جیهان
بەپێی میدیاکانی تورکیا، دوای بەفربارین، شەپۆلێکی سەرما و سۆڵە ڕووی لە پارێزگاکانی قەرس و ئەردەخان و ئەرزەڕۆم و تونجەلی و ئاگری کردووە، شەپۆلی سەرماکەش کاریگەری لەسەر ژیانی ھاووڵاتیان دروستکردووە، چونکە پلەکانی گەرما بۆ خوار ١٢ پلەی ژێر سفری سەدی دابەزیون.
شەپۆلی سەرما بووەتە ھۆی بەستەڵەک و سەھۆڵبەندان و بەشێک لە شەقام و کۆڵانەکان بەستویەتی.
سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا رایگەیاند، سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی سەرۆککۆماری ئێران بۆ ئەنقەرە ئەنجام نادرێت.
سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا رونینەکردووەتەوە کە سەردانەکە ھەڵوەشاوەتەوە یان بۆ کاتێکی دیکە دواخراوە، ھەروەھا زانیاریشی لەسەر ھۆکاری ئەنجامنەدانی سەردانەکەی رەئیسی بڵاونەکردووەتەوە.
بەڵام ئاژانسی تەسنیمی ئێرانی بڵاویکردەوە، سەردانەکەی رەئیسی بۆ تورکیا دواخراوە، بەبێ ئەوەی ھۆکارەکەی ئاشکرابکات.
٢٦ی ئەم مانگە ھەردوو سەرۆککۆماری تورکیا و ئێران بە تەلەفۆن رەوشی غەززە و ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حەماسیان تاوتوێکرد و رایانگەیاند، دەبێت ئاشتییەکی ھەمیشەیی بۆ دۆزی فەڵەستین بونیاد بنرێت.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا دەڵێت، شەوی سێشەممە حەماس ١٠ بارمتەی ئیسرائیلیی و دوو بارمتەی بیانی ئازاد کرد و رادەستی مانگی سوری نێودەوڵەتی کردوون.
لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ٣٠ بارمتەی فەڵەستینی ئازاد کرد کە پێکھاتوون لە ١٥ کچ و ژن و ١٥ منداڵ.
لە رۆژی ھەینییەوە کە رێککەوتنی ئاگربەست کەوتووەتەبواری جێبەجێکردنەوە، رۆژانە حەماس ١٠ بارمتەی ژن و منداڵی ئیسرائیلی ئازاد دەکات، لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ٣٠ بارمتەی فەڵەستینی ئازاد دەکات.
ڤلادمێر پوتن، سەرۆکی روسیا لە نامەیەکەدا بۆ مەحمود عەباس، سەرۆکی فەڵەستین ئاماژەی بەوەشکردوە، دامەزراندنی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری فەڵەستین لەسەر سنوورەکانی ساڵی ١٩٦٧ مەرجی بنەڕەتییە بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی نێوان ئیسرائیلی و فەڵەستینییەکان.
دەشڵێت، شەڕی غەززە و ململانێ خوێناوییەکەی بۆ دانیشتوانی مەدەنی فەڵەستین بووەتە ھۆی ئازارێکی گەورە، بۆیە مۆسکۆ پێداگرە لەسەر چارەسەری بنەڕەتی کێشەکان.
سەرۆکی روسیا جەخت دەکاتەوە کە دروستکردنی دەوڵەتی فەڵەستین مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ ھەر رێککەوتنێکی گشتگیر و دادپەروەر و درێژخایەن لە نێوان ئیسرائیلی و فەڵەستینییەکان.
پۆلیسی یۆنان رایگەیاند، باندێکی گەورەی قاچاخچیکردنیان بە خەڵک دەستگیرکردووە کە لە شەش کەس پێکھاتوون و کە ھاووڵاتییەکی سوری و فەڵەستینییەک و چوار ھاووڵاتی عێراقین.
وتیشی، ئەو باندە پارەیان لە کۆچبەران وەرگرتووە لە پێناو گواستنەوەیان بۆ ئەلبانیا و دواتر گەشتکردن بۆ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا، ئاشکراشیکرد، ئەو شەش تۆمەتبارە، لە گوندێکی سەر سنووری ئەلبانیا دەستگیرکراون، بەڵام ھیچ کۆچبەرێک لەگەڵ قاچاخچییەکان نەدۆزراوەتەوە.
