تیمی راگەیاندنی حكومەتی عیراق رایدەگەیەنێت، فەرمانبەران و خانەنشینان پێشوازی لە بڕیاری لێبڕینی ١٪ـی موچەكانیان دەكەن بۆ ئەوەی تەرخان بكرێت بۆ گەلی لوبنان و فەڵەستین.

عەدنان عەرەبی جێگری سەرۆكی تیمی راگەیاندنی حكومەتی عیراق رایگەیاند، عیراق یەكەمین وڵاتە لە دوای ٧ـی ١٠ـی ساڵی رابردوەوە پشتیوانی غەززە بووە و دواتر پشتیوانی خۆی بۆ لوبنان دەربڕیوە و دەرگای بە رووی هاووڵاتیانی لوبناندا كردەوە و پێویستیەكانیان بۆ دابین كران.

دەشڵێت، عیراق تائێستاش بەردەوامە لە پشتیوانیكردنی گەلی لوبنان تا كۆتایی جەنگ و داواش لە هاووڵاتیانی لوبنان دەكات دتوانن لە عیراق بكەن لە حاڵەتی پێویستیان.

عەدنان عەرەبی باسی لەوەشكرد، دوای بانگەوازەكەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە فەرمانبەران و خانەنشینان بۆ لێبڕینی ١٪ـی موچەكانیان بە شێوەیەكی خۆویستانە و دابینكردنی بۆ گەلی لوبنان و غەززە، لەلایەن ئەو دوو توێژەوە پێشوازی لە بڕیارەكە كرا.

موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر داوا لە گروپە چەكدارەكان دەكات لە شارەكان دووربكەونەوە و وێنەی ئەو و بنەماڵەكەی لە بارەگا و شوێنە گشتیەكان دابگیرێت.

موقتەدا سەدر رێبەڕی رەوتی سەدر، چوار فەرمانی بۆ هێزەكانی سەرایا سەلامی باڵی سەربازی رەوتەكەی لەناو حەشدی شەعبی دەكرد و دەڵێت، بارەگا سەربازی و كارگێڕییەكانتان لە شارەكان دووربخەنەوە و هەر سەركردەیەك لە پێنج ئۆتۆمبێل زیاتر بەكارنەهێنێت بۆ هاتوچۆكردن.

دەشڵێت، دەستبەجێ وێنەی كەسایەتییەكانی بنەماڵەی سەدر لەسەر بارەگاكان دابگرن و تەنها لە ناو ژوور و راڕەوەكاندا هەڵبواسرێن و ئاڵای عیراق لە سەرووی ئاڵای سەرایا سەلامەوە هەڵبكەن.

ئەو هەڵوێستەی سەدر دوای نامەكەی هەفتەی رابردووی ئیسرائیل دێت، كە لە رێگەی ئەمریكاوە ئاڕاستەی عیراقی كردبوو وەكو دوایین هۆشداری بۆ ئەوەی گروپە چەكدارەكان هێرشەكانیان بۆ سەر تەلئەبیب رابگرن. 

سەرۆكایەتی كۆماری عیراق، دورخستنەوەی ئەندامێكی لیوای پاراستنی سەرۆكایەتی كۆمار رادەگەیەنێت كە تێوەگلاوە لە خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات و پێگەكەی لە دەرەوەی ئەركی خۆیدا.

لە راگەیەندراوێكدا سەرۆكایەتی كۆمار، ڕای گشتی لە ئەنجامی لێكۆڵینەوەیەك ئاگاداردەكاتەوە، كە تیایدا ئەندامێكی لیواكانی سەرۆكایەتی سودی لە پێگەی خۆی وەرگرتووە لە دەرەوەی ئەركی خۆی بۆ گەیشتن بە مەرام و بەرژەوەندییەكان خۆی.

دەشڵێت، كە هەموو رەفتار و پێشێلكارییەكانی ئەو ئەندامە، تاكەكەسی بوون و پەیوەندییان بە سەرۆكایەتی كۆمارەوە نەبووە و بەناوی سەرۆكایەتی كۆمارەوە بڕیاریداوە.

سەرۆكایەتی كۆمار دەڵێت، لەسەر بڕیاری سەرۆك كۆمار، دوای بەدواداچوون ئەو ئەندامە دەستبەجێ لە كارەكەی دوورخراوەتەوە و هەموو رێوشوێنێكی یاسایی بەرانبەری دەگیرێتەبەر، بەو پێیەی زیانی بە ناوبانگی سەرۆكایەتی كۆمار گەیاندووە لەو ئەركەی پێی راسپێردراوە.

