کوردستان
ئەو هاووڵاتیانەی کە لە گەشتەکانیان لەدەرەوەی وڵات گیریان خواردووە بەهۆی راگرتنی گەشتە ئاسمانییەکان لە هەموو عیراق، لەلایەن لیژنەیەکی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێم کار بۆ چارەسەرکردنی گرفتەکانیان دەکرێت.
فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی هەرێم بڵاویکردەوە، لەئاکامی گرژییەکانی ناوچەکە، ئاسمانی عیراق داخراو گەشتەکانی چوون و هاتن لە سەرجەم فڕۆکەخانەکان راگیران، ئەمەش گرفتێکی زۆری بۆ هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان لە فڕۆکەخانەکانی ئیستەنبوڵ دروستکرد کە بەشێوەی ترانزێت دەیانویست بگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان،هاوکات ژمارەیەک لەحاجیان کە سەفەری ماڵی خوایان کردبوو، لەڕێگەی گەڕانەوەیان لەفڕۆکەخانەی عەممان گیریان خواردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، حکومەتی هەرێم لە سۆنگەی پەرۆشی بۆ گەڕاندنەوەی هاووڵاتیانی خۆی، لە رێگەی پێکهێنانی لیژنەیەک لە فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەت و وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێم، لەگەڵ هاووڵاتیان و لایەنە فەرمییەکانی ئەو وڵاتانەی هاووڵاتیان تێیدا گیریان خواردووە لە پەیوەندیدایە بەمەبەستی جێبەجێکردنی رێکارەکان، تا بتوانین بەزووترین کات ئەو هاووڵاتیانە بگەڕێننەوە هەرێمی کوردستان.
فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەت ئەوەشی خستەڕوو،حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ئەرکی خۆی دەزانێت بە هانای هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان بچێت لەکاتی بوونی هەر کێشەو گرفتێک. وەک چۆن لەسەردەمی پەتای کۆڕۆناو لەکاتی روداوە نەخوازراوەکان هەموو هەوڵێکیداوە بۆ گەڕاندنەوەی هاووڵاتیان.
وەزارەتی ناوخۆی هەرێم لیژنەیەكی بۆ گەڕاندنەوەی ئەو هاووڵاتییانە پێكهێناوە كە لە دەرەوەی وڵات گیریانخواردووە و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ هەرێمی كوردستان.
فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم رایگەیاندە، بەهۆی گرژییەكانی ناوچەكە، ئاسمانی عیراق داخراوە و گەشتەكانی چوون و هاتن لە هەموو فڕۆكەخانەكان راگیراون، ئەوەش گرفتێكی زۆری بۆ هاووڵاتییانی هەرێمی كوردستان لە فڕۆكەخانەكانی ئیستەنبۆڵ دروستكردووە، ژمارەیەك لەحاجیانی هەرێمیش لە رێگەی گەڕانەوەیان لە فڕۆكەخانەی عەممان گیریانخواردووە و دەیانەوێت بگەڕێنەوە بۆ هەرێمی كوردستان.
راشیگەیاندووە، لە رێگەی پێكهێنانی لێژنەیەك لە فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی ناوخۆ، لەگەڵ هاووڵاتییان و لایەنە رەسمییەكانی ئەو وڵاتانەی هاووڵاتییان تیایاندا گیریان خواردووە، لە پەیوەندیدان بەمەبەستی جێبەجێكردنی رێكارەكان و گەڕاندنەوەیان بۆ هەرێم.
سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان راگەیانراوێکی بڵاوکردەوە کە تێیدا سەرکۆنەی هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران دەکات و ئاگاداری لە بەکارهێنانی هێزی سەربازی لە یەکلاکردنەوەی ناکۆکییەکان دەدات.
لە راگەیاندراوەکەدا هاتووە کە ئەم پێشهاتانە “ئارامی و سەقامگیری ناوچەکە ئاڵۆزتر دەکەن و دەبنە هەڕەشە لە سەر ئاسایش و سەقامگیری ناوچەیی و نێودەوڵەتی.”
سەرۆکایەتی هەرێم جەختی لەوە کردووەتەوە کە “روبەروبوونەوە و رێکاری سەربازی، رەوشەکە خراپتر دەکات” و داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە کە “کاردانەوەی خێرا و بەپەلە هەبێت.”
