سوپای ئیسرائیل ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند؛ بەدوای درۆنێکدا دەگەڕێن کە لە غەززەوە دزەی کردوەتە ناو وڵاتەکەیان و تا ئێستا نەیان دۆزیوەتەوە.

 بەگوێرەی بەیاننامەکەی سوپای ئیسرائیل، "لە دوای ئەوەی درۆنێک دزەی کردوەتە ناو خاکەکەیانەوە و ئاگادارکەرەوەی سیستەمی ئاسمانی لە باشوری ئیسرائیل لێیداوە، دواتر ونبووە و تا ئێستا نازانن چی بەسەر هاتووە، ئەمەش قەلەقی بۆ دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل دروستکردووە."

ئەمە هاوکاتە لەگەڵ دەستپێکردنەوەی ئۆپراسیۆنە زەمینییەکانی سوپای ئیسرائیل لە شاری رەفەح لە باشووری کەرتی غەززە.

گرژییەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس تا دێت زیاتر دەبن، بەرنامەی خۆراكی جیهانیش دەڵێت؛ لە دوو رۆژی رابردودا دواین ژەمە خۆراكیان دابەشكردووە و ئێستا غەززە لەقۆناغی سەختی برسێتیدایە.

بەرگری شارستانی غەززە رایگەیاند، لە بۆردومانێكی ئیسرائیلدا بۆ سەر شاری رەفەح و خان یونس 15 كەس كوژران، وەزیری بەرگری ئیسرائیلیش دەڵێت، ئۆپراسیۆنەكانیان فراوانتر دەكەن.

مەحمود بەسەل وتەبێژی بەرگری شارستانی غەززە رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل بۆردومانی دوو ماڵی لە شاری رەفەح كرد و بەوهۆیەوە 13 كەس كوژران و لە بۆردومانێكی تریشدا لە خان یونس دوو كەسی تر كوژران.

هاوكات، یسرائیل كاتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاند، لە پێناو كۆنتڕۆڵكردنی تەواوی كەرتی غەززە و دەرهێنانی لە دەست گروپە چەكدارەكان ئۆپراسیۆنەكانیان لە غەززە زیاتر دەكەن.

دەشڵێت، پلانەكانیان بەو شێوەیەیە كە دانیشتوانی غەززە ناچار دەكەن بە چۆڵكردنی.

وەزارەتی بەرگری ئەمریكا رایگەیاند، وڵاتەكەی ژمارەیەكی تر لە كەشتی فرۆكەهەڵگر بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەنێرێت بۆ پاڵپشتیكردنی سەقامگیری و پاراستنی كەشتییە بازرگانییەكان لە ناوچەكەدا.

شۆن بارنێل وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا رایگەیاند، كەشتی فرۆكەهەڵگری تر لە جۆری هاردی ئێس ترومان دەنێرن بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پێناو بەهێزكردنی سەقامگیریی ناوچەكە و بەرپەرچدانەوەی هەر هێرشێك بكرێتەسەر بەرژوەندییەكانیان و پارێزگاریكردن لە رێڕەوی بازرگانی و كەشتیە بازرگانیەكانیان لە ناوچەكەدا.

هاوكات، وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بڵاویكردەوە، پیت هێگسێت وەزیری بەرگری فەرمانی كردووە بە ناردنی كەشتی فرۆكەهەڵگڕ زیاتر بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

سەرۆك وەزیرانی عیراق پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆك كۆماری ئێران ئەنجامدا و سودانی هەڕەشە و دروستكردنی مەترسیی بۆ سەر ئێران رەتكردەوە.

نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی عیراق بڵاویكردەوە، بە بۆنەی جەژنی رەمەزان و بە مەبەستی پیرۆزباییكردن، سودانی و پزشكیان پەیوەندییەكی تەلەفۆنییان ئەنجامدا و پێشخستنی پەیوەندییەكانی نێوان بەغداد و تارانیان باسكردووە.

نوسینگەی سەرۆكوزیرانی عێراق رایگەیاند، لەو پەیوەندییەدا سودانی هەڕەشە و دروستكردنی مەترسیی بۆ سەر ئێران رەتكردووەتەوە، كە ئاسایش و سەقامگیریی ئەو وڵاتە بخاتە مەترسییەوە.

