عیراق
دەستەی دەسپاكی عیراق لێكۆڵینەوە لە دۆسێیەكی گەورەی گەندەڵی تایبەت بە بردنی زێڕ بە نایاسایی دەكات.
دەستەی دەسپاكی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، محەمەد عەلی لامی سەرۆكی دەستەكە فەرمانی كردووە فەرمانگەی یاسایی دەستەی دەسپاكی لێكۆڵینەوە دەستپێبكات لە دۆسێیەكی گەورەی گەندەڵی دارایی و كارگێڕیی تایبەت بە بردنی زێڕ بە نایاسایی لە رێگەی یەكێك لە فڕۆكەكانی سەر بە هێڵی ئاسمانی عیراق.
راشیگەیاندووە، لە ئێستادا دۆسێكە لە قۆناغی لێكۆڵینەوەی سەرەتاییدایە و وردەكارییەكانی بڵاوناكەنەوە، بەڵام لە داهاتوویەكی نزیكدا و دوای كۆكردنەوەی سەرجەم بەڵگەكان و دڵنیابوونەوە لە زانیارییەكان و دیاریكردنی تۆمەتباران، راپۆرتی كۆتایی لەبارەی ئەو دۆسێ گەورەیەی گەندەڵی بڵاودەكەنەوە.
لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایدەگەیەنێت، سەرژمێری گشتی دانیشتووان دەبێتە بنەمایەكی گرنگ بۆ دابەشكردنی داهات بەسەر پارێزگاكانی عیراقدا.
عەتوان عەتوانی سەرۆكی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، سەرژمێری گشتی دانیشتووان كە رۆژانی ٢٠ و ٢١ـی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت، پێویستە هەمووان لە پێناوی سەرخستنیدا پشتیوانی بكەن، چونكە دەبێتە بنەمایەكی گرنگ و باوەڕپێكراو بۆ راستكردنەوەی سەرجەم هێڵەكانی خزمەتگوزاری و گەشەپێدان و وەبەرهێنان و دەبێتە گرنگترین پێوەریش بە مەبەستی دابەشكردنی داهات و شایستە داراییەكان بەسەر پارێزگاكانی عیراقدا.
وتیشی، سەرژمێری گشتی دانیشتووان لە عیراق كە ٣٧ ساڵە ئەنجام نەدراوە، دەبێتە سەكۆیەكی بەرفراوانی داتا و زانیاری بۆ جێبەجێكردنی پرۆژە پیشەسازی و كشتوكاڵی و خزمەتگوزارییەكان، بۆیە ئەم سەرژمێرییە دەبێتە پرۆژەیەكی گرنگی نیشتیمانی و پێویستە هەموو عیراقییەكان بەشداری تێدا بكەن.
وەزارەتی بازرگانی عیراق ئامادەكاری دەكات بۆ ئەوەی بەم نزیكانە دەستپێشخەریی "سەبەتەی بیناسازی" رابگەیەنێت .
محەمەد حەنون وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عیراق رایگەیاند، كۆمپانیای گشتی بازرگانی كەرەستەی بیناسازی هەماهەنگی لەگەڵ كەرتی تایبەت هەیە بۆ ئامادەكردنی ٥٠ هەزار جۆری كەرەستەی بیناسازی و كارەبایی و تەندروستی بە شێوەو قەبارەی جیاواز.
ئاماژەی بەوەشكردوە، دوای راگەیاندنی دەستپێشخەریی "سەبەتەی بیناسازی" ، هاووڵاتیان دەتوانن داواكاری بۆ وەرگرتنی ئەو كەرەستانە لەڕێگەی پۆرتاڵی ئەلیكترۆنی "ئور"ەوە پێشكەش بكەن، دەستپێشخەرییەكیش هەیە بۆ گواستنەوەی كەرەستەكان بۆ ناونیشانی هاووڵاتی تۆماركراو لە سیستەمەكەدا لە سەرجەم پارێزگاكان دوای تەواوكردنی سەرجەم رێكارە یاساییەكان .