هەروەها لە راگەیاندراوەکەدا ئاماژە بەوە کراوە کە پێویستە “کار بۆ ئەوە بکرێت ئاڵۆزی و پشێوییەکان لەوە زیاتر پەرە نەستێنن و تا زووترە رێ لە تەشەنەسەندنی زیاتری دۆخەکە بگیرێت.”
سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان لەبارەی هێرشەکەی ئیسرائیل بۆسەر ئێران رایگەیاند، شەڕفرۆشتن لە بەرژەوەندی هیچ لایەک نییە و دژی هێرشەکەی ئیسرائیلن.
محەمەد حاجی مەحمود سکرتێری گشتیی پارتی سۆسیال دیموکراتی کوردستان هەڵوێستی خۆی لەبارەی هێرشەکەی ئیسرائیل بۆسەر ئێران راگەیاند و ئاماژەی بەوەکردووە، لەکاتێکدا کۆماری ئیسلامی ئێران و ئەمریکا لە هەوڵی گفتوگۆ و دانوستاندا بوون، سەرلەبەیانی ڕۆژی هەینی جارێکی تر ئیسرائیل هێرشێکی ناڕەوای کردە سەر کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ نانەوەی ئاژاوە و شەڕ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەواوی ناوچەکە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، حزبی سۆسیال دیموکراتی کوردستان بەتوندی سەرکۆنەی ئەو هێرش و پەلاماردانە دەکات بۆسەر خاکی کۆماری ئیسلامی ئێران، کە دەبێتە هۆکاری ئاژاوە و نائارامی و ناسەقامگیری زیاتر لە ناوچەکەدا.
محەمەد حاجی مەحمود دەشڵێت: وێڕای تەئکیدکردنەوەمان لە پێویستی و گرنگی گفتوگۆ و دیالۆگ بۆ چارەسەری گرفتەکان لە ناوچەکە، رایدەگەیەنین؛ شەڕفرۆشتن لەبەرژەوەندی هیچ کەس و لایەک نییە و ئێمە دژی هێرش و پەلاماردانە ناڕەواکەی ئیسرائیلین، کە دەبێتە مایەی جەنگێکی درێژخایەن و زیانگەیاندن بە گەلانی موسوڵمانی ناوچەکە.
شەوی رابردوو ئیسرائیل لەرێگەی 200 فڕۆکەی جەنگییەوە هێرشی کردە سەر ئێران و بەهۆیەوە سێ فەرماندەی پلەباڵای سەربازی و چەند فەرماندەیەکی دیکە و راووێژکاری خامنەیی و شەش زانای ئەتۆمی کوژران.
لە رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی کاری منداڵاندا، رێکخراوی یونیسێف ئاشکرای کرد کە 138 ملیۆن منداڵی تەمەن 5 بۆ 17 ساڵ لە سەرانسەری جیهاندا لە ساڵی 2024دا کاریان کردووە.
بەپێی دوایین راپۆرتی یونیسێف، رێژەی 40% لەم منداڵانە کارە مەترسیدارەکانیان کردووە کە بە بەراورد لەگەڵ تەمەنیان گونجاو نەبووە.
رێکخراوەکە ئاماژەی بۆ ئەوە کرد کە ئەم ژمارەیە بە بەراورد لەگەڵ ساڵی 2020 ڤێگەی دڵخۆشیە و دابەزیوە، بەتایبەت لەو کاتەدا زیاتر لە 150 ملیۆن منداڵ کاریان دەکرد.
رێکخراوی کاری نێودەوڵەتی لە ماوەی زیاتر لە دوو دەیەدا بە شێوەیەکی بەرفراوان چاودێری دۆخی منداڵانی کارکەر دەکات و لە ساڵی 2022ەوە پڕۆژەکانی بۆ لابردنی ئاڵنگارییەکانی بەردەمیان جێبەجێ دەکات.
سەبارەت بە عیراق، هیچ زانیارییەکی نوێ لە ساڵی 2018ەوە بەردەست نییە. بەڵام بەپێی دوایین ئامارە رەسمیەکان،رێژەی کاری منداڵان لە عێراق 4.5% دیاری کرابوو.
زانیارییە نوێکان ئاماژە بەوە دەکەن کە نزیکەی 5% لە منداڵانی عیراق لە بازاڕەکاندا کار دەکەن. لەگەڵ ئەوەی ژمارەی منداڵانی تەمەن 5 بۆ 17 ساڵ لە عیراق 15 ملیۆن دەبێت، ئەمەش واتای ئەوەیە 600 بۆ 800 هەزار منداڵ کار دەکەن کە لە هەندێک حاڵەتدا ئەم ژمارەیە دەگاتە ملیۆنێک منداڵ.
