جیهان
وەفدی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەگەڵ فەرماندەی گشتیی ئیدارەی نوێی سوریا ئەحمەد شەرع لە دیمەشق كۆبووەوە، لەبەر هۆكاری ئەمنیش، وەفدەكە كۆنگرەی رۆژنامەوانی هەڵوەشاندەوە.
وەفدەكەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی باربارا لیف یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامدرا كە بە وتەی سەرچاوەیەكی باڵای تەحریر شام، كۆبوونەوەكە ئەرێنی بووە.
سەرچاوەكان بە ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێسیان وتووە، لە كۆبوونەوەكەدا گفتوگۆیان كردووە سەبارەت بە هەڵگرتنی سزاكانی سەر گەلی سوریا، لەنێویاندا یاسای قەیسەر كە لە ساڵی ٢٠١٦ ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا بەسەر حكومەتی ئەسەد سەپاندی.
ئەو سەرچاوانە ئەوەشیان زیادكردووە كە وەفدی ئەمریكی باسیان لە لابردنی دەستەی تەحریر شام كردووە لە لیستی تیرۆریستی ئەمریكا.
لە بەرامبەردا ئەكسیۆس لە زاری لێپرسراوێكی ئەمریكییەوە پشتڕاستیكردەوە، كە كۆبوونەوەی وەفدی ئەمریكی لەگەڵ سەرۆكی تەحریر شام باش و بەسود بووە و ئەنجامی ئەرێنی دەبێت.
لە لایەكی دیكەوە، باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە دیمەشق هەڵوەشاندنەوەی كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانی بە هۆكاری ئەمنی راگەیاند كە بڕیاربوو باربارا لیف، لە دوای كۆبوونەوەكە سازی بكات بەبێ ئەوەی ناوەڕۆكەكەی دیاریبكات، لەكاتێكدا بڕیارە سەعات ٨:٣٠ خولەك بە كاتی دیمەشق، باربارا لیف كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی هەبێت لە بارەی سوریاوە.
بەپێی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، وەفدەكە لەگەڵ كۆمەڵگەی مەدەنی سوریا، چالاكوانان و ئەندامانی پێكهاتە جیاجیاكانی سوریاش كۆدەبنەوە، هەروەها كار بۆ ئاشكراكردنی زانیاری سەبارەت بە ونبووەكانی ئەمریكا لە سوریا دەكات.
پێشتر ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندبوو، ئەوەی لە تەحریر شام بیستوویەتی ئەرێنییە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە، لە راستیدا چی بۆ داهاتووی وڵاتەكە دەكەن؟.
بلینكن ئەوەشی زیادكردبوو كە دەیانەوێت بۆ تەحریر شام و هەموو دەسەڵاتە نوێیەكان روون بكەنەوە كە بەدوای پشتگیری نێودەوڵەتیدا دەگەڕێن لەوبارەیەوە.
دوای رووخانی رژێمەكەی بەشار ئەسەد لە ٨ـی ئەم مانگەدا، واشنتۆن رایگەیاند زیاتر لە جارێك پەیوەندی بە تەحریر شامەوە كردووە و سەرچاوە ئەمریكییەكانیش رایانگەیاندووە، بیر لە لابردنی دەستەكە دەكەنەوە لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستییەكانی ئەمریكا.
هەروەها زۆرێك لە وەفدەكانی ڕۆژئاوا كە دیارترینیان بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەرەنسان، سەردانی دیمەشقیان كردووە و زنجیرەیەك دیداریان لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا ئەنجامدا.
دەستەی تەحریر شام كە جیابوونەوەی خۆی لە قاعیدە راگەیاند، دووپاتیدەكاتەوە كە خۆی لە گرووپە ئیسلامییە توندڕەوەكان دوورخستووەتەوە و هەوڵدەدات كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دڵنیابكاتەوە، بەڵام تائێستاش لەلایەن زۆرێك لە پایتەختەكانی رۆژئاواوە وەك رێكخراوی تیرۆریستی پۆلێن دەكرێت، لەنێویاندا واشنتۆن.
لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠١٣وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا جولانی بە تیرۆریستی جیهانی ناساند و مامەڵەی هاووڵاتیانی ئەمریكی لەگەڵ ناوبراو قەدەغە كرد.
لە ١٠ـی ئایاری ٢٠١٧، پرۆگرامی پاداشت بۆ دادپەروەری وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا، خەڵاتێكی تا ١٠ ملیۆن دۆلاری ئەمریكی بۆ هەر كەسێك ڕاگەیاند كە دەبێتە هۆی ناساندنی یان شوێنی مانەوەی جۆلانی.
لە دەریای ئیجە بەلەمێكی كۆچبەران بە ژمارەیەك كۆچبەرەوە ژێرئاوكەوت، تائێستا تەرمی هەشت كۆچبەر دۆزراونەتەوە، ژمارەیەكی دیكەش بێسەروشوێنبوون.
پاسەوانی كەناراوەكانی یۆنان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، تەرمی هەشت كۆچبەریان لە دەریای ئیجە دۆزیووەتەوە كە بەهۆی پێكدادانی لەگەڵ بەلەمێكی پاسەوانی كەناراوەكان لە دوورگەی رۆس ژێرئاوكەوتووە، كە بەخێراییەكی زۆرەوە رۆشتووە و خۆی كێشاوە بە بەلەمی پاسەوانی كەناراوەكان.
وتیشی، "توانیویانە كاپتنی بەلەمەكە دەستگیربكەن".
لەناو رزگاربووەكاندا دوو منداڵ و سێ ژنیان تێدایە و لەكۆی ١٨ كەس كە رزگاركراون، هەشت كۆچبەر برینداربوون كە لەناویاندا ژنێك بە سەختی برینداربووە.
زۆربەی كۆچبەرەكانی ناو بەلەمەكە خەڵكی ئەفغانستانن و دوو كەسیش كە لەناو بەلەمەكەدا بوون، بە تۆمەتی بازرگانیكردن بە مرۆڤەوە دەستگیركراون كە خەڵكی توركیان.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا كوژرانی سەركردەیەكی داعشی لە بۆردومانێكی ئاسمانیدا لە دێرەزوور راگەیاند.
لە راگەیەندراوێكدا فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا سێنتكۆم رایگەیاند، رۆژی پێنجشەممە هێرشیان لە دێرەزوور لە باكووری خۆرهەڵاتی سوریا ئەنجامداوە كە بووەتە هۆی كوژرانی دوو ئەندامی داعش كە یەكێكیان سەركردەی ئەو رێكخراوە تیرۆریستییە بووە بە ناوی "ئەبو یوسف" ناسراو بە "مەحمود".
ئاماژەی بەوەشكردووە، هێرشەكەی سەر دێرەزوور بەشێكە لە پابەندبوونی سوپای ئەمریكا لە بەرگرتن بە هەوڵە تیرۆریستییەكان و پووچەڵكردنەوەی پلانەكانیان.
ئەوەش لەكاتێكدایە كە عێراق و وڵاتانی ڕۆژئاوا هۆشدارییانداوە لە مەترسی سەرهەڵدانەوەی داعش لە سوریا بە تایبەت لەم قۆناغەدا كە خەریكە ململانێ ناوخۆییەكان سەرهەڵدەدەنەوە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بوونی دوو هەزار سەربازی ئەمریكی لە سوریا راگەیاند، دووپاتیشكردەوە كە هێزەكانیان بەردەوام دەبن لە ئەركەكانیان لە سوریا بۆ رێگریكردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش.
كۆنگرێسی ئەمریكا بودجەی بەرگریی وڵاتەكەی بۆ ساڵی 2025 بەبڕی 884 ملیار دۆلار پەسەندكرد، كە 57 ملیۆن دۆلاری بۆ هاوكاریكردنی پێشمەرگە و 148 ملیۆن دۆلاریش بۆ هەسەدە و هاوپەیمانەكانی لە سوریا تەرخانكردووە بۆ پشتیوانی شەڕی دژی داعش.
