جیهان
پێنج ساڵ بەسەر رێككەوتنی ئیبراهیمی تێدەپەڕێت، هەوڵێك بە ئامانجی ئاساییكردنەوەی پەیوەندی عەرەب _ ئیسرائیل، بەڵام رەوشەكە بەجۆرێك ئاڵۆزە، هەڕەشەی هەڵوەشانەوەی سەرلەبەری رێككەوتنەكان لەئارادایە.
هێرشەكەی ئەم دواییەی ئیسرائیل بۆ سەر دەوحەی پایتەختی قەتەر، گڕی لە پەیوەندییەكانی وڵاتانی كەنداو و ئیسلامی بەرامبەر ئیسرائیل بەرداوە، لەوچوارچێوەیەشدا هەمووان كەوتوونەتەخۆ بۆ ئەوەی وەڵامێكی بەهێزیان بەرامبەر ئیسرائیل هەبێت.
ماوەی دوو رۆژە لوتكەی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی لە دەوحە بەڕێوەدەچێت بەمەبەستی یەكخستنی هەڵوێستیان دژ بە هەرەشەكانی داهاتووی ئیسرائیل.
رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا گۆڕانكارییەكی بەرچاوی سیاسی و دیپلۆماسی بەخۆیەوە بینیوە، دیارترینیان ئیمزاكردنی رێكەوتنەكانی ئیبراهیمیە لەنێوان ژمارەیەك وڵاتی عەرەبی و ئیسرائیل لەژێر چاودێری ئەمریكادا.
ئەم ڕێككەوتنە مشتومڕێكی بەرفراوانی لە بازنەی سیاسی و كولتووری و ئایینی بەدوای خۆیاندا هێناوە، لە كاتێكدا هەندێك وەك دەرفەتێك بۆ بەرزكردنەوەی سەقامگیری ئابووری لە ناوچەكەدا سەیری دەكەن، هەندێكی دیكەش بە پێچەوانەی هەڵوێستە مێژووییەكان لەسەر پرسی فەلەستین دەزانن.
لە ساڵی 1948وە ململانێی عەرەب - ئیسرائیل وەك یەكێك لە دیارترین ئاڵنگارییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ماوەتەوە و شێوەی جۆراوجۆری وەرگرتووە، بەڵام ساڵی 2020 وەرچەرخانێكی گرنگ بوو لە مێژووی ئەم ململانێیانەدا، ئەویش ئیمزاكردنی ڕێككەوتنی ئیبراهیمی بوو.
رۆژی 15ی ئەیلولی 2020، بەنێوەندگیریی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، لە كۆشكی سپی رێككەوتنی ئیبراهیمی لەنێوان ئیسرائیل و ئیمارات و بەحرەین ئیمزا كرا.
ئیسرائیل و هەردوو وڵاتی كەنداو رێككەوتنەكەیان بە ئەجێندایەكی ستراتیژی بۆ سەقامگیری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوبرد.
ئەوە لەكاتێكدایە رۆژی 23ی تشرینی یەكەمی 2020 كۆشكی سپی رایگەیاند، سودان و ئیسرائیل ڕێككەوتوون لەسەر ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان.
دواتر و لە 10ی كانونی یەكەمی هەمان ساڵ، ئەمریكا نێوەندگیری رێككەوتنی ئاساییكردنەوەی نێوان مەغریب و ئیسرائیلی كرد.
هەرچەندە هەندێك وڵاتی عەرەبی، وەك میسر لە ساڵی 1978 و ئوردن 1994 پێش ئەم هەنگاوە بە ئیمزاكردنی پەیماننامەی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل رێككەوتنیان كرد، بەڵام رێككەوتنی ئیبراهیمی جیاواز بوو، بەوپێیەی لە ئەنجامی شەڕێك لەگەڵ ئیسرائیل نەهاتە ئاراوە، بەڵكو لە چوارچێوەی تێگەیشتنە سیاسییدا دروستبوو.
ڕێكەوتنەكانی ئیبراهیمی بە ناوی پێغەمبەر ئیبراهیمەوە ناونراوە، كە سێ ئایینی یەكتاپەرستین، واتە جولەكە و مەسیحی و ئیسلام.
نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەكانی ئیسرائیل لە هەریەك لە دەوڵەتانی ئیمزاكراو كرانەوە و گەشتی ڕاستەوخۆ لە نێوان تەلئەبیب و ئەبوزەبی، دوبەی، مەنامە، كازابلانكا و مەراكیش دەستپێكرد.
لەدوای رێككەوتنەكە، خواست لەسەر فێربوونی زمانی عیبری زیادیكرد، چەند خوێندكارێكی ئیماراتی و مەغریبی ناویان تۆمار كرد بۆ خوێندن لە دامەزراوە ئەكادیمییەكان و توێژینەوەكان لە ئیسرائیل.
رێككەوتنەكان زنجیرەیەك ڕێككەوتنی بازرگانی و ڕێككەوتنی هاوكاری ئەمنیشیان لەخۆگرت، وەك بازرگانی نێوان ئیسرائیل و ئیمارات لەساڵی یەكەمی ئاساییبوونەوەكەدا بە بەهای زیاتر لە نیو ملیار دۆلار.
