جیهان
مەسعود پزیشکیان سەرۆک کۆماری ئێران رایدەگەینێت: وڵاتەکەی نایەوێت لەگەڵ ئەمریکییەکان بکەوێتە شەڕەوە جەختی لەوەشکردەوە ئێران خاوەنی چەکی ئەتۆمی نییە.
ئاژانسی تەنسیم بڵاویکردەوەتەوە، سەرۆک کۆماری ئێران ئاشکرایکردوە، لەکاتێکدا واشنتۆن بەردەوام فشار دەخاتە سەرمان و هەڕەشەمان لێدەکات، چۆن دەتوانین دانوستان لەگەڵیاندا بکەین؟
ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە باوەڕمان بە دانوستان هەیە، بەڵام بە مەرجێک هەڕەشە و فشارمان لەسەر نەبێت.
سەرۆک کۆماری ئێران راشیگەیاندووە، وڵاتەکەی ئامادەیە "لە ئاستێکی یەکساندا" گفتوگۆ لەگەڵ ئەمەریکا بکات، بەبێ ئەوەی ئەگەری بەشداریکردنی تاران لە دانوستانی راستەوخۆدا ڕوون بکاتەوە.
ئەم هەڵوێستەی پزیشکیان دوای ئەوە دێت دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا پێشتر داوای لە تاران کردبوو کە گفتوگۆی راستەوخۆی لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی بکات، هەروەها هەڕەشەی کردەوەی سەربازی کردبوو، ئەگەر هەوڵە دیپلۆماسییەکان شکستی هێنا.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، باجە گومرگییەكانی وڵاتەكەی رێگریكردوە لەوەی چین تیك تۆك بفرۆشێت.
ترەمپ لەناو فڕۆكەكەی بە رۆژنامەنوسانی وتوە، ئەگەر هەندێك لە باجە گومرگییەكانی لەسەر پەكین كەمبكردایەتەوە، لێپرسراوانی ئەو وڵاتە لە ماوەی 15 خولەکدا بە رێككەوتنێك رازی دەبوون بۆ فرۆشتنی تیك تۆك، ئەوەش گەورەیی كاریگەری باجە گومرگییەكەی ئەمریكا دەسەلمینێت.
تیك تۆك لە ئەمریكا نزیكەی 170 ملیۆن بەكارهێنەری هەیە و بە هۆكاری پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا، ئەو تۆڕە كۆمەڵایەتیە مەترسی قەدەغەكردنی لەو وڵاتە لەسەرە.
بەهۆی ئەو شەپۆلی بارانبارین و زریانە بەهێزەی چەند ویلایەتێکی ئەمریکای گرتووەتەوە، 17 کەس گیانیان لەدەستداوە. کەشناسیش هۆشداری دەدات، شەپۆلێکی دیکەی بارانبارین و رەشەبای بەهێز وڵاتەکە دەگرێتەوە.
ماوەی چەند رۆژێکە شەپۆلی بارانبارین و زریانێکی بەهێز چەند ویلایەتێکی ئەمریکای گرتووەتەوە، کە بەهۆیەوە زیانێکی زۆری گیانی و ماددی لێکەوتووەتەوە.
بەهۆی زریانەکانەوە لە ویلایەتی تینیسی ئەمریکا 10 کەس گیانیان لەدەستدا، لە ویلایەتەکانی میزۆریو کێنتاکیش چوار کەس گیانیان لەدەستداوە، هەروەها لە هەریەک لە ویلایەتەکانی ئارکێنسۆ و ئیندیانا و میسیپیسی یەک کەس گیانیان لەدەستداوە.
هەربەهۆی زریان و رەشەباوە لە چەند ویلایەتێک چەندین باڵەخانە رووخاون و زیان بە خانوو و ماڵی هاووڵاتیان کەوتووە، چەندین هاووڵاتیش ماڵەکانیان چۆڵ کردووە.
ئەوە جگە لەوەی چەندین دار بەهۆی رەشەباکەوە شکاونەتەوە و لە چەند ناوچەیەکیش هێڵەکانی کارەبا پچڕاون، هەروەها چەندین ئۆتۆمبێل زیانیان پێگەیشتووە.