بۆ یەكەمجار كۆبونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە سەرۆكایەتی مەحمود مەشهەدانی بەرێوەدەچێت و یەكێك لە بڕگەكانیش تاوتوێكردنی هەمواری یەكەمی یاسای بودجەیە. 

فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، ئەنجومەنەكە ئەمرۆِ سێشەممە كۆدەبێتەوە و گفتوگۆ لە بارەی پێنج تەوەر دەكات كە تەوەری یەكەمیان دەنگدانە لەسەر رێككەوتنی نێوان عیراق و روسیا لە بواری ئاسمانیدا.

ئاماژە بەوەشكراوە، تەوەرێكی تری كۆبونەوەكە خوێندنەوەی یەكەمە بۆ هەمواری ماددەی ژمارە 13ی یاسای بودجەی فیدرالی 2023 و 2024 و 2025. كە تایبەتە بە تێچووی دەرهێنانی نەوت لە كێڵگە نەوتیەكانی هەرێمی كوردستان.

ئەوەشهاتووە، لە بەشێكی تری كۆبونەوەكە خوێندنەوەی یەكەم بۆ یاسای فرۆكەوانی مەدەنی و پرۆژەیاسای بەرگری شارستانی و قوربانیانی نەخۆشخانەی ئیبن خەتیب و قوربانیانی حەمدانیە.

دادگای تاوانەكانی كەرخ  فەرمانی ١٠ ساڵ زیندانیكردنی بۆ نور زوهێر تۆمەتباری سەرەكی دۆسیەی دزی سەدە دەركرد.

دادگای تاوانەكانی كەرخ بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، لە دانیشتنێكیدا تایبەت بە دۆسییەی دزی سەدە، فەرمانی ١٠ ساڵ زیندانیكردنی بۆ نور زوهێر تۆمەتباری سەرەكی دۆسییەكە دەركرد، هەروەها سزای شەش ساڵ زینداینكردنی بەسەر رائید جوحی بەڕێوەبەری نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی پێشوودا سەپاندوو.

دادگای تاوانەكانی كەرخ هەروەها لەسەر هەمان دۆسیە سزای سێ ساڵ زیندانیكردنی بەسەر هەیسەم جبوری پەرلەمانتاری پێشووی عیراقدا سەپاند.

ساڵی ٢٠٢٢دۆسییەی دزینی دوو ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لە فەرمانگەی باجی عیراق ئاشكرابوو، كە لە رێگەی پێنج كۆمپانیاوە ئەو بڕە بە پارەیە بە چەند قۆناغێك لە بانكی رافیدەین هێنرابووە دەرەوە و برابووە دەرەوەی وڵات، نور زوهێریش كە سەرۆكایەتی دەستەی بەڕێوەبەری ئەو پێنج كۆمپانیایەی دەكرد لەسەر دۆسییەكە دەستگیركرا، بەڵام دواتر بە كەفالەت ئازادكرا.

 

مەشهەدانی لەگەڵ سەرۆكی فراكسیۆنەكان كۆبووەوە و داواشی لەلیژنەكان كرد سەرجەم پرۆژە یاسا پەكخراوەكان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران بكەن.

نوسینگەی ڕاگەیاندنی مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بڵاویكردەوە، لە كۆبوونەوەكەدا كۆمەڵێك دۆسیەی گرنگ تاوتوێ كراوە، لەوانەش یەكڕیزی و یەك هەڵوێستی فراكسیۆنەكان لەسەر دۆسیە نیشتیمانییەكان.

دەشڵێت، مەشهەدانی جەختیكردۆتەوە لەسەر پاڵپشتیكردنی كارەكانی هەرسێ سەرۆكایەتییەكەی عیراق لەو ئاڵنگارییانەی ئەمڕۆ روبەڕووی بوونەتەو، لەوانەش هەڕەشەی دەرەكی بەتایبەت هەڕەشەی ئیسرائیل.

مەحمود مەشهەدانی سەبارەت بە پەسەندكردنی پرۆژە یاساكانی پەرلەمان وتی، باشترە سەرەتا دەنگ  لەسەر یاسای لێبوردنی گشتی بدرێت، چونكە پەیوەندی بە مافی مرۆڤەوە هەیە.

سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران هەروەها داوای لەسەرجەم لیژنەكان كرد سەرجەم پرۆژە یاسا پەكخراوەكان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەران بكەن بەمەبەستی تاوتوێكردنیان.
 

پارێزگاری بانكی ناوەندی دەڵێت، ساڵی داهاتوو میكانیزمێكی نوێی تایبەت بە حەواڵكردنی پارە بۆ چارەسەری پزیشكی و گەشتكردن رادەگەیەنن.