ناوەڕۆكی ئەم رێككەوتنە وەك ئەوەی لە ماڵپەڕی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكادا بڵاوكراوەتەوە، باس لەوە دەكات كە لایەنەكان پابەندبن بە پاراستن و بەرەوپێشبردنی ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرتاسەری جیهان.
بەرزكردنەوەی هەوڵەكان بۆ چەسپاندنی گفتوگۆی نێوان ئایینەكان و كولتوورەكان.
پەرەپێدانی پەیوەندی دۆستانە لە نێوان وڵاتان كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئاشتی هەمیشەیی دەكات.
هەوڵدان بۆ چاندنی بەهاكانی لێبوردەیی و ڕێزگرتن لە هەموو تاكێك بەبێ گوێدانە ڕەگەز، ئایین، نەتەوەیی.
پشتگیریكردن لە زانست، هونەر، پزیشكی و بازرگانی وەك ئامرازێك بۆ سودبەخشین بە مرۆڤایەتی.
هەوڵدان بۆ نەهێشتنی توندڕەوی و ململانێ بە مەبەستی دابینكردنی داهاتوویەكی گەش بۆ منداڵانی جیهان.
كاركردن بۆ دیدگایەكی هەمەلایەنەی ئاشتی و ئاسایش و خۆشگوزەرانی.
پێشوازیكردن لەو پێشكەوتنانەی لە دامەزراندنی پەیوەندی دیپلۆماسی نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی دراوسێدا بەدەستهاتوون.
ئەمە لەكاتێكدایە، پێشتر وڵاتە عەرەبییەكان دوای ڕاگەیاندنی دامەزراندنی ئیسرائیل لە ساڵی 1948 رەتیانكردەوە دان بە قەوارەی ئیسرائیلدا بنێن.
پلانەكانی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بۆ لكاندنی بەشێك لە خاكی كەناری رۆژئاوا، پەیوەندییەكانی ئیسرائیل و عەرەبی بردەوە خاڵی سەرەتا و لەدوای سەرهەڵدانی شەڕی غەززەشەوە، لێكترازانی زیاتر لە پەیوەندییەكانی عەرەب و ئیسرائیل سەریهەڵداوە، بەجۆرێك ئێستا كار لەسەر راگرتنی پەیوەندییە دیپلۆماسیەكانی عەرەب و ئیسرائیل دەكرێت.
نیکۆلاس مادۆرۆ، سەرۆکی ڤەنزوێلا، ئەمڕۆ دووشەممە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای بە ئامادەکاری بۆ "هێرشێکی سەربازی" دژی ڤەنزوێلا تۆمەتبار کرد، جەختی لەوەش کردەوە کە وڵاتەکەی "مافی رەوای خۆپاراستنی" دەستوێنێت.
مادۆرۆ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "هێرشێکی سەربازی لە ئارادایە، و ڤەنزوێلا بەپێی یاسای نێودەوڵەتی مافی وەڵامدانەوەی هەیە." وتیشی کە وڵاتەکەی "مافی رەوای خۆپاراستن"ی خۆی پەیڕەو دەکات، ئاماژەی بەوەشدا کە پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات "پچڕاون".
ئەم گرژییە لە نێوان هەردوو وڵاتدا دوای ئەوە پەرەی سەند کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لە مانگی ئابدا فەرمانی بە بڵاوەپێکردنی کەشتییە جەنگییەکان لە دەریای کاریبی، لە کەناراوەکانی ئەم وڵاتە، دەرکرد، ئاماژەی بە شەڕ دژی باندەکانی ماددە هۆشبەرەکان لە ئەمریکای لاتین کرد.
ترەمپ ئاشکرای کردبوو کە وڵاتەکەی هێرشی کردووەتە سەر کەشتییەک کە پڕ بووە لە ماددە هۆشبەرەکان و 11 کەسی لەسەر بووە، کوژراون. ترامپ وتبووی کە کەشتییەکە لە ڤەنزوێلاوە رۆیشتووە و ژمارەیەک لە ئەندامانی گرووپی "ترین دی ئاراگوا"ی هەڵگرتووە، بەڵام ئیدارەکەی هیچ بەڵگەیەکی بۆ پشتگیریکردنی ئەم بانگەشانە پێشکەش نەکرد.
ڤەنزوێلا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکای بە ئەنجامدانی کوشتنی دەرەوەی یاسا تۆمەتبار کرد. دیۆسدادۆ کابیلۆ، وەزیری ناوخۆی ڤەنزوێلا، رایگەیاند کە قسەکانی واشنتۆن "درۆیەکی زۆر گەورەیە" و ئاماژەی بەوەدا کە بەپێی لێکۆڵینەوەکانی حکومەتی ڤەنزوێلا، روداوەکە رەنگە پەیوەندی بە دیارنەمانی هەندێک کەسەوە هەبێت لە ناوچەیەکی کەناراوی وڵاتەکە کە هیچ پەیوەندییەکیان بە بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە نەبووە.
رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی لەزاری پزیشكێكی سودانەوە ئەوەی ئاشكرا كردووە، بەهۆی نەبوونی خواردنەوە بەشێكی دانیشتوانی سودان ئالیكی ئاژەڵ دەخۆن، بەو هۆیەشەوە لەماوەی چەند هەفتەی رابردوودا 18 كەس بەهۆی كاریگەرییەكانی خواردنی ئالیكەوە گیانیان لەدەستداوە.
رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی لەزاری پزیشكێكی پسپۆڕ لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانی سودان رایگەیاندووە، خەڵكەكە خواردنیان دەست ناكەوێت، بۆیە پەنا دەبەنە بەر خواردنی ئالیكی ئاژەڵان، ئەو پزیشكە ئەوەشی نەشاردووەتەوە كە تەنانەت خۆشیان بەهۆی نەبوونی خۆراكەوە ئالیكی ئاژەڵان دەخۆن.
وەك نیویۆرك تایمز باسی دەكات، ئەمباز، ناوی ئەو جۆرە ئالیكەیە كە لە سودان دەدرێت بە ئاژەڵان، بەڵام بەهۆی نەبوونی خواردن ئێستا یەكێكە لە ژەمە سەرەكییەكانی بەشێك لە خەڵكی سودان.
لەلایەكی دیكەوە تیمەكانی فریاگوزاری لە سودان ئەوەیان بۆ نیویۆرك تایمز ئاشكرا كردووە، لەماوەی چەند هەفتەی رابردوودا 18 كەس بەهۆی خواردنی ئەمبازەوە گیانیان لەدەستداوە.
هەفتەی داهاتوو یەكەم كاروانی پەنابەرانی نایاسایی لە بەریتانیاوە دەگەڕێندرێنەوە بۆ فەڕەنسا.
دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران رایگەیاند، بەپێی رێككەوتنێكی نێوان بەریتانیا و فەرەنسا، هەفتەی داهاتوو یەكەم كاروانی پەنابەرانی نایاسایی كە لە كەناڵی ئینگلیزەوە گەیشتونەتە بەریتانیا، دەگەڕێندرێنەوە بۆ فەڕەنسا، لە بەرامبەریشدا بەریتانیا ژمارەیەك كۆچبەر وەردەگرێت، كە هەوڵی پەڕینەوەیان نەداوە و دەتوانن لە پشكنینی ئەمنی و شایستەیی دەربچن و بە رێكارەكانی حكومەتی بەریتانیادا تێپەڕیبێتن.
ئاماژەی بەوەشكردووە، بەپێی رێككەوتنەكە هەر كۆچبەرێك لە رێگەی بەلەمی بچوكەوە لە فەرەنساوە خۆی گەیاندبێتە بەریتانیا، ئەگەر داوای مافی پەنابەرییەكەی رەتكرابێتەوە، لە ماوەی سێ مانگدا دەگەڕێندرێتەوە بۆ فەڕەنسا.
بەپێی ئامارەكانی فەرەنساش، لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا 13ی ئەیلول، 31 هەزار و 27 كەس بە بەلەمی بچوك لە كەناڵی ئینگلیزەوە گەیشتونەتە بەریتانیا، لە كاتێكدا لە هەمان ماوەی ساڵی 2024دا 22 هەزار 440 كۆچبەر كەناڵەكەیان تێپەڕاندوە.
لێپرسراوانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و چین لە ئیسپانیا كۆدەبنەوە بۆ تاوتوێكردنی چەند پرسێك.
ئەمڕۆ لە مەدریدی پایتەختی ئیسپانیا، لێپرسراوانی چین و ئەمریكا كۆدەبنەوە بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسی باج و ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئەو كێشانەی پەیوەستە بە بەرنامەی تیكتۆكەوە.
تەوەرێكی تری گفتەوگۆكان تایبەتە بە قسەكردن لەسەر داواكاری ئەمریكا لە گروپی وڵاتانی حەوت و هاوپەیمانەكانی ئەوروپای بۆ ئەوەی باج بسەپێنن بەسەر چیندا تاوەكو دەستبەرداری نەوتی روسیا ببێت.
ئەمە چوارەمین كۆبونەوەیە كە لە ماوەی چوار مانگی رابردوودا لە ئەوروپا لە نێوان چین و ئەمریكا ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی پەیوەندییە بازرگانییەكانی نێوانیان نەگاتە بنبەست كە بەهۆی پێناسە گومرگیەكانەوە لە ئێستادا زۆر باش نیە.
ئەمە لە كاتێكدایە، بڕیارە لە 31ی تشرینی یەكەمی داهاتووش، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا و شی جین پینگ سەرۆكی چین، لە كۆڕبەندی هاریكاری ئابوری ئاسیا و زەریای هێمن لە كۆریای باشوور كۆببنەوە.
چین جۆرە چەسپێکیان بەرهەمهێناوە لەماوەی سێ خولەک چارەسەری شکاوی ئێسک دەکات.
میدیاکانی چین بڵاویانکردوەتەوە، ئەو چەسپەی بەرهەمەهێندراوە بۆ پڕکردنەوەی ئەو درزانەی ئێسک بەکاردێت کە بەهۆی زەبرەوە شکاون و زیانیان پێگەیشتووە.
ئاماژەیان بەوەشکرووە، ئەو بەرهەمە لەسەر 150 کەس تاقیکراوەتەوە و بە 180 چرکە توانیویەتی ئێسکەکە بەیەک بگەیەنێتەوە و سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە، بەڵام تائێستا بەشێوەیەکی رەسمی بەردەست نییە.
