەن ئەزموونی بزوتنەوەی "4B"ی کۆریای باشوور بهێننە وڵاتەکەوە.
ئاماژە بەوەش کراوە؛ لە ئێستادا ژمارەیەکی زۆر لە ژنانی ئەمریکا داوای جیابوونەوە لە هاوسەرەکانیان دەکەن، بەهۆی ئەوەی پشتگیریی لە سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ و حزبەکەی دەکەن.
چەند رۆژێکە ژنانی ئەمریکا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان جەخت لەوە دەکەنەوە کە پێویستە هەمووان لەژێر چەتری ئایدۆلۆجیی بزوتنەوەی "4B" کۆببنەوە، تەنانەت لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی "ئێکس"، لە ماوەی ٤٨ سەعاتدا ٢٠ ملیۆن جار بینراوە و نزیکەی ٥٠٠ هەزار لایکی بۆهاتووە.
بزوتنەوەی "4B" لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٠ لە کۆریای باشوور سەریهەڵدا، کە بزوتنەوەیەکی تووندڕەوی ژنانە و داوا دەکات لە بەرانبەر بەدەستهێنان مافەکانیاندا، پێویستە ژنان بایکۆتی پیاوان بکەن و بەهیچ شێوەیەک لەگەڵیاندا پەیوەندیی خۆشەویستی و هاوسەرگیری نەبەستن.
ئێران هۆشداری لە مەترسی تەشەنە سەندنی شەڕی غەززە دەدات و داوا لە ترەمپ دەكات، پەیڕەوكردنی سیاسەتی فشار خستنەسەر تاران بگۆڕێت.
عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لە وتارێكدا كە لە تەلەفزیۆنی ئێران پەخشكرا وتی، دەبێ جیهان بزانێت ئەگەر شەرەكە تەشەنە بكات، كاریگەرییە زیانبەخشەكانی تەنیا لە ناوچەی رۆژئاوای ئاسیادا سنووردار نابێت.
ئاماژەی بەوەشكرد، نەبوونی ئاسایش و سەقامگیری دەتوانێت بۆ ناوچەكانی تر بڵاوبێتەوە، تەنانەت بۆ شوێنە دورەكانیش.
ترەمپ لە یەكەم خولی سەرۆكایەتیدا لە ساڵی 2017 هەوڵیدا ستراتیژی زۆرترین فشار بە سەپاندنی سزا بەسەر ئێراندا جێبەجێبكات، لە مانگی ئایاری ٢٠١٨ شدا بە شێوەیەكی تاكلایەنە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە كشایەوە.
قەتەر لە نێوەندگیری ئیسرائیل و حەماس كشایەوە و داوا لە سەركردەكانی حەماسیش دەكات وڵاتەكەی جێبهێڵن، ئیسرائیلیش پێشوازی لە بڕیارەكەی قەتەر دەكات.
رۆژنامەی " ئەكسیۆس"ـی ئەمریكی بڵاویكردەوە، دەسەڵاتدارانی قەتەر، ئیسرائیل و حەماسیان ئاگاداركردووەتەوە لەوەی، چیتر رۆڵی نێوەندگیری نێوانیان ناگێرن، بەو پێیەی هەردوولا بەردەوام پێشنیازەكانیان رەتكردووەتەوە و مانەوەی حەماسیش لە قەتەر، چیتر خزمەت بە ئامانجەكەیان ناكات.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەمریكا قەتەری ئاگاداركردەوە بوونی حەماس لە دەوحە چیتر قبوڵكراو نییە، بە تایبەتی دوای ئەوەی پێشنیازی ئازادكردنی بارمتەكان لەلایەن حەماسەوە رەتكراوەتەوە.
ئەو رۆژنامە ئەمریكییە ئاشكراشیكردووە، دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل پێشوازیانكردووە لە بڕیاری كشانەوەكەی قەتەر و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش داوایانكردووە، هیچ وڵاتێك پێشوازی لە سەركردەكانی حەماس نەكات.
سوپای توركیا چەند ناوچەیەكی لە رۆژئاوای كوردستان تۆپبارانكرد و نزیكەی ١٠٠ گوللە تۆپ و هاوەن لە سنوری سێ گوند كەوتنەخوارەوە.
میدیاكانی رۆژئاوای كوردستان بڵاویانكردەوە، لە چوارچێوەی بەردەوامی هێرش و بۆردومانەكانی سوپای توركیا بۆسەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان، ئەمڕۆ جارێكی تر گونی زیوانی سەر بە كانتۆنی شەهبای تۆپباران كردووە، لە ئەنجامدا نزیكەی ٣٠ گوللە هاوەن بەر گوندەكە كەوتووە.
