کوردستان
دەقی پەیامەکەی سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی:
بەڕێز کاک ئەکبەر ئێناخی، فەرماندە و تێکۆشەری دێرینی کوردایەتی
بەداخێکی زۆرەوە ھەواڵی کۆچی دوایی خاتوو (کوبرا سان ئەحمەد قادر ئێناخی) خوشکی بەڕێزتان و دایکی شەھیدی نەمر (ئەحسەن حەسەن)ـم پێگەیشت.
بۆ ئەم خەمە گەورەیە پرسە و ھاوخەمی قووڵی خۆمان ئاڕاستەی ئێوە و بنەماڵە تێکۆشەرەکەتان دەکەم نموونەی باڵای خەباتن لەپێناو کوردستان.
لەخوای گەورە داواکارم کۆچکردوو بە بەھەشتی بەرین شاد بکات و سەبووری بەھەموولایەک ببەخشێت.
دڵسۆزتان
بافڵ جەلال تاڵەبانی
سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان . تاران
دەستەی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی عێراق رایگەیاندووە، شەوی رابردوو سێ بوومەلەرزەی یەک لە دوای یەک بە گوڕ و پلەی جیاواز ھەردوو پارێزگای کەرکوک و دھۆکی گرتووەتەوە و لە چەمچەماڵ و خورماتوو چەند ناوچەکی تریش بە تەواوی ھەستیان پێکراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بومەلەرزەکان یەکەمیان بە گوڕی ٤.٧ پلە، دووەمیان ٤.٦ پلەو سێیەمیشیان ٣.١ پلە بە پێوەری رێختەر بووە و
زێدان محەمەد ئەمین برای رۆژنامەنوس گوھدار زێباری بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە ١٦ی مانگی رابردووەوە براکەی سزای یاسایی خۆی تەواو کردووە، بەڵام ئاسایش رێگەنادات ئازادبکرێت و بڕیاریشە ئەمڕۆ دووشەممە جارێکی تر بۆ دادگاییکردن لەسەر کەیسی تاپڕەکە ببرێتەوە بۆ دادگای ھەولێر.
ئاماژەی بەوەشکرد، رێگە نادرێت گوھدار پەیوەندیان پێوەبکات تەنھا رۆژانی شەممە بۆ ماوەی ١٥ خولەک دەتوانن بیبینن.
ئاشکراشیکرد، ماوەی چوار رۆژە گوھداری برای مانی لە خواردن و خواردنەوە گرتووە و دەڵێت تا کەیسەکەی یەکلانەکرێتەوە و ئازاد نەکرێت مانگرتنەکەی ناشکێنێت، کە لە ھۆڵێکی ئاسایشدایە ١٥٠ کەسی تێدایە و کەمترین جار پزیشک سەردانی دەکات و ھیچ پێداویستییەکی تەندروستی لە ھۆڵەکەدا بوونی نییە.
مەریوانی حاجی جەمال، خاوەنی کۆمپانیای مایۆرکا بڕیاریدا بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی دارایی ھاوڵاتیان بەھۆی دواکەوتنی موچەوە، ھەموو ئەو کەسانەی موچەخۆرن و لە پڕۆژەکانی مایۆرکا شوقەیان کڕیوە، تاوەکو ھاتنی موچە دەتوانن قیست نەدەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو ئۆفەرەش بەردەوام دەبێت کە لەبری ھەر ١٠٠ دۆلارێکی قیستەکانیان تەنھا ١٣٢ ھەزار دیناریان لێ وەردەگیرێت.
کۆمپانیای مایۆرکا پێنج پڕۆژەی نیشتەجێبونی ھەیە (مایۆرکا ستی، سولی ڤیو، ڕۆڤار ستی، ئێم جەی و میرڤانۆس)، ئەم بڕیارەش ھەر پێنج پڕۆژەکە دەگرێتەوە.