دەستەی کەشناسیی نیشتمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان هۆشداری داوە لە بەردەوامی شەپۆلی بارانبارین و زریانی بەهێز و داواش لەو کەسانە دەکات کە ماڵەکانیان لەو ناوچانەوە نزیکە کە ئەگەری هەیە شەپۆلەکە زیاتر بیانگرێتەوە، ماڵەکانیان چۆڵ بکەن و بچنە شوێنێکی پارێزراوتر.
US Floods Break Record? Building Floats, Rivers Swell, Emergency| On Cam: Catastrophic Scenes| Watch#TNDIGITALVIDEOS #USFloods pic.twitter.com/gpBwBDLWeL
— TIMES NOW (@TimesNow) April 6, 2025
🚨🇺🇸#BREAKING | NEWS ⚠️
— Todd Paron🇺🇸🇬🇷🎧👽 (@tparon) April 5, 2025
Flood emergency’s in the US states after torrential rains have hit the area,pic.twitter.com/uq1NoZct2n
پرۆژەیاسایەك بۆ كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران لە عیراق لە لایەن دوو ئەندامی كۆنگرێسی ئەمەریكاوە دەخرێتە روو.
جۆ ویلسۆن، ئەندامی كۆمارییەكان لە كۆنگرێس لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێمس نوسیویەتی، بە هاوبەشی لەگەڵ ئەندامێكی دیموكراتەكان لە كۆنگرێس پڕۆژەیاسایەكیان بە ناوی "رزگاری عیراق" پێشكەش كردوە، كە ئامانج لەو پرۆژەیە كەمكردنەوەی هەژمونی تارانە لە عیراق و پاڵپشتیكردنی زیاتری سەربەخۆیی ئەو وڵاتەیە.
ئەو كۆنگریسمانە رایگەیاندوە، بەپێی پرۆژە یاساكە دەبێت لە ماوەی 180 رۆژدا پرۆژە یاساكە جێبەجێبكرێت وەك یەكەم هەنگاویش دەبێت سەرجەم ئەو گروپە چەكدارانەی ناوچەكە بە تیبەتیش حەشدی شەعبی لە عیراق هەڵبوەشێنرێنەوە.
لە دووەم هەنگاویشدا پێویستە واشنتۆن هاوكارییە ئەمنییەكانی بۆ عیراق رابگرێت تا ئەو كاتەی گروپەكانی لایەنگری تاران لە دامودەزگاكانی دەوڵەت دوور دەخرێنەوە، هەروەها پاڵپشتیكردنی كۆمەڵگەی مەدەنی بۆ عیراق زیاتر بكرێت.
دەشڵێت، پرۆژەكە لە ماوەی 60 رۆژدا پێشكەشی كۆنگرێس دەكرێت و دەنگی لەسەر دەدرێت.
نوسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئەمڕۆ رایگەیاند کە ناتانیاهۆ سبەی یەکشەممە بەرەو واشنتن بەڕێ دەکەوێت و لەگەڵ گەیشتنی، کۆبوونەوەیەک لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا ئەنجام دەدات.
بەپێی راگەیەنراوی فەرمی سەرۆکایەتیی حکوومەتی ئیسرائیل، لەم کۆبوونەوەیەدا هەردوولا تاوتوێی سەپاندنی باجی گومرگی و هەڕەشەکانی ئێران دەکەن.
هاوکات، پێگەی ئاکسیۆسی ئەمەریکی ئاشکرای کردووە کە سەردانەکەی ناتانیاهۆ بۆ واشنتن تەوەری سەرەکیی سەردانەکە، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێرانە، لەگەڵ پرسی شەڕی غەززە و دەستپێکردنەوەی کردە سەربازییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئەو کەرتە.
پێگەی ئاکسیۆس هەروەها ئاماژەی بەوەش کردووە کە ناتانیاهۆ دەیەوێت لەبارەی چۆنییەتی هێرشکردنە سەر پێگە ئەتۆمییەکانی ئێران لەگەڵ ترەمپ ڕێک بکەوێت لە ئەگەری شکستهێنانی دانوستانەکان.
شایانی باسە، ئەمە دووەم سەردانی ناتانیاهۆیە بۆ ئەمەریکا لەوەتەی دۆناڵد ترەمپ دووبارە بووەتەوە سەرۆک.