پێشتریش ناوەندی راگەیاندنی ئەنجوومەنی سەربازیی منبج بڵاویكردەوە، شەوی رابردوو سوپای توركیا و گروپەچەكدارەكانی سەر بە توركیا، گوندی ئەل سافیەی لە باكوری رۆژهەڵاتی سەر بە كانتۆنی منبجیان تۆپباران كردوە و خاڵێكی سەربازیی سەر بە سوریاشیان كردوەتە ئامانج.
هەروەها سوپای توركیا گوندەكانی باكوری كانتۆنی مەنبەجیان تۆپباران كردووە، لە ئەنجامدا ٤٥ گوللەتۆپ كەوتوەتە دەروازەی گوندی ئێون دادات و ٥ گوللە تۆپیش كەوتوەتە گوندی دێرچ، بێجگە لە زیانی ماددی هیچ زیانێكی گیانی لێنەكەوتوەتەوە.
ئیسرائیل بۆردومانی خان یونس و غەززەی كرد و بەهۆیەوە ١٤ كەس كوژران، بەرەبەیانی ئەمڕۆش بۆردومانی باشوری لوبنانی كرد و بەهۆیەوە كەسێك كوژرا.
ئاژانسی هەواڵی فەڵەستین بڵاویكردەوە، ئیسرائیل بۆردومانی غەززەی كردووە و بەهۆیەوە پێنج كەس كوژران و چەند كەسێكیش برینداربوون.
دەشڵێت، هەروەها لە ئەنجامی بۆردومانی ئیسرائیل بۆ سەر شاری خان یونس نۆ كەس كوژراون و چەند كەسێكیش برینداربوون و گوازراونەتەوە نەخۆشخانەكان.
هاوكات، ئاژانسی هەواڵی لوبنانی رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل بۆردومانی چڕی باشوری لوبنانی كردووە و بەهۆیەوە كەسێك كوژراوە، زەنگی ئاگاداركردنەوەش لە چەند ناوچەیەك لێیداوە.
لای خۆیەوە، ئەفیخای ئەدرعی وتەبێژی سوپای ئیسرائیل، داوای لە دانیشتوانی باشوری لوبنان و بەتایبەت بەیروت كرد لە دامەزراوە و پێگەكانی حزبوڵا دووربكەونەوە.
ئەمریكا ژمارەیەك كۆمپانیای سەربازیی رەوانەی ئۆكراین دەكات بۆ ئامادەكردنەوەی ئەو چەك و مووشەكانەی وڵاتەكەی كە پێویستیان بە چاككردنەوە و نۆژەنكردنەوە هەیە.
لێپرسراوێكی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بە میدیاكانی وڵاتەكەی راگەیاندووە، لەلایەن وەزارەتی بەرگری ئۆكراینەوە ئاگاداركراونەتەوە ژمارەیەكی زۆری موشەك و كەرەستەی سەربازیی و تانك و زریپۆشە ئەمریكییەكان كە بۆ شەڕی دژ بە روسیا بۆ ۆكراین نێردراون، پێویستیان بە چاككردنەوە و نۆژەنكردنەوە هەیە و هەندێكیشیان بە تەواوی لەكاركەوتوون.
وتیشی، دوای ئەو ئاگاداركردنەوەیە پنتاگۆن بڕیاریداوە ژمارەیەك كۆمپانیای سەربازیی رەوانەی ئۆكراین بكات بە مەبەستی چاككردنەوە و نۆژەنكردنەوەی ئەو چەك و پێداویستییە سەربازییانەی پێویستایان بە نوێكردنەوە و دەستكاریكردن هەیە بەتایبەتیش سیستمەكانی بەرگری ئاسمانی.
ئەمڕۆ دەم پارتی لە ئەنكەرە كۆدەبێتەوە و پرۆسەی ئاشتی و دانانی قەیوم لە شارەوانییەكاتی باكوری كوردستان تاوتوێ دەكات.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی پارتی یەكسانی و دیموكراسیی گەلان (دەم پارتی) بەسەر پەرشتی هاوسەرۆكانی گشتی دەم پارتی لە ئەنكەرە كۆ ببێتەوە، بۆ تاوتوێكردنی دەستپێكردنەوەی پرۆسەی ئاشتی و دانانی قەیوم لە ژمارەیەك شارەوانی باكوری كوردستان، بڕیارە لە كۆبونەوەكەدا هەڵوێستی رەسمی خۆیان سەبارەت بەو بابەتانە راگەیەنن.
چواری ئەم مانگە وەزارەتی ناوخۆی توركیا ژمارەیەك سەرۆك شارەوانی لە شارەكانی باكوری كوردستان دوورخرانەوە و قەیوم لە شوێنەكانیان دانرا، ئەوەش خۆپیشاندان و نارەزایەتی لێكەوتوەتەوە و خۆپیشاندەران داوای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكە و گەڕانەوەی سەرۆك شارەوانییەكان دەكەن بۆ شوێنەكانی خۆیان.
