عیراق
لە ساڵی داهاتوودا سێ فڕۆكەخانەی نوێ لە عیراق دەكرێنەوە، وەزارەتی گواستنەوە دەڵێت كردنەوەی فڕۆكەخانەكان كاریگەری گەورەیان لەسەر گەشەسەندنی ئابووری دەبێت.
مەیسەم سافی وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەی عیراق رایگەیاند، حكومەتی ئێستا پلان و بەرنامەی ستراتیژی هەیە تایبەت بە بواری گواستنەوە بەتایبەتیش رێگەی گەشەپێدان كە لەناو ١١ پارێزگای عیراقدا تێدەپەڕێت و سێ فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ رێگەی گەشەپێداندا دەبێت كە بریتین لە فڕۆكەخانەكانی بەغداد و بەسرە و نەجەف.
وتیشی، لە ئێستادا كاركردن لە فڕۆكەخانەی ناسریە گەیشتووەتە ٧١% و فڕۆكەخانەی نەینەوا گەیشتووەتە ٨٦% و كارەكانی فڕۆكەخانەی كەربەلاش بەرەو كۆتایی دەچێت و بڕیارە لە ساڵی داهاتوودا هەرسێ فڕۆكەخانەكە بكرێنەوە كە كاریگەری گەورەیان دەبێت لەسەر زیاتر گەشەپێدان و بەهێزبوونی كەرتی ئابووری عیراق.
حكومەتی عیراق دوو كۆمپانیای نێودەوڵەتی بۆ پێداچوونەوە و رێكخستنەوەی سیستمی بانكیی رادەسپێرێت.
مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری دارایی رایگەیاند، چاكسازیی و رێكخستنەوەی سیستمی بانكیی یەكێكە لەو بابەتانەی كە حكومەتی عیراق زۆر بە جددی هەوڵی بۆ دەدات و هەنگاوی گەورەشی ناوە.
وتیشی پڕۆسەكە سەرەتا بە چاودێری و سەرپەرشتی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە بانكە حكومییەكانەوە دەستیپێكردووە و دواتر بانكە ئەهلییەكانیش دەگرێتەوە و كار بۆ ئەوە دەكرێت سیستمی بانكیی لە عیراق هاوشێوەی سیستم و ستانداردە نێودەوڵەتییەكان بێت.
مەزهەر محەمەد ساڵح باسی لەوەشكرد، لە چوارچێوەی چاكسازییەكاندا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق دوو كۆمپانیای نێودەوڵەتی كە پسپۆڕی بواری سیستمە بانكییەكانن راسپاردووە، پێداچوونەوە بۆ رێكخستنەوەی سیستمی بانكی لە عیراق بكەن.
كۆمكاری عەرەبی دەڵێت ئەو ئامارانەی ئیسرائیل بڵاویان دەكاتەوە لە بارەی ژمارەی ئەو هێرشانەی لە عیراقەوە دەكرێنە سەر وڵاتەكەی دوورن لە راستییەوە.
ئەنجومەنی كۆمكاری عەرەبی لەسەر داوای عیراق كۆبووەوە و و تەوەری سەرەكی گفتوگۆكانیش باسی پەیام و هەڕەشەكانی ئیسرائیل بووە بۆ هێرشكردنەسەر عیراق لە بەرامبەر ئەو هێرشە درۆنی و مووشەكییانەی لەو وڵاتەوە لەلایەن گرووپە چەكدارەكانەوە دەكرێنە سەر ئیسرائیل وەك پشتیوانیكردن لە كەرتی غەززە و لوبنان.
لە كۆبوونەوەكەدا جەختكرایەوە، ئەو ژمارە و ئامارانەی ئیسرائیل بڵاویان دەكاتەوە لە بارەی هێرشی گرووپە چەكدارەكانی عیراق بۆسەر وڵاتەكەی دروون لە راستییەوە و بەو شێوەیە نییە كە باسی دەكات، بەڵكو تەنها ئامانجی ئەوەیە زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە لە شەڕ و ئاڵۆزییەكان تێوەبگلێنێت.
ژمارەی ئاوارەكانی لوبنان لە عیراق لە ٤٠ هەزار كەس نزیك دەبێتەوە و زیاتر لە ٥٠٠ خێزانی سوریش لە لوبنانەوە هاتوونەتە عیراق.