ریزبەندی نێودەوڵەتی
بەپێی ریزبەندی نێودەوڵەتی، عیراق لە نێوان 97 وڵاتی جیهاندا لە پێگەی 55ـەمدایە لە روی پێوەرەکانی کاری منداڵانەوە. هەروەها لە ئاستی وڵاتانی عەرەبیشدا لە پلەی چوارەمدایە لە دوای سوودان، فەڵەستین و میسر.
12ـی حوزەیرانی هەموو ساڵێک وەک رۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی کاری منداڵان ناسراوە. لەم رۆژەدا رێکخراوە تایبەتمەندەکانی بواری منداڵان زانیاری و ئامار و راپۆرتەکانیان لەم بارەوە بڵاو دەکەنەوە.
وەزارەتی سامانە سروستییەکانی هەرێم رایگەیاندووە، حكومەتی فیدراڵ سوورە لەسەر چەسپاندنی کۆمەڵێک یاسای رژێمی پێشوو و دەشڵێت، بڕینی موچە دڕندانەترین پێشێلکارییە.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم لە لاپەڕەی رەسمی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بە حکومەتی عیراق دەڵێت: بە ئاشکرا و بەردەوام دەستور پێشێل دەکەن، چەندین ساڵ رێگربوون لە پەسەندکردنی یاسای فیدڕاڵی نەوت و گاز، کە بنەمای چارەسەری هەموو کێشەکانی نەوتە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، حكومەتی فیدراڵ سوورە لەسەر چەسپاندنی کۆمەڵێک یاسای رژێمی پێشوو کە یاسای بەعسی و ناوەندییەتیی بەسەرچووە، بەتایبەتی یاسای ساڵی 1976، کە بەشێوەیەکی ئاشكرا دژی بنەماکانی سیستمی فیدراڵی و ماددەکانی دەستوری بەركارە.
سامانە سروشتییەکانی هەرێم ئەوەشی خستووەتە روو، سەرباری ئەوە حکومەتی عیراق موچە و بژێویی هاوڵاتییانی هەرێمی كوردستانی بڕیوە، کە پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤە و سیاسەتی برسیکردنی بەرنامە بۆداڕێژراوە بۆ جێبەجێکردنی جیاکارییەکان کە دژی دەستورن، ئەوەش لە دڕندانەترین پێشێلکارییەکانە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ 12ی حوزەیرانە، بەڵام هێشتا موچەخۆرانی هەرێم موچەی مانگی ئایاریان وەرنەگرتووە و لە کۆتایی مانگی رابردووشدا موچەی مانگی نیسانیان وەرگرت.
لە ئێستاشدا بەهۆی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و عیراق، حکومەتی عیراق داوای کردووە هەرێم هیچ وەفدێک نەنێرێت تایبەت بە پرسی موچەی موچەخۆران تائەوکاتەی بە تەواوی پابەندی بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی دەبن.
پۆلیسی ئاکرێ بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بەهۆی دروستبوونی شەڕەتەقە لەنێوان دوو خێزاندا، دوو کچی خێزانێکی دیکە گیانیان لەدەستدا و سیانی دیکەش بریندار بوون.
عیمان حسێن بەرپرسی راگەیاندنی پۆلیسی ئاکرێ بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە کۆمەڵگەی بەشیریان لە بەردەڕەش دوو خێزان بووەتە شەڕیان و دواتر شەڕەکە گەورە بووە و تەقەیان لە یەکتر کردووە.
وتیشی، بەهۆی تەقەکردنەکانەوە دوو کچی خێزانێکی دیکە گیانیان لەدەستداوە کە پەیوەندیان بە کێشەکەوە نەبووە و دایک و باوک و کچێکی دیکەیان بریندار بوون.
ئاماژەی بەوەشکرد، دوای روداوەکە راستەوخۆ کوژراو و بریندارەکان گەیەنراونەتە نەخۆشخانەکانی خەبات و دواتر بۆ هەولێر گواستراونەتەوە.
باسی لەوەشکرد، لە ئێستادا تەرمی دوو کچەکە بە خاک سپێدراون و دایک و باوک و خوشکەکەی دیکەشیان لەژێر چارەسەری پزیشیکدان.