دەزگایەكی ئەمنی ئەمریكا سەگی رۆبۆتی بۆ پاراستنی ماڵەكەی ترەمپ لە ناوچەی مارا لاگۆ لە ویلایەتی فلۆریدا بەكاردەهێنێت.
ئەنتۆنی گوگلیلمی گەورە لێپرسراو لە ئاژانسی خزمەتگوزاریی نهێنی ئەمریكا بڵاویكردووەتەوە، جگە لەو هێزە ئەمنییانەی ئەركی پاراستنی ماڵەكەی دۆناڵد ترەمپ كاندیدی سەركەوتووی كۆمارییەكان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكایان پێسپێردراوە، ژمارەیەك سەگی رۆبۆتیش بۆ پاراستنی ماڵەكەی ترەمپ لە ناوچەی مارا لاگۆ لە ویلایەتی فلۆریدا بەكاردەهێنن.
وتیشی، سەرجەم ئەو سەگە رۆبۆتییانەی بۆ ئەو ئەركە بە كاردەهێنرێن بە تەكنەلۆژیای چاودێریكردنی ورد ئامادەكراون و زۆر بە خێرایی بوونی هەر بۆمب و جۆرە چەك و هەڕەشەیەك ئاشكرا دەكات و چەندین كامێراشیان تێدا جیگیركراوە.
سەرجەم وادەكانی دادگایی كردنی ترەمپ لەسەر دۆسێی هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ هەڵوەشێندرانەوە و رێكارەكانیش هەڵپەسێردران.
میدیاكانی ئەمریكا بڵاویانكردووەتەوە، لەسەر بنەمای پێشكەشكردنی داواكارییەك لەلایەن جاك سمیس لێكۆڵەری تایبەت، دادگای ئەو وڵاتە سەرجەم وادەكاتی دادگایی كردنی دۆناڵد ترەمپ كاندیدی سەركەوتووی كۆمارییەكان لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا، هەڵوەشاندووەتەوە و بڕیاریشیداوە بە هەڵپەساردنی هەموو ئەو رێكارانەی لە دژی ترەمپ گیراونەتەبەر و كاریان لەسەر دەكرێت بە مەبەستی دادگایی كردنی.
ئاماژە بەوەشكراوە، ئەو بڕیارەی داگا لەبارەی ترەمپ لەسەر دۆسێی تۆمەتباركردنی بووە بە هەوڵدان بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ساڵی ٢٠٢٠ كە ترەمپ لە بەرامبەر بایدن شكستی هێنا و پارێزەرەكانیشی ئەو تۆمەتانەیان بە بێبنەما وەسفكردووە.
یاساناسانی ئەمریكا دەڵێن، ئەو دۆسێیەی ترەمپ دانەخراوە، بەڵكو راگیراوە و پێدەچێت لە دوای تەواوی خولی سەرۆكایەتییەكەی كەچوار ساڵە، دۆسێكە بكرێتەوە ترەمپ دادگایی بكرێت.
ئەمریكا قەتەر ئاگاداردەكاتەوە كە بوونی بارەگای بزوتنەوەی حەماس لە دەوحە چیتر قبوڵكراو نییە.
پێگەی ئەكسیۆس لە زاری لێپرسراوێكی باڵای ئەمریكاوە گواستییەوە، ئەمریكا بە قەتەری راگەیاندووە كە پێویستە بارەگاكانی حەماس لە دەوحە نەمێنن.
دەشڵێت، ئەو داواكارییە ئەمریكییە دوای ئەوە هاتووە كە حەماس لە ماوەی چەند هەفتەی رابردودا دوایین پێشنیازی بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتن سەبارەت بە بارمتەكان رەتكردووەتەوە و دەسەڵاتدارانی قەتەر 10 رۆژ لەمەوبەر ئەو داواكارییەیان پێشكەشی سەركردەكانی حەماس كردووە.
هاوكات، لێپرسراوێكی باڵای ئەمریكا بە رۆیتەرزی راگەیاندوە، دوای ئەوەی حەماس پێشنیازی ئازادكردنی بارمتەكانی رەتكردەوە، چیتر ناتوانرێت لە پایتەختەكانی هیچ هاوبەشێكی ئەمریكا پێشوازی لە سەركردەكانی بكرێت.
قەتەر هاوشانی ئەمریكا و میسر رۆڵی سەرەكییان هەبووە لە دانوستانەكانی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماس بۆ گەیشتن بە ئاگربەست بەڵام تا ئێستا بێئەنجامن.