جارێكی تر هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر حەماس لە غەززە چڕ دەبێتەوە و ئەمجارە، ئیسرائیل هەوڵ بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی کەرتەکە دەدات، لە رووی سەربازیی و سیاسیشەوە.
راپۆڕتە رۆژنامەوانییەكان پلانێكی پێشوەختی ئیسرائیل بۆ بە تەواوی كۆنتڕۆڵكردنی غەززە ئاشكرا دەكەن، كە لەلایەن ئیال زامیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیلەوە ئامادەكراوە و لە ریشەوە رەوتی شەڕی غەززە دەگۆڕێت، بەو پێیەی ئیال زامیر فەرماندەیەكی تایبەتە بە پلانی هێرشبردن و تەنها باوەڕی بە بژاردەی سەربازیی هەیە، پلانەكەش تەنها بە نەمانی حەماس لە غەززە كۆتایی دێت.
پلانەكەی ئیسرائیل، بە هێرشێكی فراوانی زەمینی دەستپێدەكات و دواتر هەنگاو بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام و میحوەر و رێڕەوی ئەمنی دەنێت لە چەند شوێنێكی غەززە، هاوشێوەی سیناریۆی رێڕەوی فیلادیلفیا، ئەمەش رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ دابەشكردنی هەمیشەیی خاكی غەززە و سەپاندنی رەوشێكی نوێ لە شەڕەكە، كە هەر چارەسەرێكی سیاسی داهاتوو سەختر دەكات.
بەپێی پلانەكە، دابەشكردنی خاكی غەززە بەجۆرێك دەبێت، ئیسرائیل رەفەح لە خان یونس جیا دەكاتەوە و تەواوی پەیوەندییەكانیش لە نێوان باشوور و باكووری كەرتی غەززە دەبچڕێنێت.
لە پلانەكەدا ئاگربەست تەنها بۆ ئازادكردنی بارمتەكان ناوی هاتووە، ئەویش بەو مەرجەی نەبێتە هۆی وەستانی هەمیشەیی شەڕ، جەختیشكراوەتەوە لە بە تەواوی كۆنترۆڵكردنی غەززە لە رووی سەربازیی و سیاسی و جێبەجێكردنی پلانی پارتی راستڕەوەكانی ئیسرائیل، بۆ ئاوارەكردنی زۆرەملێی خەڵكی غەززە.
بەپێی لێكدانەوەی شیكەرەوە و شارەزایانی سەربازیش، پلانەكە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ژمارەی سەربازانی سوپای ئیسرائیل و لەلایەن زۆرینەوەی دامەزراوە باڵا حكومییەكانی ئیسرائیلیشەوە رەتكراوەتەوە، بەڵام ناتانتاهۆ سوورە لەسەر جێبەجێكردنی.
محەمەد میسری بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان دەڵێت، پلانەكەی ئیسرائیل تەنها پلانێكی سەربازیی نییە، بەڵكو پرۆژەیەكی سیاسی مەترسیدارە، كە بە داگیركاری دەستپێدەكات و دواتر سەقامگیری و لە كۆتاییشدا كۆنترۆڵكردنی پرسە مرۆییەكان، ئەمەش دەرفەت دەداتە ئیسرائیل بۆ كاتێكی زیاتر و بەبێ زیانێكی زۆر لە غەززەدا بمێنێتەوە.
بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان پێی وایە، ئیسرائیل گەیشتووەتە ئەو تێڕوانینەی، بە هێرشی ئاسمانی بە یەكجاری ناتوانێت حەماس لەناوبەرێت، بۆیە دەیەوێت بە هێرشی زەمینی فراوان، ناوچەكانی غەززە قۆناغ بە قۆناغ لە حەماس پاكبكاتەوە.
ئاشكرابوونی ئەو پلانەی ئیسرائیل لەكاتێكدایە، لە 25ـی ئاداری ئەمساڵەوە، لە غەززە زنجیرەیەك خۆپیشاندان و گردبوونەوەی مەدەنی دژی حەماس دەستیپێكردووە و داوای كۆتایی پێهێنانی حكومڕانی حەماس لە غەززە و شەڕی ئەو بزوتنەوەیە لەگەڵ ئیسرائیل دەكرێت.
مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی ناتۆ لە برۆکسل رایگەیاند کە وڵاتەکەی "رێگە بە ئێران نادات ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی". ڕوبیۆ جەختی کردەوە؛ کە واشنتن پابەند دەبێت لە رێگریی لەوەی تاران پەرە بە چەکی ئەتۆمی بدات.
وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا روونی کردەوە "دۆناڵد ترەمپ لە نزیکەوە چاودێریی ئەم پرسە دەکات و بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی هەنگاوەکانی داهاتوو دەکات."
هەروەها ئاماژەی بەوەش کرد "هیچ وڵاتێک لە جیهاندا نایەوێت، ئێران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی واشنتن بەردەوام دەبێت لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی تا دڵنیا دەبێت لەوەی تاران نەتوانێت ئەم ئامانجە بەدەست بهێنێت."
پێشینەی پرسەکە:
پێشتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا رایگەیاندبوو، سەبارەت بە گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر بەرنامەی ئەتۆمی، نامەیەکی بۆ رێبەری باڵای ئێران ناردووە.
ترەمپ روونیشی کردەوە کە واشنتن دوو بژاردە بۆ چارەکردنی قەیرانەکان لەبەرچاو دەگرێت، ئەویش سەربازی و دیپلۆماسی، بەڵام دانووستانەکان لە پێشینەی کارەکانیدایە.
لە ساڵی 2015 ئێران، بەریتانیا، ئەڵمانیا، چین، روسیا، ئەمەریکا و فەرەنسا گەیشتنە رێککەوتنێکی هاوبەش، کە بریتی بوو لە سووککردنی سزاکانی سەر تاران لە بەرامبەر سنووردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی.
لە مانگی ئایاری 2018، ئەمەریکا لەکاتی سەرۆکایەتیی پێشووی ترەمپدا، تاک لایەنە لە رێککەوتنەکە کشایەوە و سزاکانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، ئەمەش وای کرد تاران وردە وردە بەڵێنە ئەتۆمییەکانی کەم بکاتەوە.
ئیداری ترەمپ بە هەڵە داوا لە ئۆکراینیەکانی نیشتەجێی ئەمریکا دەکات وڵاتەکە جێبهێڵن، وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆیی ئەمریکاش دەڵێت؛ هێشتا پارێزبەندی ئۆکرانییەکان کۆتایی نەهاتووە.
ژمارەیەک ئۆکراینی ئیمەیڵێکیان پێگەیشتووە کە تێیدا ئاگادارکراونەتەوە، مافی نیشتەجێبوونیان هەڵوەشاوەتەوە و ماوەی حەوت رۆژیان پێدراوە بۆ ئەوەی وڵاتەکە بەجێبهێڵن یان روبەڕوی لێپرسینەوە دەبنەوە.
هاوکات وتەبێژی وەزارەتی ئاسایشی ناوخۆی ئەمریکا رایگەیاند، ئیمەیڵەکە بە هەڵە نێردراوە هەروەها پرۆگرامی پارێزبەندی ئۆکراین، لە دوای هێرشەکانی روسیا لە ساڵی 2022 بۆ ئەو وڵاتە دامەزراوە و هێشتا کۆتایی نەهاتووە.
ئاژانسی رۆیتەرز مانگی رابردوو رایگەیاندبوو، ئیدارەی ترەمپ بەنیازە دۆخی نیشتەجێبوونی یاسایی کاتی، نزیکەی 240 هەزار ئۆکراینی هەڵبوەشێنێتەوە، کە لە ململانێکان لەگەڵ روسیا وڵاتەکەیان جێهێشتووە.
ئۆکراینیەکان بە شێوەیەکی یاسایی لە ئەمریکا لەژێر بەرنامەیەکی مرۆیدا نیشتەجێن، هەروەها لە ئیمەیڵەکەدا پێنجشەممەی رابردوو بە هەڵە نێردراوە تێیدا نووسراوە، "ئەگەر دەستبەجێ ئەمریکا بەجێنەهێڵیت، ئەوا توشی رێکاری یاسایی دەبیت کە دەتوانێت ببێتە هۆی دوورخستنەوەت لە وڵاتەکەمان".
کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور، بەناو نیشانەی چەکێکی نوێی قەناسی وڵاتەکەی دەڕوانێت و تاقیدەکاتەوە، دەشڵێت؛ هەموو پێداویستییەک بۆ هێزەکانیان دابین دەکەن.