هەفتەیەك دوای پەسەندكردنی لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا، ئەنجومەنی پیرانی ئەو وڵاتەش بە زۆرینەی دەنگی كۆمارییەكان و دیموكراتەكان بەبڕی 884 ملیار دۆلار بودچەی بەرگری وڵاتەكەی بۆ ساڵی 2025 پەسەندكرد.
لەو بڕە پارەی كە كۆنگرێس ئەمریكا پەسەندیكردووە بۆ بەرگری وڵاتەكەی، بڕی زیاتر لە 380 ملیۆن دۆلاری بۆ عیراق و هەرێم تەرخانكردووە، لەو بڕەش 57 ملیۆن دۆلاری بۆ پێشمەرگەیە، هەروەها نزیكەی 148 ملیۆن دۆلاری بۆ هەسەدە و روبەروبوونەوەی داعش لە سوریا تەرخانكردووە بە ئامانجی بەردەوام بوون لە شەڕی داعش.
ئەحمەد شەرع رایگەیاند، كوردەكان زوڵمێكی زۆریان لێكراوە و بەشێكی سەرەكی حكومەتی داهاتووی سوریا دەبن و ئامادەشن بۆ دانوستان لەگەڵ هەسەدە.
ئەحمەد شەرع ناسراو بە "ئەبو محەمەد جۆلانی" فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی سوریا، رایگەیاند، كورد بەشێكن لە سوریا و چەندین ساڵە لەلایەن رژێمەكەی بەشار ئەسەد روبەڕووی ناداپەروەری و زوڵملێكردن بوونەتەوە، جەختیشی لەوەشكردەوە، كە كورد دەبێتە بەشێكی جەوهەری سوریای داهاتوو.
راشیگەیاند، هەر وەك چۆن ئەوان لەسەر دەستی رژێمی ئەسەد توشی زوڵمبوونەتەوە، كوردەكانیش هەمان چارەنوسیان هەبووە، وتیشی، ئەوان مافی خۆشیان و كوردەكانیش وەردەگرنەوە كە چەندین ساڵە لێیان زەوتكراوە.
جۆلانی ئاماژەی بەوەشكرد، ئامادەن بۆ دانوستان لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) بۆ دیاریكردنی چارەنوسی سوریا.
ئەم قسانەی جۆلانی لە كاتێكدایە، كە رۆژی هەینی مەزلوم کۆبانێ، فەرماندەی هێزەكانی هەسەدە داوای لە ئەمریكا كرد فشاربخاتە سەر چەكدارانی سەر بە توركیا بۆ ڕاگرتنی هێرش بۆ سەر ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان.
وەفدێكی باڵای دیپلۆماسی ئەمریكا بە سەردانێكی دوو رۆژە گەیشتە دیمەشق و لەگەڵ ئەحمەد شەرع فەرماندەی ئۆپراسیۆنە سەربازییەكانی سوریا لە كۆبوونەوەدان.
ئاژانسی فرانس پرێس بڵاویكردەوە، باربارا لیف دیپلۆماتكاری باڵای وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ سێ دیپلۆماتكاری دیكەدا گەیشتوونەتە دیمەشقی پایتەختی سوریا و ماوەی دوو رۆژ دەمێننەوە.
ئاماژەی بەوەشكرد، وەفدەكەی ئەمریكا لەگەڵ ئەحمەد شەرع ناسراو بە ئەبو محەمەد جۆلانی لە كۆبونەوەدان بەمەبەستی پێكهێنانی حكومەتی نوێی سوریا لە دوای تەواوبوونی حوكمی راگوزەر لەو وڵاتەدا، هەروەها لەگەڵ كۆمەڵگەی مەدەنی سوریا و چالاكوانان و ئەندامانی پێكهاتە جیاوازەكانی سوریاش كۆدەبێتەوە.
