رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
جێگری سەرۆک کۆماری تورکیا: پرۆسەی ئاشتی بە خێرایی بەرەو ئەنجام دەچێت
جەودەت یەلماز، جێگری سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، دەیانەوێت پرۆسەی ئاشتی بە زووترین کات بگاتە ئەنجام، ئەمەش دوای بانگەوازی سەرکردەی پەکەکە دێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی رێکخراوەکەی.
لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا، یەلماز ئاشکرای کرد کە لەگەڵ بانگەوازی دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی گشتیی پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست (مەهەپە) لە کاری ورد بۆ پرۆسەی تورکیای دوور لە تیرۆر بەردەوامن.
یەلماز گوتیشی: “بانگەوازێک لەلایەن سەرکردەی (پەکەکە) کرا و تێیدا هاتبوو، چەکەکانتان دابنێن و داوای کرد خۆیان هەڵبوەشێننەوە.”
جێگری سەرۆک کۆماری تورکیا پێداگریی کرد کە “ئەم پرۆسەیە کاریگەری دەبێت لەسەر گەشەپێدانی وڵات، کایەی دیموکراسی دێتە ئاراوە.”
لە کۆتاییدا، جێگری سەرۆک کۆماری تورکیا باسی لەوەش کرد، دەیانەوێت پرۆسەی نوێی ئاشتی بە زووترین کات و بە خێرایی بگاتە ئەنجام و سەردەمی نوێی برایەتی هەزار ساڵەیان لەگەڵ نەتەوەکان دەست پێ بکات.
جەودەت یەڵماز کێیە؟
جەودەت یەڵماز، سیاسەتمەدارێکی بەناوبانگی تورکە، کە لە حکومەتەکانی پێشوودا پۆستی وەزیری پلاندانان، وەزیری پەرەپێدان و وەزیری زانستی هەبووە. لە ساڵی 2023 دا وەک جێگری سەرۆک کۆمار لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان دەستبەکار بوو.
یەڵماز ئەندامێکی دیاری پارتی داد و گەشەپێدان (ئاک پارتی)یە و لە چەندین خولدا وەک پەرلەمانتار کاریکردووە.
جەودەت یەڵماز لەدایکبووی ساڵی: 1967ـی پارێزگای بینگۆلە، لە تورکیا.
بەکالۆریۆسی لە بواری ئابووری لە زانکۆی بۆغازیچی خوێندووە و ماستەر و دکتۆرای لە زانکۆی کۆلۆمبیا لە ئەمەریکا تەواوکردووە.
جێگری سەرۆک کۆماری تورکیایە.
هاوسەرۆكی دەم پارتی دەڵێت، توركیا بەدرێژایی 100 ساڵی رابردوو سیاسەتی هەڵەی بەرانبەر كورد بەكارهێناوە، ئەوەش بووەتە بەربەست لە بەردەم ئاشتی و دیموكراسی.
تونجەر باقرخان هاوسەرۆكی گشتی پارتی یەكسانی و دیموكراسیی گەلان "دەم پارتی" رایگەیاندوە، توركیا بەدرێژایی 100 ساڵی رابردوو سیاسەتێكی هەڵەی بەرانبەر بە كورد بەكارهێناوە، ئەو سیاسەتە هەڵەیەش بووەتە هۆی زیانگەیاندن و دروستكردنی لەمپەر و ئاستەنگ لە بەردەم سەرخستن و بەرەوپێشبردنی ئاشتی و دیموكراسی لە توركیا.
سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتیش باقرخان وتی، پەرلەمانی توركیا دەتوانێت هەنگاو بۆ سەرخستنی پرۆسەی چارەسەری بنێت و بە بوێرییەوە روبەڕوی كێشەكان ببێتەوە، پێویستیشە هەمووان بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ بگرن و هەڵوێستێكی دیموكراسییانە نیشان بدەن.
جەختیشیكردەوە، چارەسەركردنی پرسی كورد و پرۆسەی چارەسەریی و بەدیهێنانی دیموكراسی، ئەنجامی باش بەدوای خۆیدا دەهێنێت، ئەوەش بۆ توركیا دەبێتە مایەی گۆڕانكاریی ریشەیی.
تەندروستی کەرتی غەززە رایدەگەیەنێت: لە 24 سەعاتی رابردوودا 86 کەس کوژراون و 287 کەسیش برینداربوونە.