ئۆجەلان داوای دیداری بافڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی و چەند سەركردەیەكی تر دەكات، وتەبێژی دەم پارتیش دەڵێت، دیدارەكان بۆ ئەوەیە بەشێوەیەكی راستەوخۆ راوێژیان پێبكات و گفتوگۆی قۆناغی چارەسەری بكەن.
ئایشەگوڵ دۆغان وتەبێژی پارتی یەكسانی و دیموكراسیی گەلان"دەم پارتی"لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، دەیانەوێت لە ماوەیەكی نزیكدا سەردانی ئیمراڵی بكەن و لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیكراوی"پەكەكە" گفتوگۆ لەسەر قۆناغی ئاشتی و پڕۆسەی چارەسەری بكەن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، ئۆجەلان داوای بینینی هەریەك لە بافڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی و مەسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و مەزڵوم كۆبانێی كردووە، بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی راستەوخۆ لەسەر پرۆسەی ئاشتی راوێژیان و گفتوگۆیان لەگەڵ بكات.
هەروەها وتەبێژی دەم پارتی، داوا لە سەرۆكی پەرلەمانی توركیا دەكات، بەر لە پشووی هاوینەی پەرلەمان، پێویستە كۆمیسیۆنێك بۆ جێبەجێكردنی هەنگاوەكانی ئاشتی بهێنێت و كۆبوونەوەیەك لەبارەی شێوازی كۆمیسیۆنەكە بەڕێوەبچێت.
ئاگرێکی گەورە لە یەکێک لە پرۆژەکانی نیشتەجێبوون لە سلێمانی کەوتەوە و بەهۆیەوە نزیکەی 50 دوکان سوتاون.
ئاگر لە دوكانەكانی بازاڕی پرۆژەی رۆژ سیتی لە سلێمانی كەوتەوە و بە هۆیەوە 50 دوكان زیانیان بەركەوت، بەهۆی سەخستی شوێنەكەشی نەتوانرا ئاگرەكە لەماوەیەكی كەمدا كۆنتڕڵ بكرێت، ئەوەشبوە هۆی ئەوەی قەبارەی زیانەكانی ئەو روداوە گەورەبێت
کەشناسیی هەرێم پێشبینی نوێی لەبارەی کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێوە بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ئەمڕۆ لە چەند ناوچەیەکی سنوریی؛ باران دەبارێت و پلەکانی گەرما بەرز دەبنەوە.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاندووە، ئەمڕۆ چوارشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت، لە ناوچە شاخاوییەکان نیمچەهەور دەبێت لەگەڵ ئەگەری نمەبارانێکی کەم لە کاتەکانی دوای نیوەرۆدا لە ناوچە شاخاوییە سنورییەکانی باکوور و باکووری رۆژهەڵات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سبەینێ پێنجشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت و لە هەندێک ناوچەدا نیمچە هەور دەبێت.
ئەوەش هاتووە، ئەمڕۆ پلەکانی گەرما کەمێک بەرز دەبنەوە و سبەینێش بە هەمان شێوە 1 بۆ 2 پلەی دیکە بەرز دەبنەوە.
بەرزترین پلەکانی گەرمای تۆمارکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەینێ بەمجۆرە دەبن:
هەولێر: 41 پلەی سیلیزی
سلێمانی: 39 پلەی سیلیزی
دهۆک : 41 پلەی سیلیزی
کەرکوک : 44 پلەی سیلیزی
زاخۆ : 42 پلەی سیلیزی
هەڵەبجە :40 پلەی سیلیزی
سۆران : 39 پلەی سیلیزی
حاجی ئۆمەران : 26 پلەی سیلیزی
گەرمیان : 45 پلەی سیلیزی
لە روداوێکی هاتوچۆدا لەسەر رێگای کەرکوک- هەولێر کەسێک گیانی لەدەستدا و سێی دیکە بریندار بوون.
بەپێی زانیارییەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز، ئۆتۆمبێلێکی جۆری 'پیکئەپ' خۆی کێشاوە بە بارهەڵگرێکدا کە بلۆکی بارکردووە.
لە ئەنجامی روداوەکەدا کەسێک گیانی لەدەستداوە و سێی دیکە برینداربوون، کە شۆفێر و سەرنشینی پیکئەپەکە بوون.
لە قەزای قوشتەپە لە هەولێر کەسێک بە شەش گوللـە کوژرا.
پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، بەپێی وتەی شایەتحاڵ و کەسانی نزیک لە روداوەکە، بنەڕەتی روداوەکە دەگەڕێتەوە بۆ دوو ساڵ پێش ئێستا.