وتیشی، وەفدەكەی ئەمریكا كاردەكات بۆ بەدەستهێنانی زانیاری دەربارەی ئەو ڕۆژنامەنووسە ئەمریكیانەی كە لە ساڵی 2012ەوە لە سوریا بێسەروشوێنبوون، لەوانە ئۆستین تایس، مەجد كەمالماز و چەند كەسێكی دیكە.
هاوكات، ماڵپەڕی ئەكسیۆسی ئەمریكی بڵاویكردووەتەوە، سەردانەكەی وفدی ئەمریكا بەشێكە لە دەستپێكردنەوەی پەیوەندیە دیپلۆماسیەكانی ئەمریكا لەگەڵ حكومەتی راگوزەر لە سوریا دوای ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد.
كۆبوونەوەی وەفدی باڵای ئەمریكا لەگەڵ ئەحمەد شەرع لەكاتێكدایە كە تائێستا نابراو لە لیستی تیرۆری ئەمریكادا، هەروەها پێشتر ئەو وڵاتە پێنج ملیۆن دۆلاری وەك پاداشت دیاریكردبوو بۆ پێدانی زانیاری لەسەر شوێنی ئەحمەد شەرع.
هەسەدە رایگەیاند،بایەخ بە گرنگی وراگرتنی ئۆپراسیۆنە سەربازیەکان دەدەن و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکانمان لەگەڵ تورکیا و گروپە چەکدارەکانی تورکیا دەدەین "بەڵام درێغی ناکەین لە رووبەڕووبوونەوەی هەر هێرشێک بکرێتەسەر ناوچەکانمان".
هێزەکانی سوریای دیموکرات 'هەسەدە'، لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، سەرەڕای هەوڵەکانی هاوپەیمانان و ئەمریکا بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە منبج و ناوچەکانی دیکە، بەڵام گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا پابەندی ئەو بڕیارە نەبوون و بەردەوامن لە هێرشەکانیان بۆسەر پێگەکانی هەسەدە لە باشووری کۆبانێ، قەرەقۆزاق و بەنداوی تشرین.
هەسەدە دەشڵێت، "بێدەنگ نابن لە هەر هێرشێک بکرێتەسەر ناوچەکانیان."
هەسەدە باسی لەوەش کردووە، هەر هێرشێک لەلایەن تورکیا و گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیاوە بۆسەر شاری کۆبانێ ناچێتەسەر، چونکە هێزەکانیان هاوشانی خەڵکی کۆبانێ رووبەڕوویان دەبنەوە.
دەشڵێت، "داوا لە خەڵکی کۆبانێ دەکەین چەک هەڵگرن و لەگەڵ هێزەکانمان دژی هێرشەکانی تورکیا و گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا بجەنگن و پارێزگاری لە کۆبانێ بکەن".
وەزارەتی ناوخۆی عیراق رایگەیاند، "لە ئەمڕۆوە دەستیانكردووە بە گەڕانەوەی ئەفسەر و سەربازە هەڵاتووەكانی سوریا بۆ وڵاتەكەی خۆیان، پڕۆسەی گەڕانەوەكەش ماوەی دوو هەفتە دەخایەنێت".
ئاژانسی فرانس پرێس لە زاری فەریق میقداد میری وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی عیراق بڵاویكردەوە، لە ئەمڕۆ دەستیانكردووە بە گەڕانەوەی ئەو ئەفسەر و سەربازە سورییانەی كە لەسەروبەندی رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد هەڵاتبوون بۆ ناو خاكی عیراق، وتیشی، ئەو بڕیارەشیان دوای هەماهەنگی لەگەڵ دەسەڵاتە پەیوەندیدارەكانی سوریا لەو بوارەدا دەركردووە، بڕیارەیشە لە ماوەی دوو هەفتەدا لە رێگای دەروازەی سنوری قائیم بگەڕێنەوە سوریا.
ئاماژەی بەوەشكرد، رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان سەرپەرشتی گەڕانەوەی سەربازە سوریە هەڵاتووەكان دەكەن.