عەلی عەلاق، پارێزگاری بانكی ناوەندی عیراق لە پێنجەمین كۆڕبەندی هەفتەی عەرەبی بۆ بەگەشەپێدانی بەردەوام لە قاهیرەی پایتەختی میسر رایگەیاند، پێگەی دراوی عیراق لە ئێستادا زۆر نایاب و بەهێزە و كاردەكەن، بۆ دابینكردنی خواست و پێداویستییەكانی وڵات لە دراوی بیانی، بە پشتبەستن بەوەی عیراق قەبارەی یەدەگی دەرەكی زۆرە و دەتوانێت سەقامگیری دراو بەدەستبهێنێت.

ئاماژەی بەوەشدا، ساڵی داهاتوو میكانیزمێكی نوێی تایبەت بە حەواڵەكردن بۆ گەشت و چارەسەری پزیشكی رادەگەیەنن و لە رێگەیەوە كاروبارەكانی حەواڵەی هاوڵاتییان بۆ ئەو مەبەستانە فراوانتر دەكرێن.

پارێزگاری بانكی ناوەندی دەشڵێت، سەركەوتووبوون لە دابینكردنی دراوی بیانی بۆ خواست و پێداویستییەكانی ناوخۆی وڵات، لەنێویاندا خواستی حكومی و كەرتی تایبەت.


 

لە بەغداد رێگری لە فرۆشتنی منداڵێك لە لایەن دایكیەوەكرا، كە بە نیاز بووە بەرانبەر بە ٨٠ هەزار دۆلاری ئەمەریكی منداڵەكەی بفرۆشێت.

سەرچاوەیەكی ئەمنی بڵاویكردەوە، درەنگانی شەوی رابردوو، لە ئۆپراسیۆنێكدا لە ناوەڕاستی بەغداد رێگریانكردووە لە فرۆشتنی منداڵێك لەلایەن دایكییەوە كە ویستویەتی بەرانبەر بە ٨٠ هەزار دۆلاری ئەمریكی بیفرۆشێت.

راشیگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێكدا ئەو دایكە و ئەو کەسانەشی لەگەڵیدابوون كە ژمارەیان پێنج كەسە، لە یەكێك لە چێشتخانەكانی كەڕادە دەستگیركراون لەگەڵ ئەو كەسانەی كە بە نیازنبوون منداڵەکە بكڕن.

ئەو سەرچاوەیە وتیشی، لێکۆڵینەوە لە روداوەکە دەستیپێکردووە، ئەو كەسانەی دەستگیرکراون رێكاری یاساییان بەرامبەر دەگیرێتەبەر.

سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایدەگەیەنێت، پشتیوانی وەزارەتی دەرەوە دەكەن لە رووبەڕووبوونەوەی هەر دەستوەردانێكی دەرەكی كە كاریگەری لەسەر سەروەری عیراق هەبێت.

مەحمود مەشهەدانی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە وتارێكدا لە یادی ١٠٠ ساڵەی وەزارەتی دەرەوەی عیراق رایگەیاند، لە بەرانبەر هەر دەستوەردانێكی دەرەكی كە كاریگەری لەسەر بڕیار و سەروەرییەكانی عیراق هەبێت، ئەنجومەنی نوێنەران بە هەموو شێوەیەك پشتیوانی وەزارەتی دەرەوە دەكات.

مەحمود مەشهەدانی وتیشی، وەزارەتی دەرەوەی عیراق تەنها دامەزراوەیەكی ئیداری نییە، بەڵكو ئەو عەقڵە سیاسییەیە كە پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ جیهانی دەرەوە بەڕێوەدەبات و رۆڵی هەبووە لەو گۆڕانكارییە گەورانەی كە لە وڵاتەكەیاندا هاتووەتە دی، بەرگری لە ماف و بەرژەوەندییەكانی عیراق لە قۆناغە سەختەكاندا كردووە.

سەرۆك وەزیرانی عیراق رایدەگەیەنێت، "ئیسرائیل بە بیانووی بێ بنەما هەڕەشە لە عیراق دەكات و تەنها دەیەوێت شەڕەنگێزی بڵاوبكاتەوە".

محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق، لە رێوڕەسمی یادی ١٠٠ ساڵەی وەزارەتی عیراق رایگەیاند، "عیراق یەكێكە لە دیارترین ئەندامانی دامەزرێنەری رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان، كە ئامادەییەكی نێودەوڵەتی و جێگەی لە زۆرێك لە روداوە گرنگەكانی مێژووی ناوچەكەدا هەبووە".