راوێژكارێكی سەرۆك وەزیرانی عیراق دەڵێت، گۆڕانكاریی وزاریی چوار بۆ پێنج وەزارەت دەگرێتەوە و گۆڕانكارییەكانیش پەیوەندییان بە كاری وەزارەت و وەزیرەكانەوە هەیە.
سەبهان مەلا جیاد، راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق ئاماژەی بەوەدا، گۆڕانكارییە وەزارییەكانی سودانی بەهۆی چۆڵ بوونی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە بۆ ماوەیەكی زۆر دواكەوتووە و ، پێویستی بە راوێژ و لێكتێگەیشتنی سیاسیی هەیە.
ئەوەشی خستەڕوو، گۆڕانكاریە وەزارییەكان چوار بۆ پێنج وەزارەت دەگرێتەوە و پەیوەندیی بە كاری وەزارەت و وەزیرەكانەوە هەیە، بە تایبەتی كە لە ماوەی سێ مانگدا كاری هەر وەزیرێك روون دەبێتەوە.
ئەو راوێژكارەی سودانی ئاماژەی بەوەشدا، لەلایەن لیژنەی تایبەتمەندەوە هەڵسەنگاندن بۆ ئەدای وەزارەت و وەزیرەكان دەكرێت و دواتر بە ڕاپۆڕتێك پێشكەشی سەرۆك وەزیران دەكرێت، وتیشی، رەنگە چەند لایەنێكی سیاسی ناڕەزایی دەرببڕن لە گۆڕانكارییە وەزارییەكان بەڵام تا ئێستا هیچ ناكۆكییەك لەسەر لەو بارەیەوە لەنێوان سودانی و لایەنەكاندا دروست نەبووە.
دەستەی دەسپاكی عیراق لێكۆڵینەوە لە دۆسێیەكی گەورەی گەندەڵی تایبەت بە بردنی زێڕ بە نایاسایی دەكات.
دەستەی دەسپاكی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، محەمەد عەلی لامی سەرۆكی دەستەكە فەرمانی كردووە فەرمانگەی یاسایی دەستەی دەسپاكی لێكۆڵینەوە دەستپێبكات لە دۆسێیەكی گەورەی گەندەڵی دارایی و كارگێڕیی تایبەت بە بردنی زێڕ بە نایاسایی لە رێگەی یەكێك لە فڕۆكەكانی سەر بە هێڵی ئاسمانی عیراق.
راشیگەیاندووە، لە ئێستادا دۆسێكە لە قۆناغی لێكۆڵینەوەی سەرەتاییدایە و وردەكارییەكانی بڵاوناكەنەوە، بەڵام لە داهاتوویەكی نزیكدا و دوای كۆكردنەوەی سەرجەم بەڵگەكان و دڵنیابوونەوە لە زانیارییەكان و دیاریكردنی تۆمەتباران، راپۆرتی كۆتایی لەبارەی ئەو دۆسێ گەورەیەی گەندەڵی بڵاودەكەنەوە.
گرووپی مقاوەمەی ئیسلامی دەڵێت ئەگەر ترەمپ بەڵێنەكانی لەبارەی كشانەوە لە عیراق و راگرتنی شەڕی لوبنان و غەززە جێبەجێ بكات، هێرشەكانیان بۆسەر بەرژوەندییەكانی ئەمریكا رادەگرن.
سەركردەیەكی گرووپی مقاوەمەی ئیسلامی عیراق لە چاوپێكەوتنێكیدا لەگەڵ گۆڤاری نیوزویكی ئەمریكی رایگەیاندووە، جیاوازییەكی گەورەی ترەمپ لەگەڵ جۆبایدن ئەوەیە كە سیاسەتی ترەمپ هێندەی بیركردنەوەیە لە بەرژوەندییە ئابوورییەكانی ئەمریكا لەناوخۆی وڵاتەكەی و دەرەوەش، ئەوەندە بیر لە هەڵگیرساندنی شەڕ ناكاتەوە، بەڵام سیاسەتی بایدن پێچەوانەی ترەمپە و ئەوەندەی بیر لە هەڵگیرساندنی شەڕ و ئاڵۆزی دەكاتەوە، ئەوەندە بیر لە پاراستنی بەرژوەندییە ئابوورییەكانی ئەمریكا ناكاتەوە.