دارا سێکانیانی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە فراکسیۆنی یەکگرتوو رایگەیاند، دژی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێم، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لە دادگای فیدراڵی عێڕاق، سکاڵای یاسایی لەسەر ھەردوو حکومەتی عێڕاق و ھەرێم تۆمار دەکات .
ئاماژەی بەوەشکرد، دابەشنەکردنی مووچە زیانەکانی تەنیا بۆ مووچەخۆرانی ئاسایی ھەرێمە و ژیانی رۆژانەی ھاوڵاتیانی تووشی بارگرانی کردووە.
دەشڵێت، لە سۆنگەی بەرگری کردن لە مافی یاسایی فەرمانبەرانی ھەرێم، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان، سکاڵای یاسایی تۆمار دەکات و داوای دابین کردن و دابەشکردنی تەواوی مووچە دەکات لە کاتی خۆیدا.
عەمید سەڵاح سابیر بەڕێوەبەری پۆلیسی لەیلان بە كوردسات نیوزی ڕاگەیاند: كوژراوەكە تەمەنی 69 ساڵە خەڵكی قەزای عەلەمە بە نەتەوە عەرەبە لەكاتی چوونی بۆ وەرگرتنەوەی كارتی نیشتیمانی بۆ ناحیەی لەیلان لە پارێزگای كەركوك كوژراوە.
وتیشی كوژراوەكە ئاسەواری لێدان و ئاشكەنجە بە جەستەیەوە دیارە.
بەڕێوەبەری پۆلیسی لەیلان ئاماژەی بەوەشكرد، لە لێكۆڵینەوەكاندا دەركەوتوە بكوژەكان لە گەڵ كوژراوەكەدا لە نێو هەمان ئۆتۆمبێل بوونە و دوای ئەنجامدانی تاوانەكە بكوژەكان بۆ شوێنێكی نادیار هەڵهاتون، ئێستا پۆلیس دۆسیەی لێكۆڵینەوەی كردوەتەوە و بە شوێن بكوژەكاندا دەگەڕێت.
پێشتر دەستەی پەروەردە و زانستی خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا، رۆژی سێی مانگی ئەیلوولی بۆ دەستپێکردنەوەی دەوامی مامۆستا و فەرمانبەرانی کەرتی پەروەردە دەستنیشان کرد، ھەروەھا رۆژی ١٠ی مانگی وەک رۆژی یەکەمی دەستپێکردنەوەی ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ دیاریکرد.
حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران، راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئێران چەندینجار ھەڕەشەی پەلاماردانی کەمپی ئەو پەنابەرە کوردانەی ئێرانی کردووە، کە لە ھەرێمی کوردستان نیشتەجێن، بەدواداچوونەکانیش دەریدەخەن ئەو وڵاتە لە ئامادەکارییەکانی بۆسنووربەزاندن و ھێرشێکی تر بۆ سەرپەنابەرانی سیاسیی کوردی دانیشتوو لە ھەرێمی کوردستان و عێراق بەردەوامە.
دەشڵێت، ئێران کاتی بۆ شەپۆلێکی تری ھێرشکردن دیاریکردووە، ھەربۆیە داوا لە حکومەتی فیدڕاڵیی عێراق و حکومەتی ھەرێمی کوردستان دەکات، ئاگاداری ئەو پلانەی ئێران، ھەروەھا داوا لە ئەمریکا و ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە عێراق دەکات، بەرپرسیاربن لە ھەنگاویی کردەیی دژی "دەستدرێژییەکان"ی ئێران.
سەرەتای ئەمساڵ عێراق و ئێران رێککەوتنێکی ئەمنییان ئیمزا کرد، بەشێکی رێککەوتنەکە تایبەتە بە چەککردنی ئەو حزبانەی رۆژھەڵاتی کوردستان، کە لە ھەرێمی کوردستانن، ھەروەھا ئێران ئەم مانگەی وەک دوایین مۆڵەت بۆ جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنە دیاریکردووە.