بەپێی زانیارییەکانی دەست کوردسات نیوز کەوتووە، ئەو کەسەی ئەمڕۆ کوژراوە ناوی 'ئاوارە ناسیح' بووە، دوو ساڵ بەر لە ئێستا بە ئۆتۆمبێل خۆی لە کوڕێکی بکوژەکە داوە و بەهۆیەوە کوڕەکە گیانی لەدەستداوە.
ئەگەرچی ئاوارە بەهۆی ئەو روداوەوە ساڵێک و شەش مانگ زیندانی کراوە و لە لایەنی کۆمەڵایەتیشەوە خێزانەکە کۆتاییان بە کێشەکە هێناوە، بەڵام ئەمڕۆ باوکەکە شەش گوللـەی بە ئاوارەوە ناوە.
لەو بارەیەوە پۆلیسی هەولێر رایگەیاندووە، روداوەکە سەعات 6:00ی بەیانی رویداوە و ئەو کەسەی کوژراوە تەمەنی 37 ساڵ بووە.
ئەوەشی خستووەتە روو، لە ئێستادا تۆمەتبارەکە دەستگیر کراوە و پەڕاوی لێکۆڵینەوە بۆ روداوەکە کراوەتەوە و دراوەتە دادگا.
بۆ جاری چوارەم لە ناحیەی گردەسێنی سنووری قەزای ئاكرێ لەسەر كێشەیەكی كۆمەڵایەتیی شەڕە تەقە لەنێوان دوو بنەماڵدا روویداو و لە ئەنجامی شەڕەكەش كەسێك بریندارە و ماڵێكیش سوتا.
پەیامنێری كوردسات نیوز لە ئاكرێ رایگەیاند، ئەو دوو بنەماڵەی شەڕەتەقە لەنێویاندا روویداوە كەسوكاری یەكترن و بریندارەكەش ژنێكە، كە كەسوكاری هیچ كام لە بنەماڵەكان نییە و گەیەندراوەتە نەخۆشخانە.
ئەوەشی خستەڕو، شەڕە تەقەكە ماوەیەكی كەمی خایاندووە و دواتر هێزێكی زۆری پۆلیسی ئاكرێ لە شوێنی رووداوەكە بڵاوەیانپێكراوە بۆ كۆنترۆڵكردنی رەوشەكە.
پەیامنێری كوردسات نیوز راشیگەیاند، هەر لەسەر هەمان كێشەی كۆمەڵایەتی پێش دوو مانگ پۆلیسی ئاكرێ 22 كەسی لە هەردوو بنەماڵە دەستگیركردووە، بەڵام هێشتا كێشەكە بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە.
سەرۆکی حکومەتی هەرێم دەڵێت: خەڵكی كوردستان دڵنیا دەكەینەوە هەرگیز لەژێر هیچ فشارێكدا دەستبەرداری مافە دەستوورییەكانمان نابین.
مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم رایگەیاند: لێپرسراوانی حكومەتی فیدڕاڵی بە شێوەیەكی ناڕەوا و نایاسایی و نادەستووری، بڕیاری راگرتنی موچەی خەڵكی كوردستانیان داوە، ئەمەش بەشێكە لە سیاسەتی فشارخستنە سەر هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی لە كاروانی ئاوەدانی و پێشكەوتنی خۆی بوەستێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، بە دڵنیاییەوە حکومەتی فیدڕاڵ لەم هەوڵانەدا سەركەوتوو نابن و ئێمە بە پشتیوانیی خوای گەورە و خۆڕاگریی خەڵكی كوردستان، لە ساڵانی رابردوودا چەندین دۆخی سەختمان تێپەڕاندووە.
مەسرور بارزانی دەشڵێت، خەڵكی كوردستان دڵنیا دەكەینەوە كە هەرگیز و لەژێر هیچ فشارێكدا دەستبەرداری مافە دەستوورییەكانمان نابین.
بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە قەزای دەربەندیخان، بەشداری کرد لە پرسەی شەوکەت محەمەد رەسوڵ دایکی جەمال عەلی مینا.
لەمیانی بەشداریکردنی لە پرسەکەدا, سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی لە نزیکەوە پرسە و سەرەخۆشی گەیاندە جەمال عەلی مینا و کەسوکار و بنەماڵەی خوالێخۆشبوو، هیوای خواست ئەمە دواخەمی خانەوادە تێکۆشەرەکەیان بێت و سەبووری و ئارامی بە هەموولایەکیان ببەخشێت.