كۆمیسیۆنی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەنابەران لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، لە ماوەی نێوان ٢٧ی ئەیلول تا ١٩ی ئەم مانگە، ٣٩ هەزار و ٧١ ئاوارەی لوبنان كە لە نزیكەی شەش و هەزار ٦٠٠ خێزان پێكهاتوون، گەیشتوونەتە عیراق و لە پارێزگاكانی نەجەف و كەربەلا و بابل و بەغداد و دیالە و سەڵاحەدین و موسەنا و نەینەوا شوێنی نیشتەجێبوون و هەموو پێداویستییەكانیان بۆ دابینكراوە.
راشیگەیاندووە، جگە لەو ژمارە ئاوارەیەی لوبنان، زیاتر لە ٥٠٠ خێزانی سوریش كە لوبنان ئاوارەبوون، لەو وڵاتەوە هاتوونەتە عیراق و لەگەڵ ئاوارەكانی لوبنان شوێنی نیشتەجێبوون و هەموو پێداویستییەكانیان بۆ دابینكراوە و لە ئێستاشدا ٤٩٣ خێزانی تری ئاوارەی لوبنان لە نەتەوە یەكگرتووەكان ناویان تۆماركردووە بۆئەوەی بگەنە عیراق.
رۆژی سێشەممە ئەنجومەنی نوێنەران هەمواركردنەوەی یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم تاوتوێدەكات، ئامانج رەحیم دەڵێت، لەدوای پەسەندكردنی هەموارەكە، نەوتی هەرێم رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ دەكرێت.
بە گوێرەی كارنامەی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران، رۆژی سێشەممە ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەكەم بۆ هەمواری یاسای بودجەی سێ ساڵە دەكات كە ماددەیەكی تایبەتە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان.
ئامانج رەحیم سكرتێری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم دەڵێت، بەگوێرەی هەموارەكە وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە خەرجییە سەروەرییەكانی ناو بودجە، قەرەبووی حكومەتی هەرێم دەكاتەوە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆوە بۆ بازاڕەكانی جیهان.
دەشڵێت، لەدوای پەسەندكردنی هەموارەكە و كەوتنە بواری جێبەجێكردنەوە، پێویستە نەوتی هەرێم رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكرێت بۆ بە بازاڕكردنی لە رێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە.
هاوكات، هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، پێشبینیدەكەن لە ئایندەیەكی نزیكدا هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكاتەوە.
ئێران بۆ ماوەی دوو هەفتە هەناردەكردنی غاز بۆ عیراق رادەگرێت و بەوهۆیەوە زیاتر لە پێنج هەزار مێگاوات كارەبا كەمبوەتەوە.
وەزارەتی كارەبای عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئێران بۆ ماوەی ١٥ رۆژ هەناردەی غازی بۆ وڵات راگرتووە ئەمەش دەبێتەهۆی كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی كارەبا بە جۆرێك رۆژانە پێنج هەزار و ٥٠٠ مێگاوات كارەبا كەمتر بەرهەمدێت.
وتیشی، بەپێی ئەو رێككەوتنەی لە نێوان هەردولا كراوە دەبێت ئێران رۆژانە ٢٥ ملیۆن مەتر سێجا غاز بنێرێت، بەڵام تەنیا حەوت ملیۆن مەتر سێجا غازی ناردووە و دواتر بە تەواوەتی ناردنی غازی راگرتووە.
دەشڵێت، لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان هەماهەنگی دەكەن بۆ ئەوەی قەرەبووی ئەو بڕە كارەبایە بكرێتەوە كە لە دەستی دەدەن.
دەستەی ئاماری عیراق رایگەیاند، لەئەمڕۆوە قۆناغی سێیەمی سەرژمێری دەستپێدەكات و تا ١٠ی ١٢ بەردەوام دەبێت.
د. زیا عەواد سەرۆكی دەستەی ئامار و سیستیمی زانیاری جوگرافی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، تیمی مەیدانی سەرژمێری دەست بە قۆناغی سێیەمی سەرژمێری دەكەن و ئەوانەشی لە رۆژانی رابردو لە قۆناغی دووەمدا تۆمارنەكراون ناویان تۆماردەكرێت.
دەشڵێت، بژمێرەكان زانیاری لە بارەی شێوازی ژیانی هاووڵاتیان كۆدەكەنەوە لە بوارەكانی تەندروستی و پەروەردە و خزمەتگوزاری ئەوەش بە ئامانجی گەشەپێدان و باشتركردنی ژیانی هاووڵاتیان و ئەنجامدانی پرۆژەی پێویستە.
ئەنجومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عیراق بۆ پەسەندكردنی ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كۆدەبێتەوە.