بەگوێرەی راگەیەنراوێكی نوسینگەی سودانی، هەردولا جەختیان لە هەماهەنگیی نێوان وڵاتانی ئیسلامی كردووەتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوە ئاڵنگاری و مەترسییەكان.

سەرۆکی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) رەخنەی توندی لە هەڵوێستی جەهەپە گرت سەبارەت بە خۆپیشاندانەکانی دژی زیندانیکردنی ئیمامئۆغڵو و جەختی کردەوە کە "شەقام چارەسەر نییە".

دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) ئەمڕۆ سێشەممە لە وتارێکدا کە لە رۆژنامەیەکی نزیک لە پارتەکەی بڵاوکراوەتەوە، هەڵوێستی توندی دژی خۆپیشاندانەکانی لایەنگرانی جەهەپە دەربڕی کە لە دوای زیندانیکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆکی لەکارلادراوی شارەوانیی گەورەی ئیستەنبوڵ، بەڕێوەدەچن.

باخچەلی لە وتارەکەیدا نوسیوێتی: "قسە و ئازادیی رادەربڕین مافێکی دیموکراسییە، بەڵام ئەگەر ئەو ئازادییە ببێتە مایەی تێکدانی دۆخی گشتی و خەڵک بۆ یاخیبوون هانبدات، هەرگیز جێگەی قبووڵکردن نییە".

سەرۆکی مەهەپە راشیگەیاند: "هەموو ئەو وتانەی کۆمەڵگە بۆ پشێوی، تووندوتیژی و یاخیبوون ئاراستە دەکەن، بە واتای پێشێلکردنی هەموو بەرپرسیارێتییەکی ئەخلاقی و یاسایی دێن".

ئەم لێدوانانە لە کاتێکدا دێن کە ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی جەهەپە، دوای دەستگیرکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو لە 19ی مانگی رابردوو، چەندین جار داوای لە لایەنگرانی کردووە خۆپیشاندان ئەنجام بدەن.

بەپێی راگەیاندراوێکی فەرمی لەلایەن حزبوڵڵاوە، لە ئاکامی هێرشێکی فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر باشوری بەیروتی پایتەختی لوبنان، سەرکردەیەکی حزبوڵڵا بەناوی "عەلی حەسەن بەدیر" و کوڕەکەی "حەسەن عەلی بەدیر" کوژراون. 

لە بەرامبەردا، سوپای ئیسرائیل و دەزگای شاباک (ئاسایشی گشتی ئیسرائیل) لە راگەیاندراوێکی هاوبەشدا ئەنجامدانی هێرشەکەیان پشتڕاست کردەوە.

راگەیاندراوە هاوبەشەکەی ئیسرائیل ئەوەی خستووەتە روو کە "عەلی حەسەن بەدیر" دەستی هەبووە لە پلانڕێژی هێرشێکی گەورە بۆ سەر خەڵکی مەدەنی ئیسرائیل و هاوکات هاوکاری حەماسی کردووە.

سەرچاوە نزیکەکان ئاشکرایان کردووە کە حەسەن بەدیر یاریدەدەری بەرپرسی دۆسیەی فەڵەستین بووە لە حزبوڵڵا و یەکێک بووە لە سەرکردە کاریگەرەکانی ئەم گرووپە.

هەروەها ئاماژە بەوە کراوە کە بەدیر برای بەرپرسی راگەیاندنی شەڕ لە حزبوڵڵا بووە و لە ماڵەکەی خۆیدا لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکەی کراوەتە ئامانج.

جێی باسە، بەپێی زانیارییەکان، لە ئەنجامی هێرشەکەدا جگە لە بەدیر و کوڕەکەی، چوار کەسی دیکەش گیانیان لەدەستداوە و شەش کەسیش برینداربوون.

سەرۆكی زیندانیكراوی شارەوانی ئیستانبوڵ رایگەیاند، دەستگیركردنی خۆپیشاندەرانی خۆپیشاندانەكانی چەند رۆژی رابردووی توركیا نایاسایی و نادادپەروەرییە.

ئەكرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆكی زیندانیكراوی گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە، دەستگیركردنی خۆپیشاندەران، لە خۆپیشاندانەكانی چەند رۆژی رابردووی ژمارەیەك پارێزگای توركیا نایاسایی و نادادپەروەرییە، هەر كەسێكیش پێی وابێت دادگا لە وڵاتەكەدا بێلایەن و سەربەخۆیەوە، هاوبەشی ئەو تاوانەیە.

ئەوەشی خستووەتەڕو، دوای تێپەڕینی ساڵێك بەسەر هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی توركیا، لەلایەن یەك كەسەوە ئیرادەی گەلی توركیا پێشێلكراوە و لەماوەی ساڵێكدا، پێنج سەرۆك شارەوانی دەستگیركراون و دوانیشیان قەیوم لە شوێنیان دانراوە.

سەرۆكی زیندانیكراوی گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ دەشڵێت، بە دەنگی 85 ملیۆن هاوڵاتی هەڵبژێردراوە و دەتوانێت، وڵاتەكەی بەڕێگەی یاسایی و پشتیوانی گەلی توركیا، دوژمنایەتی ئەو كەس و لایەنانە بكات، پێشێلی مافەكانی گەلی وڵاتەكە دەكات.

ماوەی چەندین رۆژە وەزارەتەکانی دەرەوەی ئیسرائیل و تورکیا لە سۆشیاڵمیدیاکانیانەوە هێرشدەکەنە سەر یەکتری، ئەمەش لە دوای پۆستێکەوە دێت کە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا 29ـی ئازار ئیدانەی هێرشەکانی ئیسرائیلی بۆ سەر لوبنان کرد و رایگەیاند: "ئەم هێرشانە نیشانەی بێبایەخکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکانە لەلایەن ئیسرائیلەوە‌و بەردەوام بوونیشی مەترسی لەسەر ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە دروست دەکات".

وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل بەئاماژەدان بەم پۆستە لەئەکاونتی ئێکس لەهەمان ررۆژدا رایگەیاند "لەکاتێکدا ئەردۆغان بەتوندوتیژی هاوڵاتیانی خۆی سەرکوت دەکات و نەیارانی سیاسیی خۆی بەکۆمەڵ دەستگیر دەکات، کەچی خۆبەزلزانانە بانگەشەی بەهادانان بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی دەکات. لەکاتێکدا لەتورکیای ئەردۆغاندا نە دادپەروەری و نە یاسا و ئازادی بوونی نییە".

ئەردۆغان لەوتارەکەیدا دوای نوێژی جەژن لە 30ـی ئازاردا، وتی "دەزانین چی لە فەلەستین رودەدات. خودا بەتووڕەیی خۆی ئیسرائیلی زایۆنی لە ناو ببات‌و نەفرەتی خوای لێبێت".

ئەمڕۆش جارێکیتر گیدیۆن سار، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، رایگەیاند: "سودانی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی سوریا جەژنە پیرۆزەی کرد و باسی دۆخی ناوچەکەیان کرد".

محەممەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆکوەزیرانی سوریا، پیرۆزبایی جەژنی لێکرد و چەند پرسێکی گرنگی ناوچەکەیان تاوتوێ کرد.

بەپێی راگەیێندراوێک کە نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عیراق بڵاویکردەوە، سودانی پیرۆزبایی لە گەلی سوریا کردووە بە بۆنەی پێکهێنانی حکومەتی نوێ و "هەڵوێستی نەگۆڕی عێراق لە پشتیوانیکردنی بژاردەکانی گەلی برای سوریا" دووپاتکردەوە.

سەرۆکوەزیرانی عیراق لە میانەی گفتوگۆکەدا جەختی لەسەر گرنگی ئەوە کردەوە کە "پڕۆسەی سیاسی هەموو لایەن و پێکهاتەکانی سوریا لەخۆبگرێت و ببێتە مایەی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و ئاسایشی کۆمەڵایەتی، لەپێناو داهاتوویەکی ئارام و سەقامگیر بۆ سوریا و هەموو ناوچەکە".

هەر بەپێی راگەیێندراوەکە، محەممەد شیاع سودانی "دەستدرێژییەکانی ئیسرائیلی بۆ سەر خاکی سوریا رەتکردەوە و پشتیوانیی عیراقی بۆ یەکپارچەیی خاک و سەروەریی سوریا دوپاتکردەوە".