رۆژی چوارشەممە، هەزاران ئەفسەر و سەربازی سوریا كە لە شەڕی سوریا و چەكدارانی تەحریر شام هەڵاتبوون و روویان لە عیراق كردووە خۆپیشاندانیان ئەنجامدا و داوایان لە دەسەڵاتدارانی عیراق دەكرد رێگەیان پێبدەن بگەڕێنەوە وڵاتەكەیان.
ڤلادیمێر پوتین رایگەیاند، هێشتا بەشار ئەسەدم نەبینیوە، ئەگەر بینیم پرسیاری ئەو رۆژنامەنووسە ئەمریکییەی لێدەکەم کە ١٢ ساڵە لە سوریا بێسەروشوێنە.
ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیا رایگەیاند، ئەوان ئومێدی ئاشتی دەخوازن بۆ سوریا.
ئاماژەی بەوەشکرد، "لەو کاتەوەی بەشار ئەسەد گەیشتووەتە مۆسکۆی پایتەخت، چاوم پێی نەکەوتوە و نەمبینیوە، لە پلانمدایە بیبینم، ئەگەر بینیم پرسیاری رۆژنامەنووسە ئەمریکیەکەی لێدەکەم کە ١٢ ساڵە لە سوریا بێسەروشوێنە".
ئەوەشی خستە روو، روسیا لەگەڵ سەرجەم وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پەیوەندیدایە، زۆرینەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پاڵپشتی مانەوەی بنکە سەربازیەکانی روسیا لە سوریا دەکەن.
لەبارەی پەیوەندییەکانی روسیا لەگەڵ هێزەکانی ئێستا لە سوریادا باڵادەستن پوتین ئاماژەی بەوەکرد، "ئێمە پێویستە خۆمان بڕیار بدەین پەیوەندییەکانمان چۆن دەبن لەگەڵ ئەو هێزانەی ئێستا لە سوریادان و داهاتووی وڵاتەکەیان بەدەستە، بەپێی بەرژەوەندیمان بڕیار دەدەین".
پاش کەوتنی رژێمی ئەسەد و کۆنتڕۆڵکردنی دیمەشق لەلایەن چەکدارانی تەحریر شام، زیاتر لە چوار هەزار چەکداری ئێرانی لەڕێگەی بنکەی هێزەکانمان لە حەمیمیەوە گواسترانەوە تاران.
ئەوەش لەکاتێکدایە، لەدوای رووخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد لە ٨ی ئەم مانگەدا، بەشار ئەسەد و خێزانەکەی بەرەو روسیا هەڵهاتن.
سەرۆكی دەستەی تەحریر شام رایگەیاند، نایانەوێت سوریا بكەنە ئەفغانستان و داوای هەڵگرتنی سزاكانی سەر سوریاش دەكات.
ئەحمەد شەرع ناسراوە بە ئەبو محەمەد جۆلانی سەرۆكی دەستەی تەحریر شام رایگەیاندووە ، سوریا ماندوو بووە لە جەنگ و ئامانجیشیان نیە وڵاتەكە بكەنە ئەفغانستان ، دەپاتیشیكردەوە كە نایانەوێت هیچ مەترسییەك بۆ سەر دراوسێكانی سوریا و وڵاتانی رۆژئاوا دروست بكەن ، بەلام هۆشداری داوە لەوەی ئیسرائیل دزە دەكاتە ناو خاكی سوریا.
جۆلانی وتیشی، دەبێت تەحریر شام لەلایەن ئەمریكا و بەریتانیا و نەتەوە یەكگرتووەكان و یەكێتی ئەوروپاوە لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستییەكان لاببرێت و سزا كانی سەر سوریاش هەڵبگیرێت.
هەرچەندە گروپی تەحریر شام لە ساڵی 2016 لە قاعیدە جیابووەوە بەڵام جۆلانی جەختی لەوەكردەوە، تەحریر شام گروپێكی تیرۆریستی نییە.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، رێگە نادەن سوریا ببێتە زەمینەیەکی لەبار بۆ تیرۆر. دەشڵێت: ئەمریکا بەشدار دەبێت لە قۆناغی راگوزەری سوریادا.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندووە، "ئێمە هەوڵمانداوە کە کۆدەنگییەک لەنێوان وڵاتانی دراوسێی سوریا و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا دروستبکەین، بەو هیوایەی داهاتووی سوریا بەو ئاڕاستە باشەدا بڕوات کە جیهان هیوای بۆ دەخوازێت".
