کوردستان
"خاڵۆ حەمدان شامار" پێشمەرگەی دێرینی یەکێتی، ساڵی ١٩٦٤ لە گوندی "بان میلی" لە قەزای خانەقین لە دایکبووە، ساڵی ١٩٨٢ بووەتە پێشمەرگە، کۆتاییەکانی ساڵی ڕابردوو لە تەمەنی ٥٨ ساڵیدا، بەھۆی نەخۆشییەوە کۆچی دوایی کرد.
ساڵح گەدۆ ڕایگەیاند، سەرۆک مام جەلال ئەندازیاری یەکریزی نێوماڵی کورد بوو، ئێستاش ھەر چوار پارچەی کوردستان بە گشتی و ڕۆژئاڤای کوردستان بە تایبەتی پێویستی بە سەرۆکێکی وەک سەرۆک مام جەلال ھەیە بۆ یەکڕیزی بزوتنەوەی سیاسی کورد لە ڕۆژئاڤا.
محەمەد شێخێ سکرتێری حزبی یەکێتی کەدکارانی ڕۆژئاڤای کوردستانیش وتی، سەرۆک مام جەلال لەسەر ئاستی کوردستان و عێراق ڕۆڵی گەورەی ھەبوو.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشانسی و بومەلەرزەزانی ھەرێم ڕایگەیاند، بە پێی پێشبینییەکان، سبەینێ لە کاتەکانی بەیانی زوودا بارانبارین لە شارەکانی ھەولێر و سلێمانی و دھۆک و کەرکوک دەستپێدەکات و لە دوای نیوەڕۆوە ڕێژەی بارانبارینەکە زیاتر دەبێت.
ڕاشیگەیاندووە، لە ناوچە شاخاوییەکانی ھەرێم بەفر دەبارێت و نزمترین پلەی گەرماش لە پارێزگای ھەڵەبجە تۆمار دەکرێت کە دەگاتە دوو پلەی سیلیزی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بە وتەی کەسوکاری کوژراوەکە کێشەی کۆمەڵایەتیان لەگەڵ دوو کەس ھەبووە و ئێوارەی ئەمڕۆ لە بەردەم ماڵی خۆیان بە چەکی تاپڕ تەقەیان لە ناوبراو کردووە و لە ئەنجامدا گیانی لە دەستداوە.
وتیشی، لەسەر سکاڵای کەسوکاری کوژراوەکە، دادوەر بە پێی مادەی ٤٠٦ فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ دوو تۆمەتبار دەرکرد.
نۆزدە ساڵ لەمەوپێش و لە ڕێکەوتی ٨-٢-٢٠٠٣ شەھیدان (شەوکەتی حاجی موشیر) و (سەردارغفور) و (حیکمەت حاجی عوسمان) لە گوندی (گامێش تەپە)ی سەید سادق، لە ماڵی (مام ساڵحی ھەسەنی موسا) کەسایەتی دیاری ئەو ناوچەیە لە کاتی کۆبوونەوە و دانوستان لەگەڵ ڕێکخراوی تیرۆرستی (ئەنساری دژ بە ئیسلام)، لە کارێکی دوور لە ئینسانیەت و بەھا مرۆڤایەتییەکان دەستی تاوانیان بۆ درێژ کرا و شەھید کران.
ئاوات محەمەد قائیمقامی قەزای مەڵبەندی سلێمانی، بە کوردسات نیوزی راگەیاند، دەنگۆی کردنی باخی گشتیی سلێمانی بە پڕۆژەی بازرگانی رەت دەکەنەوە و ھەموو لایەکیش دڵنیا دەکەنەوە ھیچ ھەوڵێک لە ئارادا نییە و رێگەش نادرێت باخی گشتی کە شوێنێکی گرنگ و مێژوویی سلێمانیە، بکرێتە ئامانج یان زیانی پێ بگەیەندێت.
باخی گشتی سلێمانی کە لە ساڵی ١٩٣٧ دروست کراوە دێرینترین و گرنگترین باخەکانی شارەکەیە ، بەشێکی گرێدراوە لەگەڵ مێژووی شارستانی سلێمانی و یادەوەری خەڵکەکەی، لەبەر دەیان ھۆکاری دیکە رێگەنادرێت ئەم سیما جوان و دیارەی شار لە ناوببرێت یان زیانی پێ بگەیەندرێت، لێرەوە بە رای گشتی و ھەموو لایەکی رادەگەیەنن تا ئەو کاتەی دڵسۆزانی ئەم شارە مابن باخی گشتی و سەرجەم شوێنە گرنگ و مێژوویەکانی سلێمانی وەک ناسنامەی سلێمانی و خەڵکەکەی ھەر بە پارێزراوی دەمێنێتەوە.