پۆلیسی یۆنان ئاماژەی بەوەشکرد، بەدوای حەوت ئەندامی دیکەی باندەکەدا دەگەڕێن کە تا ئێستا شوێنیان نادیارە.
لە ٢٨ی ئەیلولیشدا حەوت ئەندامی دیکەی باندەکە لە ھەمان ناوچە دەستگیرکران و لەو کاتەدا ١١ کۆچبەر بە دەستبەسەرکراوی لە کوخ و شوێنە سەربازییە جێھێڵراوەکاندا دۆزرانەوە.
رۆنی جاکسن ئەندامێکی کۆمارییەکان لەسەر ویلایەتی تەکساس و پزیشکی پێشوو لە کۆشکی سپی رایگەیاندووە، بایدن لەو کاتەوەی سەرۆکە زۆر بەخێرایی رەوشی تەندروستی بەرەو خراپی چووە و ناکرێت تا ئەو ماوەیەی ماوێتی لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە یاخود چوار ساڵی دیکە ببێتەوە بە سەرۆک، چونکە وڵات دووچاری مەترسی گەورە دەکاتەوە.
ئەو پزیشکە لە سەردەمی ئیدارەی جۆرج بوش و باراک ئۆباما و دۆناڵد ترەمپ کاری کردووە و پێشتریش ھۆشداریداوە سەبارەت بە ئاستی ھزر و ھۆشیاری بایدن، تەنانەت داوای کردووە پشکنینی ھزری بۆ بکرێت یاخود لەکێبڕکێی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢٤ بکشێتەوە.
بایدن تەمەنی ٨١ ساڵە و بە تەمەنترین سەرۆکی ئەمریکایە، مشتومڕ لەسەر تەندروستی ئەو سەرۆکەش لەکاتێکدایە کێبڕکێ و بانگەشەکان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، چڕ بووەتەوە.
چاوەڕوان دەکرێت تا کۆتایی ئەمڕۆ، بزووتنەوەی حەماس ژمارەیەک بارمتەی دیکەی ئیسرائیلی ئازاد بکات، بەوەش کۆی ئازادکراوەکان بەپێی رێککەوتنەکانی نێوانیان دەگاتە ٥٠ ئیسرائیلی.
لە بەرامبەریشدا، ئیسرائیل ژمارەیەکی دیکە لە زیندانییە فەڵەستینییەکان ئازاد دەکات کە لە ژن و منداڵ پێکھاتوون و کۆی گشتی ئازادکرداوە فەڵەستینییەکانیش دەگاتە ١٥٠ کەس.
ھاوکات دەیان کاروانی ھاوکاری مرۆیی دەگەنە کەرتی غەززە و بەشێکیشیان بەرەو ناوچەکانی باکور بەڕێ دەکرێن، کە یەکەمین جارە ئیسرائیل رێگەدەدات ھاوکاری بگاتە ئەو ناوچانە.
ئەگەرچی ئەمڕۆ ئەو ئاگربەستە کۆتایی دێت کە لە رۆژی ھەینییەوە بۆ چوار رۆژ راگەیەندرابوو، بەڵام بزووتنەوەی حەماس ئامادەیی دەربڕیوە بۆ درێژکردنەوەی ئاگربەستەکە و ئازادکردنی ژمارەیەکی زیاتر لە بارمتەکان، بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیش پێشوازی لە درێژکردنەوەی ئاگربەستەکە کرد بۆ ئازاکردنی ١٠ بارمتە بۆ ھەر رۆژێکی ئاگربەستەکە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکدا سەبارەت بە توندوتیژی خێزانی و کۆمەڵگە رایگەیاند، ژنێک لە کۆی سێ ژن لە جیھاندا روبەڕووی جۆرێک لە جۆرەکانی توندوتیژی جەستەیی و گێچەڵی سێکسی دەبێتەوە، زیاتر لە یەک ملیۆن ژن و کچیش لە عێراق مەترسی توندوتیژییان لەسەرە، ٢٦%ی ژنانی عێراقیش رایانگەیاندووە لەسەر دەستی ھاوسەرەکانیان روبەڕووی توندوتیژی بوونەتەوە.
بەپێی ئەو راپۆرتە، توندوتیژی دژی ژنان و کچان لە جیھاندا زیادیکردووە، لە بەغدادیش ژمارەیەکی کەم لە ژنان سکاڵا لەسەر ئەنجامدانی توندوتیژی تۆمار دەکەن، ئەوانەشی سکاڵا دەکەن دەیانەوێت ناوەکانیان پارێزراو بێت یاخود دەیانەوێت لەگەڵ پۆلیسی ژن قسە بکەن.
وەزارەتی دەرەوەی قەتەر بڵاویکردەوە، ئاگربەستی نێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل بۆ دوو رۆژی تر درێژکرایەوە و لەو دوو رۆژەی ئاگربەستەکەشدا، ھاوکاریی زیاتری مرۆیی دەگەنە غەززە.
ھاوکات حەماس درێژکردنەوەی ماوەی ئاگربەستەکەی پشتڕاستکردەوە و رایگەیاند، ئاگربەستەکە بە نێوەندگیریی قەتەر و میسر و بە ھەمان مەرجەکانی پێشوو کراوە.
بەپێی ئاژانسی رۆیتەرز، لە دوو رۆژی ئاگربەستەکەدا ٢٠ بارمتەی ئیسرائیل و ٦٠ دەستگیرکراوی فەڵەستین ئازاد دەکرێن.
رۆژی ھەینی بۆ ماوەی چوار رۆژ ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حەماس چووە بواری جێبەجێکردنەوە، لە ماوەی ئەو چوار رۆژەدا ٣٩ بارمتەی ئیسرائیلی و ٢٤ بارمتەی بیانی لەلایەن حەماسەوە ئازادکران، لە بەرامبەردا ئیسرائیل ١١٧ دەستگیرکراوی فەڵەستینی ئازادکرد، بڕیاریشە ئەمڕۆ ١١ بارمتەی تری ئیسرائیلی و ٣٣ دەستگیرکراوی فەڵەستینی ئازاد بکرێن.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ بڵاویکردەوە، چوار کۆڵبەر بە ناوەکانی سیروان شەریفی تەمەن ١٧ ساڵ خەڵکی شاری سەقز و محەممەد کەریم نەژاد تەمەن ١٩ ساڵ خەڵکی شاری بانە و کۆڵبەرێکی تر بە ناوی فەردین نازداری تەمەن ٣٣ ساڵ خەڵکی سەقز، لە سنوری مەرزی ھەنگەژاڵی سەر بە شاری بانە بە تەقەی ھێزەکانی سنوری ئێران برینداربوون.
رۆژی چوارشەممەی رابردووش، کۆڵبەرێکی تر بە ناوی بەھمەن مەعروفی نەژاد تەمەن ١٩ ساڵ لە سنوری ھەنگەژاڵ بریندار بوو.
رەزا نەجەفی، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ کاروباری یاسایی و نێودەوڵەتی رایگەیاند، پێویستە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی قەدەغەی چەکی کیمیایی لێکۆڵینەوە لە ئەگەری بەکارھێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە لە غەززە بکەن.
وتیشی، لێدوانەکانی وەزیری کەلتوری ئیسرائیل کە داوایکردبوو چەکی ئەتۆم لە غەززە بەکاربھێنرێت بەڵگەیە لەسەر مەترسی بەکارھێنانی چەکی کۆمەڵکوژ لە ناویشیدا چەکی کیمیایی کە ئیسرائیل ھەڵیگرتوە و ئاشتی و ئاسایشی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەخاتە مەترسییەوە.
وەزیری دەرەوەی ئێران داوای لە ئیسرائیل کرد، بەبێ ھیچ مەرجێکی پێشوەختە بچێتە ناو پەیماننامەی قەدەغەی چەکی کیمیایەوە.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل پێشتر فەرمانی بە دەزگای ھەواڵگری ئیسرائیل (مۆساد) کردبوو سەرکردەکانی حەماس لەھەرکوێیەک بن، بە ئامانجیان بگرن و بیانکوژن.
بەڵام رۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆستی ئیسرائیلیی لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەداوە، ناتانیاھۆ بەڵێنی بە قەتەر داوە کە سەرکردەکانی حەماس لەو وڵاتەدا بە ئامانج ناگیرێن، ئەوەش پێش مەرجی سەرەکی قەتەر بووە بۆ ئەوەی لەنێوان ئیسرائیل و حەماسدا ببێتە نێوەندگیر.