ئەوەشی خستووەتە روو، "دەمانەوێت دڵنیا بینەوە لەوەی هێزی نوێی سوریا و بەتایبەت دەستەی تەحریر شام، ئەگەر دەیەوێت دانی پێدا بنێرت و پشتگیری بکرێت، گوێ لە جیهان بگرێت".
لەلایەکی دیکەوە، غێر بیدرسۆن نێردەی تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سوریا لەمیانی سەردانێکی سێ رۆژیدا بۆ سوریا، داوای لە هێزەکانی ئێستای وڵاتەکە کرد، بۆ تێپەڕاندنی قۆناغی راگوزەر، هەڵبژاردنێکی پاک ئەنجامبدەن، کە چاوەڕوان دەکرێت حکومەتی راگوزەر تەمەنی لەماوەی سێ مانگی داهاتوودا کۆتایی پێبێت.
لە رۆژی ٨ی ئەم مانگەدا، رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد بە فەرمی راگەیەنرا و کۆتایی بە حوکمی ٥٣ ساڵەی بنەماڵەی ئەسەد هات لە سوریادا.
لە ئێستاشدا سوریا لە قۆناغی راگوزەردایە و چاوی وڵاتانی جیهان لەسەر ئەوەیە، لەدوای ١٣ ساڵ شەڕی ناوخۆی سوریا و بەتەواوی رووخانی رژێمی ئەسەد، سوریا بچێتە قۆناغێکی باشترەوە لەوەی لە رابردوودا هەبوو.
جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران رایدەگەیەنێت، ئامانج لە پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ مەبەستی سەربازیی نییە.
كازم غەریب ئابادی جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران لە لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس وەڵامی رافایێل گرۆسی سەرۆكی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی دایەوە و رایگەیاند، لە جیاتی گرنگیدان بە راپۆرتی چاودێرانی ئاژانسەكە، سیناریۆ و قسە و باسی دیكەی تێكەڵ بە بۆچوونەكانی كردووە.
دەشڵێت، ئامانجی ئێران لە پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ مەبەستی سەربازیی نییە و ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمیش، لە ژێڕ چاودێری ئاژانسی وزەی ئەتۆم كراوە و تەنیا بە مەبەستی ئاشتیخوازانە بووە.
ئەوەش دوای ئەوە دێت پێشتر سەرۆكی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی رایگەیاندبوو، بەرنامەی پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێرانی گەشەی كردووە و نزیكە لەوەی چەكی ئەتۆمی بەدەستبهێنێت.
سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رایدەگەیەنێت، سوپای وڵاتەکە تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢٥ لە سوریا دەمێنێتەوە.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل فەرمانی بە سوپای وڵاتەکە كردووە، لە ناوچەی "جەبەل شێخ" نزیك بەرزاییەكانی جۆلان لە سوریا تا كۆتایی ساڵی ٢٠٢٥ بمێننەوە.
هاوكات، یسرائیل كاتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاند، بەهۆی رەوشی سوریا و لەرووی ئەمنییەوە پێویست دەكات سوپای وڵاتەكەی لە "جەبەل شێخ" بمێننەوە.
دەشڵێت، پێویستە هەموو هەوڵێك بخرێتەگەڕ بۆ مانەوەی سوپای ئیسرائیل لەو ناوچەیەدا ئەگەر چی كەشوهەوای ناوچەكە سەختیش بێت.
دوای رووخانی "رژێمەكەی بەشار ئەسەد" سوپای ئیسرائیل نزیك بەرزاییەكانی جۆلانی لە سوریا كۆنتڕۆڵكرد، كە ئەو ناوچەیە نزیكەی ٢٥ كیلۆمەتر لە دیمەشقەوە دوورە.