سامان سیوەیلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی ھەرێم لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، ڕێژەی نەخوێندەواری لە ھەموو کوردستان زۆر دابەزیوە بەتایبەتی تریش لە پارێزگای دھۆک.
وتیشی، ڕێژەی نەخوێندەواری پارێزگای دھۆک لە ساڵی ٢٠١٢ دا ( ٢٧،٢٪)، لەساڵی ٢٠١٨ لە ( ٢٣،٢٪) و لە ساڵی ٢٠٢١ دا ( ١٨،٧٪) بووە.
سامان سیوەیلی باسی لەوەشکردووە، دھۆک وێڕای ئەوەی سێیەمین پارێزگای ھەرێمی کوردستانە لە ڕووی ژمارەی دانیشتوانەوە، بەڵام لە پلەبەندی دووھەمدایە لە ڕووی ژمارەی قوتابیان و خوێندکاران ، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت ئاستی پەیوەندیکردنی بە خوێندن لە بەرزترین ئاستدایە.
ئەوە لەکاتێکدایە پێشتر وتەبێژی وەزارەتی پەروەردەی عێراق رایگەیاندبوو، پارێزگای دھۆک ، دووھەمین پارێزگایە لە رووی رێژەی نەخوێندەوارییەوە.
د. سامان بەرزنجی وەزیری تەندروستی ھەرێم بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، حاڵەتی کۆلێرا لە ھەرێمی کوردستان ھەیە، کۆلێرا نەخۆشییەکی گوازراوەیە بەدوای چارەسەرەکەیدا دەگەڕێن.
وتیشی، لە ھەولێر ١٠ حاڵەتی پشتڕاستکراوەی کۆلێرا تۆمارکراوەو رێژەی بڵاوبونەوەی نەخۆشیەکەش لە سلێمانی زیاترە بە بەراورد بە شارەکانی تر.
بەرپرسیارێتی مێژوویی پاراستنی سەربازگەی تۆپزاوە، لە ئەستۆی وەزیرانی کوردە لە حکومەتی عێراق
بەڕێزان:
* فۆئاد حوسێن ـ وەزیری دەرەوە و جێگری سەرۆک وەزیرانی عیراق
* د. خالید شوانی ـ وەزیری دادی عیراق
* پەنگین رێکانی ـ وەزیری شارەوانی و ئاوەدانکردنەوە
* نزار ئامێدی ــ وەزیری ژینگە
وەک دەزانن، سەڕبازگەی تۆبزاوە، ھێمای دەڕندەیی ڕژێمی بەعسی فاشیست بووە و ھەر شوێن و جێگەیەکی ئەو سەربازگەیە، چیرۆکێکی تراژیدیای ئەنفال و بەڵگەی ئەو تاوانە دەڕەندەیە دەگێڕێتەوە، کە دەرھەق بە گەلی کورد لە تاوانی ئەنفالدا ئەنجامدرا.
لەگەڵ ئەوەی دەبوو، ھەر لە دوای ساڵی (٢٠٠٣)ـەوە، سەربازگەی تۆپزاوە بکرایە بە مۆنۆمێنتێکی شایستە بە قوربانیانی جینۆساید و تەواوی دۆکۆمێنت و بەڵگەکانی تاوانی ئەنفالی تێیدا بخرایەتەڕوو، بەڵام بەداخەوە بەھۆی بێباکی و کەمتەرخەمی حکومڕانانی کورد، ئەو شوێنە گرنگە پەراوێزخرا.
لە ئێستاشدا، مەخابن ماوەی سێ ساڵە، وەزارەتی بەرگری و سوپای عێراق، چاوی تەماعی بڕیووەتە سەر (سەربازگەی تۆپزاوە) و بێ رەچاوکردنی باری دەروونی کەسوکاری قوربانیانی ئەنفالکراوان، دەیەوێت جارێکی ئەو شوێنە بکاتەوە سەربازگە و سوپای تێیدا جێگیری بکات.. جاری یەکەم لە مانگی ١٠ ساڵی (٢٠٢١) و جاری دووەم، ماوەی دوو ھەفتەیە ئەم پرسە، لەلایەن سوپای عێراق سەریھەڵداوەتەوە.