لەسەر ئەو پرسە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بەشێوەیەکی جیاواز وەڵامی پرسیاری رۆژنامەنوسانی دایەوە و رایگەیاند، لەماوەی ئاگربەستیشدا بە ئامانجگرتنی سەرکردەکانی حەماس بەردەوام دەبێت.
لەلایەکی تریشەوە ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، رۆژی شەممە وەفدێکی قەتەری سەردانی ئیسرائیلیان کردووە و لەگەڵ بەرپرسانی ئیسرائیل کۆبوونەتەوە و گفتوگۆیان لەبارەی بەردەوامیی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان بەبێ ئاستەنگ کردووە.
نووسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ھەماھەنگی کاروباری مرۆیی لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاندووە، ١١ ئەمبوڵانس و سێ پاس و قەرەوێڵەیەکی پزیشکی تەخت گەیەندراونەتە نەخۆشخانەی شیفا لە پێناو ھاوکاری زیاتری ئەو نەخۆشخانەیە ، کە لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا شەڕی سەختی بەخۆیەوە بینیووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەرچەندە ئاگربەستەکە زیاتر بخایەنێت، دەزگاکانی فریاگوزاریی مرۆیی دەتوانن ھاوکاری زیاتر بۆ غەززە بنێرن.
وتیشی بەھۆی راگەیاندنی ئاگربەستێکی کاتی لە نێوان ئیسرائیل و حەماس بە مەبەستی ئاسانکاری بۆ ئاڵوگۆڕی بارمتە و دیلەکان، بەپێی ئامارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، تا ئێستا ١٣٧ بارھەڵگر ھاوکارییان گەیاندۆتە غەززە.
وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ رێگرییان کردوە لە ھێرشی ئۆکراین بۆسەر چەند ناوچەیەکی وڵاتەکەیان.
دەشڵێت، ھێرشەکان ئاڕاستەی مۆسکۆ و ناوچەی وتولا و کالوگا و بریانسک کراون، بەڵام سەرجەمییان پوچەڵ کراونەتەوە.
پێشتریش فەرماندەی ھێزەکانی مۆسکۆ رایگەیاندبوو، ھێزەکانی بەرگری ئاسمانی فرۆکەی بێ فرۆکەوانیان لە چەند ناوچەیەکی مۆسکۆ خستوەتە خوارەوە.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل ئێوارەی رۆژی یەکشەممە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق و فڕۆکەخانەی سەربازی ئەلمێزیان بۆردومانکرد، لە ئەنجامیشدا خزمەتگوزارییەکانی فڕۆکەخانەی دیمەشق راگیران.
ئەوەش لەکاتێکدایە دوای مانگێک لە بۆردومانکردنی ھەردوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی دیمەشق و حەلەب، بڕیاربوو رۆژی دووشەممە گەشتەکانی فڕۆکەخانەی دیمەشق دەستپێبکاتەوە.
پێش بۆردومانەکە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی قامیشلۆ لە رۆژئاوای کوردستان رایگەیاندبوو، رۆژی دووشەممە گەشتەکانی نێوان قامیشلۆ و دیمەشق دەستپێدەکەنەوە.
کۆمپانیای ئیمپر بۆ ئاسایشی دەریایی بڵاویکردەوە، رۆژی یەکشەممە کەشتییەکی گواستنەوەی نەوت لە کەنداوی عەدەن دەستیبەسەردا گیراوە، ئەو کەشتییەش لەلایەن ملیاردێرێکی ئیسرائیلییەوە خاوەنداریەتی دەکرێت.
ھەرچەندە تائێستا ھیچ لایەنێک بەرپرسیاریەتی خۆی لە دەستبەسەرداگرتنەکە رانەگەیاندووە، بەڵام ھەفتەیەک لەمەوبەر حوسییەکانی یەمەن دەستیانبەسەر کەشتییەکی ئیسرائیلیدا گرت.
حوسییەکانی یەمەن ھەڕەشەی ئەوەشیان کردبوو کە ئەگەر ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆسەر غەززە بەردەوام بن، کەشتییەکانی ئیسرائیل لە کەنداوی عەدەن و دەریای سور بە ئامانج دەگرن.