وتیشی، "ئیسرائیل بە بیانووی ناڕاست و بێ بنەما كە مەبەستیەتی شەڕەنگێزی بڵاوبكاتەوە، هەڕەشەی لە عیراق كردووە و بە دانپێدانانی نەتەوە یەكگرتووەكانیش، عیراق هەموو مەرجەكانی گۆڕانكاری لە دیموكراسی و سیاسی و گەشەپێدان بەدیهێناوە".

سودانی ئاماژەی بەوەشكرد، عیراق بەهۆی سیاسەتەكانی رژێمی دیكتاتۆری پێشوو تووشی گۆشەگیری بوو، بەڵام لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ـی وە بە خێرایی پێگەی خۆی بەهێزكردەوە و گەڕایەوە ناو گۆڕەپانە هەرێمی و نێودەوڵەتییەكان.

لە ساڵی داهاتوودا سێ‌ فڕۆكەخانەی نوێ‌ لە عیراق دەكرێنەوە، وەزارەتی گواستنەوە دەڵێت كردنەوەی فڕۆكەخانەكان كاریگەری گەورەیان لەسەر گەشەسەندنی ئابووری دەبێت.

مەیسەم سافی وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەی عیراق رایگەیاند، حكومەتی ئێستا پلان و بەرنامەی ستراتیژی هەیە تایبەت بە بواری گواستنەوە بەتایبەتیش رێگەی گەشەپێدان كە لەناو ١١ پارێزگای عیراقدا تێدەپەڕێت و سێ‌ فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ رێگەی گەشەپێداندا دەبێت كە بریتین لە فڕۆكەخانەكانی بەغداد و بەسرە و نەجەف.

وتیشی، لە ئێستادا كاركردن لە فڕۆكەخانەی ناسریە گەیشتووەتە ٧١% و فڕۆكەخانەی نەینەوا گەیشتووەتە ٨٦% و كارەكانی فڕۆكەخانەی كەربەلاش بەرەو كۆتایی دەچێت و بڕیارە لە ساڵی داهاتوودا هەرسێ‌ فڕۆكەخانەكە بكرێنەوە كە كاریگەری گەورەیان دەبێت لەسەر زیاتر گەشەپێدان و بەهێزبوونی كەرتی ئابووری عیراق.

 

حكومەتی عیراق دوو كۆمپانیای نێودەوڵەتی بۆ پێداچوونەوە و رێكخستنەوەی سیستمی بانكیی رادەسپێرێت.

مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری دارایی رایگەیاند، چاكسازیی و رێكخستنەوەی سیستمی بانكیی یەكێكە لەو بابەتانەی كە حكومەتی عیراق زۆر بە جددی هەوڵی بۆ دەدات و هەنگاوی گەورەشی ناوە.

وتیشی پڕۆسەكە سەرەتا بە چاودێری و سەرپەرشتی سەرۆك وەزیرانی عیراق لە بانكە حكومییەكانەوە دەستیپێكردووە و دواتر بانكە ئەهلییەكانیش دەگرێتەوە و كار بۆ ئەوە دەكرێت سیستمی بانكیی لە عیراق هاوشێوەی سیستم و ستانداردە نێودەوڵەتییەكان بێت.

مەزهەر محەمەد ساڵح باسی لەوەشكرد، لە چوارچێوەی چاكسازییەكاندا محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق دوو كۆمپانیای نێودەوڵەتی كە پسپۆڕی بواری سیستمە بانكییەكانن راسپاردووە، پێداچوونەوە بۆ رێكخستنەوەی سیستمی بانكی لە عیراق بكەن.

كۆمكاری عەرەبی دەڵێت ئەو ئامارانەی ئیسرائیل بڵاویان دەكاتەوە لە بارەی ژمارەی ئەو هێرشانەی لە عیراقەوە دەكرێنە سەر وڵاتەكەی دوورن لە راستییەوە.

ئەنجومەنی كۆمكاری عەرەبی لەسەر داوای عیراق كۆبووەوە و و تەوەری سەرەكی گفتوگۆكانیش باسی پەیام و هەڕەشەكانی ئیسرائیل بووە بۆ هێرشكردنەسەر عیراق لە بەرامبەر ئەو هێرشە درۆنی و مووشەكییانەی لەو وڵاتەوە لەلایەن گرووپە چەكدارەكانەوە دەكرێنە سەر ئیسرائیل وەك پشتیوانیكردن لە كەرتی غەززە و لوبنان.