وەزارەتی تەندروستی غەززە لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردوە، لە 24 سەعاتی رابردوودا 86 کەس لە هێرشەکانی ئیسرائیلدا کوژراون، هاوکات لە سەرەتای دەستپێکردنەوەی هێرشە بەرفراونەکانی ئیسرائیل لە 18ی ئازاری ئەمساڵەوە ژمارەی کوژراوان گەیشتوەتە هەزار 249 کەس.
ئاماژەی بەوەشکردووە، هەر لە 24 سەعاتی رابردوودا 287 کەس بەهۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە برینداربوون و لە نەخۆشخانەکان چارەسەریان بۆ دەکرێت.
بەپێی ئامارەکانی تەندروستی غەززە، لە 7ی تشرینی یەکەمی 2023وە، کۆی گشتی کوژراوان گەیشتووەتە سەروو 50 هەزارکەس، هاوکات ژمارەی بریندارەکانیش 114 هەزار کەسی تێپەڕاندووە.
هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا ئەمڕۆ هەینی لە پەراوێزی کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی ناتۆ لە برۆکسل، رایگەیاند کە وڵاتەکەی نایەوێت هیچ روبەروبونەوەیەکی لەگەڵ ئیسرائیل لە سوریادا هەبێت.
بەپێی لێدوانی فیدان بۆ ئاژانسی رۆیتەرز، "کردەوەکانی ئیسرائیل لە سوریا کە ئیدارەی سەرۆک ئەحمەد شەرع هاوپەیمانێکی نزیکی تورکیایە، رێگا بۆ ناسەقامگیری داهاتوی ناوچەکە خۆش دەکات".
وەزیری دەرەوەی تورکیا داوای کۆتاییهێنان بە هێرشەکانی ئیسرائیلی کرد لەسەر خاکی سوریا.
شایەنی باسە شەوی 2ـی نیسان، سوپای ئیسرائیل هێرشی ئاسمانی بۆ سەر دوو بنکەی ئاسمانی و شوێنی ژێرخانی سەربازی لە شارەکانی دیمەشق، حەمما و حومسی سوریا ئەنجامدا، کە بووە هۆی وێرانکردنی نزیکەی تەواوی فڕۆکەخانەی سەربازی حەمما و برینداربوونی دەیان کەس.
لە دوای روخانی رژێمی ئەسەدەوە، ئیسرائیل دەیان هێرشی بۆ سەر سوریا دەستپێکردووە بۆ لەناوبردنی زۆربەی تواناکانی سوپای سوریا، هێزەکانیشی پێشڕەوییان کردووە بۆ داگیرکردنی شوێنە ستراتیژییەکانی ناو خاکی سوریا.
لەلایەکی دیکەوە، دوێنێ ئیسڕائیل کاتز، وەزیری بەرگری ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا هۆشداری دا بە ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا بۆ قۆناغی راگوزەر، کە بە ناوی "ئەبو محەمەد جۆلانی" قسەی بۆ کرد و رایگەیاند، سوریا "باجێکی قورس دەدات ئەگەر رێگە بە هاتنە ژورەوەی هێزەکانی دوژمنی سوریا بدات"
بەپێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی سانا، ئەمڕۆ هەینی، یەکەم کاروانی سەربازیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە پارێزگای حەلەب دەستی بە کشانەوە کرد بەرەو رۆژهەڵاتی فورات.
سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە کاروانە سەربازییەکە بەسەرپەرشتی وەزارەتی بەرگریی سوریا کشاوەتەوە لە ناوچەکە.
شایەنی باسە، دوێنێ پێنجشەممە 3ـی نیسان، روانگەی سوری بۆ مافی مرۆڤ رایگەیاند کە 100 دیلی دەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) و150 دیلی دەستی رژێمی سوریا بەپێی رێککەوتنی نێوانیان ئاڵوگۆڕیان پێکراوە.
ئەم هەنگاوانە دوای رێککەوتنی مێژویی نێوان ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی راگوزەری سوریا و مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) دێت کە لە 10ـی ئاداری 2025 بەڕەسمی راگەیەندرا.