دوایین پێشھات، کە زانراوە، بڕیاری دووبارە بە سەربازگاکردنەوەی (سەربازگەی تۆپزاوە)، وەک بڕیار ڕاگیراوە نەک ھەڵوەشێندراێتەوە، ئەمەش چارەسەری بنەڕەتی نییە و جۆرێکە لە چارەسەری ئازارشکێن (مسکنات)، چونکە جاری پێشوو لە ساڵی (٢٠٢١) بڕیارەکە راگیرا و ھەڵنەوەشێنرایەوە و دەرئەنجام لەم ماوەدا، جارێکی ئەو پرسە ھاتە ئاراوە.
وەک ئاشکرایە، پاساوی وەزارەتی بەرگری و سوپای عێراق، ئەوەیە کە زەوییەکانی سەربازگەکە موڵکی وەزارتی ناوبراون، لە کاتێکدا ئەو زەوییانە موڵکی جوتیارانی کوردن و لە ساڵی ھەشتاکان بە بڕیاری (مجلس قیادە الپورە)ـی ھەڵوەشاوەی رژێمی بەعس و دوور لە ھەموو بنەمایەکی یاسایی، بە زۆر خاوەدارێتی زەوییەکان لە جوتیارانی کورد سەندراوەنەتەوە و کراون بە موڵکی دەوڵەت و دواتریش سەربازگەکەی لەسەر بنیادنراوە.
ھاوکات ئەم ھەنگاوەی وەزارەتی بەرگری و سوپای عێراق لە دووبارە بە سەربازگەکردنەوەی (سەربازگەی تۆپزاوە)، دوو پێشێلکارییی زەقی یاسایی و کارگێڕی لە خۆدەگرێت:
یەکەم: پێشیلکردنێکی ئاشکرای بڕیاری ژمارە (٣٠) ساڵی (٢٠١٢)ـی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقە تایبەت بە پەسەندکردنی پڕۆژە یاسای ھەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی (مجلس قیادە الثورە) و ڕەوانەکردنی بۆ ئەنجومەنی وەزیران، کە بە پەسەندکردنی ئەو پڕۆژە یاسایە لە ئەنجومەنی نوێنەران، خاوەندارێتی زەوییەکانیش بۆ جوتیارانی خاوەن ڕەسەن دەگەڕێتەوە.
دووەم: پێشێلکارییەکی زەقی بڕیارەکانی دادگای باڵای تاوانەکانی عێراق لە دۆسیەی ئەنفالە، کە تێیدا بڕیاری قەرەبوکردنەوەی مەعنەوی قوربانیانی دەرکردووە و پاراستنی ئەو سەربازگەیەش لە چوارچێوەی ئەو قەربووە مەعنەوییەدا دێت، کە یادەوەرییەکانی تاوانی ئەنفالی ھەڵگرتووە.
بۆیە ئێمە وەک چالاکوانان و نووسەران و رێکخراوەکانی بواری جینۆساید و کەسوکاری ئەنفالکراوان، بەرپرسیارێتی مێژوویی پاراستنی سەربازگەی تۆپزاوە وەک یادەوەرییەکی تاڵی تاوانی ئەنفال، دەخەینە ئەستۆی ئێوەی وەزیرانی کورد لە ناو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و داوا دەکەین:
یەکەم: پرسی سەربازگەی تۆپزاوە لە ناو کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بوڕژێنرێت و بڕیاری یەکلاکەرەوەی ئەنجومەنەکەی بۆ دەرکرێت، کە بە ھیچ شێوەیەک ئەو شوێنە نەکرێتەوە سەربازگە.