میدیا رەسمییەکانی کۆریای باکور بڵاویانکردوەتەوە، کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکوور دوێنێ هەینی لە کاتی مەشقی هێزە تاییبەتەکانی وڵاتەکەی، چەکێکی نوێی جۆری قەناسی تاقیکردەوەتەوە و بە ئاماژەی سەرکەوتن وەسفی کردووە.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندنی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، کیم جۆنگ ئون لەکاتی پشکنین و بەسەرکردنەوەی هێزە تایبەتەکانی رایگەیاندووە، توانای شەڕی راستەقینە بۆ دەستەبەرکردنی سەرکەوتن لە بەرەکانی شەڕدا لە رێگەی راهێنانی چڕەوە بەهێزتر دەکرێت.
کیم جۆنگ ئون ئاماژەی بەوەشکردووە، کەرەستە و چەکێکی نوێی پێشکەوتوو بۆ یەکەکانی هێزە تایبەتەکان دابین دەکرێت، ئەمەش وەک هەنگاوێکی نیشتمانپەروەری و دڵسۆزیی بۆ وڵاتەکەمان.
سەرۆكی ئەمریكا پێداگری لەسەر دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران دەكاتەوە و تارانیش بە لاواز وەسف دەكات.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە وەڵامی پرسیارێكدا كە ئایا بە پێشنیازەكەی ئێران رازی دەبێت بۆ ئەنجامدانی دانوستانی ناڕاستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات، وتی، پێی باشترە گفتوگۆی راستەوخۆ لەگەڵ ئێران بكەن.
وتیشی، دەسەڵاتدارانی ئێران گفتوگۆی راستەوخۆیان ناوێت، چونكە بەوتەی خۆی دڵەڕاوكێیان هەیە و هەست بە لاوازی دەكەن.
مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێرانیش رایگەیاند، وڵاتەكەی بە دوای شەڕ لەگەڵ هیچ وڵاتێكدا ناگەڕێت و ئامادەن بۆ گفتوگۆ، پێشتریش ئێران بە رەسمی وەڵامی ترەمی دایەوە كە نایانەوێت گفتوگۆی راستەوخۆ بكەن.
نزیكەی یەك ملیۆن چەكی ئەمریكی لە ئەفغانستان دیار نییە و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت، كەوتوونەتە دەست رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە.
دوای كشانەوەی بەپەلەی ئەمریكا لە ساڵی 2021 لە ئەفغانستان، نزیكەی یەك ملیۆن چەكی جۆری"ئێم4 و ئێم16" كەوتە دەست چەكدارانی تاڵیبان كاتێك دوای 20 ساڵ گەڕانەوە بۆ جڵەگرتنەوەی وڵاتەكەیان.
هەواڵگری ئەمریكا پێیوایە ئەو چەكانە لەناوچوون یان فرۆشراون یان بە قاچاخ بۆ گروپەكانی دیكە براون، نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێیوایە بەشێك لەو چەكانە كەوتوونەتە دەست لایەنەكانی سەر بە رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە و حوسییەكانی یەمەن.
تاڵیبان لە كۆتایی ساڵی رابردودا لە دەوحە دانی بەوەدا نا كە لانیكەم نیوەی ئەو چەكانەی ئەمریكا لەناوچوون یان لانیكەم لە دەستی ئەواندا نەماون.
دوای ئەوەی تاڵیبان دەسەڵاتی گرتەوە دەست لە ئەفغانستان، بۆ ماوەی ساڵێك بازاڕی چەك لەو وڵاتە گەرم بوو، بەڵام ئێستا لە رێگەی واتسئاپەوە كڕین و فرۆشتنەكە دەكرێت.
دۆناڵد ترەمپ لە یەكەمین كۆبوونەوەی كابینەكەی لە ئیدارەی نوێدا داوای وەرگرتنەوەی ئەو چەكانەی كرد كە بەهاكەیان دەگاتە زیاتر لە 85 ملیار دۆلار.
لە وەڵامی لێدوانەكانی ترەمپدا، زەبیحوڵا موجاهید وتەبێژی تاڵیبان بە تەلەفزیۆنی رەسمی ئەفغانستانی راگەیاند، ئەوان ئەو چەكانەی ئەمریكایان بە دەسكەوتی جەنگ گرتووە و بەكاریان دەهێنن بۆ بەرگریكردن لە وڵات و رووبەڕووبوونەوەی هەر هەڕەشەیەكی گروپەكان.