جێگەی ئاماژەیە، ئەو بەرهەمە ناوی لێنراوە "چەسپی ئێسک" هەروەها ئەو چەسپە دەتوانێت بەشێوەیەکی سروشتی لەگەڵ لەش و ئێسکی مرۆڤدا خۆی بگونجێنێت، هەروەها دوای بەیەکگەیشتنەوەی ئێسکەکە پێویست بە لابردنی چەسپەکە ناکات.
وەزیری دەرەوەی ئەمریكا گەیشتە ئیسرائیل بە ئامانجی تاوتوێكردنی رەوشی غەززە و ئاسایشی رۆهەڵاتی ناوەڕاست.
ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دوای ئەوەی لەگەڵ محەمەد بن عەبدولرەحمان وەزیری دەرەوەی قەتەر كۆبووەوە، ئەمڕۆ گەیشتە ئیسرائیل و سەردانەكەی دوو رۆژ دەخایەنێت.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، رۆبیۆ لەگەڵ سەركردەكانی ئیسرائیل كۆدەبێتەوە و تاوتوێی رەوشی غەززە دەكات و گفتوگۆ لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەن.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ئیدارەی ترەمپ پابەندە بە بەرەنگاربوونەوەی هەڵوێستی دژە ئیسرائیل و داننەنان بە دەوڵەتی فەلەستین و سەردانەكەشی بۆ ئەوەیە هاوشانی ئیسرائیل بوەستێتەوە دوای ئەوەی زۆرینەی وڵاتان لە نەتەوەیەكگرتووەكان دەنگیاندا بە پرۆژەی یاسای فەرەنسا و سعودیە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین.
خوشکی کیم جۆنگ ئون هۆشداری دەداتە ئەمریکا و کۆریای باشور و ژاپۆن، کە ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی هاوبەشی ئەو سێ وڵاتە کاریگەری خراپی لێدەکەوێتەوە.
میدیاکانی کۆریای باکور بڵاویانکردەوە، کیم یۆ جۆنگ راوێژکاری سەرۆکی کۆریای باکور و خوشکی کیم جۆنگ ئون هۆشداریداوە لە مانۆڕی سەربازی هاوبەشی ئەمریکا و ژاپۆن و کۆریای باشور و دەڵێت: ئەو مانۆڕە سەربازییە کاردانەوەی نەرێنی لێدەکەوێتەوە.
ئەمە لەکاتێکدایە سوپای کۆریای باکور ئاشکرایکردووە، وڵاتەکەی و ئەمریکا و ژاپۆن، ساڵانە مەشقی سەربازی هاوبەش بە ناوی "لێواری ئازادی" ئەنجامدەدەن، کە لە 15ـی ئەیلولەوە دەستپێدەکات بۆ بەرزکردنەوەی تواناکانی ئۆپراسیۆنی ئاسمانی و دەریایی و ئەلکترۆنی لەبەرانبەر هەڕەشە ئەتۆمی و موشەکییەکانی کۆریای باکور.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندی کۆریای باکور لەزاری کیمەوە رایگەیاندووە، ئەنجامدانی ئەو مانۆڕە سەربازییە ئەوەیان بیردەخاتەوە کە نیشاندانی بێباکی هێزە لەلایەن ئەو سێ وڵاتەوە لە ناوچەیەکی هەڵە، کە بێ گومان کاردانەوەی نەرێنی دەبێت.
هاوکات میدیاکانی کۆریای باشور بڵاویانکردەوە، سیئۆل و واشنتۆنیش پلانیان هەیە لەم هەفتەیەدا مەشقی ئایرۆن مایس ئەنجام بدەن، ئەمەش ھاوشێوەکردنی توانا ئاسایی و ئەتۆمییە یەکگرتووەکانی ھەردوو وڵاتە لە بەرانبەر هەڕەشەکانی کۆریای باکور.
پیۆنگ یانگ بەردەوام رەخنەی لەم مەشقە هاوبەشانە گرتووە و وەک خۆئامادەکردنێک بۆ لەشکرکێشی سەیری دەکات و هەندێکجاریش بە تاقیکردنەوەی چەک وەڵامی داوەتەوە، سیئۆل و واشنتۆن پێیان وایە کە مانۆڕە سەربازییەکان تەنیا بۆ بەرگرییە.
دەزگای خزمەتگوزاریی نهێنی ئەمریکا یەکێک لە کارمەندەکانی بەهۆی نووسینی کۆمێنتێکەوە لە کارەکەی دوورخستەوە.
بەپێی وتەی دوو بەرپرسی ئەمریکی، کارمەندەکە کە ناوی "ئەنتۆنی بوف"ە، لە پەیجی تایبەتیی خۆی لە فەیسبووک نووسیبووی کە کییەرک "لە بەرنامەکانیدا وتاری کینە و رەگەزپەرستی بڵاودەکردەوە."بوف هەروەها نووسیبووی: "مرۆڤ لە کۆتاییدا لەبەردەم خودا وەڵام دەداتەوە... و ناتوانێت لە چارەنووس دەرباز بێت،" وەک ئاماژەیەک بەوەی کە کییەرک شایەنی ئەو چارەنووسە بووە.