دووەم: ئەم یاداشتەی ئێمە وەک چالاکوانان و نووسەران و رێکخراوەکانی بواری جینۆساید، بخرێتە بەردەست ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، بە ئامانجی بە مۆنۆمێنتکردنی سەربازگەی تۆپزاوە، بە جۆرێک بکرێتە مۆنۆمێنتێکی تایبەت بێت تەنھا بە تاوانی ئەنفال.
سێیەم: ئەنجومەنی وەزیران، قەربووی مادی جوتیارانی خاوەنی ڕەسەنی زەوییەکانی سەربازگەی تۆپزاوە بکات.
لە کۆتاییدا جەخت دەکەینەوە، ڕاگرتنی بڕیار تەنھا جۆرێکە لە ئازارشکێن (مسکنات) و پرسی سەربازگەی تۆپزاوە پێویستی بە بڕیاری یەکلاکەرەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق و لەم پرسەدا دەتانخەینە بەردەم بەرپرسیارێتی میژوویی بەرانبەر بە رووحی قوربانیانی ئەنفالکراوان و کەسوکارییان.
چالاکوانان و نووسەران و رێکخراوەکانی بواری جینۆساید:-
ناوەکان :
١- رێکخراوی کوردستان بێ جینۆساید
٢ـ رێکخراوی چاودێری کوردۆساید- چاک
٣- رێکخراوی چیرۆکەکانی ئەنفال
٤ـ تۆڕی رێکخراوە کوردستانیییەکان بۆ دادگای تاوانی نێودەوڵەتی - koncicc
٥ـ رێکخراوی ھەڵمەتی دادپەروەری ojc-
٦ـ رێکخراوی مانەوە بۆ پرسی شەھیدان و ئەنفالکراوان
٧ـ رێکخراوی باران بۆ پرسی ئەنفال
٨ـ ناوەندی داکۆکی پشدەر بۆ قوربانیان و جینۆسایدکراوان
٩ـ تۆڕی ئایکان کوردستان – ikn
١٠ـ رێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کۆکوژ لە کوردستان – oawmd
١١ـ گۆڤاری تۆپزاوە
١٢ـ ڕۆژنامەی نوگرەسەلمان
١٣- رێکخراوی جیھانێکی بێ چەکی کیمیاوی و بایۆلۆجی
١٤ـ ھەڵمەتی ژیان دژ بە ئیعدام لە کوردستان
١٥ـ رێکخراوی کار بۆ ئەنفال
١٦ـ رێکخراوی بەرگری لە قوربانیانی گۆڕە بەکۆمەڵەکان
١٧- کۆمەڵەی داکۆکی لە پرسی ئەنفال
١٨ـ ھێمن حەسیب ــ چالاکوانی بواری جینۆساید
١٩ـ عەلی مەحمود محەمەد ــ چالاکوانی بواری جینۆساید
٢٠ـ د. عەبدولرحمان کەریم دەرویش ــ زانکۆی سۆران
٢١- دکتۆر فاتیح سەنگاوی ــ نووسەرو توێژەر لەبواری پرسی ئەنفال
٢٢ـ عەدالەت عومەر ــ نووسەرو لێکۆڵەری بواری جینۆساید
٢٣ـ گەردە مامە حمە ـ چالاکوان
٢٤ـ محەمەد عەلی ــ ڕزگاربووی شاڵاوەکانی ئەنفال
٢٥ـ قاسم کازم ــ چالاکوانی بواری جینۆساید / کوڕی ئەنفالکراو
٢٦ـ فوئاد عوسمان ــ نووسەر و چالاکوانی بواری جینۆساید
٢٧ـ ھەژار ھوشیار بەرزنجی ــ توێژەری بواری جینوساید
٢٨ـ ڕۆژان شەھید حەمەڕەش ــ ئەندامی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان
٢٩ـ پارێزەر ئارام محمد ــ سەرۆکی رێکخراوی باران بۆ پرسی جینۆساید
٣٠ـ شاخەوان قادر شۆرش ــ نووسەری بواری جینۆساید
٣١ـ دیمەن محەمەد ــ چالاکوانی بواری جینۆساید
٣٢ـ مەلاشاخی ــ نووسەر و رۆژنامەنووس
٣٣ـ ھەڵمەت ھۆشیار ــ رۆژنامەوان