لە كۆبوونەوەكەدا جەختكرایەوە، ئەو ژمارە و ئامارانەی ئیسرائیل بڵاویان دەكاتەوە لە بارەی هێرشی گرووپە چەكدارەكانی عیراق بۆسەر وڵاتەكەی دروون لە راستییەوە و بەو شێوەیە نییە كە باسی دەكات، بەڵكو تەنها ئامانجی ئەوەیە زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە لە شەڕ و ئاڵۆزییەكان تێوەبگلێنێت.

ژمارەی ئاوارەكانی لوبنان لە عیراق لە ٤٠ هەزار كەس نزیك دەبێتەوە و زیاتر لە ٥٠٠ خێزانی سوریش لە لوبنانەوە هاتوونەتە عیراق.

كۆمیسیۆنی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری پەنابەران لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، لە ماوەی نێوان ٢٧ی ئەیلول تا ١٩ی ئەم مانگە، ٣٩ هەزار و ٧١ ئاوارەی لوبنان كە لە نزیكەی شەش و هەزار ٦٠٠ خێزان پێكهاتوون، گەیشتوونەتە عیراق و لە پارێزگاكانی نەجەف و كەربەلا و بابل و بەغداد و دیالە و سەڵاحەدین و موسەنا و نەینەوا شوێنی نیشتەجێبوون و هەموو پێداویستییەكانیان بۆ دابینكراوە.

راشیگەیاندووە، جگە لەو ژمارە ئاوارەیەی لوبنان، زیاتر لە ٥٠٠ خێزانی سوریش كە لوبنان ئاوارەبوون، لەو وڵاتەوە هاتوونەتە عیراق و لەگەڵ ئاوارەكانی لوبنان شوێنی نیشتەجێبوون و هەموو پێداویستییەكانیان بۆ دابینكراوە و لە ئێستاشدا ٤٩٣ خێزانی تری ئاوارەی لوبنان لە نەتەوە یەكگرتووەكان ناویان تۆماركردووە بۆئەوەی بگەنە عیراق.
 

رۆژی سێشەممە ئەنجومەنی نوێنەران هەمواركردنەوەی یاسای بودجە تایبەت بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم تاوتوێدەكات، ئامانج رەحیم دەڵێت، لەدوای پەسەندكردنی هەموارەكە، نەوتی هەرێم رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ دەكرێت.

بە گوێرەی كارنامەی دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران، رۆژی سێشەممە ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەكەم بۆ هەمواری یاسای بودجەی سێ ساڵە دەكات كە ماددەیەكی تایبەتە بە هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان.

ئامانج رەحیم سكرتێری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم دەڵێت، بەگوێرەی هەموارەكە وەزارەتی دارایی فیدراڵ لە خەرجییە سەروەرییەكانی ناو بودجە، قەرەبووی حكومەتی هەرێم دەكاتەوە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم لەلایەن كۆمپانیای سۆمۆوە بۆ بازاڕەكانی جیهان.

دەشڵێت، لەدوای پەسەندكردنی هەموارەكە و كەوتنە بواری جێبەجێكردنەوە، پێویستە نەوتی هەرێم رادەستی كۆمپانیای سۆمۆ بكرێت بۆ بە بازاڕكردنی لە رێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە.

هاوكات، هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، پێشبینیدەكەن لە ئایندەیەكی نزیكدا هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەستپێبكاتەوە.

 

ئێران بۆ ماوەی دوو هەفتە هەناردەكردنی غاز بۆ عیراق رادەگرێت و بەوهۆیەوە زیاتر لە پێنج هەزار مێگاوات كارەبا كەمبوەتەوە.

وەزارەتی كارەبای عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئێران بۆ ماوەی ١٥ رۆژ هەناردەی غازی بۆ وڵات راگرتووە ئەمەش دەبێتەهۆی كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی كارەبا بە جۆرێك رۆژانە پێنج هەزار و ٥٠٠ مێگاوات كارەبا كەمتر بەرهەمدێت. 

وتیشی، بەپێی ئەو رێككەوتنەی لە نێوان هەردولا كراوە دەبێت ئێران رۆژانە ٢٥ ملیۆن مەتر سێجا غاز بنێرێت، بەڵام تەنیا حەوت ملیۆن مەتر سێجا غازی ناردووە و دواتر بە تەواوەتی ناردنی غازی راگرتووە. 

دەشڵێت، لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان هەماهەنگی دەكەن بۆ ئەوەی قەرەبووی ئەو بڕە كارەبایە بكرێتەوە كە لە دەستی دەدەن.