جگە لە چەكە سوكەكان، سەدان ئۆتۆمبێلی هامڤی و هەمەر و هێلیكۆپتەری جۆری بلاك هۆك لە كۆگاكانی قەندەهاردا بەجێهێڵراون، بەڵام هێشتا نەتوانراوە بەكاربهێنرێن، بەهۆی كەمی توانای كارپێكردن و نەبوونی كەسی شارەزا.
بەپێی راپۆرتێكی 2023ـی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی یاسایی سەر بە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، 78 فڕۆكە بۆ حكومەتی ئەوكاتەی ئەفغانستان بە تێچووی 923.3 ملیۆن دۆلار كڕدراون، بەڵام لە ئێستادا لە خزمەتكردن نەماون و ماوەیان بەسەرچووە.
95 هەزار و 524 موشەكی زەمینیش بە بەهای 6.54 ملیۆن دۆلار، زیاتر لە 40 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازیی و ناسەربازیی و دوو هەزار ئۆتۆمبێلی هامڤی و 70 ئۆتۆمبێلی پاككردنەوەی كێلگەكانی مین، زیاتر لە 300 هەزار چەك و دوربین لە نێوان ساڵانی 2005 بۆ 2020 بۆ سوپای پێشوی ئەفغانستان بەجێهێڵراون.
راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهای ئەو چەكانەی ئەمریكا كە تاڵیبان دەستیبەسەردا گرتوون، حەوت ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.
ئیدارەی ئەمریكاش پێیوایە وەرگرتنەوەی ئەو چەكانە تێچووی گواستنەوەیان لە بەهاكەی خۆیان زیاتر دەبێت تەنانەت ئەگەر تاڵیبانیش رازی بێت بەو داوایە.
ئاماری گیانلەدەستدان بەهۆی بومەلەرزە بەهێزەكانی میانمارەوە سێ هەزار و 300 كەسی تێپەڕاند و ژمارەی بریندارانیش نزیك دەبێتەوە لە پێنج هەزار كەس.
دەستەی راگەیاندنی رەسمی میانمار رایگەیاند، ژمارەی قوربانیانی دوو بومەلەرزە بەهێزەكەی رۆژی 28ی مانگی رابردوو، بەرزبووەتەوە و تائێستا گیانلەدەستدانی سێ هەزار و 301 كەس و برینداربوونی چوار هەزار و 792 كەس پشتڕاستكراوەتەوە، لەكاتێكدا گەڕانیش بەدوای بێسەروشوێنبووان لەژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەكاندا بەردەوامە و تائیستاش 221 چارەنووسیان نادیارە.
ئاماژەی بەوەشكرد، لە 17 وڵاتەوە كارمەندانی هاوكاری و فریاگوزاریی چونەتە میانمار و دەیان كاروانی ئاسمانی هاوكاری و پێداویستی و كەرەستەی فریاگوزاری رەوانەی میانمار كراون بۆ بەهاناوەچوونی لێقەوماوان.
دادگای باڵای ئەرجەنتین بڕیاریدا کە حەوت پزیشک و کارمەندی تەندروستی بە تۆمەتی "کەمتەرخەمی کوشندە" لە مردنی ئەفسانەی تۆپی پێی ئەرجەنتین، دیێگۆ مارادۆنا، بخرێنە بەر لێپرسینەوەی یاسایی.
دوای وەرگرتنی وتەی خوشکە بچوکەکەی مارادۆنا لەلایەن دادگاوە، ئەم بڕیارە درا کە دەکرێت سزای زیندانیکردن بۆ ماوەی 8 تا 25 ساڵی بەدوادا بێت.
داواکاری گشتی ئەرجەنتین لە لێدوانێکدا بۆ میدیاکان رایگەیاند: "لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە ئەو حەوت پزیشکە تۆمەتبارن بە کەمتەرخەمی پزیشکی، لەوانە پزیشکی نەشتەرگەری دەمار و پزیشکی دەروونی و ئەو پزیشک و پەرستارانەی کە چاودێری ئەستێرەی ئەرجەنتینییان کردووە".