بەپێی ڕاگەیەندراوی سەرۆکایەتیی کۆماری سووریا، رێککەوتنەکە چەندین خاڵی گرنگی لەخۆگرتووە، لەوانە:
- خستنەناوی هەسەدە لە سیستەمی هێزی بەرگریی نیشتمانی سوریا
- گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی دامەزراوە مەدەنییەکانی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا بۆ سەر دیمەشق
- گرتنەوە دەستی کۆنترۆڵی دەروازە سنورییەکان، فڕۆکەخانە و کێڵگەکانی نەوت و غاز لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە.
ئۆزگور ئۆزال، سەرۆكی گشتی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە)، داوای لە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا كردووە كە هەڵبژاردنی پێشوەختی لە وڵاتەكەدا ئەنجام بدات.
ئۆزال پێشنیازی كردووە كە ئەم هەڵبژاردنە پێشوەختە لە مانگی ئەیلول یان تشرینی یەكەمی ساڵی جاری ئەنجام بدرێت.
سەرۆكی جەهەپە لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ كوردسات نیوز جەختی لەوە كردۆتەوە كە ئەگەر پارتەكەی لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بدۆڕێت، ئەوا بەڵێن دەدات دەست لە كاری سیاسی هەڵبگرێت و لە گۆڕەپانی سیاسی وڵاتەكەی بكشێتەوە.
شایانی باسە، ئەم داوایەی سەرۆكی جەهەپە دوای ئەوە دێت كە لە 19ـی ئاداری ئەمساڵدا، ئەكرەم ئیمام ئۆغلو، سەرۆكی شارەوانی ئیستەنبوڵ و كاندیدی جەهەپە بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری توركیا، لەلایەن دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەوە دەستگیركرا.
بەیانی ئەمڕۆ هەینی، لە ئەژماری ئەکرەم ئیمامئۆغلو لە ئێکس، بڵاوکرایەوە؛ "دەڵێین واز لەم نادادپەروەرییە بێنن، کە رەنگە ڕۆژێک لە دەرگای هەر کەسێک بدات، لە پێناو منداڵەکانمان و داهاتوومان. دەبێت بڵێین بەر بەو عەقڵیەتە بگرن کە هەموو ئامرازێک بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی کورسییەکەی بپارێزێت کە هی خۆی نییە."
سەرچاوە لوبنانییەکان ئەمڕۆ هەینی، بڵاویان کردەوە، لە هێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر شاری سەیدا لە باشوری لوبنان لە بەرەبەیانی ئەمڕۆدا لێپرسراوێکی دیاری حەماس بەناوی حەسەن فەرحان ناسراو بە “ئەبو یاسر” لەناو بردووە.
بەپێی زانیارییەکان، فەرحان لەگەڵ کوڕ و کچەکەی لە هێرشێکی ئاسمانیدا لە ماڵەکەیان لە سەیدا کوژراون. ئەم هێرشە لە چوارچێوەی بەردەوامیی هێرشەکانی ئیسرائیلە دژی سەرکردەکانی حەماس.
لەلایەکی دیکەوە سەرچاوەکان پشتڕاستیان کردەوە، فڕۆکەکانی ئیسرائیل شوقەیەکی نیشتەجێبوونیان لە سەیدا کردۆتە ئامانج و بەهۆیەوە سێ کەس کوژراون.
سەرچاوەکانی هەواڵ لە ناوچەکە رایانگەیاند، راستەوخۆ دوای هەڵمەتەکە تیمەکانی فریاگوزاری و ئەمبولانس دەستبەجێ گەیشتنە شوێنی بۆمبارانکردنەکە بۆ گواستنەوەی قوربانییەکان.
رۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی لە زاری لێپرسراوێکی باڵای ئێرانی ئاشکرای کردووە کە تاران بڕیاری داوە پاڵپشتی حوسییەکانی یەمەن رابگرێت. ئەم هەنگاوە لە هەوڵێکدایە بۆ دوورکەوتنەوە لە ڕووبەڕووبوونەوەی سەربازی لەگەڵ ئەمریکا.
بەپێی ڕاپۆرتی رۆژنامەکە، لێپرسراوە باڵاکەی ئێران راشیگەیاندووە کە تاران پێداچوونەوە بە سیاسەتەکانی خۆی بەرامبەر بە هێزە بریکارەکانی لە ناوچەکەدا دەکات و بڕیاری داوە هێزە سەربازییەکانی لە یەمەن بکشێنێتەوە.