کۆچ؛ ئەو دیاردەیەی بە درێژایی تەمەنی مرۆڤایەتی بوونی هەبووە و دەبێت، زۆرن ئەوانەی لە خاک و وڵاتی خۆیان دەبن و بە ناچاری رێگای وڵاتێکی دیکە دەگرنە بەر.
بە لەبەرچاوگرتنی زۆری ژمارەی کۆچەران لە وڵاتانی جیهاندا، لە ٤ی١٢ی ساڵی ٢٠٠٠دا نەتەوە یەکگرتووەکان ١٨ی١٢ی هەموو ساڵێکی وەک رۆژی جیهانیی کۆچەران ناساند.
کۆچکردن، ئەو کارەی کۆچەران بە مەبەستی دابینکردنی ژیانێکی شایستەتر و پارێزراوتر ئەنجامی دەدەن. زۆرێک لە کۆچەران لەدەست دۆخی ئابووری و خراپی دۆخی ژیانیان لە وڵاتەکەیان هەڵدێن و زۆرانی دیکەش جەنگ و ئاڵۆزی دۆخی سیاسی و ئەمنی ناچاریان دەکات.
کۆمسیۆنی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ئاسیا و زەریای هێمن، لە دوایین راپۆرتیدا تایبەت بە کۆچەران لە ٢٠٢٤دا ئاماژەی بەوەکردووە، کۆچەران بە گەیشتنیان بە هەر ناوچەیەک، کار دەکەنە سەر ئابووری و دیمۆگرافیا و کلتووری ناوچەکان، هەروەها دەبنە پردێکی پەیوەندی بۆ تێکەڵاوی کۆمەڵگەکان، بۆیە دەتوانن سودیان هەبێت.
لە راپۆرتەکەدا هاتووە، ١٦٪ی کۆچەرانی ئاسیا منداڵن، کە لەگەڵ خێزانەکانیاندا کۆچ دەکەن یان بە کۆچەری لەدایک دەبن.
نەتەوە یەکگرتووەکان لە دوایین راپۆرتی ئەمساڵیدا دەڵێت، کۆچەران خاڵی گرنگی گۆڕانکاری و بەشدارییەکی ئەرێنین لە بەردەوامیدان بە گەشەپێدانی ناوچە جیاوازەکانی جیهان.
بەپێی دوایین خەمڵاندن لە ساڵی ٢٠٢٠دا، ژمارەی کۆچەران لە جیهاندا بە ٢٨١ ملیۆن کۆچەر دانراوە، کە ئێستا ژمارەکە زیاتر بووە.
بەپێی ئاماری بەشی دانیشتووانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠٢٠دا، بەشێوەیەکی گشتی ویلایەتە یەکگرتووەکان زۆرترین ژمارەی کۆچەری هەیە لە جیهاندا، بەداوای ئەویشدا، 'ئەڵمانیا، سعودیە، روسیا و بەریتانیا' دێن.
ئەمڕۆ ١٨ـی ١٢، دوو ساڵ بەسەر یاری کۆتایی جامی جیهانی ٢٠٢٢ـی قەتەردا تێپەڕی، ئەو پاڵەوانێتییەی کە بە گیانلەدەستدانی زیاتر لە ٤٠٠ کرێکار دەستیپێکرد و ئەرجەنتین نازناوەکەی برد، دوای کۆتاییهاتنیشی راهێنەری ئەوکاتی هۆڵەندا وتی، "هەموو شتێک پێشتر ئامادەکرابوو بۆئەوەی ئەرجەنتین نازناوەکە ببات".
دەستپێکردن
لە رۆژی ٢٠ـی ١١ـی ٢٠٢٢ جامی جیهانی قەتەر بە یاری نێوان هەڵبژاردەکانی (قەتەری میوانداری پاڵەوانێتیەیکە و ئیکوادۆر) دەستیپێکرد.