لە راپۆرتی فەرمی دادگادا هاتووە: "تۆمەتباران چاودێرییەکی پێویستیان پێشکەش نەکردووە، ئەمەش بووەتە هۆی مردنی ناوبراو کە دەکرا بەرپرسیارانەتر مامەڵەی لەگەڵبکرێت".
پارێزەری خێزانی مارادۆنا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "ئێمە داوای دادپەروەری دەکەین. دیێگۆ شایەنی ئەوە بوو کە چارەسەری باشتر وەربگرێت. لێکۆڵینەوەکان نیشانیان داوە کە ئەو بە شێوەیەکی کەمتەرخەمانە پشتگوێ خراوە، ئەمەش کۆتایی بە ژیانی هێنا".
دادگاییکردنەکە چاوەڕوان دەکرێت لە سەرەتای ساڵی داهاتوودا دەست پێبکات، کە یەکێک لە دادگاییە هەرە گرنگەکانی مێژووی ئەرجەنتین دەبێت.
ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا هەوڵێكی رێگریكردن لە فرۆشتنی چەك بە ئیسرائیل شكستپێهێنا.
درەنگانێكی شەوی رابردوو، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا بە زۆرینەی دەنگ شكستی بە هەوڵێك هێنا بۆ رێگریكردن لە فرۆشتنی چەكی قورس بە ئیسرائیل بە بڕی هەشت ملیار و 800 ملیۆن دۆلار كە لەلایەن بێرنی ساندەرز هاوپەیمانی دیموكراتەكانەوە بە پرۆژەیەك پێشكەشكرابوو.
ساندەرز بە ئاماژەدان بە قەیرانی مافی مرۆڤ كە روبەڕوی فەلەستینییەكان بووەتەوە لە غەززە دوای بۆردومانی ئیسرائیل و رێگریكردن لە گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەكان، داوای كردبوو فرۆشتنی چەك بە ئیسرائیل رابگیرێت.
لە بەرامبەریشدا جەیمس ریش سەرۆكی لیژنەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجومەنی پیران رایگەیاند، ساندەرز دەیەوێت ئەمریكا لە ساتێكی هەستیاردا دەستبەرداری ئیسرائیل ببێت كە نزیكترین هاوپەیمانیەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
کۆمپانیای ئەپڵی بەناوبانگ، ئەمڕۆ هەینی، گەورەترین دابەزینی مێژوویی بەخۆوە بینی و نزیکەی 10% لە بەهای بازاڕی لەدەستدا و زیانێکی قورسی بەرکەوت. ئەمەش دوابەدوای راگەیاندنی سەپاندنی باجی نوێ لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە بەسەر بەرهەمە چینییەکاندا.
میدیاکانی نیویۆرک رایانگەیاند، دوای راگەیاندنی باجی نوێ لەلایەن ترەمپەوە، تەنها لە یەک رۆژدا کۆمپانیای ئەپڵ بەهای بازاڕی 314 ملیار دۆلاری لەدەستدا و پشکەکانی لە وۆڵ ستریتدا بەڕێژەی 9% دابەزینیان بەخۆوە بینی، ئەگەری دابەزینی زیاتریش چاوەڕێی ئەم کۆمپانیایە دەکات، لە رۆژانی داهاتودا.
تیم کوک، بەرێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای ئەپڵ، لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ رۆژنامەوانان رایگەیاند: “ئەم بڕیارە لە کاتێکی هەستیاردا هاتووە و کاریگەری گەورەی لەسەر کۆمپانیاکەمان و زنجیرەی دابینکردنمان دەبێت، بەتایبەت لە چین کە 85% لە بەرهەمەکانمان تێیدا بەرهەم دەهێنرێن.”
بەگوێرەی ڕاپۆرتی بلومبێرگ، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ هەینی، تەنها لە کاتژمێرەکانی کردنەوەی بازاڕی بۆرسەدا، دەوڵەمەندەکانی جیهان 208 ملیار دۆلار زیانیان بەرکەوتووە، کە زۆربەی لەسەر حیسابی دابەزینی پشکەکانی کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا بووە.