سەرچاوەکەی تەلەگراف جەختی کردووەتەوە کە ئەم بڕیارەی تاران بە ئامانجی دوورکەوتنەوەیە لە روبەروبوونەوەی سەربازی لەگەڵ ئەمریکا، و لە ئێستادا سەرنجی راستەوخۆی لەسەر کەمکردنەوەی ئەو هەڕەشانەیە کە روبەروی بووەتەوە.
هاوکات، مەسعود پزیشکیان، سەرۆکی ئێران، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ محەمەد بن سەلمان، جێنشینی پاشای سعودیە، جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی جەنگی لە ناوچەکە ناوێت و ئامادەیە بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی کێشەکان بە شێوەیەکی ئاشتیانە.
پزیشکیان هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە ئێران مافی خۆیەتی سوود لە وزەی ئەتۆمی ئاشتی وەربگرێت و بەرگری لە بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەکەن بەبێ ئەوەی ببێتە هۆکاری ناسەقامگیری لە ناوچەکەدا.
ئەمشەو پێنجشەممە، فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل جارێکی دیکە هێرشیان کردە سەر سوریا و بۆ یەکەمجار لە دوای هاتنەسەر دەسەڵاتی ئەحمەد شەرع، فڕۆکەکانی ئیسرائیل راستەوخۆ چەند پێگەیەکی سوپای ئەو وڵاتەیان کردووەتە ئامانج.
تەلەڤیزیۆنی فەرمی سوریا، بێ ئەوەی زیانەکان ئاشکرا بکات، پشتڕاستی کردەوە کە هەریەکە لە فیرقەی 75 و 91ـی سوپای وڵاتەکە کراونەتە ئامانج و هێرشی چڕی ئاسمانی کراوەتە سەریان.
هەر ئەمڕۆ پێنجشەممە، ئیسرائیل کاتز، وەزیری بەرگری ئیسرائیل لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند: "بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسییەکان و هەڕەشەکانی سەر ئاسایشی وڵاتەکەمان، هێزەکانی سوپای ئیسرائیل لە ناوچە پارێزراوەکانی ناوخۆی سوریادا دەمێننەوە و هەرکاتێک پێویست بکات، بە توندی وەڵامی هەر مەترسییەک دەدەینەوە."
شایانی باسە، ئەمە یەکەمجار نییە ئیسرائیل سوریا بۆردومان دەکات. لە رابردووشدا بەردەوام ئەو وڵاتەی کردووەتە ئامانج، بەتایبەت ئەو شوێنانەی کە گومانی هەبووە چەکی کیمیاییان تێدا هەڵگیراوە. لە هەندێک حاڵەتیشدا ناوچە مەدەنی و نیشتەجێبوونەکانیش پارێزراو نەبوون، کە ئەمەش بووەتە هۆی دروستبوونی کۆدەنگییەکی نێودەوڵەتی بۆ ئیدانەکردنی هێرشەکانی ئیسرائیل.
درەنگانێکی شەوی چوارشەممەش، فڕۆکەکانی ئیسرائیل گەورەترین فڕۆکەخانەی سەربازیی سوپای پێشووی سوریایان لە دەرعا کردە ئامانج و بەپێی راگەیاندنی دەسەڵاتدارانی شارەکە، لە ئەنجامی هێرشەکەدا زیاتر لە ٩ هاووڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستداوە.
هەسەدە و سوپای نیشتمانی سوریا رێككەوتن لەسەر ئاڵوگۆڕكردنی دیلەكان و تەرمەكانی یەكتری ئەمڕۆش چووە بواری جێبەجێكردنەوە.
روانگەی سوریا بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاویكردەوە، هەسەدە 40 تەرمی شەڕڤانانی خۆی لە سوپای نیشتمانی وەرگرتووەتەوە و 25 تەرمی چەكدارەكانی ئەوانیشی ڕادەستكردووەتەوە كە چواریان تورك بوون و لە چەند هەفتەی رابردوودا لە بەنداوی تشرین و پردی قەرەقۆزاق كوژراون.
هەروەها ئاماژەی بەوەش كردووە، نزیكەی 250 زیندانی كە لەلایەن ئیدارەی نوێی سوریا و ئەنجوومەنی گەڕەكی شێخ مەقسوود و ئەشرەفیەوە ڕاگیرابون، ئاڵوگۆڕ كران، ئەمەش وەك جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی سەرەتایی لەنێوان هەردوولا.