وتیشی، سەرجەم گرووپە چەكدارەكانی ناو بەرەی مقاوەمەی ئیسلامی عیراق چاوەڕوانن دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا بەڵێنەكانی لەبارەی كشانەوەی هێزەكانی وڵاتەكەی لە عیراق و راگرتنی ئیسرائیل لە هێرش و بۆردومانەكانی بۆسەر كەرتی غەززە و لوبنان، جەختیشیكردەوە، ئەگەر ترەمپ بەڵێنەكانی بباتەسەر، ئەوانیش خۆیان لە هێرشكردنە سەر بەرژوەندییەكانی ئەمریكا دەپارێزن و هێرشەكانیشیان رادەگرن.
سبەینێ وەزیری بازرگانی توركیا بەمەبەستی پەرەپێدان بە كاری هاوبەش سەردانی عیراق دەكات.
سبەینێ عومەر بۆڵات وەزیری بازرگانی توركیا و وەفدێكی كۆمەڵەی هەناردەكارانی توركیا و یەكێتیی بەڵێندەرانی توركیا سەردانی عیراق دەكات و دوو رۆژ دەمێنێتەوە، لەو چوارچێوەیەشدا سەردانی بەغداد و بەسرە دەكات.
بڕیارە لەسەردانەكەیدا هەناردەكاران و بەڵێندەرانی توركیا لەگەڵ خاوەنكارەكانی عیراق كۆبنەوە بۆ پەرەپێدان بە كاری هاوبەش لە بواری بازرگانی و وەبەرهێناندا.
بەپێی ئامارەكان، قەبارەی هەناردەی توركیا بۆ عیراق لە مانگی یەكی ئەمساڵەوە هەتا تشرینی دووەمی ئەمساڵ، بەراورد بە ساڵی رابردوو بڕی ٥.٣ ملیار دۆلار زیایكردووە و گەیشتوەتە ١٠.٨ ملیار دۆلار.
سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و باڵیۆزی ئەمریكا لە عیراق كۆبوونەوە و جەختیانكردەوە، لە دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی و ململانێكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
نووسینگەی راگەیاندنی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بڵاویكردەوە، نوری مالكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە بەغداد لەگەڵ ئەلینا رۆمانۆسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە عیراق كۆبووەتەوە و تێیدا، دوایین پێشهاتەكان لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی تاوتوێكراوە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە كۆبوونەوەكەدا تیشكخراوەتەسەر گرنگی هەوڵەكان بۆ راگرتنی دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و لوبنان، جەختیشكراوەتەوە لەسەر دۆزینەوەی رێگەچارەیەك بۆ راگرتنی دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل لە ناوچەكە.
لە بەشێكی تری كۆبوونەوەكەدا، مالكی رەخنەی لە بێهەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گرت بەرانبەر دەستدرێژییەكانی ئیسرائیل، لەبەرامبەریشدا رۆمانۆسكی پشتیوانی ئەمریكای بۆ سەقامگیری عیراق دووپاتكردەوە و جەختیشیكردەوە، لە پێشكەشكردنی هاوكاری پێویست و بەردەوام لەنێوان هەردوو وڵات.
سەرۆکایەتی کۆمار رایگەیاند، بەتوندی ئیدانەی کردەوه تیرۆریستییەکەی دژبه لیوای هاوبەشی سوپای عیراق و هێزی پێشمەرگه دەکات، کە لە ئەنجامدا سێ ئەندامی لیواکە بەهۆی تەقینەوەی بۆمبێکی چێندراو له ناوچەی دوزخورماتوو شەهیدبوون.
راشیگەیاند، پرسە و سەرەخۆشی خۆیان ئاراستەی بنەماڵەی شەهیدە قارەمانەکان دەکەن و لە خودای گەورە دەپاڕێنەوە بە بەهەشتی بەرینی خۆی شادیان بکات و هیوای چاکبوونەوەی خێراش بۆ بریندارەکان دەخوازن.
وتیشی، پشتیوانی تەواوی خۆیان بۆ هەوڵەکانی بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە وڵاتەکەماندا دوپاتدەکەنەوە و بەردەوام دەبن لە روبەڕوبونەوەی شانەکانی گروپە تیرۆریستییەکان بە هەموو هێز و ئیرادەیەکەوە تا لەناوچوونی دوایین پاشماوەیان لەپێناو دەستەبەرکردنی ژیانێکی ئارام و سەقامگیر بۆ گەلەکەمان.
وەزارەتی پلاندانانی عیراق داوا لە سەرجەم دانیشتووان دەكات لە رۆژانی سەرژمێریدا بەبێ ترس و دوودڵی هەموو زانیارییەك بدەنە تیمەكان، چونكە زانیارییەكان پارێزراون و دزەیان پێناكرێت.
مەكی غازی جێگری سەرۆكی دەستەی ئامار و رێكخستنی زانیارییە جوگرافییەكان لە وەزارەتی پلاندانانی عیراق رایگەیاند، لەو فۆڕمەی لە رۆژانی سەرژمێری گشتی دانیشتوواندا بۆ هاووڵاتیان پڕدەكرێتەوە و هیچ پرسیار و زانیارییەكی نهێنی تێدا نییە و نزیكن لەو زانیارییانەی لەكاتی دەرهێنانی كارتی نیشتمانی لە هاووڵاتیان وەردەگیرێن.
وتیشی، پێویستە هاووڵاتیان لە رۆژانی سەرژمێریدا بەبێ ترس و دوودڵی هەموو زانیارییەك بدەنە تیمەكان، چونكە زانیارییەكان ١٠٠% پارێزراون دزەیان پێناكرێت و جگە لە سەرۆك و ئەندامانی دەستەی ئامار هیچ كەسێكی تر رێگە پێدراو نییە سەیری زانیارییە كەسییەكان بكات و سەرجەم زانیارییەكانیش كۆد و ژمارەی نهێنییان لەسەرە.
لێپرسراوی نوسینگەی رزگاركردنی ئێزدییە رفێندراوەكان لە عیراق رایگەیاند، تا ئێستا زیاتر لە دوو هەزار و ٨٠٠ ئێزدی رزگارنەكراون .
حسێن قائیدی لێپرسراوی نوسینگەی رزگاركردنی ئێزدییە رفێندراوەكان لە عیراق رایگەیاند، تا ئێستا لەكۆی شەش هەزار و ٤١٧ ئێزدی كە لە ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن داعشەوە رفێندران، تا ئێستا سێ هەزار و ٥٨٣ كەسیان لە پیاو و ژن و منداڵ رزگاركراون و زیاتر لە دوو هەزار و ٨٠٠ ئێزدیش رزگارنەكراون، بەپێی زانیارییەكان ژمارەیەكی زۆر لە رزگارنەكراوەكان لە كەمپی هۆلی سوریادان.
ئەوەش لەكاتێكدایە، دوای حەوت ساڵ لە لەناوبردنی داعش، تا ئێستا ژمارەیەكی زۆر لە ئاوارە ئێزدییەكان نەگەڕاونەتەوە شەنگال و هەزاران هاووڵاتی ئێزدیش لە كەمپی ئاوارەكاندان.
سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، سەرژمێری زانیاری پێویست دەخاتەڕوو بۆ چارەسەركردنی بێكاری و هەژاری لە وڵاتدا.
نوری مالكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس پەیامێكی بڵاوكردەوە و داوا لە هاووڵاتیان دەكات بەشداری لەسەرژمێریدا بكەن، چونكە چەند لایەنێكی سودبەخش و ئەرێنی هەیە.
دەشڵێت، سەرژمێری زانیاری پێویست بۆ گەشەپێدان و حكومەتی ئەلیكترۆنی دابیندەكات و سەرچاوەی مرۆیی و ماددی گرنگ ئاشكرادەكات و دۆخێك دەڕەخسێنێت بۆ چارەسەركردنی بێكاری و هەژاری.
وتیشی، سەرژمێری وادەكات ئەو ناوچانەی بێبەشن لە خزمەتگوزاری بناسرێن و گرنگە هاووڵاتیان بەشداری تێدا بكەن.
وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی عیراق رایگەیاند، لە رۆژانی سەرژمێری و قەدەغەی هاتوچۆدا، گەشتە ئاسمانییەكان بەردەوامیان دەبێت و راناگیرێت.
مەیسەم سافی وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی عیراق رایگەیاندووە، لە رۆژانی سەرژمێری گشتی و قەدەغەی هاتوچۆدا، كە بڕیارە رۆژانی چوارشەممە و پێنجشەممەی ئەم هەفتەیە ئەنجامبدرێت، گەشتە ئاسمانییەكانی عیراق بەردەوام دەبێت و راناگیرێت.
ئەوەشی خستەڕوو، سەرجەم گەشتە ئاسمانییەكان بەپێی خشتەی كاتەكانیان بەردەوام دەبن و هەماهەنگیان لەگەڵ دەزگا ئەمنییەكان هەیە بۆ ئاسانكاریكردن بۆ هاتوچۆی گەشتیاران.
د.لەتیف رەشید سەرۆك کۆماری عیراق، رۆژی پێنجشەممە ١٤-١١-٢٠٢٤ دوای بەشداریکردنی لە کۆنفرانسی لوتکەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کەشوهەوا (COP29)، کە لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان بە بەشداریی ژمارەیەکی زۆر لە وڵاتانی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە حکومی و ناحکومییەکان بەڕێوەچو، گەڕایەوە بەغدادی پایتەخت.
رۆژی دووشەممە 11-11-2024 سەرۆك کۆمار بەسەرۆکایەتی وەفدێکی حکومی، کە پێکهاتبو لە دکتۆر ساڵح حەسناوی وەزیری تەندروستی، فالح خەزعەلی سەرۆکی لیژنەی کشتوکاڵ و ئاو و زۆنگاوەکان لە ئەنجومەنی نوێنەران، د.کامل دولێمی سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، حەیدەر مەکیە سەرۆکی دەستەی نیشتمانیی بۆ وەبەرهێنان، جاسم فەلاحی بریکاری وەزیری ژینگە، د.عەلی لامی راوێژکاری سەرۆك وەزیران بۆ کاروباری ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا و ژمارەیەك راوێژکار و پسپۆڕان گەیشتە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان و لە فڕۆکەخانەی حەیدەر عەلیێڤ لەلایەن ژمارەیەك لە لێپرسراوانی حکومەتی ئازەربایجانەوە پێشوازی لێکرا.
دواتر سەرۆك کۆمار لەگەڵ ئیلهام حەیدەر عەلیێڤ سەرۆك کۆماری ئازەربایجان کۆبووەوە، کە لە بارەگای کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کەشوهەوا (COP29) بەڕێوەچوو.
لە دیدارەکەدا باس لە پەیوەندییە قوڵەکانی نێوان عیراق و ئازەربایجان لە ئاستە جۆراوجۆرەکاندا کرا، هاوکات سەرۆك کۆمار جەختیکردەوە لە گرنگی فراوانکردنی ئاسۆی هاریکاری هاوبەش لە بوارەکانی ئابوری، پیشەسازی، وەبەرهێنان، گەشتیاری، ژینگە و وزە لەپێناو بەرژەوەندییەکانی هەردوو وڵات.
هەروەها تاووتوێکردنی تەوەرەکانی کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کەشوهەوا (COP29) بابەتێکی دیکەی دیدارەکە بو، لەم چوارچێوەیەشدا سەرۆك کۆمار ئاماژەیکرد بە گرنگی چالاککردنی میکانیزمەکانی هاریکاری و هاوئاهەنگی دوولایەنە و نێودەوڵەتی لە بواری بەرەنگاربونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا، کە روبەڕوی جیهان دەبێتەوە و سنوردارکردنی کاریگەرییە مەترسییەکانی.
لە کۆبوونەوەکەدا چەندین بابەتی ناوچەیی و جیهانی تاووتوێ کران، هەردوولا جەختیانکردەوە لەسەر چڕکردنەوەی هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییەکانی ئێستا و کارکردن بۆ کۆتاییهێنان بەو ئاڵنگاریانە، بەشێوەیەك کە بنەمای ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی بچەسپێنێت.
لای خۆیەوە ئیلهام عەلیێڤ سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەردانەکەی سەرۆك کۆمار و بەشداریکردنی لە کۆنفرانسەکەدا دەربڕی، جەختیشیکردەوە لەسەر پەرۆشی وڵاتەکەی بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق لە بوارە جیاجیاکاندا.
هەروەها لە دانیشتنی سەرەکیی لوتکەکەدا، سەرۆك کۆمار وتەیەکی پێشکەشکرد و هەڵوێستی چەسپاوی عیراقی سەبارەت بە رەتکردنەوەی دەستدرێژییەکانی سەر غەزە و لوبنان دوپاتکردەوە و داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد بەرپرسیارێتی خۆی لە سەپاندنی ئاگربەست و داننان بە مافی چارەی خۆنوسین بۆ گەلی فەڵەستین، لەئەستۆ بگرێت.
سەرۆك کۆمار لەوتەکەیدا ئاماژەی بەو ئاڵنگاریانە کرد، کە روبەڕوی عیراق دەبێتەوە و زیانەکانی بەهۆی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا وەك وشکەساڵی و بەبیابانبوون و زیادبونی خۆڵبارین و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و کەمی باران و بەفر.
هاوکات سەرۆك کۆمار تەئکیدیکردەوە، کە عیراق کاردەکات بۆ جێبەجێکردنی پابەندییەکانی لەچوارچێوەی رێککەوتننامەی کەشوهەوا و پەیماننامە نێودەوڵەتییە پەیوەندیدارەکان. داوای لە وڵاتانی ناوچەکەش کرد لەچوارچێوەی ئەم پرۆسەیەدا گروپێکی دانوستاندن پێکبهێنن بۆ هاوئاهەنگی و پێکەوە کارکردن لەپێناو خۆپاراستن لەمەترسییەکانی گۆرانی کەشوهەوا.
هەر لە بارەگای بەڕێوەچونی لوتکەکەدا، سەرۆك کۆمار سەردانی گۆشەی عیراقی کرد و لە وتەیەکدا ئاماژەی بەگرنگی بایەخدانی جیهان بە ژینگه کرد و تێیدا پێویستی ئەو سەکۆیەی خستەڕو بەوپێیەی دەرفەتێکی دیکەیە بۆ هەلی کارکردن و هاریکاری لەگەڵ وڵاتانی جیهان لەپێناو بەدیهێنانی بەرژەوەندییە هاوبەشەکان.
سەرۆك کۆمار جەختیکردەوە، کە عێراق وڵاتێکی مێژوویی دێرینە، بەڵام ئەمڕۆ کەوتۆتە ژێر کاریگەرییە گەورەکانی گۆڕانی کەشوهەوا، کە کاریگەری لەسەر سامانە سروشتییەکان و کۆمەڵگە خۆجێییەکانی هەیە. ئاماژەی بەوەشکرد، دەبێت بەفیڕۆدانی ئاو چارەسەربکرێت و رێگای تەکنەلۆژی و شێوازی مۆدێرن بگیرێنەبەر بۆ باشترکردنی بەڕێوەبردنی ئاو لە وڵاتدا.
هەر لە چوارچێوەی بەشداریکردنی لە لوتکەی کەشوهەوا COP29، سەرۆك کۆمار چاوی بە ژمارەیەك لە سەرۆكی وڵاتان کەوت لەوانە ئەلیکسەندەر ڤۆچیچ سەرۆکی سڕبیا و هەروەها سەرۆکی حکومەتەکان لەوانە کیریاکۆس میتسۆتاکیس سەرۆك وەزیرانی یۆنان، پیدرۆ سانچێز سەرۆك وەزیرانی ئیسپانیا، پیتەر ڤیالا سەرۆك وەزیرانی چیك، ئەلیکسەندەر دی کرۆ سەرۆك وەزیرانی بەلجیکا و هەروەها ژمارەیەك جێنشین و میری وڵاتان لەوانە شێخ سوباح خالید ئەلحەمەد موبارەك سوباح جێنشینی دەوڵەتی کوەیت. لەو دیدارانەدا باس لە پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و پتەوکردنی هاریکاری هاوبەش کرا. هەروەها دواپێشهاتەکانی ناوچەکە و هەوڵەکانی چەسپاندنی ئاسایش و ئاشتی لەسەر هەردوو ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی خرانەڕو، سەرەڕای گفتوگۆکردن لەسەر کارەکانی لوتکەی کەشوهەوا، دەرئەنجامە خوازراوەکان، پێشنیاری وڵاتانی بەشداربو، ئەو کێشانەی روبەڕویان دەبێتەوە و چارەسەرەکانی تێپەڕاندنی ئەو کێشانە. هاوکات میکانیزمەکانی فراوانکردنی ئاسۆی هاریکاریی بنیاتنەر بۆ روبەڕوبونەوەی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر هەموو لایەنەکانی ژیان، تاووتوێکران.
لەم چوارچێوەیەدا سەرۆك کۆمار جەختیکردەوە، کە نابێت پێشنیارەکان تەنها وشەی داڕشتن بن، بەڵکو دەبێت بە کردار لەسەر زەوی جێبەجێ بکرێن و بکرێن بە پراکتیکی بۆئەوەی پلەی گەرما لەسەر هەسارەی زەوی دابەزێنرێت و نەوەی ئێستا و داهاتوو بپارێزرێن.
هەر لە چوارچێوەی بەشداریکردنی لە کارەکانی کۆنفرانسی لوتکەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کەشوهەوا (COP29)، سەرۆك کۆمار لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گوتێرێس سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتوەکان کۆبووەوە و هاریکاری نێوان عیراق و نەتەوە یەکگرتووەکانیان لە هەموو روویەکەوە تاووتوێ کرد.
لەلایەکی دیکەوە، سەرۆك کۆمار بەشداری لە پانێڵێکی گفتوگۆدا کرد، کە بە چاودێریی رێکخراوی خۆراك و کشتوکاڵ (فاو) و بە ئامادەبونی شو دۆنیۆ بەڕێوەبەری رێکخرابو.
لە پانێڵەکەدا میکانیزمەکانی خێراکردنی پارەدارکردنی کاروبارەکانی پەیوەست بە کەشوهەوا لەپێناو سیستمی خۆڕاگری کشتوکاڵی و خۆراکی لە وڵاتانی لاواز و ئەوانەی ململانێیان تێدایە، تاووتوێکرا.
هەروەها سەرۆك کۆمار لە شوێنی مانەوەی خۆی لە باکۆی پایتەختی ئازەربایجان، پێشوازیکرد لە فاتیح بیرۆل بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە.
لەدیدارەکەدا، سەرۆك کۆمار جەختی لەسەر گرنگی بەهێزکردنی هاریکاری نێوان عیراق و ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزە کردەوە لە بواری بەکارهێنانی وزە و پشتیوانی هەوڵەکانی عێراق لەم رێگەیەدا و لە بوارە جیاوازەکان بۆ بوژانەوەی ئابوری و سودوەرگرتن لە سامانەکانی بەشێوەیەکی بەردەوام.
هاوکات بەڕێزیان بەجیا پێشوازیکرد لە ئۆدیل رینو باسۆ سەرۆکی بانکی ئەوروپی بۆ ئاوەدانکردنەوە و پەرەپێدان، خاتوو کریستالینا گۆرگیێڤا بەڕێوەبەری سندوقی دراوی نێودەوڵەتی.