ھەروەھا سەرۆکایەتیی شارەوانیی سلێمانی لە راگەیەنراوێکدا ئەو دەنگۆیەی رەتکردەوەو رایگەیاند، ھیچ پرۆژەیەکی لەو جۆرەیان پێشکەش نەکراوە.
"حاکم زاملی" جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ڕایگەیاند، ئەمڕۆ کۆبوونەوەیەکی ڕاوێژکاری لەگەڵ سەرۆکی فراکسیۆنەکان دەکات بۆ یەکلاکردنەوەی لیژنە ھەمیشەییەکانی ئەنجومەنی نوێنەران، بەو پێیەی ھەنگاوێکی گرنگ و سەرەکییە لە کاری یاسادانان و چاودێری.
وتیشی، لە دانانی ئەندامانی لیژنەکان پسپۆڕیی و لێھاتوویی لەبەرچاو دەگیرێت، چونکە بەھێزی ئەنجومەنی نوێنەران، بەندە بە بەھێزی سەرۆکایەتییەکان و ئەندامان و ڕۆڵی پێویست لە کاراکردنی ئەرکی پەرلەمانتاری و چاودێریکردن.
لەلایەکی ترەوە فەرمانگەی ڕاگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاویکردەوە، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران نوسراوێکی ئاڕاستەی ئەمینداریەتی ئەنجومەنی وەزیران کردووە بۆ ڕەوانەکردنی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٢.
بڕیاریش بوو دوێنێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆببێتەوە و ھەڵبژاردن بۆ سەرۆک کۆمار بکرێت، بەڵام بەھۆی بایکۆتی فراکسیۆنە سەرەکییەکان، تەنھا ٥٨ پەرلەمانتار ئامادەبوون و نیسابی یاسایی بۆ بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەکە تەواونەکرا.
لە ڕێورەسمێکدا بە ئامادەبوونی"مەسعود باتێلی" سەرپەرشتیاری دەروازەی نێودەوڵەتیی حاجی ئۆمەران و "نەسروڵا ڕشنودی" سەرکونسوڵی ئێران لە ھەولێر، قۆناغی چوارەمی پڕۆسەی ئاڵوگۆڕکردنی زیندانیان لە نێوان ھەرێمی کوردستان و ئێران لە دەروازەی نێودەوڵەتیی حاجی ئۆمەران بەرێوەچوو.
لەم قۆناغەدا حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ١٠ زیندانی ڕادەستی نوێنەری وەزارەتی دادی ئێران کردەوە، ڕاشیگەیاند، ئەو زیندانیانە ماوەی سزاکانیان لە گرتووخانەکانی وڵاتەکەیان تەواو دەکەن.
ڕۆژی ٢٩ی مانگی ئەیلوولی ساڵی ڕابردوو، ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی، بە نوسراوێک داوای لە سەرۆکایەتیی دیوانی سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان کردووە، "٧ ملیۆن و ٥٢٠ ھەزار و ٨٢٩" دۆلار، بۆ چاککردنی ڕێگەی "سەرتەک-مەرزی پشتە" لە ناحیەی بەمۆ تەرخان بکات، کە درێژییەکەی زیاتر لە ٣٦ کیلۆمەترە.
لە نوسراوەکەی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانیدا ھاتووە، ئەو ڕێگایە سەرچاوەیەکی گرنگی داھاتە بۆ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان و ژمارەیەکی زۆر گوندی لەسەر، کە تا ئێستا وەک پێویست خزمەتگوزارییان پێنەگەیشتووە.
لە وەڵامی ئەو نوسراوەدا، ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، نوسراوێکی ئاڕاستەی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی کرد و ئاماژەی بەوەکردووە، دوای دیراسات و وردبینی، بەھۆی قەیرانی داراییەوە ڕەزامەندی نەدرا لەسەر خەرجکردنی ئەو پارەیە، بۆ چاککردنی ڕێگەی "سەرتەک-مەرزی پشتە" لە ناحیەی بەمۆ.
زیاد جەبار، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لە پەرلەمانی کوردستان، بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئەو سێ پرسە ڕەھەندی نیشتمانییان ھەیە و بە لای یەکێتیەوە گرنگە سازانیان لەسەر بکرێت.
وتیشی، دەبێت یاسای ھەڵبژاردنەکان ھەموار بکرێتەوە و وەک یەکێتی لەگەڵ ئەوەدان بۆ ھەڵبژاردنەکان، ھەرێمی کوردستان لەسەر ئاستی پارێزگاکان بۆ چوار بازنەی ھەڵبژاردن دابەش بکرێت.
سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی، لە بارەی پرسی دەستوورەوە، داوای کرد لیژنەی نووسینەوەی دەستوور کارا بکرێتەوە و ئەو بەند و ماددانی لە ڕابردوودا لە دەستووری ھەرێم نوسرانەوە، بکرێنە بنەما بۆ نووسینەوەی دەستوورێک بۆ ھەرێمی کوردستان.
ئەو کارمەندانە دەڵێن لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە بریار دەرچووە بۆ ئەوەی گرێبەستەکانیان لە گرێبەستی ھەڵبژاردنەوە بکرێتە ھەمیشەیی، بەڵام تا ئێستا ئەو بریارە جێبەجێ نەکراوە.
لە گردبوونەوەکەدا نوێنەری مامۆستایانی وانەبێژ چەند داواکارییەکی ئاڕاستەی حکومەتی ھەرێم و ھەردوو وەزارەتی پەروەردە و دارایی کرد و داوایکرد ھەرچی زووە مامۆستایانی وانەبێژ دابمەزرێندرێن و مووچەکانیشیان بۆ خەرج بکرێت.
سۆزان مەنسوور وتەبێژی فراکسیۆنی یەکێتیی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند: بە کۆی دەنگی ئەندامانی فراکسیۆنەکەیان، ھەرێم کەمال ئاغا وەک سەرۆکی فراکسیۆن و مەلا کەریم شکور وەک جێگری سەرۆک و کاروان یاروەیس وەک بڕیاردەر و خۆشی وەک وتەبێژی فراکسیۆنەکە دیاریی کران.
وتیشی: مەبەست لە دیاریکردنی ئەو کەسانە بۆ ئەو پۆستانە، زیاتر دابەشکردن و ڕاییکردنی ئیش و کارەکانی فراکسیۆنە بە شێوەیەکی ڕێکوپێک و دەیانەوێت بە تەواوی ببنە پردێک لە نێوان خەڵک و حکومەت.
ئەنجومەنی وەزارەتی کارەبای حکومەتی ھەرێم کۆبۆوەو چەند بڕیارێکی دەرکرد، لەوانە بەستنەوەی بەڕێوەبەرایەتیی دابەشکردنی کارەبای ئیدارە سەربەخۆکانی نوێی سۆران و ڕاپەڕین و زاخۆ بە وەزارەتی کارەباوە.
ھەروەھا لە سەرەتای مانگی ئادارەوە، (٤٠) ئەمپێر کارەبا بە ھاوبەشانی کارەبا دەدرێتەوە و کار بە سیستەمی ئەلکترۆنی و ماڵپەڕی پسولە (pswla.com) دەکرێت و لە سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکان جێبەجێ دەکرێت.
وەزارەتی کارەبا ڕاشیگەیاندووە، پێویستە تەواوی ھاوبەشانی کارەبا، پێوەری زیرەکیان ھەبێت. لە سەرەتای دەستپێکردنی پڕۆژەی پێوەری زیرەک (١,٤٨٠,٠٠٠) ھاوبەشی کارەبا لە ھەرێمی کوردستان ھەبوو، بەڵام ئێستا بۆ (١,٨٠٠,٠٠٠) ھاوبەش بەرزبووەتەوە.
ئاماژەی بەوەشداوە، بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی کارەبای شارەکان و ئیدارە سەربەخۆکان بەرپرسن بۆ بەدواداچوون و نەھێشتنی سەرپێچی لەسەر تۆڕەکانی کارەبا و گرتنەبەری ڕێوشوێنی یاسایی بەرانبەر سەرپێچیکاران. بۆ ئەم مەبەستە سیستەمی پێوەری زیرەک، سەرجەم سەرپێچیەکانی دیاریکردووە.
سەعدی ئەحمەد پیرە ئاماژەی بە جوڵەی خراپی شانە نووستووەکانی تیرۆرستان لە ناوچەکانی شەنگال و مەخمور و قەراج و قەرە سالم و چەند ناوچەیەکی تری ھەرێمی کوردستان کرد، کە بوونەتە مایەی مەترسی و بێزاری کۆمەڵانی خەڵک.
لە تەوەرێکی تری گفتوگۆکانیاندا باسیان لە پڕۆسەی سیاسی عێراق کرد و سەعدی ئەحمەد پیرە تەئکیدی کردەوە پێویستە ھەموو کێشە و ململانێیەکان لە ڕێگەی دەستورەوە چارەسەر بکرێن.
لای خۆشییەوە "ماری پارێت" بەرپرسی نوسینگەی یەکێتی ئەوروپا لە ھەرێمی کوردستان ڕایگەیاند: یەکێتی ئەوروپا خوازیاری سەقامگیری سیاسی و ئەمنیە لە عێراق و ھەرێمی کوردستان و ناوچەکە، لایەنگیری ھەبوونی حکومەتێکی بەھێز و چالاکە لە عێراق.