شارەزایانی بواری ئابووری بە کوردسات نیوزیان ڕاگەیاند، ئەم دابەزینە بەرچاوە لە ئەنجامی کاردانەوەی بەهێزی بازاڕ بووە، بەتایبەتی کاریگەری لەسەر کۆمپانیا گەورەکانی دیکەی تەکنەلۆژیا هەبووە، کە پێیان دەگوترێت “حەوت سەرەکی” - ئەپڵ، مایکرۆسۆفت، گووگڵ، میتا، ئەمازۆن، ئینڤیدیا و تێسلا.
سەرچاوەیەکی نزیک لە کۆشکی سپی ئاشکرای کرد، سەپاندنی باج لەلایەن سەرۆکی ئەمەریکاوە گەورەترین کاریگەری لەسەر ئەپڵ هەبووە بەتایبەتی بەسەر دامەزراوە بەرهەمهێنانەکانی دەرەوەی وڵاتدا سەپێنراوە. ترەمپ زیادکردنی باجی هاوردەکردنی لە چینەوە لە 34% بۆ 54% ڕاگەیاند، ئەمەش تێچووی بەرهەمهێنانی بۆ ئەپڵ و کۆمپانیاکانی دیکەی تەکنەلۆژی زیادکردووە.
هاوکات باجەکان بۆ ناوەندە گەورەکانی دیکەی بەرهەمهێنانی کۆمپانیاکە دەگونجێت، وەک ڤێتنام (46%) و هیندستان (26%)، ئەمەش پلانی کۆمپانیای ئەپڵ بۆ جیاکردنەوەی بەرهەمهێنان لە چین و گواستنەوەی بۆ ئەم وڵاتانە ئاڵۆزتر دەکات.
وارین سورک، شارەزای بازاڕی بۆرسە لە نیویۆرک دەڵێت: “کاریگەرییەکانی ئەم بڕیارە لەسەر تێچووی بەرهەم و نرخی کۆتایی بەرهەمەکانی ئەپڵ دەبێت. بەکاربەران دەبێت چاوەڕێی بەرزبوونەوەی نرخی ئایفۆن و ئایپاد و بەرهەمەکانی دیکەی ئەپڵ بکەن لە ماوەی داهاتوودا.
دادگای دەستووری کۆریای باشور ئەمڕۆ هەینی، بڕیاری لەکارلادانی بۆ یون سیک یۆل، سەرۆکی وڵاتەکەی بە تاوانی ئەوەی مانگی کانونی یەکەمی رابردو، هەوڵی سەپاندنی یاسای عورفی داوە، دەرکرد.
میدیاکانی ئەو وڵاتە رایانگەیاند، مون هیونگ بای، سەرۆکی دادگا لە کاتی دادگایی کردنەکەدا ئاماژەی بەوە کرد، رەفتارەکانی یون، پێشێلی بنەما سەرەکییەکانی سەروەری یاسا و حکومڕانی دیموکراسی کردوە.
سەرۆکی دادگا بڕیارەکەی دژی سەرۆکی وڵات خوێندەوە و وتی: “بە رەزامەندی تەواوی دادوەرانی ئامادەبو لە دادگاییەکە، یون سوک یۆل وەکو سەرۆکی کۆریای باشور لەکار لا دەدەین.”
دادگا ئاشکرای کردووە، یۆن بە تەنها بڕیاری عورفی دەرنەکردووە، بەڵکو پێشێلی دەستوور و یاسای کردووە، بەتایبەتیش لەکاتی کۆکردنەوەی سوپا و پۆلیس بۆ رێگریی کردن لە کۆمەڵەی نیشتمانی بۆ ئەوەی چالاکی خۆیان بکەن.
سەرچاوەیەکی نزیک لە دەسەڵاتی دادوەری ئاشکرای کردووە، دوای دەرچونی بڕیاری دادگا، دەستبەجێ بڕیارەکە جێبەجێکرا، داوای هەڵبژاردنی پیشوەختەی سەرۆکایەتی وڵاتیش بۆ ماوەی 60 رۆژ کرا بۆئەوەی جێی یۆن پڕ بکرێتەوە، زۆرینە پێیان وایە ئەم هەڵبژاردنە لە 3ـی حوزەیران ئەنجام بدرێت.
شایەنی باسە، کۆمەڵەی نیشتمانی کۆریای باشوور کە ئۆپۆزسیۆن سەرکردایەتی دەکات، وایان کرد یۆن سوک یۆل وەک سەرۆکی وڵات لەکار لابدرێت.