رێكخراوێك ئاشكرای دەكات توركیا لە دوای پەیامەكەی ئۆجەلان, هێرشەكانی لە هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردوە.
بە پێی راپۆتی رێکخراوی سی پی تی CPTـی ئەمریکی لە هەرێمی كوردستان، سوپای توركیا تەنها لە مانگی رابردودا 118 هێرشی لە هەرێمی كوردستان ئەنجام داوە.
رێکخراوی سی پی تی رونی كردوەتەوە كە دو هەفتە پێش پەیاماكەی عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری بەندكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان پەكەكە، هێرشەكانی سوپای توركیا 145٪ بەراورد بە رابردو زیادی كردوە بەڵام لە دوای پەیامەكە هێرشەكانی ئەو سوپایەی بەراورد بە مانگی شوبات تەنها 12 بۆ 21٪ كەمی كردوە.
هێزەكانی پاراستنی هەپەگە رایگەیاندوە لە دوای ئاگربەستی پەكەكە زیاتر لە 11 هێرش كراوەتە سەر ناوچەكانی گەریلا.
هێزە ئەمنییەکانی ئیستانبوڵ 16 کەسیان بەتۆمەتی بانگەشەکردن لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بۆ بایکۆتکردنی کاڵا و براندەکان دەستبەسەر کرد.
بەپێی ئەو زانیارییانەی میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردووەتەوە، درەنگانی شەوی چوارشەممە، هێزە ئەمنییەکانی ئیستانبوڵ 16 کەسیان دەستبەسەر کرد کە بە ئامانجی پشتیوانیکردن لە ئەکرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆکی دەستگیرکراوی گەورە شارەوانیی ئیستانبوڵ، بانگەشەی بایکۆتکردنی کاڵا و براندەکانیان کردبوو.
لەو بارەیەشەوە دەستپێشخەری دەنگی پارێزەران کە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک پارێزەر، رایگەیاندووە، هێزە ئەمنییەکان لیستێکی دیکەی 16 کەسیان ئامادە کردووە بۆ دەستبەسەرکردن، و پێشبینی دەکرێت ژمارەی دەستگیرکراوان زیاتر بێت.
هەروەها ئاشکرایان کرد، ئەو کەسانەی دەستبەسەر کراون بە تۆمەتی "تێکدانی ئابووری تورکیا" دادگایی دەکرێن.
هەڵمەتی دەستگیرکردنەکان کاردانەوەی جیاوازی بەدوای خۆیدا هێنا و لەهەمان کاتدا ئۆزگور ئۆزەل سەرۆکی پارتی جەهەپە پشتگیری خۆی بۆ بایکۆتەکە دووپات کردووەتەوە و وەک "مافێکی دیموکراسی" ناوی هێناوە.
بەڵام عەلی یەریلکەیا وەزیری ناوخۆی تورکیا، رایگەیاند: "بانگەوازی بایکۆت، تێکدانی سەربەخۆیی ئابووریمانە و هەوڵی کودەتایە لە دژی ئابووریی تورکیا."
دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئەكرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆكی گەورە شارەوانی ئیستەنبوڵ، جەهەپە بەردەوامە لە نیشاندانی ناڕەزایی و رێكخستنی گردبوونەوە جەماوەرییەكان لە ئەنكەرە و شارەكانی تری توركیا، جەهەپە لە نوێترین هەڵوێستیدا داوای بایكۆتی ئەو كاڵا و خزمەتگوزارییانە دەكات كە پێدەچێت پەیوەندییان بە حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاوە هەبێت.
ئەمەش دەسەڵاتدارانی تورکیای توڕە کردووە و دژ بە بکەرانی ئەو بایکۆتە کەوتوونەتە هەڵوێست وەرگرتن.
وەزیری بەرگری ئیسرائیل نامەیەکی هەڕەشەئامێزی بۆ ئەحمەد شەرعی سەرۆکی ئەم قۆناغەی سوریا ناردووە و دەڵێت، سوریا باجێکی قورس دەدات ئەگەر رێگە بدات ئەو هێزانەی دژ بە ئیسرائیلن بچنە ناو خاکەکەیەوە.