لە بەرامبەردا، شۆن کۆران، بەڕێوەبەری دەزگاکە، لە یاداشتێکی ناوخۆییدا جەختی لەوە کردەوە کە "هێرشە سیاسییەکان لە ئەمریکا نزیکەی رۆژانە لە زیادبووندان" و هۆشداریی دایە کارمەندەکانی کە "لەبری ئەوەی ببنە هۆی زیاتر گەورەکردنی گرفتەکە ببنە هۆی چارەسەر."
کۆران هەروەها وتی: "ئێمە سوێند دەخۆین کە پابەندی بەرزترین ستانداردەکانی رەفتار بین لەناو دەزگا و لە دەرەوەیدا. کاتێک کردارەکانمان سەرنجی نەرێنی رادەکێشن، ئەوا ئێمە لە ئەرکەکەماندا شکست دەهێنین و ئەو متمانەیە کە بۆ کارەکەمان پێویستە، لەدەست دەدەین."
وتەبێژی دەزگاکە لە راگەیەندراوەکەدا رایگەیاند کە "دەزگای خزمەتگوزاریی نهێنی هیچ جۆرە رەفتارێک قبوڵ ناکات کە پێچەوانەی پەیمانی شەرەفی دەزگاکە بێت،" و دووپاتی کردەوە کە کارمەندەکە دەستبەجێ لە کارەکەی دوورخراوەتەوە و لێکۆڵینەوە لە کەیسەکە دەستیپێکردووە.
لە کۆتایی نامەکەیدا، کۆران دەڵێت: "پێویستە هەموو رۆژێک بەبێ هیچ لایەنگیرییەکی سیاسی کاربکەین. ئێمە ئەمە قەرزاری خۆمان و ئەو کەسانەین کە سوێندمان خواردووە بیانپارێزین. هیچ لادانێک لەم پابەندبوونە رێگەی پێنادرێت."
بەرپرسێکی روسی رایگەیاند، ئەمڕۆ شەممە، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینی لەسەر یەکێک لە گەورەترین پاڵاوگە نەوتییەکانی ناوەڕاستی روسیا کەوتەخوارەوە، کە بووە هۆی دروستبوونی ئاگر و زیانێکی کەم.
رادی خابیرۆڤ، پارێزگاری ناوچەی باشقۆرتۆستان، لە پۆستێکدا لە تێلیگرام نووسیویەتی: "ئەمڕۆ (شەممە) دامەزراوەی باشنیفت روبەروی هێرشێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بووەوە و بەهۆیەوە ئاگرێک کەوتەوە."
خابیرۆڤ رونی کردەوە کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لەسەر شوێنێکی بەرهەمهێنان خرایە خوارەوە، کە بووە هۆی دروستبوونی ئاگر و کار بۆ کوژاندنەوەی دەکرێت. ناوبراو وتیشی کە زیانەکانی دامەزراوەکە کەم بوون و هیچ زیانێکی گیانی نەبووە، بەپێی ئەوەی ئاژانسی "رۆیتەرز" بڵاوی کردووەتەوە.
شاری ئۆفا، کە دامەزراوە نەوتییەکەی تێدایە، نزیکەی 1400 کیلۆمەتر لە سنوورەکانی ئۆکرانیاوە دوورە.
لە دوای دەستپێکردنی جەنگی روسیا و ئۆکراین لە شوباتی 2022ەوە، کیێڤ وەڵامی هێرشەکانی روسیای داوەتەوە بە ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر پاڵاوگە نەوتییەکانی روسیا، ئەمەش وەک هەوڵێک بۆ کەمکردنەوەی توانای کرێملین بۆ دابینکردنی بودجەی جەنگەکە.
کرێملین لە ساڵی 2016دا کۆمەڵگەی نەوتی ئۆفای وەک "یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵگەکان لە وڵاتەکەدا" وەسف کردبوو، ئاماژەی بەوەشدا بوو کە زیاتر لە 150 جۆر لە بەرهەمە نەوتییەکان بەرهەم دەهێنێت.
لە لەندەن زیاتر لە 100 هەزار كەس رێپێوانێكی فراوانیان دەستپێكردووە دژی پەنابەران لە وڵاتەكەیان و داوای ناردنەوەیان دەكەن، لە بەشێكی تری ئەو شارەش خۆپیشاندانێكی هەزاران كەسی دژی ئەو رێپێوانە بەڕێوەدەچێت.
رێپێوانەكە لەلایەن تۆمی رۆبنسن چالاكوانی دیاری راستڕەوەكانەوە رێكخراوە و لەناوەڕاستی لەندەن بەڕێوەدەچێت و تێیدا چەندین دروشم دژی كۆچبەران دەوترێـتەوە و چالاكوانە راستڕەوەكانیش وتار پێشكەش دەكەن.
هاوكات، لە بەشێكی تری لەندەن و بە دیاریكراوی لەنزیك باڵەخانەی پەرلەمانی بەریتانیا ، هەزاران كەس دژی ئەو رێپێوانەی راستڕەوەكان گردبوونەوە، هەروەها دروشمی "بەخێربێن پەنابەرەكان"یان بەرزكردووەتەوە.
رێپێوانی راستڕەوەكان لەدژی پەنابەران و خۆپیشاندان دژی رەگەزپەرستی لە لەندەن تەنها چەند سەد مەترێك دووری نێوانیانە و بۆكۆنترۆڵكردنی دۆخەكەش نزیكەی هەزار و 500 پۆلیسی لە سەرتاسەری شارەكە بڵاوەیان پێكراوە و پشتێنەیەكی ئەمنیشی لەنێوان هەردوولا دروستكراوە.
شەقامەکانی ناوەڕاستی لەندەن پڕ بوون لە ئاڵاکانی بەریتانیا، ئینگلتەرا، سکۆتلەندا و وێڵز. دروشمەکانی سەر ئاڵاکان بریتی بوون لە "بیاننێرنەوە ماڵەوە" و "شانشینی یەکگرتوو یەکبخەن". هەروەها، ژمارەیەک لە چالاکوانانی دژە-ترانسجێندەریش لەنێویاندا ئامادەبوون..
دوای هەڵمەتێکی بەرفراوانی گەڕان کە هەزاران ئەمریکی تیایدا بەشداربوون، گەنجێکی تەمەن22 ساڵ بە ناوی تایلەر رۆبنسن وەک تۆمەتباری سەرەکیی کوشتنی چالاکوانی سیاسیی، چارلی کییەرک، دەستگیرکرا. کلیلی دەستگیرکردنی تۆمەتبارەکە باوکی خۆی بوو، کە لە رێگەی وێنە و ڤیدیۆی بڵاوکراوەوە کوڕەکەی ناسییەوە و دەسەڵاتدارانی ئاگادارکردەوە.
وەک هەزاران هاوڵاتی دیکە، باوکێک لە ویلایەتی یوتا وێنە و ڤیدیۆی ئەو تۆمەتبارەی بینیبوو کە لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە بڵاوکرابووەوە، کە تێیدا گەنجێک بە تی شێرتێکی رەشەوە کە وێنەی هەڵۆ و ئاڵای ئەمریکای لەسەر بوو، دوای تەقەکردنەکە لە سەربانی زانکۆیەکەوە باز دەدات و بەرەو ناوچەیەکی دارستانی هەڵدێت.
هەرچەندە دەموچاوی تۆمەتبارەکە بەهۆی چاویلکەیەکی رەش و کڵاوێکەوە بە باشی دەرنەدەکەوت، بەڵام باوکەکە کوڕەکەی خۆی ناسییەوە.
بەپێی زانیارییەکانی بەرپرسێکی پۆلیس، باوکەکە پرسیاری لە کوڕەکەی کردووە: "تایلەر، ئایا ئەمە تۆیت؟ زۆر لە تۆ دەچێت." دواتر کوڕەکەی، تایلەر رۆبنسنی تەمەن 22 ساڵ، دانی بەوەدا ناوە کە ئەو چارلی کێرکی کوشتووە.
کاتێک باوکی داوای لێکردووە خۆی رادەستی پۆلیس بکات، رۆبنسن لە وەڵامدا وتوویەتی: "پێم باشترە خۆم بکوژم وەک لەوەی خۆم رادەست بکەم."
سەرەڕای ئەمەش، باوکەکە توانیویەتی کوڕەکەی رازی بکات کە متمانە بە قەشەیەکی گەنج بکات کە هاوکاریی لەگەڵ نووسینگەی شێریفی واشنتن کاونتی و پۆلیسی فیدراڵی (US Marshal's Service) دەکرد. لە کۆتاییدا، هاوڕێیەکی خێزانەکە پەیوەندیی بە پۆلیسەوە کردووە و زانیارییەکانی پێداون.
ئەمە لە کاتێکدا بوو کە چەند کاتژمێرێک پێشتر، دەسەڵاتداران لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاندبوو کە "هیچ زانیارییەکیان نییە" لەبارەی شوێنی تۆمەتبارەکەوە. بەڵام بەهۆی ئەو زانیارییەوە، رۆبنسن کاتژمێر 10ـی شەوی پێنجشەممە دەستگیرکرا.
سپێنسەر کۆکس، پارێزگاری یوتا، بەیانیی رۆژی هەینی رایگەیاند: "دەستگیرمان کرد." ئەو ئاشکرای کرد کە FBI لەسەر ئەم پرسە، زیاتر لە 7,000 زانیاری و سەرەداوی پێگەیشتووە، کە بە زۆرترین ژمارە دادەنرێت لەدوای تەقینەوەکانی ماراسۆنی بۆستن لە ساڵی 2013، بەڵام تەنها یەک زانیاری لەلایەن باوکی رۆبنسنەوە بووە هۆی کۆتایی هێنان بە کەیسەکە.
دەسەڵاتداران زیاتر لە 30 سەعاتیان پێچوو بۆ دۆزینەوەی رۆبنسن، کە تۆمەتبارە بەوەی لە دووریی نزیکەی 150 یارداوە لە سەربانی بینایەکەوە تەقەی لە کییەرک کردووە و لە ملی داوە، لە کاتێکدا کییەرک بەشداریی لە بۆنەیەکدا دەکرد کە 3,000 کەس ئامادەی بوون.
دوای ئەنجامدانی نزیکەی 200 چاوپێکەوتن و بە هاوکاریی 20 ئاژانسی ئەمنی، دواجار FBI و بەشی ئاسایشی گشتیی یوتا توانیان بکەری ئەو "هێرشە ئامانجدارە" دەستگیر بکەن.