راهێنەری هۆڵەندا: هەموو شت بۆ ئەرجەنتین ئامادەکرابوو
لویس ڤان گال کە ئەوکات راهێنەری هەڵبژاردەی هۆڵەندا بوو، دوای کۆتاییهاتنی پاڵەوانێتییەکە لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، "جامی جیهانی بۆ ئەرجەنتین ئامادەکرابوو، بینیتان ئێمە چۆن گۆڵمان دەکرد و ئەوانیش چۆن گۆڵیان دەکرد، هەروەها یاریزانانی ئەرجەنتین چۆن سزا نەدەدران لە کاتی توندوتیژی".
ئاناژەی بەوەشدا، "یاریەکی پێشوەخت ئامادەکراو بوو تا ئەرجەنتین ببێتە پاڵەوان، من هیچ کاتێک درۆ ناکەم".
یاری نێوان هەڵبژاردەی هۆڵەندا و ئەرجەنتین لە قۆناغی چارەکی کۆتایی جامی جیهانیدا بوو لە رۆژی ٩ـی ١٢ـی ٢٠٢٤، تێیدا بە لێدانی یەکلاکەرەوە ئەرجەنتین براوەبوو، لە یاریەکەدا ٢-٢ یەکسان بوون، هەروەها ١٤ کارتی زەر و کارتێکی سوریشی تێیدا بەکارهات کە یاریزانێکی هەڵبژاردەی هۆڵەندا پێی کرایەدەرەوە.
مردنی زیاتر لە ٤٠٠ کرێکار
لە کاتی ئامادەکاری بۆ جامی جیهانی ٢٠٢٢ـی قەتەڕ، ٤٠٠ بۆ ٥٠٠ کرێکار لە یاریگاکانی وڵاتی قەتەردا گیانیان لەدەستدا، ئەمەش ژمارەیەکی زۆربوو کە رێکخراوە جیهانییەکان نیگەرانی خۆیان لەوبارەیەوە دەربڕی.
کۆتاییهاتن
یاری کۆتایی جامی جیهانی ٢٠٢٢ـی قەتەر لە نێوان هەڵبژاردەکانی (فەڕەنسا و ئەرجەنتین) بوو، کە یاریەکە بە یەکسانبوون و بە ئەنجامی ٣-٣ گەشتە لێدانە یەکلاکەرەوەکان، تێیدا ئەرجەنتین براوەبوو، میسی و هاوڕێکانی جامەکەیان لەگەڵ خۆیان بردەوە ئەرجەنتین و لە شەقامەکانی پایتەختی ئەو وڵاتەدا بە ئامادەبوونی هەزاران کەس نمایشیان کرد.
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی داوادەكات پڕۆسەی سیاسی لە سوریا لەلایەن سورییەكانەوە خۆیانەوە بەڕێوەببرێت.
لە دوای كۆبوونەوەكەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە بۆ تاوتوێكردنی رەوشی سوریا بەڕێوەچوو، ئەنجومەنەكە راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە و تێیدا جەختكراوەتەوە لەوەی كە پێویستە گەلی سوریا رێگەی پێبدرێت خۆی داهاتووی دیاریبكات و پڕۆسەی سیاسیی لەو وڵاتە لەلایەن سورییەكانەوە بەڕێوەببرێت، بە جۆرێك كە خواستە ڕەواكانی هەموو سورییەكان بەدیبهێنێت و هەموویان بپارێزێت و تا بتوانن بەشێوەیەكی ئاشتیانە و سەربەخۆ و دیموكراسی ئایندەی خۆیان دیاری بكەن.
هەموو ئەندامانی ئەنجومەنەكەش پابەندبوونی بەهێزیان بە سەروەری و سەربەخۆیی سوریا و یەكپارچەیی خاكەكەی دووپاتكردووەتەوە و داوایانكردووە هەموو دەوڵەتان رێز لەو بنەمایانە بگرن.
ئەنجومەنی ئاسایش دووپاتیشیكردووەتەوە كە پێویستە سوریا و دراوسێكانی رێز لە سەروەری یەكتربگرن و دەستوەرنەدەنە كاروباری یەكتر و كاریگەری لەسەر ئاسایشی یەكتر دروستنەكەن.