یسرائیک کاتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل ناوی ئەحمەد شەرعی بە ئەبو محەمەد جۆلانی هێناوە لە نامەکەیدا و دەڵێت، ئیسرائیل لە چەند ناوچەیەکی سوریادا دەمێنێتەوە و هەنگاو دەنێت بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەو هەڕەشانەی رووبەڕووی وڵاتەکەی دەبێتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، هێرشە ئاسمانییەکانی شەوی رابردوو نامەیەکی روون بوو و ئاگادارکردنەوەیەک بوو بۆ داهاتوو، دەشڵێت، "رێگە بە هیچ زیانێک نادەین کە پەیوەست بێت بە ئاسایشی ئیسرائیلەوە".
شەوی رابردوو فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل بۆردومانی چەند ناوچەیەکیان کرد لە هەریەک لە حەمما و دیمەشق، کە لە یەک کاتدا ناوەندێکی توێژینەوەی زانستی و فڕۆکەخانەی حەمایان کردە ئامانج، کەبەپێی دوایین ئامارەکان نۆ کەس بەهۆی هێرشەکانەوە کوژراون.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پێناسی گومرکی بەسەر هاوبەشە بازرگانییەکاندا سەپاند و رایگەیاند پێناسی گومرکی لە ئەمشەوەوە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە.
سەرۆکی ئەمەریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند باج بەسەر تەواوی وڵاتانی جیهاندا دەسەپێنێت و بڕیارێکی "مێژوویی" بۆ ئەم مەبەستە ئیمزا دەکات و وتی؛ ئەمە رۆژی رزگاری ئەمریکایە.
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا، لە کۆشکی سپی راگەیاندنی بڕیارێکی نوێی ئابوری راگەیاند کە بەگوێرەی وتەکانی، لە مێژووی ئەمەریکادا بێوێنەیە و بە فەرمانێکی مێژوویی ناوی برد.
ترەمپ لەم کۆنفرانسەدا وتی: "ئەمە یەکێکە لە گرنگترین رۆژەکان لە مێژووی ئەمریکادا، ئەمڕۆ ڕۆژی سەربەخۆیی ئابووری ئەمریکایە."
بەپێی ئەم بڕیارە نوێیە، باج بە رێژەی 10% بەسەر هەمو کەلوپەلە هاوردەکاندا دەسەپێنرێت، هەروەها باجی 25% بەسەر ئەو ئۆتۆمبێلانە دادەنرێت کە لە دەرەوەی ئەمەریکا دروست دەکرێن.
سەرۆکی ئەمەریکا ئاماژەی بەوەش کرد کە ئەوروپا هیچ بەرهەمێکی ئەمریکی هاوردە ناکات، بۆیە باجێکی تایبەت بە رێژەی 20% بەسەر ئەوروپادا دەسەپێنێت.
ترەمپ بە توندی جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە "چیتر رێگە نادەین هیچ وڵاتێک سامانی وڵاتەکەمان بدزێت" و وتیشی ئەم بڕیارە ئەوە دەسەلمێنێت کە ئەمەریکا "چیتر بەرانبەر دزینی سامانەکانی بێدەنگ نابێت."
شارەزایانی ئابووری ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەم بڕیارە کاریگەریی گەورەی لەسەر بازرگانیی نێودەوڵەتی دەبێت و لەوانەیە وڵاتانی دیکەش هەمان سیاسەت پەیڕەو بکەن، کە ئەمەش دەکرێت ببێتە هۆی جەنگێکی بازرگانی لە نێوان زلهێزەکاندا.
کەمێک پێش ئێستا؛ فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل هێرشیان کردە سەر چەند ناوچەیەک لە سوریا و لە یەک کاتدا ناوەندێکی توێژینەوەی زانستی و فرۆکە خانەی حەمایان بۆردومانکرد.
ئاژانسی هەواڵی فەرمیی سووریا (سانا) بڵاویکردوەتەوە؛ کە فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل هێرشیان کردۆتە سەر دەوروبەری شاری حەما لە ناوەڕاستی سوریا.
هاوکات؛ کەناڵی 12ی ئیسرائیل پشتڕاستی کردەوە کە فڕۆکەخانەی سەربازی T4 لەنێو ئەو ئامانجانەدابوون کە لە سوریا بۆردومان کراون.
بەرپرسێکی ئیسرائیلیش بە رۆژنامەی ئورشەلیم پۆستی وڵاتەکەی وتووە: هێرشەکانی ئیسرائیل لەسوریا پەیامێکن بۆ تورکیا کە لە سوریا دەست لە کاروبارەکانی ئیسرائیل وەرنەدا.