پێشتر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، کە چارلی کییەرکی بە هۆکاری کۆکردنەوەی دەنگی گەنجان بۆ خۆی دەزانی، رایگەیاندبوو کە لێکۆڵەران "پێشکەوتنی گەورەیان" لە کەیسەکەدا بەدەستهێناوە.
چەندین سەرەداوی دیکەش ئاماژەیان بۆ رۆبنسن دەکرد، لەوانە: جلوبەرگەکانی، گفتوگۆیەک کە لە کاتی نانخواردنی ئێوارەدا لەگەڵ خزمێکی کردبووی، و هەروەها چەند کۆمێنتێک کە لەسەر پلاتفۆرمی "دیسکۆرد" نووسیبووی.
سپێنسەر کۆکس، پارێزگاری یوتا، بە پشتبەستن بەو گرتە ڤیدیۆییانەی کامێرای چاودێریی زانکۆکە، رایگەیاند، کەمتر لە چوار سەعات پێش دەستپێکردنی بۆنەکە کە چارلی کییەرک قسەی تێدا دەکرد، رۆبنسن(بکوژەکە) بە ئۆتۆمبێلێکی جۆری "دۆج چاڵنجەر"ی رەساسی گەیشتووەتە زانکۆی یوتا ڤالی (UVU) و لەو کاتەدا تی شێرتێکی مۆر، شۆرتێکی رەنگ کاڵ، کڵاوێکی رەش و پێڵاوێکی رەنگ کاڵی لەپێدا بووە.
بەپێی بەڵگەنامەیەکی پۆلیس، دواتر لەسەر سەربانی بیناکە جلەکانی گۆڕیوە و پاشان بازی داوەتە خوارەوە، کە ئەمەش بووەتە هۆی بەجێمانی شوێنپەنجەی لەپ، پەڵە (کە دەسەڵاتداران هیوادارن DNAـی لێوەربگرن) و شوێنپێی پێڵاو. لە کاتێکی دواتردا، رۆبنسن هەمان ئەو جلانەی پۆشیوەتەوە کە پێی گەیشتبووە زانکۆ.
بەپێی زانیارییەکان، رۆبنسن خوێندکاری ساڵی سێیەمی بەرنامەیەکی راهێنانی کارەبایی بووە و لە شارۆچکەی واشنتن لە یوتا گەورە بووە. یەکێک لە خزمەکانی بە لێکۆڵەرانی وتووە کە ناوبراو لە ساڵانی رابردوودا زیاتر تێکەڵی بابەتی سیاسی بووبوو.
یەکێک لە خزمەکانی ئاشکرای کردووە کە لە کاتی نانخواردنی ئێوارەی خێزانەکەیاندا، رۆبنسن باسی لەوە کردووە کە چارلی کییەرک لە زانکۆی UVU وتارێکی دەبێت و ئەو لەگەڵ بۆچوونەکانیدا نییە. بەپێی تۆمارەکانی دەنگدەران، رۆبنسن سەر بە هیچ پارتێکی سیاسی نەبووە و لە دوو هەڵبژاردنی رابردوودا دەنگی نەداوە.
بکوژەکە لەسەر فیشەکەکان چی نووسیبو؟
بەپێی بەڵگەنامەکان، چەند نامەیەک کە وا بڕوا دەکرێت رۆبنسن لەسەر پلاتفۆرمی "دیسکۆرد" ناردبێتی، ئاماژە بە پێویستیی هێنانەوەی تفەنگێک لە شوێنێکی دیاریکراو، شاردنەوەی لەنێو دەوەنێک، چاودێریکردنی شوێنەکە، و پێچانەوەی تفەنگەکە بە خاولییەک دەکەن.
هاوژوورەکەی رۆبنسن ئەم نامانەی پیشانی لێکۆڵەران داوە، کە تێیدا ئاماژە بە هەڵکۆڵین لەسەر فیشەک و ناوازەبوونی تفەنگ و دووربینەکەی کراوە. لە نامەیەکی دیکەشدا باسی لەوە کردووە کە جلەکانی گۆڕیوە.
دواتر لێکۆڵەران تفەنگێکی جۆری "بۆڵت-ئاکشن"یان دۆزییەوە کە بە خاولییەک پێچرابووەوە. لەسەر قەوانی فیشەکە نەتەقیوەکان نووسرابوو: "هەی فاشیست! بیگرە!" و "ئەگەر ئەمە دەخوێنیتەوە، ئەوا تۆ هاوڕەگەزبازیت. Lmao".
تۆمەتبارەکە قسە بۆ لێکۆڵەران ناکات:
رۆبنسن ئێستا لە زیندانی یوتا کاونتی راگیراوە و روبەروی چەندین تۆمەتی سەرەتایی بووەتەوە، لەوانە کوشتنی (بە ئەنقەست)، تاوانی تەقەکردن بە چەک، و رێگریکردن لە دادپەروەری. بڕیارە رۆژی سێشەممە بە رەسمی تۆمەتەکانی ئاڕاستە بکرێت و یەکەم دانیشتنی دادگاییکردنی بەڕێوەبچێت.
سەرچاوە ئاگادارەکان بە CNNـیان راگەیاندووە کە دوای دەستگیرکردنی، رۆبنسن سەرەتا هەندێک قسەی بۆ پۆلیس کردووە، بەڵام بەیانیی رۆژی هەینی دوای گرتنی پارێزەرێک، بەخێرایی بێدەنگ بووە.