سەرچاوەیەك لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراق بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ئەم هەفتەیە ئەنجومەنی باڵای كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراق كۆدەبێتەوە بە مەبەستی پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان.
وتیشی، دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكان، رادەستی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان دەكرێت، سەرۆكایەتی هەرێمیش وادەی یەكەم كۆبونەوەی پەرلەمانی كوردستان دیاریدەكات.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە و یەكێك لە بڕگەكانیش تاوتوێكردنی هەمواری یەكەمی بودجەی سێ ساڵیە.
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، ئەنجومەنەكە رۆژی سێشەممە كۆدەبێتەوە و گفتوگۆ لە بارەی پێنج تەوەر دەكات كە تەوەری یەكەمیان دەنگدانە لەسەر رێككەوتنی نێوان عیراق و روسیا لە بواری ئاسمانیدا.
ئاماژە بەوەشكراوە، تەوەرێكی تری كۆبونەوەكە خوێندنەوەی یەكەمە بۆ هەمواری ماددەی ژمارە ١٣ی یاسای بودجەی فیدرالی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ و ٢٠٢٥. كە تایبەتە بە تێچووی دەرهێنانی نەوت لە كێڵگە نەوتیەكانی هەرێمی كوردستان.
ئەوەشهاتووە، لە بەشێكی تری كۆبونەوەكە خوێندنەوەی یەكەم بۆ یاسای فرۆكەوانی مەدەنی و پرۆژەیاسای بەرگری شارستانی و قوربانیانی نەخۆشخانەی ئیبن خەتین و قوربانیانی حەمدانیە.
سەركردەكانی چوارچێوە لە رێگەی پرۆژە یاسایەكەوە كار بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عیراق دەكەن.
ماڵپەڕی "عەرەبی جدید" بڵاویكردووەتەوە، سەركردەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی و بە دیاریكراوی نوری مالكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، هەوڵەكانیان چڕكردووەتە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە لە عیراق لە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوودا.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، فراكسیۆنەكانی ناو چوارچێوە بە نیازن لە دانیشتنەكانی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران پرۆژەیاسایەك بۆ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بخەنەڕوو، بە مەبەستی خێراتركردنی رێوشوێنەكانی هەڵبژاردنی پێشوەختە.
ماڵپەڕەكە راشیگەیاندووە، هەڵبژاردنی پێشوەختە لە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو رێككەوتنی سیاسی لەسەركراوە لەنێوان هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و پارتی تەقەدوم و سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران.
ئەوەش لەكاتێكدایە، بڕیارە مانگی ١٠ـی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی خولی شەشەمی ئەنجومەنی نوێنەران لە عیراق بەڕێوەبچێت.
لە ئۆپراسیۆنێكدا لە سنووری كەركوك پێنج تیرۆریست كوژراون و "ئەمیری داعش بۆ هەرێمی كوردستان" و شەش تیرۆرستی تریش بە هاوكاری ئاسایشی سلێمانی دەستگیركران.
فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، لە ناوچەی زەغیتون لە كەركوك بە فڕۆكەی ئێف ١٦ بۆردومانی چەند پێگەیەكی تیرۆریستانی داعشیان كردووە و دوای بۆردومانەكە تەرمی پێنج تیرۆریست دۆزراونەتەوە.
راشیگەیاندووە، هەر لەو ئۆپراسیۆنەدا چوار جۆری چەك و پشتێنی بۆمبڕێژكراو و شەش بۆمب و چەند جۆرێكی تری تەقەمەنی دەستیان بەسەرداگیراوە و ئۆپراسیۆنەكانیشیان بۆ لەناوبردنی پاشماوەكانی داعش بەردەوام دەبێت و چڕتریشی دەكەنەوە.
دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی عیراقیش رایگەیاند، "حەوت تیرۆرست لە دەوروبەری كەركوك بە هاوكاری ئاسایشی سلێمانی دەستگیركراون كە یەكێكیان ئەمیری داعش بووە بۆ هەرێمی كوردستان بە ناوی ئازاد شاخی".
وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق رایگەیاند، پلانیان داناوە بۆ رێگریكردن لە كۆچی نایاسایی و دەیانەوێت لە رێگەی ئەنجومەنی نوێنەرانەوەی یاسایەكی تایبەت بەو بابەتە دەربكەن.
كەریم نوری بریكاری وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عیراق رایگەیاند، بۆ رێگریكردن لە كۆچی نایاسایی رەشنوسێك ئامادەكراوە و ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیران دەكرێت بۆ ئەوەی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەرچواندنی بۆ بكرێت.
دەشڵێت، لەم رێگەیەوە دەتوانرێت سزای ئەو كەسانە بدرێت كە قاچاخچێتی بە مرۆڤەوە دەكەن و هەڵمەتێكی هۆشیاریان لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵا و زانكۆكان دەستپێكردووە بۆ هۆشیاركردنەوەی گەنجان و ۆركشۆپ لە نێوان وەزارەتەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەن.
وەزارەتی ناوخۆی عیراق سەركەوتنی پلانی ئەمنی لە رۆژانی سەرژمێری گشتی دانیشتووان راگەیاند.
وەزارەتی ناوخۆی عیراق راگەیەنراوێكی سەبارەت بە بەڕێوەچوونی پرۆسەی سەرژمێری لە رۆژانی رابردوو بڵاوكردەوە و ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە، لە سەرتاسەری وڵات هێزە ئەمنییەكان هاوشانی بژمێرەكان بوون، بۆ سەرخستنی پرۆسەی سەرژمێری گشتی دانیشتووان.
لە بەشێكی تری راگەیەنراوەكەدا جەختی لە سەركەوتنی پلانی ئەمنی لە پرۆسەكە كردوەتەوە، لەگەڵ كۆتاییهێنان بە قەدەغەی هاتوچۆ لە سەرجەم پارێزگاكان و گەڕانەوە بۆ رەوشی ئاسایی.
كەشناسی عیراق پێشبینی دەكات شەپۆلێكی بارانبارینی بەخوڕ روو لە هەرێم و شارەكانی عیراق بكات و لە چەند ناوچەیەكیش بەفر ببارێت.
دەستەی كەشناسی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، پێشیینی دەكرێت لە سبەینێوە شەپۆلێكی بارانبارینی بەخوڕ زۆربەی شارەكانی عیراق بگرێتەوە و سەرەتاش باكوری رۆهەڵاتی عیراق دەگرێتەوە و لە ناوچە شاخاوییە بەرزەكانیش بەفر دەبارێت.
راشیگەیاندووە، بەهۆی هەڵكردنی بای باكورەوە پلەكانی گەرما بەشێوەیەكی بەرچاو نزم دەبنەوە و لە رۆژی سێشەممەوە كەشوهەوا ئاسایی دەبێتەوە.
كەشناسی هەرێمیش رایگەیاندووە، سبەینێ كەشوهەوای هەرێمی كوردستان دەگۆڕێت و نمەباران لە ناوچەكانی رۆژئاوا دەستپێدەكات و لە درەنگانی شەویشدا هەموو ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە .
فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكانی عیراق كوژرانی دوو چەكداری داعشی لە بۆردومانێكی ئاسمانیدا لە دۆڵی زەغیتون لە سنوری كەركوك راگەیاند.
فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، لە بەڕێوەبەرایەتی هەواڵگری سەربازی و بە هەماهەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان و لەسەر بنەمای زانیاری هەواڵگری سەربازی، بە فڕۆكەی ئێف ١٦ دوو چەكداری تیرۆریستی داعش لە دۆڵی زەغیتون لە سنوری كەركوك بە ئامانج گیراون و كوژراون.
دەشڵێت، هێزەكانیان لە هەموو شوێنێك بەدوای تیرۆریستانی داعش دەگەڕێن و سوورن لەسەر بنەبڕكردنی تیرۆر لە هەموو شوێنێكی وڵاتدا.
وەزارەتی بازرگانی عیراق پلانێكی نوێی تایبەت بە بەرنامەی بەشەخۆراك راگەیاند بە ئامانجی دیاریكردنی ئەو خێزانانەی لە ژێر هێڵی هەژاریدا دەژین.
محەممەد حەنون، وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عیراق رایگەیاند، لە چەند رۆژێكی داهاتوودا، بەرنامەیەكی نوێ و تایبەتی بە فۆرمی بەشەخۆراك رادەگەیەنن كە ئامانج لێی ئەوەیە لەو رێگایەوە ئەو خێزانانە لە ژێر هێڵی هەژاری دەژین یاخود پێویستی زۆریان بە بەشە خۆراك هەیە دیاریبكرێن.
جەختیشی لەوە كردەوە، وەزارەتی بازرگانی پشت بە ئەنجامی سەرژمێری گشتی دەبەستێت بۆ دابینكردنی داتای ورد دەربارەی هەموو خێزان و هاوڵاتییەك.