جێی ئاماژەیە کە ئەمە چەندەمین هێرشی ئیسرائیلە بۆ سەر خاکی سووریا لە ماوەی ئەم ساڵدا بە بیانووی لێدانی بنکە و بارەگاکانی گرووپە چەکدارە هاوپەیمانەکانی ئێران.
"رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن"، دروشمێك كە دەسەڵاتەكەی ئەردۆغانی هێناوەتە لەرزین، دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئیمام ئۆغڵۆ، توركیا ئارامی لەدەستداوە.
ناڕەزاییەكان لەناوخۆی توركیا سەردەكێشن بۆ ئیفلیجكردنی كەرتی ئابوری، حكومەتیش جەهەپە تۆمەتبار دەكات بە تێكدانی ئابوری سەربەخۆ و تیرۆری بازاڕ.
دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئەكرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆكی گەورە شارەوانی ئیستەنبوڵ، جەهەپە بەردەوامە لە نیشاندانی ناڕەزایی و رێكخستنی گردبونەوە جەماوەرییەكان لە ئەنكەرە و شارەكانی تری توركیا، جەهەپە لە نوێترین هەڵوێستیدا داوای بایكۆتی ئەو كاڵا و خزمەتگوزارییانە دەكات كە پێدەچێت پەیوەندییان بە حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاوە هەبێت.
بانگەوازەكەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكەی توركیا بۆ ئەوەبوو، كە بایكۆتی بازاڕكردن بكرێت بە دروشمی رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن.
ئەو دروشمە بۆ دەسەڵاتەكەی ئەردۆغان هێندەی تیرۆر مەترسی خستووەتە دڵی حكومەتەكەیەوە، بەهۆی ئەوەی چەند ساڵێكە هەڵاوسان و لەدەستدانی بەهای دراوەكەی، بەرۆكی گرتووە و ئابوریەكەی لەرزۆك كردووە.
بانگەوازەكەی جەهەپە پێشوازییەكی گەورەی لێكراو هەڵمەتی داخستنی دوكان و بازاڕەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، وەك هاوسۆزییەك دژ بە دەستگیركردنی ئیمامئۆغڵو.
هەرزوو حكومەتی توركیاش داواكارییەكەی جەهەپەی بۆ بایكۆتی بازاڕ ئیدانە كرد و بە هەوڵێك بۆ تێكدانی ئابوری وەسفی كرد.
هاوکات عومەر پۆڵات وەزیری بازرگانی توركیاش رایگەیاند، داواكردنی بایكۆت مەترسی لەسەر سەقامگیری ئابوری دروستدەكات، لەگەڵ ئەوەشدا چەند وەزیر و كەسایەتییەكی ناودار كە پشتیوانی حكومەتی توركیا دەكەن، بە دروشمی "بایكۆت نییە، بەڵكو زیانێكی نیشتمانییە" بە هاشتاگ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵمەتێكیان لە دژی هەنگاوەكەی جەهەپە دەستپێكرد.
رەمەزان بینگۆڵ سەرۆكی كۆمەڵەی چێشتخانە و گەشتوگوزاری توركیاش رایگەیاند، داوای بایكۆت رەنگە براندە ناوخۆییەكان و بزنسە بچوكەكانی توركیا بكەوێتە رەوشێكی سەختەوە و بەتوندی دەكرێنە ئامانج.
داواكاری گشتی توركیاش دەستی بە لێكۆڵینەوە لەو كەسانە كردووە، كە بانگەوازی بایكۆتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەستپێكردووە و بە پێشێلكردنی یاساكانی وڵات و و هاندان بۆ دوژمنایەتی وەسفیكردووە.
عومەر یەرلیكا وەزیری ناوخۆی توركیاش وتی، بانگەوازەكەی جەهەپە بۆ تێكدانی سەربەخۆیی ئابوریی توركیایە، تیرۆركردن و كوشتنی ئابوریی نیشتمانییە، بچووكردنەوە و كەمكردنەوەی نانی خەڵكییە، هەوڵی كودەتایەكە بۆ سەر ئابوری.
وتیشی، ناتوانرێت بە هەڕەشە و پەنچە راوەشاندن و بانگەوازی شەقام و بایكۆت وا لە توركیا بكرێت بچەمێتەوە و مل كەچ بكات.