رۆژی چوارشەممە، پارێزگار کۆکس رایگەیاندبوو کە داوای سزای لەسێدارەدان بۆ تۆمەتباری تەقەکردنەکە دەکەن. ئەو وتی: "تەنها یەک کەس بەرپرسیارە لەوەی لێرە رویدا، ئەو کەسەش ئێستا لە زیندانە و بەم زووانە تۆمەتبار دەکرێت و لێپێچینەوەی لەگەڵدا دەکرێت."
لە کاتی دەستگیرکردنیدا، رۆبنسن هەمان ئەو جلانەی لەبەردا بوو کە لە کامێراکانی چاودێریدا پێش ئەنجامدانی تاوانەکە دەرکەوتبوون، هەروەها یەکێک لە خزمەکانیشی پشتڕاستی کردەوە کە ئۆتۆمبێلێکی جۆری "دۆج چاڵنجەر"ی رەساسیی هەیە.
دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، ئەگەر ئەوەی من داوای دەکەم وڵاتانی هاوپەیمانی باكوری ئەتلەنتیكە "ناتۆ" جێبەجێی بکەن، بە خێرایی کۆتایی بە جەنگی روسیا و ئۆکراین دەهێنێت.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی تروس نوسیویەتی، ئامادەیە سزای گەورە بەسەر روسیادا بسەپێنێت، بەڵام کاتێک وڵاتانی ناتۆ واز لە کڕینی نەوتی ئەو وڵاتە بهێنن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەپاندنی باج بەسەر چین لە 50% بۆ 100% یارمەتیدەر دەبێت بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی ئۆکراین، هەروەها لەدوای کۆتایی هاتنی ئەو جەنگە کوشندەیە دەتوانرێت سزاکان هەڵبگیرێت.
راشیگەیاندووە، ئامادەیە سزای قورس بەسەر مۆسکۆ بسەپێنێت، بەڵام پێویستە هەموو وڵاتانی ناتۆ هەمان بڕیاری ئەو بدەن.
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: کوڕە 19 ساڵانەکەی بەهۆی کوژرانی چارلی کرییەرک، چالاکوان و راستڕەو ئازارێکی زۆری پێگەیشتووە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە بەرنامەیەکی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند، کوڕە بچووکەکەی کە بەم دواییە گەڕاوەتەوە کۆشکی سپی، لەکاتێکدا بەردەوام بووە لە خوێندن لە زانکۆیەکی واشنتۆن دی سی، سەرسام بووە بە کییەرکی تەمەن 31 ساڵ و تەنانەت داوای لێکردووە چاوی پێی بکەوێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، کاتێک کوڕەکەی ساتی کوشتنی چارلی بینیوە بینی، زۆر ئازاری چەشتووە.
ترەمپ ئەوەشی خستەڕوو، بارۆن هاتووەتە لای و پێی وتووە باوکە حەز دەکەم کەسێک بناسم کە تۆ دەیناسیت، کە ئەویش "چارلی کییەر"ـە، سەرۆکی ئەمریکا دەشڵێت، پێی وابووە کوڕەکەی دەیەوێت شا چارڵز بناسێت.
ترەمپ رونیشیکردەوە، نانی نیوەڕۆی بۆ کوڕەکەی و کییەرک رێکخستووە، راشیگەیاند، دوای رێکخستنی نانی نیوەڕۆی نێوانیان، کوڕەکەی گەڕاوەتەوە و وتیەتی، باوکە ئەم کابرایە سەرسوڕهێنەر، سەرسوڕهێنەر.
چارلی کییەرک، یەکێک لە داکۆکیکارە دیارەکانی گەنجانی لایەنگری ترەمپ بوو هەروەها کەسێکی راستڕەو بوو، رۆژی چوارشەممە لەکاتی بەشداریکردنی لە دیبەیتێکی گشتی لە زانکۆیەکی ویلایەتی یوتا لە رۆژئاوای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تەقەی لێکرا و کوژرا.
ئەمڕۆ بومەلەرزەیەک لە کەناراوەکانی رۆژهەڵاتی روسیا بە 7.4 پلەی رێختەر رویدا، پێشبینیش دەکرێت بومەلەرزەکە ببێتە هۆی دروستبوونی تسۆنامی.
دامەزراوەی جیۆلۆجی ئەمریکا بڵاویکردەوە، بومەلەرزەیەک بە 7.4 پلەی رێختەر لە کەناراوەکانی نیمچە دورگەی کامچاتکا لە رۆژهەڵاتی روسیا رویداوە.
ناوەندی ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی زەریای هێمن رایگەیاندووە، بەهۆی بومەلەرزەکەوە ئەگەری دروستبوونی شەپۆلێکی مەترسیدار بە درێژایی کەناراوەکان بە دووری 300 کیلۆمەتر لە ناوەندی بومەلەرزەکەوە هەیە.
هاوکات سەنتەری توێژینەوەی جیۆلۆجی ئەڵمانی ئاشکرایکرد، بوومەلەرزەکە لە قووڵایی 10 کیلۆمەتر لە کەناراوەکانی رۆژهەڵاتی کامچاتکا رویداوە.
جێگەی ئاماژەیە، سیستمی ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی ئەمریکا دوای بوومەلەرزەکە هۆشداری تسونامی بڵاوکردەوە.