لە بەشێکی دیکەی گفتوگۆکەدا، هەردوو سەرۆکوەزیران باسیان لە گرنگیی هاوکاریی دوولایەنە لە روبەڕوبوونەوەی مەترسییەکانی رێکخراوی داعش و پەرەپێدانی هاوکارییەکان لە بوارە ئابورییەکاندا کرد.

روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ ئەمڕۆ رایگەیاند، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) ئامادەکاری دەکەن بۆ ئاڵوگۆڕکردنی دیل و تەرمەکان لەگەڵ سوپای نیشتمانیی سوریا.

بەپێی راپۆرتەکە، هەردوولا ئامادەن تەرمی ئەو چەکدارانە ئاڵوگۆڕ بکەن کە لە چەند هەفتەی رابردوودا لە بەرەی بەنداوی تشرین و پردی قەرە قۆزاک لە لادێکانی رۆژهەڵاتی حەلەب کوژراون.

روانگەی سوری هەروەها ئاشکرای کرد کە پێشتر هێزەکانی هەسەدە 40 تەرمیان لە سوپای نیشتیمانی وەرگرتووەتەوە و 25 تەرمیشیان رادەستی سوپای نیشتیمانی کردووەتەوە، کە چواریان هاووڵاتی تورکن.

شایانی باسە، ئەم ئامادەکارییانە بۆ ئاڵوگۆڕی دیل و تەرمەکان لە کاتێکدایە کە ئێستا ئاگربەستێک لە نێوان هەردوولادا هەیە.

سعودیە رایگەیاند، ژمارەی حاجیان و سەردانیکەرانی تەنیا دوو مزگەوت لە مانگی رەمەزاندا، 122 ملیۆن کەسی تێپەڕاندووە.

لە راگەیەندراوێکدا دەسەڵاتی گشتی بۆ چاودێریکردنی کاروباری مزگەوتی گەورە و مزگەوتی پێغەمبەر(د.خ)دا هاتووە کە ژمارەی سەردانیکەرانی ئەو دوو مزگەوتە لە مانگی رەمەزاندا بۆ ساڵی 1446ی کۆچی 122 ملیۆن و 286 هەزار و 712 کەس بووە.

بەپێی میدیاکانی سعودیە، ژمارەی حاجیان لە مانگی رەمەزاندا گەیشتە 16 ملیۆن و 558 هەزار و 241 کەس، لە کاتێکدا کۆی گشتی 75 هەزار و 573 هەزار و 928 کەسیان لە مزگەوتی گەورە نوێژیان کردووە، لە هەمانکاتدا ژمارەی نوێژخوێنانی مزگەوتی پێغەمبەر گەیشتووەتە 30 هەزار و 154 هەزار و 543 کەس.

دەسەڵاتی گشتی سعودیە بۆ کۆکردنەوەی ئاماری نوێژخوێنان لەو دوو مزگەوتە، پشت بە تەکنەلۆژیای پێشکەوتو دەبەستێت کە لە رێگەی هەستەوەرەکانەوە ئامادەبووان دیاریدەکات.

چەند سەرچاوەیەکی ئیسرائیلی رایانگەیاند، بەرپرسانی ئیسرائیل لە رێگەی ناوبژیوانانەوە بە حەماسیان وتووە؛ کە ئەمە دوا ساتەکانتانە.

کەناڵی 12ـی ئیسرائیلی بڵاویکردووەتەوە، ئیسرائیل لە رێگەی نێوەندگیرانەوە هۆشداریی بە حەماس داوە ئەگەر بارمتەکان ئازاد نەکەن، وەک پێشتر سەرۆکی ئەمریکا وتی، دەرگای دۆزەخیان لێدەکەنەوە.

ئەم پەیامە لە کاتێکدایە کە پێشتر ماڵپەری ئەکسیۆس لە زاری بەرپرسانی ئیسرائیلەوە بڵاویکردبووەوە، کە سوپای ئیسرائیل "ئۆپەراسیۆنە زەمینیەکانی دژ بە حەماس فراوانتر دەکات".