٣٤ـ سەلاح کەرکووکی ــ رێکخەری کاروباری ناساندنی تاوانەکانی جینۆساید لە سوید
٣٥ـ ئیبراھیم ھەورامانی ــ نووسەری بواری جینۆساید
٣٦ـ عەلی بەندی ــ نووسەرو لێکۆڵەری بواری ئەنفال
٣٧ـ ئەحمەد مەجید ــ چالاکوانی بواری جینۆساید / کەسوکاری ئەنفالکراو
٣٨ـ حازم محەمەد بلەیی ــ نوسەرو چالاکوانی بواری جینۆساید
٣٩ـ سامی بنیامێن ــ نوسەرو چالاکڤانی بواری جینۆساید
٤٠ـ حیکمت فائق ــ خاوەنی ١٠ شەھیدی کیمیاباران لە خێزانەکەم
٤١ـ عادل مەلاساڵح ــ ئەندامی دەستەی جینۆساید لە وەزارەتی کاروباری شەھیدان و ئەنفالکراوان
٤٢ـ خەبات عەبدوڵڵا ــ نووسەری بواری جینۆساید
٤٣ـ جەبار ئەحمەد ــ توێژەری بواری جینۆساید
٤٤ـ ناجی تالب ــ مامۆستا
٤٥ـ محەمەد سەید ــ فلیمساز
٤٦ـ ھابیل ئەحمەد کەریم ــ بەڕێوبەری مۆنۆمێنتی ئەنفال لە چەمچەماڵ
٤٧ـ سالار مەحمود ـ سەرۆکی یەکێتی نووسەرانی جینۆسایدی کوردستان
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ئەمڕۆ لە ناوچەی بەرمیزە و ناوروبارۆک و دەریا سۆر لە سنووری برادۆست، چوار بنکەی سەربازی تورکیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆردومانکران.
وتیشی، دوای بۆردومانەکە تەقەیەکی زۆر بەسەر بنکە سەربازییەکانی تورکیادا کراوە، بەپێی زانیاریەکانیش ھەر چوار بنکەکەی تورکیا بەتەواوەتی ئاگری گرتووە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، تائێستاش ھیچ لایەنێک بەرپرسیاریتی خۆی لە بۆردومانی بنکە سەربازییەکان ئاشکرا نەکردووە.
باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیران بەمنزیکانە ھەوڵەکانی بۆ ئاساییکردنەوەی رەوشی کەرکوک دەستپێدەکات، سەرەتاش لەگەڵ ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت کۆدەبێتەوە بۆ تاوتوێکردنی بابەتەکەو گەیشتن بە چارەسەر.
وتیشی، رەوشی کەرکوک سەقامگیرەو چاوەڕوانن لە رۆژانی داھاتوودا دوای دانوستانەکان قەیرانەکە کۆتایی بێت و رەوشی ئەمنی و سیاسی زیاتر سەقامگیر بێت.
ھاوکات سەرچاوەیەک لە ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی پێشبینی کردووە، سودانی لە میانی کۆبوونەوەی بەرپرسانی شارەکە و لایەنە سیاسییەکان چەند خاڵێکی گرنگ بخاتەڕوو ئەوەش بۆ ئامادەکردنی پلانی پاراستنی پێکەوەژیان و ھێورکردنەوەی رەوشەکە وەک ئامادەکارییەک بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان.
دەقی پرسەنامەکە...
برای بەڕێزم کاک جەمال حاجی عەلی
برای بەڕێزم کاک ئەحمەد حاجی عەلی
بەڕێزان خێزان و خانەوادەی کۆچکردوو کاوە حاجی فایەق
بەبیستنی ھەواڵی کۆچی دوایی (کاوە حاجی فایەق) سەرمایەداری شاری سلێمانی، نیگەران و دڵگران بووم.
کاوە حاجی فایەق بازرگانێکی دڵسۆز و مرۆڤدۆست بوو، کۆچکردنی زیانێکی بەرچاو بە کاروانی ئاوەدانی و نیشتەجێبوون لەھەرێمی کوردستان دەگەیەنێت.
بۆ ئەم کۆستە ھاوبەشی غەمتانم و پرسە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی ئێوە و ھەموو کەسوکار و ھاوڕێیانی دەکەم و خوای گەورە لێی خۆش بێت، سەبوری و دڵنەواییش بەھەموو لایەک ببەخشێت.
انا للە وانا الیە راجعون
قوباد تاڵەبانی
سەرپەرشتیاری مەکتەبی سکرتارییەتی سەرۆک مام جەلال
دەقی ڕوونکردنەوەکە...
ھەرێمی کوردستان بەپێی خشتەکانی یاسای بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی ٢٠٢٣، شایستەی (١٦) ترلیۆن و (٤۹۸) ملیار دینارە کە مانگانە دەکاتە (۱)ترلیۆن و (۳۷٥)ملیار دینار، لەم بڕە مانگانە (۹٠٦) ملیار دیناری تەرخانکراوی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستانە. بەڵام لە ٢٠٢٣/١/١ تا ئێستا وەزارەتی دارایی فیدراڵ تەنھا بڕی (٢) ترلیۆن و (٥٩٨) ملیار دیناری بۆ ھەرێمی کوردستان خەرج کردووە، کە (٤٠٠ ) ملیاری ئەم پارەیە دەگەڕێتەوە بۆ مانگی یانزە و دوانزەی ساڵی ٢٠٢٢، لە کاتێکدا بە پێی خشتەکانی یاسای بودجە تا مانگی ھەشتی ساڵی ٢٠٢٣ بڕی (١١) ترلیۆن تەرخانکراوی ھەرێمی کوردستانە.
لە ٢٠٢٣/١/١ مووچەی مووچەخۆرانی ناوچەکانی دیکەی عێراق بە پێی ژمارەکانی ھاتوو لە خشتەکانی یاسای بودجە، لە کاتی خۆیدا دابەش کراوە، کەچی تەنھا بۆ مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان پێوەری ئینفاقی فیعلی پەیڕەو کراوە کە لەمەشدا کار لەسەر ڕێکارێکی جیاواز کراوە ئەویش میکانیزمی قەرزە، کە لە ھیچ شوێنێکی دیکەی عێراق ئەمە ڕووی نەداوە بە قەرز
ماف و مووچە بدرێتە فەرمانبەر، بەڵکوو مووچەی مووچەخۆران بە پێی شایستەیی خۆیان دابەش کراوە.
دوایین بڕە پارە کە بڕیاری لێدراوە، (٥٠٠ )ملیار دینارە بە شێوازی قەرز. ئەوان دەڵێن داھاتی ئێمە بریتییە لە (٣٢٠) ملیار دینار،ئەگەر ئەم دوو بڕە پارەیەش کۆ بکەینەوە ھێشتا ناکاتە کۆی گشتی شایستەی مانگانەی ھەرێم کە دەکاتە (۱) ترلیۆن و (۳۷٥)ملیار دینار کە لە یاسای بودجەدا ھاتووە.
لەبارەی داھاتی نەوت، لە مانگی سێی ئەمساڵەوە نەوتی ھەرێمی کوردستان ھەناردە ناکرێت، بەڵام وەزارەتی نەوتی عێراق خۆیان لە ٢٥\٦\٢٠٢٣ تا ئێستا ڕۆژانە تێکڕا بڕی ٨٥ ھەزار بەرمیل نەوتیان وەرگرتووە بۆ بەکارھێنانی ناوخۆیی و حکومەتی ھەرێم ئامادەش بووە ھەر بڕێک کە ئەوان بیانەوێت پێیان بدات، بەو ڕێژەیەی کە وەزارەتی نەوت داوای کردووە و لە توانای پاڵاوگە ناوخۆییەکاندایە، لە بەرانبەردا حکومەتی عێراقی فیدراڵ پابەندی سەرشانی بۆ خەرجکردنی تێچوونی ئەم نەوتە لە ئەستۆ نەگرتووەو یەک دیناری نەناردووە بۆ خەرجی دەرھێنان و بەرھەمھێنان
و گواستنەوەی نەوتەکە.
لەبارەی داھاتی نانەوتی ھەرێمی کوردستانیش ھەر لە سەرەتاوە شەفافانە ھەموو داتا و ژمارەکان خراونەتە بەردەست وەزارەتی دارایی عێراقی فیدراڵ و وردبینییان بۆ کراوە، ئامادەییشمان نیشان داوە لە چوارچێوەی دەستوور و یاسا بەرکارەکان لەنێوانیاندا یاسای ئیدارەی دارایی فیدراڵ کە داھاتە نانەوتییەکانی فیدراڵی تەسلیم بکرێت، کەچی وەزارەتی دارایی فیدراڵ تەفسیرێکی مەرکەزییان ھەیە بۆ داھاتە نانەوتییەکان و ھەمیشە زیاتر لەوەیان بڕیوە کە ھەرێم ھەیەتی لەناوشایستە داراییەکاندا، ئەمەش پێچەوانەی دەستوور و یاسا بەرکارەکانە.
لەکۆتاییدا ڕایدەگەینین ھیچ ھۆکار و بیانویێک نابینین بۆ نەناردنی مووچەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان و پێویستە دوور لە ئینفاقی فیعلی بەبێ ھیچ تێکەڵکردنێک ھاوشێوەی ناوچەکانی دیکەی عێراق مووچە بنێردرێت و بەپێچەوانەی قسەکانی وتەبێژ، مووچەخۆرانی ھەرێم نەک سێ ھێندەی مافی خۆیان بۆ نەنێردراوە بەڵکوو لەژێر ناوی قەرزدا ئەوەی کە بۆشیان نێردراوە نیوەی مافیشیان نییە و مووچەی چەند مانگێک پەڕێندراوە و باسی ناردنیشی نەکراوە. حکومەتی ھەرێم، ھەموو پابەندییەکانی سەرشانی خۆی جێبەجێ کردووە، بەڵام ھەمیشە بەبیانوویێک مافی ھەرێم پێشێل دەکرێت و بەرێز وتەبێژ لەکۆتایی قسەکانی دەڵێت"باشترین ڕێگا چارە بۆ چارەسەر جێبەجێکردنی دەستوورو ڕێککەوتنەکانە"،ئێمەش لەمەدا ھاوڕاین لەگەلتان بەڵام دەشپرسین،کێ دەستوورو یاساکانی پێشێلکردووە؟کێ رێکەوتنەکان دەگۆڕێت و پابەندییان نابێت؟
سروە محەمەد، ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، فراکسیۆنی یەکێتی کاردەکات بۆ ئەوەی لە ئەگەری نەناردنی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێم، بانگھێشتی وەزیری دارایی عێراق بکەن بۆ گفتوگۆکردن سەبارەت بە ھۆکاری دابین نەکردنی مووچە.
وتیشی، لە ئێستادا حکومەتی عێراق بڕیاریداوە ٥٠٠ ملیاردینار بۆ ھەرێمی کوردستان بنێرێت، بەپێی راپۆرتی رێکخراوی دیلۆتیش حکومەتی ھەرێم دەتوانێت بە داھاتی ناوخۆ و ئەو ٥٠٠ ملیار دینارە مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێم دابەش بکات.
راشیگەیاند، حکومەتی ھەرێم پێویستە خۆی کۆبکاتەوە، بەو بڕ پارەی لە بەغدادەوە دەنێردرێت لەگەڵ داھاتی ناوخۆ مووچە دابەش بکات.