لە هەردوو دیدارەدا باس لە هاریکاری دوولایەنە و رێگاکانی پەرەپێدانیان لە چوارچێوەی پاڵپشتیکردنی رێبازی گەشەپێدان لە عیراقدا کرا و سەرۆك کۆمار جەختیکردەوە لەسەر هەوڵەکانی عیراق بە ئاراستەی جێبەجێکردنی بەرنامە و پلانی تەواو بۆ پێشخستنی ئابوری و پشتگیریکردن لە پرۆسەی چاکسازیی دارایی و بانکی و پارەدارکردن و جێبەجێکردنی پرۆژەکانی ژێرخان و ئاوەدانکردنەوە و بوارەکانی تەندروستی و وزە و کشتوکاڵ و کارەبا و پەروەردە.
هەر لەمیانی لوتکەکەدا، سەرۆك کۆمار دیداری رۆژنامەوانی لەگەڵ ژمارەیەك کەناڵی راگەیاندنی ئازەربایجان و بیانی ئەنجام دا و باسی لە لوتکەی کەشوهەوا COP29 و بارودۆخی عێراق و ناوچەکە لەڕوی سیاسی و ئاسایش و ئابوری و ژینگەییەوە کرد، ئاماژەی بە رێگاکانی چەسپاندنی ئاسایش و ئاشتی و سەقامگیریی ئیقلیمی و جیهانی لە بوارە جیاجیاکاندا کرد.
وەزیری پلاندانانی عیراق رایدەگەیەنێت، سەرژمێری گشتی دانیشتووان نەخشەی گەشەپێدان لە عیراق دیاری دەكات.
محەمەد عەلی تەمیم وەزیری پلاندانانی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، سەرژمێری گشتی دانیشتووان كە رۆژانی ٢٠ و ٢١ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت، لە ماوەی ٣٧ ساڵی رابردوودا یەكەم سەرژمێری گشتگیری گەشەپێدانە و دەبێتە بنەمایەكی گرنگ بۆ سەقامگیری كۆمەڵایەتی و ئەمنی و ئابووری بۆ عیراق.
وتیشی، سەرژمێری گشتی دانیشتووان سەركەوتنێكی گەورەی نیشتمانی و دەستوورییە و نەخشەی گەشەپێدان لە عیراق دیاری دەكات و دەبێتە بەرچاوڕوونی و بنەمایەكی گرنگ بۆ چۆنێتی دابەشكردنی پرۆژە و خزمەتگوزارییەكان لە پارێزگاكانی عیراق.
بەتۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی لە عیراق، تۆنی بلێر سەرۆك وەزیرانی پێشتووتری بەریتانیا دادگایی دەكرێت.
نووسینگەی داواكاری گشتی فیدراڵی بەلجیكا لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردووەتەوە، كردنەوەی دەرگای لێكۆڵینەوەی لە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی لە عیراق لەلایەن تۆنی بلێر سەرۆك وەزیرانی پێشووتری بەریتانیا پەسەندكردووە لە پرۆسەی ئازادی عیراقدا لەساڵی ٢٠٠٣ و گەمارۆخستنە سەر خەڵكی قەزای فەلوجە و برسیكردنیان لەساڵی ٢٠٠٤.
ئاماژە بەوەشكراوە، دۆسێی گەندەڵی و بردنی سەروەت و سامانی عیراق و ئەشكەنجەدانی بەندكراوان لە گرتووخانەكان و چەندین تۆمەتی تریش دراوەتە پاڵ تۆنی بلێر، داواشی لە عیراقییەكان كردووە هەر بەڵگەیەكی رەسمییان لەلایە سەبارەت بە كاری نایاسایی و ئەنجامدانی تاوان لەلایەن سەربازانی بەریتانیاوە لە عیراق، رادەستی نووسینگەی داواكاری گشتی فیدراڵی بەلجیكا بكەن بە مەبەستی دادگایی كردنی تۆنی بلێر.