ئاماژەیان بەوەشکردووە، ئۆپەراسیۆنی زەمینی لە کەرتی غەززە بەشێکە لە هەڵمەتی "فشاری زیاتر"، کە ئامانج لێی ناچارکردنی حەماسە بە ئازادکردنی زۆرترین بارمتە.

پێشتر خەلیل حەیە سەرۆکی حەماس لە غەززە رایگەیاندبوو، چەکەکانمان هێڵی سورن.

وەزارەتی تەندروستی لە کەرتی غەززە رایدەگەیەنێت، لەدوای دەستپێکردنەوەی هێرشەکانی ئیسرائیل زیاتر لە هەزار کەس کوژراون.

وەزارەتی تەندروستی غەززە لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردوە،  لە یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزاندا 53 کەس لە هێرشەکاندا کوژراون، هاوکات لە سەرەتای دەستپێکردنەوەی هێرشە بەرفراونەکانی ئیسرائیل لە 18ی ئازاری ئەمساڵەوە هەزار و دوو کەس کوژراون.

بەپێی ئامارەکانی تەندروستی غەززە، لە 7ی تشرینی یەکەمی 2023وە، کۆی گشتی کوژراوان گەیشتووەتە سەروو 50 هەزار کەس، ژمارەی بریندارەکانیش زیاترە لە 114 هەزار کەسی تێپەڕاندووە.

جێی ئاماژەیە، ئەمڕۆ سوپای ئسیرائیل هۆشداری داوەتە دانیشتوانی شاری فەتح لە کەرتی غەززە و داوادەکات ئەو شارە چۆڵبکەن، چونکە لەو ناوچەیە شەری سەخت دەستپێدەکەنەوە .

سەرۆكی مەهەپە دەڵێت، توركیایەكی بێ جەنگ دەبێتە توركیایەكی دیموكراتی، دەبێت بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە بە بەستنی خێرای كۆنگرە جێبەجێ بكرێت.

دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی پارتی نەتەوەپەرستی توركیا "مەهەپە" سەبارەت بە بانگەوازەكەی ئۆجەلان بۆ پرۆسەی ئاشتی رایگەیاند، دەبێت بە گۆڕانكاری و ریفۆرمی نوێوە لەسەر بنەمای دادپەروەری و یەكسانی، یەكێتی میللی بەهێز بكەن.

وتیشی، توركیایەكی بێ جەنگ دەبێتە توركیایەكی دیموكراتی، لە سەردەمێكدا كە سیستمی نوێی جیهان لە ئارادایە، دەتوانرێت ئەو گۆڕانكارییانە وەك دەرفەتێك بۆ توركیا بەكار بهێنن، ئەو پرۆسەیەش خوازیاری ئەوەیە توركیا ژیانێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی نوێ بە ئاشتی بنیات بنێت، چونكە گۆڕانكارییە گەورەكان، جگە لە دەرفەت، مەترسیش بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە، وەك لە بانگەوازەكەی ئیمراڵی دا هاتووە دەبێت چەك دابنرێت و بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە بە بەستنی خێرای كۆنگرە جێبەجێ بكرێت، یەكێتی ناوخۆییش بە چاكسازی هەمەلایەنە بەهێز بكرێت و دادپەروەری و یەكسانی ببێتە بنەمایەكی سەرەكی.

بەهۆی هێرشەکانی سوپای ئیسرائیل لە یەکەم رۆژی جەژندا بۆسەر ناوچە جیاجیاکانی غەززە، 20 کەس گیانیان لەدەستدا، کە 10-یان منداڵن.

سوپای ئیسرائیل لە یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزاندا بەردەوام بوو لەسەر هێرشەکانی بۆسەر کەرتی غەززە.

بە پێی ئەو زانیارییەی لە سەرچاوەکانی تەندروستی وەرگیراوە، سوپای ئیسرائیل ناوچەکانی جەبالیا و خان یۆنسیی کردووەتە ئامانج.

ماوەی نزیکەی ساڵ و نیوێکە شەڕ لەنێوان غەززە و ئیسرائیلدا بەردەوامە و تاوەکو ئێستا تەنها لە کەرتی غەززە بەهۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە، لەماوەی ئەو ساڵ و نیوەدا زیاتر لە 50 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە.